TWÓRCZOŚĆ W ŻYCIU OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH JAKO CZYNNIK AKTYWIZUJĄCY

POJĘCIE TWÓRCZOŚCI

Terminu „twórca” użył po raz pierwszy K. M. Sarbiewski, uznając go za wyłączny przywilej poety - poeta nie tylko „wymyśla” ale i „tworzy”. W XIX wieku nastąpiło rozpowszechnienie pojęcia, „twórca” stał się synonimem artysty, a „twórczość” oznaczała robienie rzeczy nowych. W XX wieku wyraz „twórca” zaczęto już stosować w odniesieniu do całej kultury ludzkiej.

Twórczość jest pojęciem jednolitym, lecz wieloznacznym, znajduje się w obszarze rozważań wielu dyscyplin, jak socjologia, pedagogika, filozofia, czy psychologia, stąd też w różnych aspektach i z różnych perspektyw może być postrzegana. Według E. Nęcki, możemy mówić o trzech wymiarach twórczości:

• Całość lub część dorobku artysty

• Rodzaj aktywności

• Cecha indywidualna, wyposażenie intelektualne - zwana kreatywnością - zdolność osoby do produkowania wytworów, charakteryzujących się koniunkcją nowości i wartości. Kreatywność przejawia się w formie zaobserwowanego zachowania- produkcja nowych i wartościowych wytworów- lub też owym wytworem może być samo zachowanie. Warunkiem niezbędnym stwierdzenia twórczości jest jakiś rodzaj ekspresji.

Zatem pojęcie twórczości obejmuje zarówno proces tworzenia, jednostkowe cechy podmiotu tych czynności, jak i sam produkt, wytwór końcowy tej aktywności.

Twórczość zdaniem Morrisa I. Steina jest procesem prowadzącym do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny lub do przyjęcia dla pewnej grupy osób w pewnym okresie. To społeczność, zdaniem autora, dokonuje oceny twórczości, co sprawia iż dzieła twórcze mogą być postrzegane relatywnie. W myśl tej definicji twórczość nie byłaby trwałym i obiektywnie istniejącym atrybutem pewnych wytworów. Produkty mogłyby stawać się twórcze i przestawać być twórcze, w zależności od opinii grupy. Twórczość zatem jest przejściowa i niestała.

W. Stróżewski podkreśla, że o twórczości mówimy wtedy, gdy chcemy podkreślić, że mamy do czynienia z działaniem prowadzącym do powstania czegoś nowego, a więc czegoś po prostu innego od rzeczy zastanych lub czegoś, czego wcześniej nie było. Autor przedstawia niejako strukturę twórczości:

jako zbiór określonych wytworów

„stwarzanie”

„tworzenie” (twórczość w znaczeniu węższym)

„wytwarzanie”

„przetwarzanie”

TWÓRCZOŚĆ jako proces „odtwarzanie”

• rekonstruowanie

• naśladowanie

• interpretowanie

jako dyscyplina lub własność podmiotowa

Według Steinera twórczość polega na przygotowywaniu, projektowaniu i wprowadzaniu w życie nowych i lepszych rozwiązań, produktywność zaś - na efektywnym stosowaniu rozwiązań już istniejących. W tym kontekście twórczość możemy rozpatrywać w 3 kontekstach:

• Twórczość w sztuce

• Odkrycia naukowe

• Wynalazczość techniczna

TWÓRCZOŚĆ „WYSOKA” I „NISKA”

Kolejnym aspektem rozważań nad pojęciem twórczości jest jej usytuowanie w życiu społecznym, bądź jako elementu życia codziennego, dostępnego każdemu człowiekowi, bądź jako elementu tzw. „sztuki wyższej”, gdzie o twórczości możemy mówić w odniesieniu do dzieł i dokonań wielkich artystów, czy naukowców. Możemy wyróżnić dwa podejścia do twórczości, jako zjawiska funkcjonującego w życiu społecznym:

• podejście elitarne - o twórczości można mówić jedynie w odniesieniu do wybitnych umysłów, zdolnych do tworzenia dzieł o bardzo dużej wartości i odpowiednio dużej dawce nowości. Dzieła twórców wnoszą coś istotnego do rozwoju kultury, nauki, sztuki lub wynalazczości i są powszechnie uznane, podziwiane lub wykorzystywane.

• Podejście egalitarne - każdy człowiek jest twórczy, choć nie każdy w jednakowym stopniu.

Barsalou i Prinz, dokonując podobnego rozróżnienia, dzielą twórczość na:

• Twórczość przyziemna - ma wymiar indywidualny - kreatywność

• Produktywność - zdolność do wytwarzania nieskończonej liczby wytworów, głownie symbolicznych

• Tworzenie poznawczych reprezentacji świata w postaci sądów

• Tworzenie i wykorzystywanie plastycznych form reprezentacji obiektów

• Twórczość wyjątkowa - wprowadza zasadnicze zmiany w życiu całej społeczności

Według autorów twórczość przyziemna jest siłą napędową, pozwalającą twórczości wyjątkowej istnieć: „choć twórczość wyjątkowa jest bardziej <błyskotliwa> z kulturowego, historycznego i naukowego punktu widzenia, twórczość przyziemna to prawdziwy koń roboczy, który odpowiada za większość ludzkich osiągnięć i sprawia, że twórczość wyjątkowa jest w ogóle możliwa.”

A. Maslow umiejscawia twórczość w zakresie samorealizacji, bowiem osoba ciągle rozwijająca się, zdrowa psychicznie, szczęśliwa, akceptująca samą siebie i doświadczająca rzeczywistości w niezwykły sposób, zasługuje na miano osoby twórczej mimo braku dzieł o uznanej wartości. Osoba samorealizująca się, czyli rozwijająca tkwiące w niej możliwości, jest kreatywna, gdyż sam proces samorealizacji jest twórczy. Tutaj także mamy do czynienia z podziałem twórczości na dwie gałęzie:

• „specjalny talent twórczości” - czyli elitarna czy wyjątkowa

• „twórczość samo aktualizująca się” - wynika bezpośrednio z osobowości, spontaniczna, pozbawiona wysiłku, niewinna, łatwa, wolna od stereotypów, kładzie nacisk na osobowość, a nie na dokonania, akcentuje śmiałość, odwagę, wolność, samoakceptację; cecha określająca istotę człowieczeństwa, charakteryzuje całość życia, bez względu na jego problemy

Domeny twórczości:

• produkt -cechuje koniunkcja nowości i wartości

• nowość- jest cechą ciągłą, a nie dychotomiczną; każdy nowy wytwór zawiera pierwiastki tego, co było wcześniej odkryte

• wartość

• wartości poznawcze-poszukiwanie prawdy i poszerzanie jej obszaru, wytwory ukazujące prawdę o świecie i człowieku

• wartości estetyczne - związane z poszukiwaniem i tworzeniem piękna, chęć stworzenia czegoś, co ładne; wytwór ten może mieć postać materialną (obraz, rzeźba) lub niematerialną (utwór muzyczny lub taneczny)

• wartości pragmatyczne - dotyczą warunków życia codziennego; wytwory mają na celu czynić życie wygodniejszym, bezpieczniejszym, lepszym

• wartości etyczne - związane z poszukiwaniem i tworzeniem dobra; aktywność charytatywna, polityczna

grupa wartości	cel	domena twórczości	podmiot działań	przykład
wartości poznawcze	prawda	nauka	naukowcy	teorie naukowe, eksperymenty badawcze
wartości estetyczne	piękno	sztuka	artyści, twórcy sztuki, poeci, pisarze	obraz, rzeźba, wiersz
wartości pragmatyczne	użyteczność	wynalazczość	wynalazcy, projektanci, inżynierowie	odkrycia medycyny
wartości etyczne	dobro	działalność publiczna	społecznicy, politycy	założenie instytucji charytatywnej

KONCEPCJE TWORCZOŚCI

W teoriach psychologicznych możemy spotkać się z różnym rozumieniem procesu twórczego. W zależności od stanowiska teoretycznego, w różnym kontekście możemy osadzić twórczość jako pewien proces, wyrażający się w aktywności człowieka. Różne także będzie źródło twórczości, jej podmiot, a także przebieg procesu twórczego i jego efekt.

• teoria „natchnienia” - twórca osiąga swe rezultaty artystyczne dzięki czynnikom nie dającym się racjonalnie wytłumaczyć, dochodzącym do głosu w niespodziewanych chwilach, których rezultaty są nieobliczalne

• twórczość traktowana jako praca - teoria ta wyjaśnia zagadnienie twórczości przez wskazanie na czynnik pracy w pokonywaniu przeszkód

• twórczość ujmowana jako ekspresja osobowości - rola sztuki polega na komunikowaniu stanów wewnętrznych

Przykładowe koncepcje procesu twórczego:

• teoria psychopatologiczna C. Lambrosso

Twórczość jest uwarunkowana patologicznie, poprzez pewne ułomności fizyczne (wady budowy, jąkanie się, chudość, bladość) lub też ułomności psychiczne ( epilepsja, melancholia). Sam proces twórczy ma charakter spontaniczny i irracjonalny, stanowi moment największego psychicznego pobudzenia, wyjątkowej wrażliwości i przenikliwości. Charakteryzuje się wyczerpującą i niezwykłą koncentracją.

Według Lambrosso ludzie ułomni „czują żywiej i zwracają uwagę na więcej rzeczy aniżeli ludzie zwyczajni; dłużej pamiętają i kombinują te wrażenia w rozmaity sposób. Drobnostki, szczegóły wypadków, które człowiek zwyczajny widzi, ale nie zatrzymuje ich w pamięci, głęboko wyrażają się w myśli ludzi genialnych, zbliżają w rozmaity sposób i to właśnie, co nazywamy tworami (kreacjami), jest kombinacjami z wrażeń drugiego i czwartego stopnia.”

• Psychoanaliza Z. Freuda

Proces twórczy jest spontaniczną i nieświadomą dążnością do samo urzeczywistnienia poprzez działanie. Źródłem twórczości są konflikty motywów, frustracje i wewnętrzne sprzeczności - odkrywanie i konstruowanie nowych form jest zastępczą metodą rozwiązywania takich konfliktów. U jednostki następuje kompensacja deficytu wartości, wynikającego z niezaspokojonych potrzeb i pragnień poprzez rozwiązywanie problemów naukowych czy artystycznych

Praca twórcza zapobiega kryzysom egzystencjalnym i przywraca stan psychicznej równowagi. Twórczość nie jest naturalną działalnością jednostki, a formą obrony przed skutkami frustracji i konfliktu

• Adler

Według Adlera twórczość jest przezwyciężeniem kompleksu niższości, który nierozerwalnie wiąże się z byciem człowiekiem. Człowiek ustawicznie dąży do przezwyciężenia tego poczucia, dążąc do doskonałości - równowagi cielesnej i duchowej, wzrostu cielesnego i duchowego do perfekcji, co realizuje się poprzez naukę - nabywając wiedzę, przechodzi się do wyższego stopnia samorozwoju oraz walkę z przeciwnościami - w tym z własną niedoskonałością. Żyć według Adlera to rozwijać się.

• Psychologia postaci - proces twórczy jako działanie polegające na przekształcaniu znanych treści w nieznane - w sposób celowy i zamierzony

• Teoria etapów - twórczość jest świadomym procesem polegającym na rozwiązywaniu problemów, w czym pomocny może okazać się wysoki poziom inteligencji. Uchwytne etapy w procesie twórczym warunkowane są interakcją osobowości i środowiska

• Humanistyczny nurt psychologii C. Rogers

Twórczość stanowi metodę aktualizacji naturalnych potencji jednostki, jest rodzajem samospełnienia. Twórczość i ekspansja są najlepszą metodą zaspokojenia potrzeby samorealizacji. Ukierunkowane dążenie, pragnienie ekspansji, rozwoju, dojrzałości, tendencja do wyrażania i zaktywizowania wszystkich możliwości organizmu i własnego „ja” w celu osiągnięcia wyższego poziomu rozwoju. „Siłą napędową twórczości jest ta sama tendencja, która stanowi „siłę uzdrawiającą” w psychoterapii - tendencja człowieka do samo aktualizacji, do stawania się sobą w miarę własnych możliwości.”

• J. Kozielecki - koncepcja transgresji człowieka

Człowiek intencjonalnie wychodzi poza to co posiada i czym jest. Transgresja - czynności inwencyjne i ekspansywne, wykraczające poza typowe granice działania, to czynności, dzięki którym jednostka lub zbiorowość kształtują nowe struktury lub niszczą struktury już ustabilizowane, tworzą nowe wartości pozytywne i wartości negatywne.

• Transgresja zbiorowa - ponadjednostkowa - przedmiotem są działania masowe, kolektywne i globalne, które podejmowane są przez grupy, ruchy społeczne i społeczeństwa; dzięki tym działaniom ludzie przekraczają swoje dotychczasowe osiągnięcia materialne, intelektualne i duchowe - tworzą naukę, sztukę i kulturę

• Transgresja indywidualna - jednostkowa - jednostka intencjonalnie wychodzi poza to, czym jest i co posiada, rozszerza własne terytorium, dokonuje wynalazków i tworzy siebie według własnego projektu

Twórczość polega na rozwiązywaniu nowych problemów naukowych, artystycznych czy organizacyjnych. Transgresja musi być świadomym przekroczeniem jakiejś bariery, jest pojęciem szerszym od twórczości.

Źródła działań transgresyjnych znajdują się w indywidualnym systemie potrzeb:

• potrzeby witalne

• potrzeby społeczne

• potrzeby osobiste

• potrzeba hubrystyczna - trwałe dążenie człowieka do potwierdzania i powiększania własnej wartości - potrzeba ta może prowadzić do rywalizacji lub skłaniać człowieka do dążenia do doskonałości

Transgresją kulturową - wzbogacającą twórczy dorobek ludzkości - nazywamy zmianę, która musi podlegać trzem kryteriom: kryterium nowości, kryterium wartości zbiorowej, kryterium trwałości .

Możemy mówić o transgresji typu P i typu H. Transgresja typu P - prywatna -przekraczanie granic tego, co do tej pory samemu się zrobiło lub czego się doświadczyło - zjawisko powszechne o funkcji rozwojowej i terapeutycznej. Transgresja typu H - historyczna - wprowadzanie zmiany o zasięgu wykraczającym poza osobisty świat pojedynczego człowieka.

działania transgresyjne	działania adaptacyjne
reakcja na dostrzeżone możliwości	działania wyznaczone przez konieczność dostosowania się
nastawione na zmianę	działania nastawione na zachowanie staus quo
wewnątrz sterowne	zewnątrz sterowne

Uznanie czegoś za wartościowe zależy od kontekstu historycznego, kulturowego, społecznego lub politycznego, zatem wartość ma charakter relatywny. Jako, że wartość jest obok nowości, ogniwem twórczości, określenie pewnego wytworu jako twórczego również będzie względne i osadzone w danym kontekście

Każdy sposób samorzutnego tworzenia nowej formy z bezkształtnych lub prostszych elementów jest twórczy, niezależnie od tego, jakie tworzywo jest przekształcane i jaki poziom sprawności jest przy tym potrzebny. O tym, że działanie jest twórcze, decyduje fakt, że jest ono spontaniczne, dyktowane przez rzeczywistą potrzebę człowieka. Działalność twórcza nie musi być wysoce skomplikowana, wystarczy, iż będzie wymagała od osoby niepełnosprawnej pewnego wysiłku, będzie związana z pokonywaniem trudności.

TWÓRCZOŚĆ JAKO PROCES POKONYWANIA TRUDNOŚCI

Kępiński uważa, że praca związana z pokonywaniem trudności jest warunkiem prawidłowego życia człowieka. Tak też jest w przypadku osób niepełnosprawnych. Cały proces rehabilitacji oparty jest na pokonywaniu przez osoby niepełnosprawne trudności wynikających z ich dysfunkcji. A jednym ze sposobów rehabilitacji może być działalność twórcza. Dla dziecka spastycznego proces twórczy może ograniczyć się do pogniecenia kartki, ale mimo wszystko czynność ta wymagać będzie od niego pewnego wysiłku - będzie się wiązać z pokonaniem pewnej trudności.

• „Twórczy i świadomy wysiłek życia polega właśnie na tym, że wciąż pokonuje się nowe trudności”

• „Człowiek sprawdza się w działaniu, w działaniu wyładowuje swoją energię życiową”

• „Każda praca jest w jakimś stopniu realizacją tendencji twórczych tkwiących w człowieku”

Najważniejszą cechą twórczości jest oryginalność, którą właśnie niepełnosprawni twórcy najczęściej osiągają. Dysfunkcje nie pozwalają im bowiem na stereotypowe wykonywanie najzwyklejszych nawet czynności. Wymaga to treningu, ale i większej siły charakteru w pokonywaniu wewnętrznych, psychologicznych barier. Twórczość artystyczna pozwala traktować ludzi niepełnosprawnych jako normalnych, zdolnych do pełnego udziału w życiu społecznym.

Wg Tatarkiewicza o twórczości nie stanowi sama nowość, ale także wyższy poziom działania, większy wysiłek. Za twórców mamy tych, których dzieła są nie tylko nowe, ale także są objawem szczególnej zdolności, napięcia, energii umysłowej, talentu, geniuszu. W twórczości wyraża się człowieczeństwo. Trud działania twórczego, zakorzeniony głęboko w człowieku, jest wyrazem przekraczania siebie samego (w aktach twórczości człowiek wzrasta ponad to, co dane jest mu z natury - w znaczeniu fizycznym) oraz otaczającej rzeczywistości (w aktach twórczych powstaje coś nowego, nowa jakość). Twórczość wskazuje też na inną cechę człowieka, a mianowicie otwartość. Każda twórczość, jeśli jest czyniona z miłością, zaangażowaniem i nastawieniem na dobro, jest znakiem osoby w człowieku. Czyn twórczy musi być wykonywany z autentycznym nastawieniem na dobro, z zaangażowaniem, gdyż w przeciwnym razie będzie jedynie technicznie wyćwiczonym bezosobowym działaniem.

CECHY TWÓRCZEJ OSOBOWOŚCI

• sfera poznawcza: spostrzegawczość, pamięć, wiedza (inteligencja), niezależność w myśleniu, rzeczowość, radykalizm, łatwość dostrzegania problemów, wrażliwość na problemy, zdolność planowania, refleksyjność, oryginalność myślenia, giętkość myślenia, samodzielność myślenia, spryt, fantazja, bogata wyobraźnia, zmysł poszukiwań

• sfera dotycząca podejmowania celowych działań i dokonywania wyborów: silna motywacja poznawcza o charakterze autonomicznym, bogata i spontaniczna ekspresja, zadowolenie z pracy twórczej, wielostronne zainteresowania

• w zakresie temperamentu: zaangażowanie, niespożytkowana energia, często nadpobudliwość emocjonalna

• pod względem cech charakteru: niezależność w działaniu, autonomia, skuteczność i elastyczność działania, wysoka aktywność, wytrwałość, stanowczość i upór w pokonywaniu przeszkód i trudnych sytuacji, śmiałość, odwaga, szczerość

Według Mooneya twórczy może być:

• materialny lub niematerialny wytwór aktywności ludzkiej (pomysł, idea)

• proces prowadzący do powstania wytworu

• osoba lub grupa osób

• otoczenie- jako środowisko, klimat sprzyjające lub szkodliwe dla twórczości

KULTUROTERAPIA

ROLA I FUNKCJE KULTUROTERAPII:

• Funkcja dydaktyczna - wychowawcza - sztuka wzbogaca wnętrze człowieka, otwiera przed nim nowe wartości, pogłębia treść życia emocjonalnego i działa w kierunku kształcenia intelektu, zmusza do refleksji

• Funkcja hedonistyczna - sztuka przynosi odprężenie psychiczne

• Funkcja komunikacyjna - integracyjna - sztuka jako środek zintegrowania jednostki ze zbiorowością, uspołecznienia jednostki, uczestnictwa w przeżyciach, doświadczeniach i ideach innych ludzi

• Funkcja ludyczna - sztuka może służyć zabawie, co umożliwia jednostce realizowanie potrzeby swobodnej ekspresji osobowości

• Funkcja katarktyczno-kompensacyjna - terapeutyczna - sztuka pomaga odzyskać równowagę psychiczną, przynajmniej częściowo rozładować i przezwyciężyć frustracje, konflikty wewnętrzne, urazy, kompleksy i frustracje

• Charakter profilaktyczny sztuki - zapobieganie przeciwdziałanie napięciom, konfliktom, depresjom, wszelkim stanom psychicznym, które mogłyby doprowadzić do zachwiania równowagi psychicznej

ROZWÓJ POZNAWCZY DZIECI NIEPELNOSPRAWNYCH UMYSŁOWO

Każde dziecko rozwija się i doskonali wcześniej zdobyte umiejętności. Rozwój dzieci niepełnosprawnych umysłowo podlega tym samym prawom, co rozwój dzieci rozwijających się prawidłowo. Zasada ta dotyczy również kolejnych etapów rozwoju, struktura, podobna rola osobowości i motywacji w podejmowaniu własnych działań. Odmienność tego rozwoju polega na innym tempie zachodzących przemian i specyficznych ograniczeniach w funkcjonowaniu osoby i kontekście życia dziecka. Rozwój wymaga w jednym i drugim przypadku innej stymulacji środowiska, innych środków i pomysłów pracy, tym bardziej że dzieci z upośledzeniem umysłowym przejawiają trudności w porozumiewaniu się ze światem, często występuje u nich ograniczenie ruchowe, co wymaga odpowiednich i adekwatnych dostosowań. Mówiąc o rozwoju, należy zaznaczyć, iż istotna jest tu osoba, jej funkcjonowanie fizyczne, emocjonalne, społeczne, poznawcze, osobowościowe, a także kontekst rozwoju osoby. Osoba z niepełnosprawnością intelektualną ma od początku życia ograniczone zdolności umysłowe. Za podstawowy składnik procesu twórczego uznaje się procesy poznawcze.

Spowolnionemu rozwojowi, niedorozwojowi ulegają zwłaszcza czynności poznawcze takie jak:

• uwaga

• pamięć

• spostrzeganie

• myślenie

Główny składnik w rozwoju poznawczym stanowi myślenie. Jest to proces, który umożliwia coraz pełniejsze poznawanie rzeczywistości. Dzieci z niepełnosprawnością intelektualną cechuje głównie upośledzenie zdolności myślenia abstrakcyjnego oraz nieudolność syntetycznego ujmowania zdobytych wiadomości i wiązania ich w logiczną całość, a stąd wypływa ubóstwo wnioskowania i sądów. Myślenie cechuje tu szablonowość, a nawet bezwład myślenia, duże trudności w zakresie przyswajania i tworzenia pojęć abstrakcyjnych oraz wszelkich uogólnień. Proces myślenia polega na kojarzeniu wyobrażeń - konkretów, ma więc charakter konkretno - obrazowy i sytuacyjny.

Pomimo na ogół poprawnego działania narządów zmysłowych, spostrzeganie u dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym jest spowolniałe i nieadekwatne, zawężony jest również jego zakres. Zaburzenia w spostrzeganiu wiążą się ze słabo rozwiniętą funkcją syntezy i analizy. Stąd osłabiony jest u tych osób proces różnicowania barw, spostrzegania odrębnych przedmiotów, powiązania elementów w całość. Spostrzeganie cechuje globalne ujmowanie faktów, zjawisk, obserwowanych obiektów poznania. Zakres spostrzegania jest wąski, tj. w tym samym czasie dziecko lekko upośledzone umysłowo spostrzega mniej przedmiotów, niż dziecko z rozwojem prawidłowym.
Uwaga często bywa rozproszona i przyciągana przez bodziec intensywniejszy lub niezwykły, co jest spowodowane trudnościami w dłuższym koncentrowaniu się na określonym przedmiocie lub czynności. Psychologowie wskazują również na małą podzielność uwagi upośledzonych umysłowo oraz znaczne rozproszenie ich uwagi.

Pamięć jest słabo rozwinięta, co przejawia się w trudnościach z zapamiętywaniem i odtwarzaniem. Nowy materiał przyswajany jest bardzo wolno i wymaga wielokrotnych powtórzeń. Zaburzona jest głównie pamięć logiczna, mniej zaś mechaniczna. Dziecko uczy się bez zrozumienia, ma wolne tempo uczenia się. Natomiast szybko zapamiętują piosenki i wiersze.

Twórczość osób niepełnosprawnych jest niełatwa do sklasyfikowania i o tyle ciekawa, że odejście od tradycyjnych form artystycznych i estetycznych nie wynika w tym przypadku ze świadomego odrzucenia dorobku kultury, ani nie jest przejawem buntu, czy alienacji. Twórcy art brut (sztuka surowa, niefałszowana) nie naśladują i nie wchodzą w dyskurs ze sztuką oficjalną, co więcej oni tej sztuki często nie znają, gdyż jest ona poza sferą ich świadomości. Mimo to często zaskakują estetyczną dojrzałością.

Dziecko upośledzone umysłowo ma mniejszą „siłę przebicia” w kierunku działania twórczego. Jego spontaniczne próby działania twórczego bywają bardzo często hamowane jako „niekształcące”, zaś system oczekiwań wobec niego sugeruje, że ono do twórczości jest w ogóle niezdolne.

Dla niemałej części osób z niepełnosprawnością duże znaczenie ma forma materialna w postaci obrazu, rzeźby, formy przestrzennej, rzeczy użytkowej, poezji, prozy itd. Jako powody takiego stanu upatruje się, iż:

• wytwór, zwłaszcza ceniony przez innych, pełni funkcję kompensacyjną, dowartościowuje autora

• ceniony społecznie wytwór dziecka również dla rodziny stanowi dowartościowanie, ułatwia zyskanie społecznej aprobaty. Dotyczy to części rodzin dzieci z głębszymi stopniami niepełnosprawności oraz z niepełnosprawnością wielozakresową. Bywa też, że zmienia się na pozytywny stosunek do dziecka, co określa się zyskaniem rodziny dla czynnej akceptacji dziecka.

• dzieła bywają też podstawą zmiany na korzystny społecznego odbioru osób z niepełnosprawnością.

SZTUKA JAKO CZYNNIK TERAPEUTYCZNY

Aktywność twórcza w terapii została wprowadzona już w XIX w., od tego czasu powstawały różnorodne formy oddziaływań.

Najogólniej przyjmuje się ze twórczość w terapii ma na celu (jej walory):

• rozładowanie wewnętrznych napięć

• zdobycie umiejętności odtwarzania doświadczeń

• odzyskanie kontroli nad wewnętrznymi konfliktami poprzez zobiektywizowanie rzeczywistości

• komunikację między twórcą (pacjentem) a odbiorcą (terapeutą lub zdrowym społeczeństwem)

• usprawnianie narządów

• umożliwienie przeciwstawienia się problemom oraz pomaga w zachowaniu pogody ducha

• pomoc w lepszym zrozumieniu własnej niepełnosprawności oraz akceptacji samego siebie

REAKCJE PACJENTÓW NA ZASTOSOWANE WOBEC NICH ŚRODKI KULTUROWE:

• Przeżycie estetyczne irracjonalne - ma charakter emocjonalny, afektywny. Przeważają w nim doznania emocjonalne z udziałem szczególnych objawów somatycznych. Przeżycia te są krótkotrwałe i przejawiają się w silnym napięciu całej osobowości. Stan fascynacji, nastrój odbiorcy i jego wyobraźnia, wywołują wartość, jaka tkwi w danym dziele. Punktem kulminacyjnym doznania jest krótkotrwały stan zachwytu.

• Przeżycie estetyczne ekspresyjne - w toku tego przeżycia podmiot wytwarza przedmiot estetyczny zgodnie z własną naturą

TEORIE PRZEŻYCIA ESTETYCZNEGO

• Teoria mimetyczna Sokratesa - przędzie estetyczne polega na odnajdywaniu podobieństwa przedmiotów przedstawionych w dziele sztuki jako rzeczywistych. Podmiot odczuwa szczególną przyjemność z oglądania pięknych kształtów, form, słuchania muzyki, doznawania zapachów.

• Teoria katarktyczna Arystotelesa - przez kontakt z dziełami sztuki dokonuje się oczyszczenie duszy od zła moralnego.

• Teoria kontemplacji Schopenhauera - całkowite oddanie się wrażeniu, nie dopuszczając so powstania w świadomości żadnych innych przeżyć. Kontemplacja jest swoistym środkiem przynoszącym ulgę w cierpieniu.

Do form oddziaływań terapeutycznych związanych z twórczością zalicza się:

1. MUZYKOTERAPIA- to zajęcia w których głównym czynnikiem pobudzającym do przemyśleń nad własnymi przeżyciami i emocjami jest muzyka, dźwięk.

Rozwój muzykoterapii po II wojnie światowej przebiegał w dwóch kierunkach:

* W empiryczno- klinicznej szkole amerykańskiej w której ograniczano się do opisów zaobserwowanych działań przy stosowaniu muzyki różnych stylów.

* Szkoła szwedzka oparta jest psychologii głębi, w muzykoterapii widzi podstawową metodę leczenia.

Coraz częściej stosowane są metody kreatywne muzykoterapii, rozwijające twórcze dyspozycje pacjenta, gdyż uważa się że muzykoterapia wzbogaca życie człowieka.

W kierunku psychofizjologicznym muzykoterapię traktuje się jako bodziec dźwiękowy który jest w taki sposób skonstruowany by działał uspokajająco lub pobudzająco.

W kierunku analitycznym uważa się że za pośrednictwem muzyki łatwo można oddziaływać na emocje i docierać do nieświadomej warstwy psychiki. Przeżyciu muzycznemu przypisuje się funkcję regresywną, katharytyczną, komunikacyjną oraz poznawczą.

W kierunku behawioralnym uznaje się że podczas muzykoterapii prowadzonej według modelu bodziec- reakcja, wzmacnia się pożądane a wygasza niepożądane zachowania chorego.

Kierunek komunikacyjny uznaje muzykę jako środek komunikacji niewerbalnej z pacjentem.

W kierunku poznawczym muzyka pełni formę nośnika informacji i znaczeń, służąc poznawaniu pacjenta i pobudzaniu zmian w jego funkcjonowaniu.

Cele muzykoterapii:

• Nawiązanie kontaktu z pacjentem przez muzykę i uczenie go komunikowania się drogą niewerbalną, za pomocą instrument.

• Aktywizacja emocjonalna pacjenta.

• Rozwijanie dyspozycji twórczych przez uczestnictwo w różnych formach improwizacji muzycznej.

• Rozwijanie wrażliwości estetycznej.

Metody muzykoterapii wg. E. Galińskiej:

1. Muzykowanie pacjentów- w orkiestrach i chórach szpitalnych (rodzaj terapii zajęciowej);

2. Metody receptywne- stosowane są wyłącznie w formie grupowej, są to:

- metody projekcyjne- muzyka uruchamia wyobraźnię, „tematyczne” techniki projekcyjne mają wartość diagnostyczną i terapeutyczną (dają możliwość odreagowania silnych przeżyć, aktywizują emocjonalnie, dają odprężenie psychofizyczne);

- metody przestrajania- zmiany nastroju za pomocą muzyki, najpierw utwór o zbliżonym charakterze do aktualnego nastroju pacjenta, drugi utór neutralizujący efekty wywołane przez pierwszy utwór, natomiast ostatni powinien ukierunkowywać na pożądane efekty terapeutyczne;

- metody treningowe- należą: terapia wibracyjna, trening autogenny przy muzyce, muzykoterapia regulatywna;

- metody „psychoakustyczne”- bodźcem są pojedyncze dźwięki lub ich zespoły, najczęściej stosowana u dzieci autystycznych.

- metody psychodeliczne- estetyzujące, kontemplacyjne.

3) Metody oparte na produkcjach dźwiękowych pacjentów na instrumentach muzycznych, są to:

- elementarne muzykowanie według metody i na instrumentarium C. Orfa

- metody kreatywnego muzykowania- maja znaczny stopień improwizacji instrumentalnej, głosowej lub ruchowej

- psychodrama muzyczna- dialogi na instrumentach muzycznych, odgrywanie na instrumentach różnych scenek

- „malarstwo dźwiękowe”- ilustracja scen przyrody na instrumentach muzycznych.

4) Metody kombinowane, receptywno- produktywne.

Muzyce przypisuje się powszechnie zdolność wywoływania określonych emocji oraz że znajduje się w niej tzw. „ładunek emocjonalny”.

Dzieci charakteryzują się wysoką wrażliwością na muzykę, która może się rozwijać pod wpływem oddziaływań edukacyjno-wychowawczych. Jednak nie wszystkie dzieci jednakowo reagują na muzykę. E. Walter wyróżnił dwa typy odbiorów wśród dzieci:

• typ A - muzyka uważana jest jako źródło głębokich przeżyć, pewne utwory do tych dzieci przemawiają inne nie, dzieci te uważają że dany utwór wyraża krzyk, ból lub podziękowanie.

• typ B - muzyka uważana jest jedynie jako rozrywka.

Typy przeżyć muzycznych wg. E. Waltera:

1. typ sensoryczny- zmysłowe rozkoszowanie się brzmieniem dźwięków,

2. typ motoryczny- żywe reakcje na elementy tempa i rytmu,

3. typ obiektywno- emocjonalny- określa tonację i melodię utworu z pomocą takich określeń jak: smutny, wesoły, radosny,

4. typ skojarzeniowo- wyobrażeniowy- na skutek silnych uczuć powstaje bogaty łańcuch skojarzeń,

5. typ intelektualno- refleksyjny- dziecko znajduje przyjemność w rozpoznawaniu formy i analizowaniu wykonania utworu, dostrzega błędy i braki.

Muzykoterapia grupowa dzieci prowadzona jest w około dziesięcioosobowych grupach, w dużej, jasnej sali która wyposażona jest w różne łatwe do wykorzystania instrumenty muzyczne oraz materace do leżenia. Seans muzykoterapeutyczny trwa około 45 min i wyróżnia się w nim następujące fazy:

• Odreagowanie (klaskanie w dłonie, tupanie, podskoki, krzyk);

• Zrytmizowanie (wykonywanie rytmicznych ruchów całym ciałem, maszerowanie);

• Uwrażliwienie (samodzielna gra na prostych instrumentach: cymbałkach, bębenkach);

• Relaks (ćwiczenia oddechowe w pozycji siedzącej i leżącej);

• Aktywizacja łagodna i dynamiczna;

• Rozmowa na temat odbytych zajęć.

Twórcą i propagatorem muzykoterapii jest Tadeusz Natanson który uważa, że „muzykoterapia jest jednym spośród działań zmierzających w kierunku dehumanizacji współczesnego życia przez wielostronne wykorzystywanie wielorakich walorów substancji muzycznej w celu ochrony i przywracania ludzkiego zdrowia oraz w celu korzystnego wpływania na współkształtowanie zarówno środowiska w którym żyje i działa człowiek jak i na panujące w nim stosunki międzyludzkie”. Zatem działania muzykoterapeutyczne o charakterze profilaktycznym i korekcyjnym włączone są w proces nauczania i wychowania.

Dobór odpowiedniej muzyki dla konkretnego pacjenta znajdującego się w konkretnej sytuacji terapeutycznej jest w muzykoterapii sprawą najtrudniejszą.

2. CHOREOTERAPIA- stosowana jest głównie w celach profilaktycznych u osób z obniżoną sprawnością motoryczną, polega na ćwiczeniach muzyczno-ruchowych, improwizacjach do danej muzyki.

Należy do technik muzykoterapeutycznych. Polega na usprawnianiu osób niepełnosprawnych poprzez taniec leczniczy.

Ćwiczenia taneczne mają charakter:

• Ogólnokondycyjny- opiera się na odpowiednio dobranej dynamice i rodzaju ćwiczenia.

• Sprawnościowy- układy taneczne wymagające koncentracji i uwagi ćwiczących, wyrabiają koordynację wzrokowo- ruchową oraz słuchowo- wzrokowo- ruchową.

• Specjalne- mają na celu poprawę nastroju, koncentrację, ułatwiają koordynację nerwowo- mięśniową.

Muzyka i wykonywanie w jej tempie ruchów ciała daje choremu dodatkowe przeżycia estetyczne, odwraca jego uwagę od choroby, bólu, problemu.

Funkcje terapii przez taniec:

- funkcja profilaktyczna

- funkcja diagnostyczna

- funkcja terapeutyczna

3. ARTETERAPIA- w znaczeniu szerszym obejmuje muzykoterapię, biblioterapię, choreoterapię, działania terapeutyczne za pośrednictwem teatru. W znaczeniu węższym odnosi się do twórczego sposobu wykorzystywania aktywność typu: rysowanie, malowanie, modelowanie, lepienie. Specjaliści uważają że dzięki tej metodzie łatwiej jest dotrzeć do ważnych doświadczeń i przeżyć pacjentów.

Funkcje Arteterapia:

• Rekreacyjna - ułatwia wypoczynek, pozwala na oderwanie się od codziennych trudności i ważnych problemów życiowych

• Edukacyjna - dostarczanie dodatkowych wiadomości, pełniejszej wiedzy i zwiększanie mądrości życiowej

• Korekcyjna - przekształcanie mniej wartościowych lub wręcz szkodliwych mechanizmów i struktur na bardziej wartościowe. Akt twórczy zapobiega, przeciwdziała zaburzeniom występującym zarówno w procesach fizjologicznych organizmu, jak i samopoczuciu i zachowaniu

Twórczość plastyczna dzieci niepełnosprawnych stanowi ważny element diagnozy w określonego typu chorobach, ale i przede wszystkim jest formą rehabilitacji i rewalidacji. Umożliwia dziecku nawiązywanie kontaktów z otoczeniem, współżycie w grupie i środowisku, w którym przebywa, usuwa lęk i rozmyślanie nad swoim stanem, ułatwia zaakceptowanie kalectwa.

4. BIBLIOTERAPIA - pod wpływem specjalnie dobranego materiału czytelniczego, pozwala utożsamić się pacjentowi z bohaterem, jego uczuciami, dzięki czemu łatwiej jest znieść problemy.

Za istotę biblioterapii uważa się ze jest to proces asymilacji wartości psychologicznych, społecznych i estetycznych z książek z ludzkim charakterem, osobowością i zachowaniem.

Rhea Rubin definiuje biblioterapię jako ,,program aktywności oparty na interaktywnych procesach zastosowania drukowanych i niedrukowanych materiałów, zarówno wyobrażeniowych, jak i informacyjnych, ułatwiający przy pomocy bibliotekarza lub innego profesjonalisty osiąganie wglądu w normalny rozwój lub dokonywanie zmian w zaburzonym zachowaniu".

W Polsce przyjmuje się, że biblioterapia to ,,dział psychologii czytelnictwa, znajdujący się również w sferze medycyny, pedagogiki i socjologii. Zakłada wykorzystanie lektury książek i czasopism dla regeneracji układu nerwowego i psychiki człowieka chorego. obiektem działania biblioterapii są pacjencii szpitali i senatoriów oraz indywidualni chorzy przebywający stale w domu. W zakres biblioterapii wchodzi działalność praktyczna w dziedzinie oddziaływania książki w różnych środowiskach społecznych przez odpowiedni dobór lektur oraz metod i form pracy z czytelnikami wymagającymi szczególnej opieki'.

Stosowane materiały w biblioterapii:

• książki

• prasa

• nagrania magnetofonowe

• płyty

• filmy

• wideokasety

Dzięki biblioterapii czytelnik:

• Dostrzega że nie jest pierwszym ani jedynym człowiekiem który ma problemy.

• Zauważa że istnieje więcej niż jedno rozwiązanie tego problemu.

• Łatwiej rozumie motywy postępowania innych ludzi, uwikłanych w różnych sytuacjach.

• Dostrzega wartość ludzkiego doświadczenia.

• Dowiaduje się co jest niezbędne do rozwiązania jego problemu.

• Bardziej realistycznie spogląda na własną sytuację.

Rodzaje biblioterapii:

• Biblioterapia kliniczna- stosują ja psychiatrzy i specjaliści z dziedziny zdrowia psychicznego

• Biblioterapia wychowawcza- stosują ja pedagodzy specjaliści, bibliotekarze, osoby duchowne, pielęgniarki. Kładzie nacisk na sprawy przystosowania, samopoczucia, samorealizacji i osiąganie dojrzałości emocjonalnej.

	biblioterapia kliniczna	biblioterapia wychowawcza
rola biblioterapeuty	prowadzenie terapii	prowadzenie dyskusji
typ uczestników	ludzie chorzy, pacjenci	uczniowie, studenci, ludzie niedostosowani, uczestnicy zajęć kulturalno- oświatowych
cel	leczenie zaburzeń w zachowaniu	korygowanie postaw, kompensacja, samorealizacja

Biblioterapią oddziaływuje się na cztery różne sfery życia człowieka:

1) sferę intelektualną- można pomóc człowiekowi zdobyć wiedzę niezbędną dla zrozumienia i rozwiązania własnych problemów.

2) sferę społeczną- pomaga dostrzec socjalne i kulturowe uwarunkowania działalności człowieka i związki łączące go z innymi ludźmi.

3) sferę emocjonalną- umożliwia dokonanie wglądu i identyfikacji oraz powoduje kompensację bez narażania pacjenta na niebezpieczeństwa związane z bezpośrednim omawianiem jego osobistych problemów.

4) zachowanie - pomaga w oduczaniu zachowań niepożądanych, koncentrując uwagę pacjenta na wzorach zachowań społecznie pożądanych.

Największe zastosowanie biblioterapia znajduje w celach relaksacyjnych.

Stosowana jest wobec: niewidomych i niedowidzących, osób niepełnosprawnych pod względem fizycznym, ludzi w podeszłym wieku, przewlekle chorych, osób uzależnionych od narkotyków i alkoholu, osób chorych psychicznie.

Na dobór odpowiedniej książki mają wpływ:

• cel hospitalizacji (diagnoza, operacja, rehabilitacja)

• czas pobytu w szpitalu

• rodzaj oddziału

Przy planowaniu biblioterapii chorych hospitalizowanych należy uwzględnić również: postawę wobec choroby, poziom lęku, stopień deprywacji potrzeb, dominujące potrzeby psychologiczne, typ osobowości.

D. Gostyńska wyróżnia 4 kierunki oddziaływań biblioterapeutycznych:

A. Oddziaływanie przygotowawcze- ma na celu zachęcenie chorego który nie jest przyzwyczajony do czytania książek, zaczyna się od łatwych i atrakcyjnych tekstów by chory zechciał je tylko przejrzeć lub przeczytać.

B. Oddziaływanie doraźne- nie wynika z przemyślanego planu działania, zależne jest od wskaźników jakie dała wstępna rozmowa, biblioterapeuta daje choremu kilka propozycji książek o różnym działaniu: o charakterze uspokajającym, pogodowym, baśniowym, o charakterze mobilizującym układ nerwowy i absorbującym uwagę, jednak to chory dokonuje wyboru ksiązki.

C. Oddziaływanie reorientujące- biblioterapeuta stara się wyczuć jaka postawa wobec skutków choroby byłaby dla pacjenta najlepsza; biblioterapeuta stara się dopomóc kierując myśli na właściwe tory przy pomocy literatury, oraz poprzez wsparcie w problemach.

D. Oddziaływanie rozwojowe- może dopomóc człowiekowi w odnalezieniu sensu życia, nie ma na celu łagodzenie cierpień ani wyprowadzenie ze stresu, chodzi o to by pomóc w realizacji takich wartości które warunkują rozwój jego osobowości.

Właściwy proces biblioterapeutyczny dzieli się na 3 fazy:

• identyfikacja z postaciami z książki

• katharsis- doznanie ulgi, odreagowanie napięci psychicznego

• wgląd- uzyskanie nowego spojrzenia na problem

Biblioterapeuta powinien przestrzegać takich zasad:

- dobrze znać ksiązki i czytelnika

- stosować zachęty zamiast nakazów,

- podczas doboru materiałów powinien uwzględniać potrzeby i możliwości percepcyjne osób niepełnosprawnych i chorych.

- proponowane teksty powinny być dostosowane do poziomu techniki czytania pacjenta,

- łączyć czytanie z dyskusją i poradnictwem,

- nie traktować biblioterapii jako leku na wszystkie dolegliwości, musi pamiętać że jest to jedynie technika pomocnicza w leczeniu,

- nie wykraczać poza swoje kompetencje zawodowe.

Materiały przeznaczone do biblioterapii dzielą się na:

• Poradniki, broszury lub podręczniki zawierające wskazówki, jak oduczyć się niewłaściwych zachowań zdrowotnych lub walczyć z nałogami.

• Literatura faktu. Teksty pisane przez osoby, które osobiście doświadczyły: rozwodu, ciężkiej przewlekłej choroby i dzielą się swoimi przeżyciami.

• Beletrystyka, fikcje literackie w formie poezji, powieści, opowiadań i esejów. Nie tylko odwołuje się do doświadczeń ale także do emocji, jest wieloznaczna.

5. POEZJOTERAPIA

Leczenie przez poezję rozwinęło się w odrębną gałąź biblioterapii.

Poezja ma wielkie walory terapeutyczne, wytwarza szczególnie bliski kontakt z czytelnikiem. Poezję określa się jako jedną z najkrótszych dróg emocjonalnych między pisarzem a czytelnikiem.

Refleksyjne wiersze poruszające problemy życiowe oddziałują na sferę intelektu, pobudzają u pacjentów budowę konstruktywnych sądów na temat porażek jakich doznali w życiu.

Przy doborze wierszy do poezjoterapii należy zwracać uwagę na zgodność tempa i nastroju utworu ze stanem psychicznym pacjenta. Poezja może stanowić pomoc dla pacjentów, którzy pragną aby dodać im odwagi, gdy są załamani, depresyjni lub sfrustrowani, gdy są gniewni, zalęknieni.

Wartość terapeutyczna wierszy nie ma związku z ich wartością literacką, czasem kiepskie literacko wiersze mają dużą wartość terapeutyczną.

Bardzo cenna jest własna twórczość poetycka pacjentów, gdyż są one projekcją ich stanów emocjonalnych. Zaobserwowano że pacjenci tworzą wiersze w stadium zaostrzania się choroby psychicznej. Wiersze pacjentów mogą być wykorzystywane podczas sesji biblioterapeutycznych lub bywają też drukowane.

Chcąc przynieść ulgę choremu, posługując się książką należy wziąć pod uwagę:

- wiek czytelnika

- rodzaj dolegliwości

- stan świadomości

- głos samego chorego

6. PSYCHODRAMA- polega na przygotowaniu i odegraniu przez pacjentów przedstawienia teatralnego, w którym wcielają się w różne postacie, poznając ich problemy i trudności.

Wszystkie te formy oddziaływań podkreślają szczególne znaczenie twórczości w życiu osób niepełnosprawnych.

Twórczość podczas zajęć terapeutycznych uznawana jest jako twórczość przez małe „t”. Przyjmuje się że wysiłek twórczy dziecka istotnie wpływa na jego rozwój osobowości oraz podnosi jakość jego życia. Twórczość osób upośledzonych ma głównie charakter indywidualny i nie ma sensu się w nich doszukiwać artyzmu czy pokazowości. Ich twórczość pozwala na poznanie towarzyszących im problemom, bólu jaki przeżywają oraz ogólnej wrażliwości jako pełnowartościowych ludzi którzy potrzebują akceptacji. Dzięki aktywności artystycznej człowiek czuje się bogatszy wewnętrznie, zapomina o problemach, trudnościach oraz staje się bardziej pewny siebie, swojej wartości. Twórczość jest również swego rodzaju formą nadrobienia istniejącego dystansu ze społeczeństwem, możliwością polepszania kontaktu z otaczającymi ludźmi.

TWÓRCZOŚĆ OSÓB NIEPEŁNOSPARWNYCH JEST:

• znacząco pomocna w jednoczeniu się z grupą w procesie twórczym i pogłębieniu komunikacji w grupie

• wyjściem z osamotnienia i próbą nawiązania porozumienia ze światem zewnętrznym

• przełamaniem bariery społecznej izolacji

• ułatwieniem integracji ze środowiskiem

• szansą szerokiego zaistnienia w mediach w kontekście znaczących wydarzeń kulturalnych w życiu społecznym

• formą wpływającą na zmianę wizerunku osoby niepełnosprawnej, postrzeganej przez społeczeństwo często pejoratywnie.

ROLA OSÓB NIEPELNOSPRAWNYCH I ICH RODZIN W PROCESIE TWORZENIA

Twórczość w życiu osób niepełnosprawnych:

• Jest czynnikiem terapeutycznym

• Daję radość

• Może być poczuciem samozadowolenia

• Pomaga zaspokoić pragnienie

• Jest sposobem spędzenia czasu wolnego

Osoby niepełnosprawne w procesie tworzenia mogą przekształcać otoczenie

i rzeczywistość. W twórczości osoby niepełnosprawne mogą pokazać siebie i swoje możliwości oraz możliwość samodzielnego wykonania jakiegoś zadania. Daje im poczucie iż są potrzebni mimo swojej niepełnosprawności . Rodzina pod wpływem twórczej aktywności dziecka zyskuje poczucie mobilizacji do dalszej terapii i siłę do pokonywania trudności jakie występują. Rodzice są dumni ,że dziecko się realizuje i rozwija twórczo, wzbudza to u nich motywację do dalszej pracy oraz daje nadzieje na dobry efekt końcowy terapii. Twórczość staje się sposobem na poznanie własnego dziecka tego czym się interesuje i jego atutów. Ma to miejsce, gdy rodzice biorą aktywny udział w takich zajęciach razem z dziećmi. Ważnym elementem jest docenianie dziecka, chwalenie go za jego osiągnięcia w procesie tworzenia.

Rodzina:

• Potrzeba mobilizacji

• Nadziei

• Siły do dalszej terapii pracy

• Usuwanie barier

• Dumy z dziecka

Dla osób niepełnosprawnych twórczość jest:

• Rehabilitacją Pomaga w usprawnieniu motoryki

• Pogodzenia się ,akceptacji własnej niepełnosprawności

• Pomaga również w pozbyciu się napięcia

• Pozbyciu negatywnych myśli

• Wzmacnia dobre strony

• Samoocena podwyższa się

• Uwalnia od neurotycznych, złych myśli

• Jest droga do tego aby wejść w interakcję ze społeczeństwem rozładowanie napięcia emocjonalnego

Warunki jakie powinny być spełnione aby mógł wystąpić proces twórczy:

• Bezpieczeństwo

• Poszanowanie godności

• Akceptacji

• Zrozumienia

• Uznanie potrzeb oraz praw osoby niepełnosprawnej

• Stawianie wymagań oczekiwań w miarę możliwości

ROLA TERAPEUTÓW

Pedagog terapeuta w chwili decyzji „współtworzenia” z osobą niepełnosprawną , bierze na siebie dużą odpowiedzialność. Współtworzenie to moment spotkania osób w procesie tworzenia, któremu towarzyszy wzajemna otwartość, można wyrazic je w relacji gdzie jedna osoba daje czas, ręce i pomysł natomiast druga otwartość, cierpliwość, naturalność i entuzjazm.

Proces twórczości oprócz elementu świadomościowego, musi posiadać również element wolności. Twórczość musi być działaniem chcianym i wynikającym z potrzeby serca. Osoby niepełnosprawne powinny być aktywne i twórcze w trakcie przygotowywania, organizacji i realizacji działań twórczych.

Rola terapeuty:

• uświadamianie rodzicom, że działalność twórcza może być sposobem rehabilitacji

• zachęcanie rodziców do pracy z dzieckiem

• zasada „niedotykania ręki” - dziecko powinno mieć możliwość samodzielnego działania na miarę własnych możliwości

• pobudzanie aktywności twórczej dziecka, inicjowanie działań, dostarczanie bodźców rozwojowych

Pomoc w tworzeniu - pojęcie zostało wprowadzone do pedagogiki przez K.Korniłowicza. Odzwierciedla się z trzech elementach:

• Inspirowanie

• Aktywizowanie - budzenie, ożywianie zdolności twórczych

• Wywieranie postaw twórczych - usuwanie barier twórczych, które hamują aktywność twórczą; rozwijanie wiedzy umiejętności niezbędnych w twórczym myśleniu i działaniu.

Zasady pomocy wg Tyszki:

• Zasada facylitacji polega na usprawnianiu i ułatwianiu procesu zdobywania i opanowywania wiedzy.

• Zasada ludyczności - budzenie i rozwijanie autonomicznej twórczości poprzez zabawę twórczą

• Zasada rozwijania autonomicznej motywacji poznawczej

• Wzmacnianie procesu twórczego - odpowiedni dobór właściwych metod pomocy w rozwijaniu dyspozycji osób. Liczy się sam proces twórczy

• Zasada przeciwdziałaniu przeszkodom usuwanie przeszkód ,które się pojawiają i mogą zaburzać proces twórczy

• Zasada osobistej twórczości- każda osoba powinna samodzielnie decydować o tym co będzie tworzyć zadania nie powinny być narzucane.

TWÓRCZOŚĆ W KONTEKŚCIE PRACY ZAWODOWEJ

Miejsce pracy jest dla twórczości bardzo ważnym środowiskiem. Pojawienie się elementów twórczych w ludzkiej pracy spowodowało , ze obecnie za twórczy podmiot uważa się nie tylko jednostkę wybitną ale również robotnika, nauczyciela, inżyniera czyli przedstawicieli różnych zawodów. Czasami twórczość jest samą istotą misji niektórych instytucji zatrudniających ludzi np. uniwersytetów, ośrodków badawczych, zespołów teatralnych lub mediów. Twórczość w miejscu pracy ma również wymiar ekonomiczny, ponieważ przekłada się na zysk lub stratę ,jeśli nie bezpośrednio to w dłuższej perspektywie. Być twórczym oznacza obecnie być „pracownikiem twórczym” czyli przejawiającym postawę twórczą w pracy. Czynnikiem tak aktywizującym podmiot jest charakter nowoczesnej pracy. Praca nowoczesna wymaga od człowieka przyswojenia nowej wiedzy, opanowania nowych umiejętności technicznych, zaakceptowania nowego systemu wartości i udoskonalenia swych kompetencji społecznych. To on skłania ludzi a nawet zmusza ich do twórczości. W miejscu pracy niezwykle ważny jest klimat sprzyjający twórczości. Twórczy klimat w miejscu pracy można określić w sześciu punktach:

• Zadania podejmowane przez firmę jak tez cele jej działania stanowią wyzwanie dla pracowników a przetrwanie i rozwój organizacji są dla nich ważne.

• Pracownicy czuja się wolni i nieskrepowani, kiedy podejmują inicjatywy i nowe zadania, korzystając z tej wolności.

• Nowe pomysły i propozycje spotykają się z zainteresowaniem i wsparciem ze strony kolegów i kierownictwa.

• Pracownicy nie boja się zgłaszać nowych pomysłów , nie odczuwają leku przed ośmieszeniem czy innym rodzajem kary.

• Dużo dyskutują w swobodnej atmosferze, bez sztywnych reguł i bez obawy.

• Toleruje się umiarkowane ryzyko , jak tez sytuacje nie do końca określone lub zdefiniowane. Klimat niesprzyjający tworzą czynniki przeciwstawne. Nawet najlepszy klimat nie pomoże jeśli pracownicy będą uważać ze na myślenie twórcze w miejscu pracy nie ma czasu.

Twórczość to nie tylko forma szeroko rozumianej rehabilitacji, ale też szansa na niezależność materialną. Sprzedaż własnych wytworów pozwala być niezależnym w sferze finansowej. W wyzwalaniu i propagowaniu działalności twórczej osoby niepełnosprawne wspierane są przez różnego rodzaju fundacje i stowarzyszenia:

• organizowanie plenerów, warsztatów pracy twórczej

• przyznawanie stypendiów twórczych

STOWARZYSZENIA I FUNDACJE

W wyzwalaniu i propagowaniu działalność twórczej osoby niepełnosprawne wspierane są przez różnego rodzaju fundacje i stowarzyszenia.

Celem tego typu działalności jest:

• promocja twórczości i rzemiosła osób niepełnosprawnych

• zwrócenie uwagi na potrzeby i pragnienia osoby niepełnosprawnej

• integracja środowiska osób niepełnosprawnych ze społecznością lokalna

• aktywizacja osób niepełnosprawnych wyzwalająca u nich wzrost potencjału witalnego pozwalającego na czynne uczestnictwo w codziennym życiu.

Jednym z takich stowarzyszeń jest:

Stowarzyszenie na Rzecz Twórców Niepełnosprawnych NIKE- jest to organizacja skupiająca ludzi wokół idei promocji twórczości osób niepełnosprawnych. Inicjatorami powstania stowarzyszenia byli pracownicy białostockich ośrodków zajmujących się rehabilitacja osób niepełnosprawnych. Cele tego stowarzyszenia realizowane są przez takie działania jak: plenery, wystawy, konkursy plastyczne, spotkania z poezją.

Stowarzyszenie Wspierające twórczość artystyczna osób niepełnosprawnych „ Marzena” Zawiszy Czarnego.

Mazowiecki Festiwal Twórczości Osób niepełnosprawnych Radość Tworzenia- to prezentacja twórczych i terapeutycznych osiągnięć osób niepełnosprawnych w różnych dziedzinach artystycznych. Dzieci, młodzież i dorośli przedstawiają dokonania artystyczne w plastyce, muzyce, tańcu, ruchu, teatrze i poezji. Festiwal ten nie jest konkursem, najważniejszy jest w nim sam udział.

---