Psychologia rozwojowa

Psychologia rozwojowa to dział psychologii; koncentruje się nad rozwojem psychologii.

Psychologia rozwojowa zajmuje się rozwojem człowieka od jego strony psychicznej, zmianami zachodzącymi w zachowaniu i umiejętnościach.

1882r. - okres powstawania psychologii rozwojowej. Była ona utożsamiana z psychicznym rozwojem dziecka, współcześnie ten zakres się rozszerzył na psychologię człowieka dorosłego czy starego. Obecnie psychologia rozwojowa to okres od poczęcia do śmierci. Pierwsze dzieło „Dusza dziecka”.

Podział według okresu rozwojowego - wiek stanowi o podziale, ale istotne jest to, co stanowi kryterium podziału: pamięć, ciało, inteligencja itp.

Rozwój przebiega u człowieka indywidualnie.

Psychologia rozwojowa sięga do psychologii ogólnej. Psychologia rozwojowa i psychologia wychowawcza mają wiele wspólnego. Psychologia wychowawcza zajmuje się procesem wychowania, korzysta w dużym stopniu z psychologii rozwojowej.

Psychologia rozwojowa współpracuje z:

• Psychologią kliniczną

• Psychologią różnic indywidualnych

• Biologią (dojrzewanie)

• Socjologią (wpływy społeczne)

• Antropologią kulturową (plemiona pierwotne)

• Językoznawstwem (rozwój mowy)

Jakie problemy stoją przed psychologią rozwojową?

1. Co jest źródłem rozwoju człowieka?

Trwał spór czy o rozwoju człowieka decydują czynniki wewnętrzne, wrodzone, czy zewnętrzne. Dwa czynniki - biologizm i socjalizm konkurowały ze sobą. Współcześnie twierdzi się że oba czynniki są ważne. Rozwój jest wypadkową tych dwóch czynników zewnętrznego i wewnętrznego.

2. Co na prawdę wpływa na człowieka?

Badania na bliźniakach jednojajowych - badamy siłę wpływu środowiska; np. badania ich inteligencji w wieku 20 lat, jeżeli byli oni rozłączeni trudno ich zbadać (wpływ czynników zewnętrznych-środowiska). Jednak okazało się, że inteligencja w bardzo dużym stopniu jest uwarunkowana genetycznie, a nie zależy od środowiska, w którym dziecko jest wychowywane. Zaś aspiracje: pesymizm, optymizm są podatne na wpływ środowiska.

3. Czy tak na prawdę coś się zmienia?

Czy to, co w człowieku jest najważniejsze „JA” jest stałe? Czy to „JA” podlega zmianie? Zmiany w dzieciństwie mają charakter progresywny - widzimy postęp, który prowadzi do coraz lepszej doskonałości. A zatem czy taki charakter ma także rozwój rozumowy, czyli psychiczny? Co się dzieje w wieku lat 50 bo na początku widzimy, że się rozwija. Inteligencja w późnych latach spada, ale na starość wzrasta mądrość.

Podział na zmiany (ilościowy i jakościowy):

• Zmiany ilościowe - cały rozwój ma charakter ilościowy - zmiany są ciągłym dodawaniem np. wzrost, masa ciała

• Zmiany jakościowe - „wstępuje się na schodek wyżej”; zachodzą skoki, zmiany gwałtowne - jest to coś nowego, dokonującego się dość gwałtownie.

4. Czy rozwój człowieka ma proces ciągły?

Czy proces ten ma charakter zwrotów, zmian w różnych kierunkach? Są różne koncepcje psychologiczne.

Harlok - podaje, że mamy 4 rodzaje zmian:

• Wielkości

• Proporcji (główka noworodka i dorosłego w stosunku do reszty ciała)

• Zanikanie dawnych własności (odruchy, zęby mleczne)

• Nabywanie nowych własności - pojawianie od zera

Dynamika rozwoju:

• Tempo - szybkość zmian

• Rytm - wyraża nam regularność zmian - stopień regularności

• Akceleracja - czyli przyśpieszenie.

• Antropogeneza - historia gatunku ludzkiego, na ile człowiek się zmienia w ciągu wieków; psychologia rozwojowa bada na ile zmieniają się funkcje psychiczne

• Ontogeneza - rozwój człowieka pojedynczego

Akceleracja dotyczy antropogenezy bada jakie zmiany zachodzą odnośnie byłego pokolenia. Rozwój fizyczny - jesteśmy wyżsi aniżeli przodkowie, również jakość naszego życia biologicznego jest wyższa. Ale czy mamy lepszą pamięć, wyobraźnię czy inteligencję? Pewnie stoimy wyżej ale trudno to zbadać, są przeciwnicy którzy twierdzą, że ludzkość się degeneruje np. Rousseau.

5. Czym powinna zajmować się psychologia rozwojowa?

6. Czy powinna szukać stałych praw, czy zajmowaniem się jako takim?

7. Czy szukać tego, co człowieka różni?

8. Czy szukać jakichś prawidłowości, czy skupiać się na różnorodności?

9. Na ile na rozwój można wpływać, jak wpływać i kiedy wpływać?

W życiu człowieka są okresy krytyczne - człowiek jest otwarty w danym okresie na ludzi, jest możliwość manipulowania człowiekiem np. nauka czytania i pisania - można zacząć wcześniej, ale w rezultacie nic to nie daje dziecko z dalszą nauką nie wyprzedza rówieśników wiec jest to obojętne, kiedy zaczniemy uczyć małe dzieci pisać czy chodzić. W pewnych okresach życia dzieci zaczynają być podatne na samodzielność i trzeba te okresy wykorzystywać, gdy prześpimy ten okres dziecko stanie się „maminsynkiem”. Jednak nie można przesadzać i w drugą stronę nie możemy zmuszać małego dziecka do sprzątania klocków, bo nie jest ono na to gotowe. Trzeba wyczuć odpowiedni czas.

Metody badań w psychologii rozwojowej.

Są trzy typy badań:

1. Badania podłużne - badamy dziecko tą samą metodą w różnych odstępach czasu, np. badamy co roku rozwój mowy danego dziecka. Badania możemy przeprowadzać na wsi i w mieście. Dochodzimy do wniosku, że: w wieku 2 lat nie ma różnicy; w wieku 4 lat w mieście jest lepszy rozwój; w wieku 6 lat różnica zanika.

2. Badania poprzeczne - bierzemy grupy osób o tym samym wieku np. 10 dzieci dwuletnich, 10 dzieci sześcioletnich itp. i badamy je wyciągając średnie z danych grup. Na ile są one dokładne? Mogą być różnice np. gdy trafimy na wybitnie zdolnych czterolatków to ich poziom może być taki jak sześciolatków. Ważny jest więc odpowiedni dobór przy badaniach. Im większa grupa tym lepsze badania.

3. Połączenie badań poprzecznych i podłużnych - badamy grupy 100 dzieci 2, 4, 6-cioletnich, badania powtarzamy na tych samych dzieciach za 2 lata. Unikamy przez to minusów z dwóch pierwszych metod. Jest to metoda najbardziej prawdopodobna.

Rozwój dziecka w okresie ciąży

I. Okres prenatalny

Zapłodnienie - jedna komórka jajowa + jeden plemnik. Każde połączenie było by inne, niepowtarzalne.

Rozwój uwarunkowany genetycznie, chociaż jest też wpływ środowiska.

9 miesięcy - dzieli się na 3 trymestry (okresy 3 miesięczne).

Pierwszy trymestr - miesiące 1-3

Pierwszy miesiąc:

Najbardziej intensywny rozwój, komórka dzieli się, każda ma identyczne wyposażenie. Dziecko codziennie podwaja swoją wagę. Tworzą się początki mózgu, i układu nerwowego. W 21 dniu zaczyna pracować serce (tętno wysokie 110/120).

Drugi miesiąc:

Wykształca się ruch, nie wyczuwalny, ale widoczny na badaniach. 43 dzień to pierwsza aktywność mózgu (zaczątek świadomości). Wielkość dziecka 3 cm, waga 1gram, dziecko w tym czasie ma palec w buzi.

Pierwsze dwa miesiące to:

• faza jajowa;

• faza embrionalna;

• faza płodowa;

Trzeci miesiąc:

Widać narządy płciowe, duża wrażliwość dziecka, pod koniec 3 miesiąca dziecko ma 14 gram i 7,5 cm. Dziecko nie leniuchuje, pod konie 3 miesiąca połyka wody płodowe. Pierwsze ruchy oddechowe, tlen pobiera z krwią płynąca przez pępowinę.

Ruch -

1 ruch to falowanie

2 ruch to drganie

3 ruch to podskakiwanie

4 ruch to taniec dziecka

Drugi trymestr - miesiące 4 - 6

Udoskonalenie tego, co jest, zwiększenie masy ciała, dojrzewanie psychologiczne, zmiana proporcji. Wykształcają się linie papilarne na palcach. Proces mielnizacji - tworzy się osłonka mielinowa, przyspieszenie rozwoju układu nerwowego. W 5 miesiącu waga ciała 400 gram. Kobieta wyczuwa ruchy dziecka. Stare komórki są wymieniane na nowe. Poza komórkami nerwowymi, które są stałe, inne są wymieniane. Ustala się sen dziecka i czuwanie Matka śpi, dziecko tez śpi. Dziecko ssie kciuk. Nie ma to wpływu na rozwój - jest to tylko trening przed ssaniem piersi. W 6 miesiącu największa sprawność ruchowa. Potem dziecko jest większe i ruch ma skrępowany. Dziecko reaguje na środowisko - np. odkurzacz, krzyki.

Trzeci trymestr - miesiąc 7 do narodzenia

Wykształca się osobowość, reakcja na stresy. Każde dziecko inaczej reaguje np. jedno połyka wody, inne jest apatyczne. Tworzą się nowe odruchy. Doskonalą się funcie zmysłu, zwłaszcza słuchu: lewe ucho -muzyka, prawe ucho słucha mowy.

Pamięć - rytm bicia serca matki np. dziecko przy nim usypia dobrze je zna. Zapamiętuje mowę matki np. gdy matka jest głuchoniema, to dziecko będzie później miało rozwój mowy. Dziecko lubi bardziej muzykę klasyczną, spokojną, nowoczesna mniej lubiana, dziecko lubi instrumenty o niskiej częstotliwości np. flet, wiolonczela, fagot. Pierwsze emocje dziecka są pochodne do emocji matki, czyli współprzeżycie z matką. W 7 miesiącu u mężczyzn - reakcja prącia - trening przed przyszłością. 97% dzieci rodzi się zdrowych, najpierw niszczy się organizm matki a potem dziecka.

Matka i Ojciec w okresie ciąży

Matka

Okres ciąży jest związany z kryzysem psychicznym, są przemiany, to pewne wyzwanie dla matki. Mogą one spowodować większe szczęście ale i mogą być nie korzystne zmiany.

Zmieniają się relacje: małżeństwo - rodzina.

Zmienny stosunek emocjonalny do otoczenia.

I trymestr - niepokój kobiety - wykrycie zahamowania miesiączki - dwa tygodnie po poczęciu. Rozchwianie równowagi, skrajności itp. Pojawiają się wymioty, nudności: Pojawiło się n owe życie, więc to intruz, coś innego - można powiedzieć, ze to obrona. Zahamowanie miesiączki, a jest to atrybut kobiecości, pełnia jej rozwoju, a to może być odebrane jako wada. Powiększanie się piersi, kobieta skoncentrowana jest na sobie. Dziecko wydaje się nie realne, trudno kochać takie dziecko - występuje lęk.

Występują też:

• potrzeba macierzyństwa, miłości, opiekuńczości;

• potrzeby egzystencjalne;

• potrzeby nieśmiertelności (dziecko ma moje geny);

Relacja z Ojcem:

• czy dziecko było planowane czy nie?

• ważna jest opinia, reakcja rodziców jak oni to przyjmują;

• sytuacja w pracy, na studiach, jak to pogodzić;

Kobieta jest podatna na sugestie, słucha opinii innych, tu może podjąć decyzję o aborcji. Ważne są kontakty z lekarzem ginekologiem, kobieta ma się czuć tam bezpieczna.

Drugi trymestr - złoty okres ciąży, najlepsza forma kobiety. Ciąża jest zjawiskiem publicznym - widoczna. Kobieta czuje dumę, stan błogosławiony. Ale są też kobiety, które chcą to ukryć i maskują ciążę za pomocą ubrań. Zmieniają się smaki, apetyt. Kobiety przejadają się i dlatego tak często przybierają na wadze, po porodzie trudno wrócić do normalnej wagi. Pojawiają się fantazje, marzenia jakie dziecko będzie jakie imię. Pierwsze rozmowy z dzieckiem - monologi.

Trzeci trymestr - kobieta zmęczona, pojawia się senność, pojawiają się lęki przed porodem, strach przed bólem porodowym. Obawa o zdrowie dziecka, o to czy będzie normalne.

Mężczyzna

• Kontakty z ojcem

• Okoliczności poczęcia (planowane?)

• Ważna jest dojrzałość psychiczna mężczyzny

• Może występować wstyd ( bo to jest świadectwo współżycia seksualnego )

• Obawy przed konkurencją ze strony dziecka - dziecko jako rywal, ono będzie na pierwszym miejscu, a nie ja

• Lęk przed porodem

• Może się zajmować sobą, dlatego nie interesuje się matką ( żoną - frustracja)

Komunikacja z dzieckiem nienarodzonym

• Wspólne chwile z dzieckiem, zarówno matki jak i ojca

• Myślenie o dziecku to pomaga w rozwoju macierzyństwa i ojcostwa

• Rozmowy z dzieckiem - dziecko zapamiętuje

• Śpiew np. kołysanek

• Muzyka

• Forma dotykowa: dziecko na ruch reaguje, to buduje z dzieckiem kontakt

Diagnostyka prenatalna

Badanie USG. To standardowe badanie (są wątpliwości czy jest bezpieczne). Krótkie badanie jest zalecane. Może ono nam pokazać, czy dziecko rozwija się prawidłowo, poprzez długość kości możemy stwierdzić wagę dziecka. USG mówi czy mamy do czynienia z ciąż pojedynczą lub mnogą, a także określa płeć dziecka. Urządzenie to bada regularne bicie serca.

Szkoła rodzenia

W Polsce inspirowana przez ruchy chrześcijańskie ( dr Fijałkowski)

Przygotowują do porodu. Ćwiczenia oddechowe - zmniejszają ból i przyspieszają poród, są to zajęcia edukacyjne, bo mówią jak się zająć noworodkiem, co zabrać do szpitala, gdzie rodzić itd.

Narodziny

Narodziny to ważny moment dla psychiki dziecka. Można zaobserwować i zwierzęta po narodzinach szybciej przystosowują się do życia. U człowieka okres ten jest bardzo długi. Konsekwencje tego są:

• Negatywne - żadne zwierzę nie jest tak zależne od rodziców co człowiek

• Pozytywne - powolny wzrost fizyczny pozwala na rozwinięcie się innych czynników np. układu nerwowego, dzięki czemu posiadamy wyższą inteligencję.

3 fazy porodu:

1. Skurcze macicy - występują co 10, 5, 1 min. w zależności od bliskości porodu. Faza ta trwa od kilku godzin do doby. U kobiet, które rodzą już kolejny raz czas tej fazy skraca się do kilku godzin.

2. Przejście dziecka przez drogi rodne - występuje inny rodzaj skurczów

tzw. skurcze parte. Faza ta trwa do 30 min i kończy się urodzeniem dziecka.

3. Kobieta wydala z siebie łożysko i błony, trwa to do 40 min.

Sfera psychiczna

• Teoria Freuda - moment porodu jest tak ważny, że warunkuje jego emocjonalność na przyszłość ( pewnego rodzaju matryca ).

• Lęk - pojawia się przed czymś nowym, nieznanym. Może wystąpić w momencie przecięcia pępowiny czyli zmiana oddychania na płucne, przy ostrym świetle lub głośnych dźwiękach.

Dokonały się zmiany w psychice odnośnie porodu - zmieniła się mentalność rodzenia. Dawniej poród był odbierany w domu przez położną, jednak odnotowywano większą ilość zgonów, dlatego przeniesiono odbieranie porodu do szpitala, co było wskaźnikiem cywilizacji. Szpital jednak był odbierany jako miejsce gdzie są ludzie chorzy i tak też traktowano kobiety w ciąży. Wraz ze zmianą miejsca odbierania porodu pojawiły się różne metody jego odbierania współcześnie jednak są one krytykowane. Rozwinęła się pomoc dla porodów zagrożonych, ale to tylko 2-3% z całości. Nastąpiło nadużywanie interwencji lekarzy w przypadkach, gdy nie było to konieczne:

• Manipulowanie czasem porodu - wstrzykując pewne hormony można przyspieszyć lub opóźnić poród, jednak nadużywanie tego jest działaniem wbrew naturze.

• Znieczulenie „nadoponowe” kobiety - łagodzi ono ból rodzenia jednak badania wykazały, że ma negatywny wpływ na relacje psychiczne matki do dziecka, a poza tym ból porodowy jes czymś naturalnym i nie powinno się go znieczulać.

• Nacięcie krocza - w niektórych przypadkach jest konieczne jednak zazwyczaj jest nadużywane, a konsekwencją tego jest konieczność interwencji chirurgicznej i zszycia rany.

• Przebicie pęcherza płodowego - jest niepotrzebne, bo pęcherz i tak sam pęknie, a zbyt wczesne przebicie pęcherza może zaszkodzić dziecku.

• Cesarskie cięcie - czasami konieczne, lecz w większości przypadków jest nadużywane, jest swoistym „krzykiem mody”.

• Przyspieszenie porodu przez ucisk brzucha

• Kleszcze - ciągnięcie dziecka za główkę, często powoduje uszkodzenie czaszki i mózgu

• Próżnociąg - wysysa dziecko z łona matki

Współcześnie odrzuca się te metody, gdyż poród powinien być naturalny.

Co głoszą zwolennicy porodów naturalnych?

• Poród to naturalne zjawisko, w większości przypadków nie wymaga interwencji lekarskiej

• Dziecko intuicyjnie decyduje o czasie porodu, człowiek jest kompetentny już przed narodzinami

Badania na dzieciach raczkujących - dzieci te miały dostęp do „szwedzkiego stołu”, na początku obiadały się słodyczami jednak później dobierały posiłki w sposób racjonalny i optymalny.

W Polsce był W. Fjałkowski. Współcześnie „Gazeta wyborcza” miała artykuły

„Rodzić po ludzku”:

• Certyfikat „Szpital przyjemny dziecku”

• Pobyt matki w szpitalu - kiedyś dochodził do tygodnia, dziś z powodu kas chorych matka z dzieckiem wychodzi po 2 dobach, co jest korzystniejsze

• W porodzie powinien uczestniczyć ojciec dziecka, jest to wielkie przeżycie, które zwiększa więzi rodzinne, kiedyś ojciec widział dziecko po tygodniu lub w szpitalu przez szybę

• Porody w rodzinie

Istotne jest spojrzenie na poród przez potrzeby dziecka - Le Boyer „Narodziny bez przemocy”:

• Oświetlenie - silne oświetlenie wpływa niekorzystnie na dziecko, gdyż w czasie ciąży dziecko nie miało kontaktu z silnym światłem, należy zmniejszyć oświetlenie do półmroku

• Dźwięk - dziecko w wodach płodowych ma ograniczony słuch, dlatego niekorzystne jest, gdy przy porodzie jest hałas

• Dotyk - w czasie ciąży dziecka przebywa w miłym otoczeniu wód płodowych, dlatego niekorzystne jest, gdy zaraz po porodzie dziecko jest wycierane ręcznikami, zalecane jest nawet, aby w pierwszym tygodniu dziecka nie kąpać

• Rozciąganie dziecka - trzymanie dziecka za nóżkę do góry nogami, gdy tymczasem w czasie ciąży dziecko było w pozycji embrionalnej, jest to szok i ból dla dziecka

• Przecięcie pępowiny - po porodzie dziecko przechodzi z oddychania przez pępowinę na oddychanie płucne, pierwsze oddechy są palące i dlatego dziecko krzyczy, nie należy więc od razu przecinać pępowiny i tym samym zmuszać dziecka do gwałtownego przejścia na oddychanie płucne

• Nie należy po porodzie zabierać dziecka od matki, gdyż dziecko jest z nią związane i przy rozdzieleniu przeżywa stres

• Odsysanie wydzielin nosowych - to też jest bardzo nieprzyjemne dla dziecka, a nie jest konieczne

Już godzinę po porodzie dziecko powinno być karmione piersią matki. Dziecko powinno być zawsze blisko matki.

Skala Apgar - ocenia stan dziecka po porodzie, wyróżnia 5 kategorii, za które otrzymujemy od 0 do 2 punktów, tak więc max. 10 ptk.

1. Bicie serca

2. Oddech

3. Odruchy

4. Napięcie mięśniowe

5. Zabarwienie skóry

Masa ciała dziecka powinna być od 2 do 3.5 kilogramów, a wzrost 49-54 cm.

Niepełnosprawność dziecka:

• Widoczne - brak palca, zrośnięcie

• Upośledzenie - zespół Downa

• Mózgowe porażenie

Te informacje burzą wyobrażenia rodziców, dlatego ważna jest rozmowa z rodzicami o niepełnosprawności dziecka już w okresie prenatalnym.

Nasuwa się więc pytanie czy potrzebny jest szpital do porodu. Popularne są teraz porody w domu w obecności położnej. W Holandii najczęściej poród odbywa się w domu w obecności położnej, warunkiem jest bliskość szpitala - nie większa niż 30 min. Jeśli w trakcie porodu występują komplikacje można kobietę przetransportować do szpitala. Śmiertelność przy tych porodach jest taka sama jak w szpitalach.

Odruchy dziecka po porodzie:

• Ssanie mleka z piersi matki

• Odruch Morro - dziecko wykonuje odruch obejmowania

• Odruch Darwinowski - silny chwyt dziecka, na naszym palcu możemy podnieść dziecko, po czasie zanika

• Odruch Babińskiego - gdy dotkniemy stopy dziecka to paluch idzie do góry, a reszta palców w dół, jeśli występuje dłużej niż 2 miesiące jest zaburzeniem

Karmienie piersią

Dawniej uważano, że karmienie piersią jest niehigieniczne i nieeleganckie, mówiono, że jest to odruch zwierzęcy, więc ludzie odchodzili od tej metody. Wszystkie podręczniki pisały o karmieniu pokarmem sztucznym.

Współcześnie, czyli od kilku lat, zwyczaje się zmieniły. Badania dowiodły, że pokarm matki jest najlepszym i optymalnym pokarmem dla dziecka. Podniesiono psychologiczne aspekty karmienia piersią. Przez 6 miesięcy życia dziecko ma być karmione piersią matki.

Zalety karmienia piersią:

• Intensywny kontakt z dzieckiem przez dotyk

• Mleko matki jest terapeutyczne, przez ślinę dziecko przekazuje informacje i mleko matki jest odpowiednio modyfikowane, aby miało optymalny skład

• Aspekt ekonomiczny - jest tanim pokarmem

• Przyjemność dla kobiety - wydziela się hormon „relaksyna”, który daje uczucie przyjemności matce

• Dobra dostępność do pokarmu

Wady karmienia piersią:

• Kłopoty ze snem - częste karmienie dziecka, niekiedy co 3 godz.

• Jest czasochłonne

• Matka musi być zawsze blisko dziecka

• Matka musi uważać na dietę (unikać mleka i przetworów krowich)

Zawsze w pokarmie matki ustala się stała równowaga między podażą a popytem. Nigdy mleka nie brakuje, ani nie ma go za dużo.

Laktacja - zdolność karmienia piersią może się pojawić również u kobiet, które nie urodziły dziecka, ale przystawiają dziecko do piersi, aby ssało.

Dzieci mają krótki nosek by móc swobodnie oddychać przy ssaniu piersi.

Karmienie dziecka piersią zasadniczo trwa ok. 6 miesięcy, ale to nie jest reguła.

Dziecko po narodzinach (do 12 roku życia - początek dojrzewania)

Rozwój ruchowy:

1. Postawa - przyjmowanie pewnych postaw, pozycji

2. Lokomocja - przemieszczanie się

3. Przemieszczanie jednych części ciała względem innych

Rozwój cefalokaudalny - wzrost, najszybciej rozwija się głowa, później tułów, a na końcu nogi.

Rozwój proksymodystalny - najszybciej rozwijają się części przy kręgosłupie np. układ nerwowy, im dalej od kręgosłupa i układu nerwowego tym wolniejszy rozwój.

Ruch zaczyna się od ruchów ogólnych, ruch całego ciała, aż do ruchów specyficznych poszczególnych części ciała.

Ruchy cykliczne - to ruchy regularne

Ruchy a-cykliczne - ruchy nieregularne

Cechą zdrowego dziecka jest ruchliwość.

Lokomocja

Pierwsze ruchy to próby przetaczania się (będąc w pozycji leżącej). Ważnym momentem jest podniesienie głowy u dziecka leżącego na brzuchu (mięśnie dziecka są już dość silne). Kolejnym etapem umiejętności jest przewracanie się z brzucha na plecy i później z pleców na brzuch. Jest to dla dziecka wstęp do turlania i siadania (dziecko siada z pozycji leżenia na brzuchu).

Siedzenie następuje ok. 8,9 miesiąca. Około 6 miesiąca dzieci pełzają, jest to wstęp do nauczenia się raczkowania. Przed raczkowaniem jest przysiad podparty i kołysanie na boki. Raczkowanie występuje ok. 8 miesiąca, jednak nie jest to regułą, gdyż są dzieci, które nie raczkują. Około 9 miesiąca dziecko stoi podpierając się o jakiś przedmiot, a ok. 10,11 miesiąca dziecko stawia pierwsze samodzielne kroki.

Rodzice często symulują dzieci by chodziły (chodzik), jednak pediatrzy uważają to za niezbyt korzystne, gdyż ważniejszy jest rozwój naturalny. Dziecko w czasie raczkowania i pierwszych samodzielnych kroków szkoli techniki upadania i amortyzacji.

Aspiracje rodziców nie przynoszą efektu, gdyż wcześniejsze chodzenie nie ma wpływu na dalszy rozwój dziecka.

Rozwój chodu u dziecka.

1. Na początku występuje dużo ruchów niepotrzebnych - synkinezja - są to np. ruchy głową, ręce wyciągnięte do przodu, z czasem te ruchy zanikają.

2. Pokonywanie przeszkód - trudne przeszkody dziecko pokonuje raczkując, a później znów wstaje. Około 2 roku życia dziecko potrafi wchodzić na schody, ale jest to krok dostawny. Rok 3 to pierwszy bieg, czyli obie nogi oderwane od podłoża, kroki są jednak krótkie na całych stopach, dopiero w wieku 6 lat dziecko ładnie biega na końcach palców. Około 7 roku życia dziecko ma opanowane podobne umiejętności, co dorosły.

3. Ruchy manipulacyjne - przemieszczanie jednych części ciała względem innych.

• Palce stóp

• Dziecko ma silny chwyt - 2 miesiąc, później zanika

• Dziecko wodzi wzrokiem

• Około 5 miesiąca dziecko wyciąga rączki po rzeczy, nie jest to jednak do końca skoordynowane

• Pierwszy chwyt jest dość charakterystyczny, bo bez udziału kciuka

• W 8 miesiącu dziecko ma chwyt „nożycowy” - kciuk nie jest przeciwstawny do palców

• W 9 miesiącu dziecko nabiera umiejętności chwytu pensetkowego, może chwytać małe przedmioty i przekładać je z ręki do ręki

• Dziecko poznaje przedmioty przez wymachiwanie i rzucanie nimi - działanie sprawcze, potrzebne dla rozwoju osobowości, dziecko ma władzę zrobić coś

• Około 1 roku życia dziecko potrafi wkładać przedmioty do pudełka i umie toczyć piłkę

• Około 2 roku jest już dobrze rozwinięta koordynacja wzrokowo-ruchowa, wskaźnikiem jest umiejętność ułożenia 6 klocków na siebie

• Charakterystyczne jest przejście do tzw. ruchów „praxi”, czyli ruchów automatycznych jak mycie się mydłem, wycieranie się ręcznikiem, sznurowanie butów

• 3, 4 rok to umiejętność jedzenia, a w 7 roku życia opanowanie jedzenia z wykorzystaniem sztućców

• W ruchach manualnych widoczne jest kostnienie nadgarstka, co widać np. w lepszym pisaniu

• Lateralizacja - zaczyna dominować jedna część ciała, jest to związane z funkcjonowaniem mózgu (strona prawa to prawa półkula mózgu

• Rozwój ruchowy jest związany z rozwojem psychicznym, gdyż dziecko poruszając się poznaje świat (u dzieci niepełnosprawnych rozwój psychiczny jest opóźniony)

Proces spostrzegania - percepcja

Zmysły rozwijają się od okresu ciąży.

Słuch - okres prenatalny. W 2 tygodniu po urodzeniu widać ruch ku dźwiękowi. Słuch ulega obniżeniu. Dziecko różnicuje znaczenie dźwięków - słuch fonetematyczny - widzi różnicę pomiędzy poszczególnymi słowami.

Wzrok - okres prenatalny. Ostrość jest bardzo ograniczona - widzi na odległość 20 cm, czyli odległość od piersi do twarzy matki. Ok. 2-3 tygodnia dziecko ma umiejętność śledzenia przedmiotów. Dzieci półtoramiesięczne reagują bardziej na twarz. Ok 4 miesiąca dziecko potrafi odróżnić osoby bliskie od obcych. Na początku dziecko widzi kontrasty. W wieku 3 lat dziecko odróżnia 4 barwy. Ta zdolność rozwija się do 17 roku życia.

Percepcja dziecka związana jest z synkretyzmem - trudność z odróżnieniem przedmiotów z tła i przedmiotów współistniejących.

Orientacja w czasie - dziecko żyje teraźniejszością. „Wczoraj” to cała przeszłość dla dziecka. Podobnie przyszłość - jest niejasna. Charakterystyczna jest umiejętność świadomość jednostki czasowej:

• Pory dnia - dziecko opanowuje je w wieku 4 lat

• Dni tygodnia - dziecko opanowuje je w wieku 5 lat

• Pory roku - dziecko opanowuje je w wieku 6 lat

Rozwój uwagi dziecka

Jest to umiejętność redukcji bodźców niepotrzebnych. Dziecko ma umiejętność uwagi mimowolnej. Dziecko o temperamencie cholerycznym trudniej skupia uwagę.

Pamięć

Dotyczy 3 procesów: nabywania doświadczeń, przechowywania i przypominania.

Mechanizmy obronne pozwalają nam zapamiętać pewne obrazy na zawsze. U dziecka w pierwszych latach życia jest to pamięć mimowolna - nienastawiona na zapamiętanie. Pamięć dowolna - ok. 5 roku życia - można daną rzecz zapamiętać, tutaj ważną rolę odgrywa szkoła. Trudność w nauczaniu polega na przewadze pamięci mimowolnej nad pamięcią dowolną. Jeszcze ośmioletnie dzieci bardziej funkcjonalną mają pamięć mimowolną.

Pamięć krótkotrwała - świeża pamięć, zapamiętywanie treści przed chwilą dostarczonych. W wieku 3 lat dziecko może powtórzyć tylko ciąg 2 liczb, 5 lat to 3 liczby, 10 lat to 6 liczb, 12 lat to 7 liczb, osoba dorosła może zapamiętać ciągi 9, 10, 11 liczbowe. Pamięć ta zanika szybko.

Pamięć długotrwała - nie jest automatyczna, wymaga uchwycenia znaczenia, związków logicznych.

Reminiscencja - dzieci bezpośrednio po wydarzeniu pamiętają bardzo mało, jednak po tygodniu możne nam opowiadać o tym zdarzeniu godzinami. Wraz z upływem czasu dzieci lepiej wydobywają treści z pamięci. Próbuje się to wyjaśnić siłą emocji, które blokują pamięć.

Wyobraźnia - pojawia się w wieku kilkunastu miesięcy, nie jest to typ twórczy, dopiero z czasem staję się ona bujna, ale jest mimowolna. Do 3 roku życia dziecko nie odróżnia fikcji od rzeczywistości, dziecko kreuje świat dowolnie.

Animizm (uduchawiają rzeczywistość, ożywiają) i antropomorfizm (nadają cechy ludzkie rzeczą, zwierzętom). 2 typy wyobrażeń - twórcze i odtwórcze.

Mowa

Mowa u zwierząt jest statyczna ( jest to odtwarzanie, nie budujące ). Mowa ludzka żyje, jest twórcza, rozwija się. 50 lat temu uważano, że dziecko uczy się na zasadzie naśladowania. Później okazało się, że język jest nam wrodzony ( nie ma wrodzonego zasobu słów czy odmiany ). Jest wrodzona kompetencja językowa - reguły wymagające dostarczenia materiału. Pierwsze dźwięki wydawane przez dziecko to krzyk niezróżnicowany, na wszystkie sytuacje. Od 2 miesiąca następuje różnicowanie, wydaje teraz dźwięki głużenia (gruchanie), piski, pomruki, mlaski. Jest ono wrodzone, ale dzieci, które same się słyszą, powodują zwiększenie tych czynników. Od 5 miesiąca następuje gaworzenie, czyli powtarzanie sylab „ma”, „ba”, „ta”, „to”. Te sylaby nie mają dla dziecka konkretnego znaczenia. Dziecko więcej „mówi”, gdy my do niego mówimy. Przez te dźwięki dziecko wyraża emocje. W 10 miesiącu pojawiają się pierwsze słowa złożone z 2 sylab: „mama”, „tata”, które są naśladowaniem za dorosłymi. W wieku 12 miesięcy pojawiają się słowa wskazujące: „tu”, „to”, „nie”. Pierwsze słowa mają silny związek z kontekstem ( holofraza ). Słowa są wieloznaczne np. „mama” to wszystkie kobiety. Pojawiają się onomatopeje np. „brum”, „titit”. 1,5-roczne dziecko rozwija składnię, łączy wyrazy. Najczęściej jest to podmiot i orzeczenie np. „pies hau-hau”. Mówi się o mowie telegraficznej - zaoszczędzenie na wydarzeniach. Myślenie wyprzedza mowę. Ok. 3 roku dziecko jest w stanie powiedzieć zdanie złożone. Już kilkuletnie dziecko potrafi posługiwać się językiem potocznym. Zasób słów:

• 2 lata - 300 słów

• 3 lata - 1000 słów

• dorosły - kilka tysięcy słów

Jest to zasób słownika czynnego, ale o wiele większy jest zasób słownika biernego - rozumienie wybiega przed mówienie. Bliźniacy wolniej rozwijają swój słownik. Dużo szybszy jest rozwój jedynaków. Ostateczny stan rozwoju zależy od wielu czynników np. inteligencji.

Fleksja (odmiana wyrazów) - 1,5-roczne dziecko deklinuje, najpierw rzeczowniki potem przymiotniki i zaimki. Później są czasy: teraźniejszy i przeszły, na końcu przyszły. Dzieci mylą rodzaje, używają dużo neologizmów dziecięcych np. „pan naprawnik”, „męczydło”(ciężka praca)

Mowa dialogowa - tę umiejętność zdobywają dzieci stopniowo, ale mówi się, że zdolność tą posiadają od początku. Prowadzenie rozmów rozpoczyna się w wieku przedszkolnym. Na umiejętność słuchania i wspólny język potrzeba czasu, za to rozwija się żargon.

Myślenie

Przebiega stopniowo. Są 3 rodzaje myślenia:

1. Sensoryczno-motoryczne (zmysłowo-ruchowe) - myślenie praktyczne z działaniem. Przejawia się przez manipulację przedmiotami, wyciąganie wniosków o przydatności przedmiotu. Według J. Piageta trwa on przez pierwsze 2 lata. Ten okres kończy się zjawiskiem interioryzacji (uwewnętrznienie myślenia).

2. Konkretno-wyobrażeniowe - według J. Piageta ma 2 fazy:

• Przedoperacyjne - 2 do 6 lat, przejawianie czynności symbolicznych, zabawy w sklep, lekarza itp. Z czasem jest to myślenie intuicyjne.

• Operacji konkretnych - (operacja - to sprawność myślenia niezależna od postrzegania i jest odwracalna), ok.10 lat, dziecko posiada pojęcie stałości masy, objętości; dziecko już myśli na konkretnych obiektach, ale nie wyciąga z tego kolejnych wniosków.

3. Logiczno-pojęciowe - absurdalne, niezależne od empirii, wyobrażenie (myślenie) na liczbach.

Rozwój pojęć:

• Proste aż do złożonych

• Ujmuje hierarchię pojęć

• Najłatwiej opanować pojęcia ogólne

Rozwój definiowania - pytamy, co to jest? Małe dzieci udzielają definicji tautologicznych: „pies to pies”. W przedszkolu pojawiają się definicje celowe: „pies pilnuje domu”. Pod koniec przedszkola są definicje opisowe: „pies goni koty”. Początek wieku szkolnego to definicje rodzajowe: „pies to zwierzę”. W wieku 10, 12 lat definicje są pełne.

Rozwój rozumowania:

• Umiejętność wyciągania wniosków, zwłaszcza przyczynowo-skutkowych

• Myślenie dedukcyjne

• Myślenie indukcyjne

Rozwój emocjonalny dziecka

Rozwój ten zajmuje człowiekowi całe życie. W okresie prenatalnym tworzy się orientacja emocjonalna. Zależy ona od reakcji matki. Od 4 miesiąca dziecko poprzez ruch demonstruje swoje potrzeby. Moment porodu rzutuje na całe życie. Okres niemowlęcy do 1 roku życia:

• Budzi się ufność do świata i samego siebie, do 3 miesiąca dziecko okazuje zadowolenie i niezadowolenie, ożywia się na widok osoby dorosłej

• 3 miesiąc - ukazuje się uśmiech na kontakt z ojcem lub matką, jest to dobry moment na rozwój dobrych relacji dziecka z ojcem

• 4 miesiąc - dziecko reaguje pozytywnie na obecność dorosłych

• 5 miesiąc - dziecko reaguje negatywnie na obce twarze

• 6 miesiąc - dziecko rozpoznaje emocje dorosłych ludzi

• 7, 8 miesiąc - dziecko zwraca na siebie uwagę poprzez gaworzenie itp

• 10 miesiąc - dziecko naśladuje zachowania dorosłych

Przywiązanie do matki, jednak różne środki przywiązania do matki.

1. Dzieci lękowo - unikające

2. Dzieci ufnie - przywiązane

3. Dzieci lękowo - ambiwalentne

Reakcje dziecka przy kontakcie z innym dzieckiem:

• Zagrożenie,

• Uśmiechanie się,

• Wchodzenie dzieci w konflikty ok. roku

• Okresy równowagi i nierównowagi

1. okresy równowagi przypadają u dzieci na szesnasty tydzień - uśmiech, trzydziesty szósty - czterdziesty - kontakty społeczne: pa pa, tosi tosi, około dwunastego miesiąca dzieci są pogodne, pewne siebie

2. do szóstego roku jest u dziecka czas większej stabilizacji i spokoju, albo odwrotnie

Zależy to u dziecka od kilku czynników np. temperament

Okres poniemowlęcy.

To drugi, trzeci rok życia u dzieci.

Według Eriksona kształtuje się albo poczucie harmonii, albo poczucie wstydu i zwątpienia.

Autonomia dzieci w drugim i trzecim roku życia polega na tym, że stają one się coraz bardziej samodzielne fizycznie. Wymagają mniejszej opieki, niż we wcześniejszych okresach rozwoju. Same się ubierają, jedzą, załatwiają potrzeby biologiczne.

Rozwój emocji - pojawiają się takie emocje jak: duma, poczucie winy, siły, dziecko może czuć się zakłopotane.

Dziecko mające osiemnaście miesięcy - „krąży ulicą jednokierunkową pod prąd”. Dziecko dwuletnie osiąga stabilizację. Zaczynają rozumieć oczekiwania wyrażane przez ich rodziców. Pojawia się szereg lęków:

1. Lęki rozwojowe - nie wymagają żadnej terapii

2. Lęki słuchowe - dzieci boją się gwałtownych dźwięków, nie lubią ciemnych barw, plam

3. Lęki przestrzenne

4. Lęki przed dużymi zbliżającymi się przedmiotami

Dzieci są wrażliwe na nieobecność mamy. Dwu i pół latek jest dzieckiem nieznośnym, jest strasznie uparty (chce i nie chce w jednym momencie).

Wszystko ma być na swoim miejscu (musi być poukładane). Dominują stwierdzenia: „ja zrobię” „ty zrobisz”. Najlepiej odwrócić uwagę dziecka, skierować jego wzrok na coś innego.

Wiek Przedszkolny

Obejmuje wiek od 3 do 6 roku życia. Dziecko w wieku przedszkolnym rozwija inicjatywę, rozwija wolę, którą stara się wprowadzić w życie. Rodzice powinni umożliwić dziecku realizację swojej sprawności fizycznej. Należy odpowiadać na pytania dziecka. Dziecko będzie oczekiwało odpowiedzi zwrotnych. Pozwolić dziecku korzystać z jego fantazji np. wyobrażony przyjaciel. Dzieci są bardziej otwarte, spokojniejsze, dla trzylatków bardzo ważni stają się ludzie.

Około trzy i pół roku dochodzi do ponownego załamania równowagi. Brak koordynacji ruchowej, dziecko może przez to wyrażać brak zachowania równowagi emocjonalnej. Domaga się by być kochane, lubiane przez własnych rodziców. Może u dziecka pojawić się zazdrość o brata czy siostrę. Lęki wizualne. Lęk utrzymujący się przez cały okres przedszkolny, wczesnoszkolny - lęk przed ciemnością. Dzieci obawiają się włamywaczy, obcych osób, mogą uciekać. Dzieci boją się wyjścia rodziców.

Zachowanie u czterolatka jest nie do opanowania, zarówno fizyczne jak i emocjonalne w relacjach z ludźmi. Niszczenie przedmiotów, impulsywność w zachowaniu motorycznym. Śmiech - jest powodowany czymś, lub istnieje bez konkretnego powodu. Gwałtowne wybuchy złości - tupanie, kładzenie się na ziemi, uderzanie głową, często istnieje u nich wulgarny język. W relacjach z ludźmi dzieci nie słuchają rodziców, ludzi, którzy do nich mówią. Są oporne w kontakcie, lubią się przechwalać.

Dziecko cztero i pół letnie jest znaczniej spokojniejsze, jest na tyle inteligentne, że zaczyna z rodzicami dyskutować. W tym czasie rodzice mogą się dużo nauczyć od dziecka. Dziecko zaczyna mówić o swoich uczuciach, emocjach, potrzebach. Wszystkie nietypowe zachowania Nadal występuje lęk przed ciemnością, strach przed zwierzętami.

Piąty rok życia dziecka. Jest spokojne, pewne siebie, jest stabilne. Takie dziecko potrafi spełniać oczekiwania rodziców. Dziecko lubi przebywać w otoczeniu dorosłych. Lubi przebywać z mamą, pomagać jej, wykonywać proste polecenia.

Okres od pięć i pół do sześć i pół. Załamanie. Dziecko jest przyrównywane do dwu i pół latka. Takie dziecko jest nie do wytrzymania. Dzieci w tym wieku reagują gwałtownie: śmieją się, płaczą. Ponieważ są pełne wigoru, są radosne, mają wielu przyjaciół, pojawiają się oszustwa i drobne kradzieże. Dochodzi do dużego natężenia lęku: Lęki słuchowe. Dzieci obawiają się, że coś kryje się pod ich łóżkiem. Dzieci obawiają się tego, że jak nie matki, ona nie wróci.

Dzieci boją się pobicia.

Wiek wczesnoszkolny

Obejmuje okres od 6 do12 roku życia. U człowieka tworzy się poczucie przedsiębiorczości, lub poczucie niższości. Dzieci dużo rozumieją ze swego otoczenia, starają się być sprawcze. Zaczynają w pełni uczestniczyć w życiu społecznym. Dzieci starają się ulepszać świat. Trzeba nawiązać współpracę z dzieckiem, na tyle na ile to dziecko może nam pomóc. Znaczenie rodziców staje się nieco mniejsze na rzecz grupy rówieśniczej. Tworzą się pierwsze przyjaźnie, część z nich przetrwa przez długie lata. Najpierw przyjaźnie oparte na wspólnej zabawie, wspólnym uczestnictwie w jakichś kółkach i partnerskim działaniu.

Głębsze przyjaźnie, którym towarzyszą rozmowy o ich problemach, emocje, przeżycia, wspólne rozwiązania. Do około dziesiątego roku życia dzieci bawią się z przedstawicielami tej samej płci, po dziesiątym roku życia zaczynają się tworzyć przyjaźnie damsko - męskie. Część dzieci jest odrzucona przez rówieśników, tworzy się poczucie odrzucenia przez rówieśników. Dziecko siedmioletnie jest bardziej spokojne. Jest skryte, mniej pokazuje swoje uczucia, jest łatwe we współżyciu dla rodziców. Dużo narzeka, ma cechy malkontenta. Mają zbyt wygórowane wymagania. U siedmiolatków jest bardzo dużo lęku, występują lęki wizualne.

Dla ośmiolatka nie ma rzeczy niemożliwych, są infantylni, bardzo szybcy w swoim działaniu, bardzo awanturniczy, są wrażliwy. Samokrytykę trzymają w środku. Dziecko jest otwarte na kontakty ze światem zewnętrznym, lubi przebywać w towarzystwie rówieśników. U dziewięciolatków - wiek potencjalnie neurotyczny. Lęki są mniej intensywne, zaczyna się powoli wygaszać lęk przed ciemnością. Dziecko jest najbardziej posłuszne, chętne do współpracy, chętnie wykonuje polecenia. Jakie są sposoby rozładowywania przez dzieci emocji? Szesnaście sposobów wyładowania emocji przez dziecko:

• Napady wściekłości

• Ssanie kciuka

• Gryzienie

• Obgryzanie paznokci

• Kołysanie

• Ssanie języka

• Uderzanie głową

• Toczenie głową

• Wyrywanie włosów

• Płaczliwość

• Apetyt na przedmioty

• Tiki nerwowe

• Jąkanie się

• Masturbacja

• Choroby somatyczne

To co najbardziej niepokoi są napady wściekłości przejawiające się jako krzyk, rozpaczliwy płacz, gryzienie. 1,5; 2,5 i 6 lat. Nie należy bić dzieci, które mają napad wściekłości. Należy ustalić przyczynę (zmęczenie, przeciążenie, głód mogą być przyczynami). Nasilone ssanie kciuka ok. 6 miesiąca i 1, 5 roku.

Traci na znaczeniu nie u wszystkich jak dziecko kończy dwa lata. Ma to związek z okresem prenatalnym. Dziecko może także ssać kołnierz własnej bluzki, prześcieradło. Jak przeciwdziałać? Należy szukać przyczyny. Rodzice powinni unikać momentów, kiedy dziecko jest głodne, albo przemęczone.

Zabawa

Są 4 czynniki, które wchodzą w konstrukcję zabawy:

• Ma charakter autodeliczny - ważna jest czynność a nie efekt

• Aktywność dziecka - dziecko musi brać czynny udział w zabawie (oglądanie telewizji nie jest zabawą)

• Odczucie przyjemności - gdy nie ma przyjemności nie ma zabawy

• Dobrowolność - nie można zmuszać do zabawy

Dla Freuda zabawa jest przejawem tendencji nieświadomych. Jest to pochodzenia psychoseksualnego. Dziecko zaspakaja swoje potrzeby przez zabawę. Potrzeby z fazy oralnej dziecko zaspakaja przez ssanie różnych przedmiotów. W fazie analnej dziecko bawi się kałem, a zaspokaja się bawiąc się babkami z piasku. W fazie falicznej dziecko zaspokaja emocje przez zabawę misiami, lalkami.

Teoria J. Piageta - celem zabawy jest uczenie się, powiększanie inteligencji. Rodzaje zabawy rozwijają się z wiekiem, są 4 etapy:

• W pojedynkę

• Z drugimi dziećmi (obok) - każdy zajmuje się sobą

• Z drugimi dziećmi - podglądanie siebie i naśladowanie

• Wspólna - możliwa od 7 lat

Głównym celem zabawy jest rozwój wszystkich funkcji. Przez zabawę wchodzimy w społeczeństwo. Gdyby nie zabawa byłoby trudno wejść w środowisko. Dziecko posiada prawo do zabawy.

Zabawy ruchowe

Pierwszym przejawem jest machanie rączkami i nóżkami. Od 2 roku życia pojawia się baraszkowanie, wspinanie, zapasy.

Istnieją teorie oparte na zabawach ruchowych.

Zabawy przedmiotami

Około 9 miesiąca pojawia się ssanie, później grzechotanie przedmiotami, rzucanie nimi. Następnie dziecko ogląda to, co trzyma. Wtedy widać już rozróżnianie przedmiotów ( ulubione przedmioty ). W 21 miesiącu dziecko szuka przedmiotu, którego chce. Ruchy emancypacyjne mówią, że u dzieci nie ma preferencji na lalkę czy samochód ale na przedmioty:

• Dziewczynki - miękkie, zabawki spokojne, stare i sprawdzone

• Chłopcy - twarde, głośne, nowe (lubią eksperymentować)

Chłopcy mają tendencję by bawić się „na kresach”, bawić się w rozproszeniu. Dziewczynki bawią się w centrum, mają lepszy kontakt z dorosłymi, dlatego przeważnie są bardziej kochany niż chłopcy. Na choroby psychiczne zapada kilka razy więcej chłopców niż dziewczyn.

Zabawy fantazyjne

Dziecko tworzy swoją rzeczywistość. Na początku są to zabawy ściśle naśladowcze (widzi sprzedawcę i bawi się w sklep). Z czasem w zabawach pojawiają się nowe motywy (twórczość dziecka). Od 1,5 - 2 roku życia pojawiają się zabawy w sklep, lekarza, pociąg. Dziecko poprzez zabawę uczy się roli społecznej.

Swobodne kształtowanie

Zabawa z przedmiotami, substancjami, które dają się łatwo kształtować i modelować jak np. plastelina, piesek.

Zabawy mową i zabawy z regułami

Wymyślanie rymów, słów (ale nie neologizmów). Reguły kształtują dzieci. Zabawa w chowanego, dwa ognie, gry planszowe. Te zabawy uczą cierpliwości, uczą umiejętności przegrywania.

Zabawy dydaktyczne

Inspirowane przez dorosłych, który kształtuje reguły. Mają na celu rozwój kształcący, rozwój umysłu dziecka.

Rozwój osobowości dziecka

Jaźń, ja, ego to zbiór cech, które kojarzymy z naszą tożsamością. Czemu ja jestem, jaki jestem?

Są elementy dziedziczne naszych cech np. typ układu nerwowego lub temperament. Ale można je modyfikować, nie można ich zmienić. Konflikt natury psychoseksualnej ma wpływ na rozwój osobowości ( trwa to do 5 roku życia). Wtedy tworzy się człowiek. Wtedy pojawia się osobowość, dalszy rozwój to tylko kopiowanie z tego oryginału. Ktoś miękki może się zmienić ( to nie jest niezmienne), te cechy można przekształcać.

Behawioryści - kładli nacisk na wychowanie, które może całościowo stworzyć wybraną osobowość.

Dziecko późno odkrywa swoją osobowość ( ok. 2 roku życia odróżnia siebie od matki). Widać to, kiedy mówi „ja”. Około 3 roku świadomie tworzy się osobowość - wtedy pojawiają się okresy przekory i buntu. Do 5,6 roku życia największy wpływ na rozwój mają rodzice (lub osoby, które najczęściej przebywają z dzieckiem). W wieku szkolnym wpływ mają rówieśnicy. Wielką rolę odgrywa opinia rówieśników. Najlepszy jest wygląd „średni” - nie wychylanie się, nie wyróżnianie się. Dzieci chore są bojaźliwe, zamknięte na rówieśników. U dzieci przedszkolnych i szkolnych rodzi się tendencja imion typowych..

Rozwój moralny i religijny

Rozwój moralny jest związany ze społeczeństwem nawet w grze. Jeśli dziecko nie przestrzega zasad moralnych ma problemy z dostosowaniem się. Tę sferę trudno badać, bo jest problem ze wskaźnikami moralności. Dla moralności ważniejszą rolę odgrywa nie zachowanie ale intencja. Największe osiągnięcia w tej dziedzinie mieli: J. Piaget, Kohlberg. Fazy rozwoju moralnego dziecka:

1. Faza przedmoralna (amoralizm) - od narodzenia do 2,5 roku życia; trudno tę fazę kwalifikować jakoby zachowania w niej byłyby moralne

2. Faza egocentryzmu - wynika z praw rozwoju, dziecko nie jest w stanie „uczyć się”, wejść w przeżycia drugiej osoby. Piaget w tej kwestii prowadził doświadczenia na lalkach i dzieciach. Dziecko mówi ze swojego punktu widzenia, dziecko nie jest też w stanie cierpieć tak jak drugie dziecko (bite przez nie) cierpi. Dziecko wykonuje dobre czyny nie z punktu widzenia dobroci, ale z własnego punktu przeżywania (nawet, gdy czyni dobrze). Dziecko robi dobre czyny, by uniknąć kary! Dziecko robi dobre czyny, by uzyskać inne swoje cele (idzie na kompromis z dorosłymi). Zachowanie moralne nie jest celem ale środkiem!!! Etap ten trwa do 5 roku życia.

3. Faza konformizmu - od 5 do 9 roku życia. Dziecko czyni dobrze, ale motywacją jest zyskanie aprobaty, akceptacji dorosłych (rodziców). Poczucie winy, które się pojawia, zależy od stopnia niespełnienia oczekiwań rodzica. Postawa rodzica wpływa na poczucie winy. Mamy tu do czynienia z fazą „grzecznego dziecka” - według Kohlberga. Ale to nie znaczy, że dziecko jest pełne cnót. Chodzi o zachowanie akceptacji.

4. Konwencjonalizm moralny - Dziecko zaznajomione z regułami życia stara się im podporządkować. Uważa, że poczucie własnej wartości jest równe z ogólnymi prawami moralnymi. Często pojawia się poczucie wstydu, jako reakcji na swoją „inność moralną”. Dużą rolę odgrywają tu normy grupowe. Faza trwa do 12 roku życia.

5. Faza pryncypializmu - u dzieci między 13 a 15 rokiem życia. Charakterystyczny jest irracjonalizm postawy i silne przestrzeganie norm moralnych (rygoryzm moralny). Dziecko w tym okresie chce być maksymalnie uczciwym np. nie ściąga. Ale też wyznaje normę, że słabszym trzeba pomóc. I na sprawdzianie, kiedy kolega chce pościągać to występuje konflikt norm. Co wybrać? Może wystąpić satysfakcja, ale też rozbicie, wyrzuty sumienia. Dość wyraźnie jest ukształtowane sumienie.

6. Faza racjonalizmu (racjonalny altruizm) - między 15 a 17 rokiem życia. Kierowanie się bardziej określonym wynikiem, rezultatem. Uwzględnienie nie tylko suchych czynów, ale też sytuacji, intencji. Jest groźba relatywizmu etycznego np. kłamstwo jast dopuszczalne w niektórych sytuacjach.

Rozwój religijny

Jest to bezpośredni, pozytywny stosunek do religii. Co wpływa na rozwój religijny?

• Rozwój psychiczny, intelektualny, mowy, emocjonalny. Religijność bazuje na uczuciowości wyższej, miłości, przyjaźni, altruizmie, odpowiedzialności

• Atmosfera religijna rodziców - religijność w domu

• Intencjonalne wychowanie religijne - modlitwa, msza święta, rozmowa z Bogiem

• Inne osoby - katechizacja

• Własna aktywność dziecka

Fazy kształtowania się relacji z Bogiem:

1. Przedreligijna - dotyczy 1 roku życia, dzieli się na 2 fazy

• Areligijną - pierwsze półrocze życia nie przejawia religijności

• Quazireligijną - dziecko kojarzy pewne sytuacje np. pytamy gdzie jest Bozia i dziecko patrzy na Krzyż, lub w czasie modlitwy rodziców dziecko składa rączki, widać chęć naśladowania rodziców

2. Początki religijności dziecka - dzieli się również na 2 fazy:

• Religijność za matką - 2 rok życia, próba naśladowania modlitw rodziców, a zwłaszcza matki; klękanie, składanie rąk, ważna jest rola więzi emocjonalnej z rodzicami

• Początki religijności indywidualnej - 3 rok życia, pojawianie się pojęć Boga, anioła, Maryji; pojawiają się zabawy w Mszę Św. i modlitwy (modlitwa prośby, brak modlitwy uwielbienia i przeproszenia); charakterystyczne są lęki przed śmiercią i piekłem; pytania dziecka o treści religijne

1. Religijność magiczna - od 4 do 7 roku życia. Pojęcie Boga jest antropomorficzne-Bóg to Superman, Najpotężniejszy, Najwyższy. Religijność miesza się z tworami wyobrażeń dziecka. Pod koniec tej fazy następuje wzrost realizmu. Pojawiają się pytania czy Bóg ma 3 głowy? Często obserwujemy okresy dużej gorliwości, chęć modlitwy, rozmowy z Bogiem.

2. Religijność autorytarno-moralna - od 8 do 12 roku życia. Ważne jest to, co sądzą autorytety. Relacja z Bogiem to jakby relacja ze stróżem pilnującym świata. Powinność wysuwa się na pierwszy plan. Pojawiają się pierwsze wątpliwości w wierze. Jak to jest z tym Bogiem? Ważna jest rozmowa, dziecko potrzebuje konkretu.

3. Religijność autonomiczna - od 12 do 17 roku życia. Duży krytycyzm własny. Kształtowanie się światopoglądu. Praktyki religijne stają się świadome. Coraz mniej wykonywane zgodnie z opinią innych, a częściej wbrew woli ludzi z zewnątrz. Dzieci chcą już być dorosłe w związku z tym chcą mieć religijność typu dorosłego. Wraz z krytyką religii dziecięcej, dziecko porzuca kontakt z Bogiem.

Dojrzewanie (dorastanie)

Mieści się ono w przedziale wiekowym od 11-12 lat do 18 roku życia. Dojrzewanie jest terminem bardziej biologicznym a zmiany zachodzą w ciele w pierwszej części tego okresu. Dorastanie to termin psychologiczny, socjologiczny - dostosowanie społeczne. Rozwój fizyczny:

• „Skok pokwitaniowy” - wzrost wszelkich wymiarów, u chłopców między 12 a 15 rokiem życia ( szczyt w 14 roku ) wzrost zwiększa się o 20 cm a masa ok. 20 kg; u dziewczyn między 10 a 13 rokiem życia wzrost zwiększa się o kilkanaście cm . Zwiększają się rozmiary czaszki, narządów wewnętrznych. Zmieniają się rysy twarzy - rozwój brody, żuchwy, wyostrza się profil, rośnie nos, pojawia się zarost, tworzy się „jabłko Adama”, występuje mutacja głosu, u chłopców zauważane są niezgrabne ruchy.

• Zmiany biologiczne - osiągnięcie dojrzałości płciowej:

• 13 rok życia - pojawia się u dziewczyn miesiączka

• 15 rok życia - u chłopców zaczynają się nocne polucje (zmazy)

• Trądzik, pocenie się, nieprzyjemny zapach

Rozwój seksualny

U małych dzieci jest skłonność by bawić się z dziećmi tej samej płci. Ok. 10-12 roku życia przeradza się to w antagonizm płci przeciwnej. U dziewczyn ok. 12-14 roku życia pojawia się zjawisko „adoracji” czyli wpatrywania się w jakiegoś chłopca lub mężczyznę, a chłopcy jeszcze nie dorośli do tego okresu. Dziewczyny górują kulturą nad chłopcami. Ok. 14-15 roku życia pojawia się wzajemne interesowanie się obu płci, tworzenie się par. U chłopców jest „kult bohatera”. 16 rok życia to powszechne nawiązywanie relacji, „chodzenie ze sobą”, pojawia się zakochiwanie. U dziewczyn jest częstsza zmiana obiektów zainteresowań. Wrażliwość na rozstania, wróżby szukanie znaków miłości. Pojawiają się pierwsze typy miłości:

• Miłość szczenięca - ma charakter egoistyczny (samo przeżywanie uczucia)

• Miłość cielęca - adoracja, uwielbianie obiektu zainteresowania

• Miłość romantyczna - dojrzalsza, jednostronna, skupia się na zaletach, jest pragnienie wyłączności

Pojawia się problem, bo fizycznie i seksualnie człowiek jest przygotowany do seksu, ale nie jest jeszcze rozwinięty emocjonalnie.

Rozwój emocjonalny

Jest to okres szalejących emocji, zawierających silne nastroje, zmienność nastroju. Problem uczuć ambiwalentnych (kocham i nienawidzę). To czas lęków np. ze zmianami sylwetki. Pojawia się gniew, bunt. Obiektem gniewu są często rodzice i to po raz pierwszy w życiu (zaskoczenie rodziców). To okres cierpień. W tej sferze buntu tworzy się dojrzałość emocjonalna (bunt jest potrzebny by ją osiągnąć). Tworzą się uczucia wyższe jak patriotyzm, estetyka, przyjaźń, miłość.

Rozwój umysłowy

Pojawia się zdolność do myślenia abstrakcyjnego, stąd chęć dyskutowania, stawiania problemów. Wzrost krytycyzmu w myśleniu - zauważanie wad u rodziców, obłudy, nieuczciwości. To też krytycyzm wobec idei, form religijności.

Rozwój uwagi, pamięci i spostrzegania (wrażliwości zmysłowej) - widać to w sposobie słuchania muzyki, głośności, chociaż jest też poszukiwanie ciszy.

Rozwija się wyobraźnia, bo dojrzewanie to niesamowite nowatorstwo ( nowa fryzura, posiłki, ubiór). Charakterystyczne są marzenia wielkościowe (jestem piękny, wspaniały) i marzenia o treści erotycznej.

Rozwój twórczości

Każdy stara się coś tworzyć, rozwijać się czy to plastycznie czy poprzez pisanie wierszy, różnego rodzaju pamiętników.

Rozwój światopoglądu

Światopogląd to zbiór przekonań na temat siebie, ludzi, rzeczywistości. Poglądy mobilizują mnie do działania. Pojawia się krytyka. Światopogląd pozwala wyjaśnić świat, zjawiska, które się dzieją wokół mnie. 3 etapy poglądu:

1. Faza identyfikacji - narzucony światopogląd od autorytetu

2. Faza kosmiczna - rozpad dotychczasowego światopoglądu, bunt przeciw niemu, jest to faza poszukiwań, pytań o egzystencję, o cel rzeczywistości

3. Faza sensu życia - następuje integracja między doświadczeniem życiowym a namysłem

Postawy światopoglądowe:

1. Idealizm - oznacza jasne, jednoznaczne formowanie zasad (wszystko albo nic), nie zgadza się na kompromis, stąd silne poczucie prawdziwości; to chęć zmiany wielu rzeczy (egoistyczne); tworzy się ideał własnej rodziny (będzie inaczej niż w mojej).

2. Nihilizm - skrajna postawa, zaprzeczenie sensu życia, świata, wiąże się z rozczarowaniami; z idealizmu łatwo popaść w nihilizm.

3. Cynizm - wynik rozczarowań idealizmem; jest to powątpiewanie w ideały; bujny rozkwit ironii

Rozwój tożsamości

To pytania: „kim ja jestem?”, „po co jestem?”, „jakim jestem człowiekiem?”. Pojawia się eksperymentowanie z sobą i z innymi. Dlatego sięgam po używki, czyny aspołeczne, bycie w grupie nieformalnej, to sprawdzanie siebie. Stawianie pytań „czy ty mnie kochasz?” - prowokacja. Następuje zerwanie więzów np. z rodzicami. Tworzenie „Ja” idealnego i silne próby zmiany siebie. Jest to okres pracy nad sobą, próba zmiany temperamentu, którego nie da się zmienić. Jest to okres trudnych wyborów. Wielkie znaczenie mają grupy rówieśnicze: formalne (ministranci, koła sportowe) i nieformalne (paczka, banda podwórkowa). Grupy te mogą wpływać na człowieka. Dziecko jest akceptowane w grupie.

Wiek dorosły

Było stanowisk, że nie trzeba zajmować się dorosłością. Zajmowano się rozwojem do dojrzałości. Takie przekonanie wywołali również psychoanalitycy, którzy patrzeli na rozwój w pierwszych latach (im później tym mniej się z człowiekiem dzieje). W XX w. (lata 80) powstał kierunek „psychologii biegu życia” badający rozwój przez cały okres życia.

Rozwój fizyczny

Jest to pełna sprawność motoryczna i ruchowa. Stopniowo wraz z wiekiem dorosłym zanika. Pojawia się zjawisko regresywne, uwsteczniające. Ludzie im są starsi tym są słabsi, zapadają na choroby, ale nie jest to proces konieczny. Wynika on bowiem ze złego trybu życia.

Rozwój umysłowy

Na początku wieku dorosłego (20-25 lat) człowiek osiąga optimum umysłowe. Testy inteligencji wykazują, że u dorosłych stopień inteligencji spada. Jednak krytykuje się używanie tych testów w stosunku do dorosłych. U dorosłych widać rozwój inteligencji na podstawie rozumienia pojęć. Dorosły posiada bardziej mądrość niż inteligencję. Mądrość Sokratejska to badawczy stosunek do życia i świata oraz świadomość własnych ograniczeń. Mądrość Biblijna (Salomona) to dobra znajomość psychiki człowieka. Ogólnie mądrość to zdolność do wydawania trafnych sądów w sprawach ważnych aczkolwiek niejasnych. Na mądrość składa się:

• Bogata wiedza życiowa

• Krytycyzm

• Umiejętność godzenia sprzeczności poprzez wynajdywanie perspektyw nadrzędnych

Mądrość u wszystkich potencjalnych osób może wzrastać przy spadaniu inteligencji.

Podział wieku dorosłego według Daniela Levinsona

1. Wczesna dorosłość - od 18 do 40 roku życia

2. Wiek średni - od 40 do 60 roku życia

3. Późna dojrzałość (starość, wiek podeszły) - od 60 roku życia

Wczesna dorosłość

Charakterystyczne cechy tego wieku:

• Zmienia się aktywność życiowa

• Podjęcie i wykonywanie pracy, studia

• Częste zmiany pracy, szukanie aktywności, w której się dobrze czuję

• Pojawia się niechęć co do wyboru pracy, kierunku kształcenia

• Jest to okres przekwalifikowania się i zmiana pozycji w pracy

• Zmiany w życiu osobistym - zakładanie rodziny (w obecnych czasach widać przesunięcie się wieku zawierania związków małżeńskich)

• Okres rodzicielstwa, wychowywania małych dzieci

• U kobiet pojawia się konflikt praca a rodzina

• Przejście do prowadzenia gospodarstwa domowego

• Udział w życiu społecznym (rozpoczynanie działalności politycznej)

• Zmiana zamieszkania

• Zdarzenia losowe np. śmierć rodziców, problemy zdrowotne, tragiczne wydarzenia w pracy, domu rodzinie

Kryzys połowy życia

Pojawia się między 35 a 45 rokiem życia. Są różne stanowiska G. Jung uczeń Freuda, psychoanalityk uważa, że jest to proces rozwoju człowieka, dochodzenie do jaźni, indywidualizacji „ja”. To wymaga wielu lat i wielu wysiłków człowieka. Jung twierdzi, że pierwsza połowa życia to okres inwestowania, ekspansji w siebie, to okres pozytywnego patrzenia na siebie. Człowiek wdziewa maski (persona) - ktoś kim powinien być. Ale to nie jestem „ja”, spełniam tylko wymagania społeczne. Druga strona, połowa życia pozostaje w cieniu. Jest to „ja” destrukcyjne, niepopularne, dziwaczne, niemiłe. Wstrząs występujący między 35 a 45 rokiem życia powoduje refleksję nad tym, kim jestem? Co robię? Jest to okres dokonywania bilansu z życia. Powodem tego kryzysu jest zauważenie w sobie cech, których nigdy nie zauważałem w sobie a których nie akceptuję. Zauważam w sobie wiele sprzeczności. Zmieniam swoje wartości (poczucie siły, sprawności fizycznej, satysfakcji, władzy) a pojawiają się mądrość życiowa, bliskie relacje z ludźmi. Możliwe drogi reagowania:

• Udaję, że nic się nie stało. Rzucam się w wir aktywności, pokazuję, że nic się nie zmieniło, prowadzę dalej taki sam tryb życia

• Nagły zwrot, porzucenie starych wartości a zwrot do nowych

• Zaakceptowanie sprzeczności, przeciwieństw - 4 pary przeciwieństw:

1. Młodość - starość

2. Twórczość - destrukcja (w każdym jest cień, „ciemny brat”)

3. Męskość - kobiecość

4. Przywiązanie - odosobnienie (chęć bycia z kimś i chęć bycia samemu)

Ten zwrot połowy życia polega na przejściu z ekstrawersji do introwersji (namysłu, samoświadomości) - według Junga ( jest to ujęcie psychologiczne).

Okres religijności autentycznej

Okres miedzy 18 a 25 rokiem życia. W tym okresie najbardziej formuje się światopogląd, nabywamy doświadczeń i występuje w nim charakterystyczny idealizm (pojęcie na całość, czystość zamiarów). To dotyczy też życia religijnego. Jest to okres największego rozejścia się z Bogiem. Ponad połowa odejść od Boga następuje w tym okresie. Jest również niewiele nawróceń (pogłębień swej wiary).

Okres stabilności religijnej

Przypada na lata od 25 do 40. Co powoduje tę stabilizację? Małżeństwo, narodzenie się dziecka, ustabilizowana pozycja w pracy. Religijność staje się „letnia”, wierzę jak wierzą inni, dostosowuję się do środowiska. Jest to etap konformizmu religijnego. Religia nie jest naczelną wartością.

Okres dojrzałości religijnej

To wstrząs religijny. Pogląd mistyka Tauhera, który koncentruje się na kryzysie połowy życia - uważa on, że w wieku 40 lat zaczynamy zmiany religijne i w wieku 50 lat osiągamy stabilizację, pełnię religijności. Co się dzieje w człowieku? Następują rozczarowania, że nie jestem w porządku przed Bogiem. Dlatego chcę się czuć przed Bogiem autentycznie - Bóg jest instrumentem dla mojej satysfakcji. Ok. 40 roku życia Bóg odbiera te pociechy duchowe (zabiera pychę, ukazuje słabości). Człowiek czuje pustkę, dużo cierpi. Jest na etapie oczyszczenia. Praktyki tracą swoją celowość. Tauher porównuje ten etap człowieka do domu, w którym w pierwszej fazie sami sobie wszystko ustawiamy. Ale Bóg sam chce sobie „umeblować” swój dom i ok. 40 roku dokonuje zmian.

Niewłaściwe reakcje człowieka na ten kryzys:

• Chęć ucieczki przed kryzysem - zaciskanie zębów i brnięcie nadal w swoim, postawa faryzeizmu (uporczywość, sposób ukrycia lęków)

• Niecierpliwe dokonywanie zmian, duża chęć zmiany innych

• Zmiana w praktykach religijnych - nowe techniki medytacji, angażowanie się w nowe grupy

Właściwe reakcje człowieka na ten kryzys:

• Samopoczucie - obserwacja siebie, interpretacja tego, co zauważam u siebie - wyniki są przykre dla człowieka. Jest to burzenie dobrego obrazu siebie samego. Jednym ze sposobów jest popuszczenie wodzów wyobraźni np. kreacja (wyobrażenie swojego pogrzebu)

• Wyrzeczenie się siebie - decyzja na to, że ja pozostaję bierny, to Bóg będzie kreatorem mojego życia. Porzucam własną wolę na rzecz woli Boga. Jeśli człowiek tego chce to Bóg będzie działał. Człowiek modli się np. modlitwą „pustych rąk”, gdzie uwidacznia się nasza małość. Zanika nasze bogactwo duchowe, które do tej pory gromadziliśmy.

To okres cierpienia, kiedy człowiek ma się na nowo narodzić.

Wiek średni

Okres od 40 do 60 roku życia. Jest to okres dojrzałości religijnej.

Psychika

To okres szczytu możliwości zawodowych (45-50 rok życia), pełna sprawność. Sięganie po kolejne stanowiska, polepszanie się sytuacji finansowej. Ok. 60 roku życia zadaniem dla osoby pracującej jest świadomość, że muszę odejść. Niektórzy jednak walczą i to przynosi czasem frustrację.

Rodzina

• Dzieci dorastają i trudnym zjawiskiem dla osób jest oddalanie się dzieci i tzw. „syndrom pustego gniazda”

• Mężczyzna podczas kryzysu zawodowego zwraca się bardziej ku rodzinie

• Uświadomienie sobie, że podczas nieobecności dzieci najważniejszy jest współmałżonek

• Pojawia się syndrom teściowej

• Kontakt z własnymi dziećmi ( potrzeba zajęcia się starszymi rodzicami), opieka nad nimi, pomoc im, naprawa zerwanych kontaktów z rodzicami

• Korzystanie z tego, do czego w życiu dążyłem, okres luksusu finansowego, okres realizacji marzeń małżeńskich

• Upada wiele bożków, które człowiek sobie stawiał (bożek dzieci, kiedy myślę, że mnie kochają i jest dobrze a w rzeczywistości tak nie jest)

• Dla kobiet kryzys jest większy z powodu przekwitania, wiek średni to okres, kiedy zdrowie już odmawia posłuszeństwa - mit zdrowia upada

Kryzys urody u kobiet. Nie u wszystkich widać kryzys średniego wieku, ale jest to zamaskowanie tego kryzysu przez aktywizm. Wtedy kryzys przechodzi na wiek 50 i jest poważniejszy w skutkach. Człowiek przechodzi w stan stagnacji i depresji. „Kompetencja biograficzna” - odmiana mądrości, jest to umiejętność kierowania własnym życiem i własnym rozwojem. Potrafię spojrzeć na to, co się ze mną dzieje i poszukiwać naprawy. Człowiek staje się ekspertem od kierowania własnego życia.

Kazimierz Dąbrowski

Psycholog, żył w XX w. Studiował w Europie i Ameryce. Pokazał, że słabością psychologii jest brak sformułowań normatywnych (brakuje opowiedzenia, co jest właściwe). Pokazuje to na przykładzie analizy definicji zdrowia psychicznego (wiele definicji, a brak opowiedzenia tego, co właściwe).

• Człowiek zdrowy psychicznie to człowiek, w którym jest brak jakichś psychopatologii (Dąbrowski podważył tę definicję).

• Zdrowie psychiczne to stan homeostazy (Dąbrowski też ją krytykuje)

• Zdrowie według WHO to stan dobrostanu (Dąbrowski krytykuje ją i mówi, że dobrostan hamuje nasz rozwój)

Według Dąbrowskiego życie to wielopłaszczyznowa forma. Psychika wyraża się w emocjach, przeżywaniu, a wielopoziomowość polega na różnorodności stanów w człowieku. Życie psychiczne polega na uporządkowaniu tych stanów (tego, co ciągnie w dół i tego, co ciągnie w górę).

Integracja

Zjawisko stabilności, harmonii. Jest to termin wywołujący pozytywne skojarzenia. W życiu psychicznym według Dąbrowskiego jest to zjawisko niekorzystne, bo psychika ludzka jest płytka, „bylejaka”.

Dezintegracja

Niezgoda poszczególnych elementów. W psychice to stan rozbicia struktur psychicznych (rozbicie równowagi). Dezintegracja może być cząstkowa (gdy dotyczy 1 aspektu życia, stan zaniepokojenia w sferze tylko intelektualnej) i globalna (gdy stan zaniepokojenia dotyka całego człowieka). Dezintegracja według Dąbrowskiego jest pozytywna. W rozwoju potrzebna jest dezintegracja, by wznieść się wyżej, przekroczyć dotychczasowy poziom. Rozwój nie dokonuje się stopniowo, ale ma raczej charakter schodów (okres równowagi i ściana, którą trzeba pokonać, aby wejść na kolejny stan równowagi). Ktoś, kto nie przeżył kryzysów, załamań to być może jego rozwój nigdy nie zaszedł. Prawdziwy rozwój według Dąbrowskiego dokonuje się w burzy i rozbiciu. Dąbrowski zajmował się biografiami wybitnych ludzi. W zdecydowanej większości rozwój ich miał charakter skokowy.

Kryzys jest błogosławieństwem dla człowieka. Na drodze rozwoju człowieka Dąbrowski wyróżnił etapy:

1. Integracja pierwotna - pierwotny stan to dążenie do stabilizacji w życiu. Ludzie na tym poziomie żyją bez refleksyjnie, nie przeżywają konfliktów, jest dla nich wszystko jasne, interesują się głównie sobą, brak współ odczuwania z innymi. Dąbrowski pokazuje, że jest to zwierzęcy styl życia. Tu mamy do czynienia z psychopatią - nieczułością, brakiem zdolności do uczuć wyższych jak miłość, przyjaźń, altruizm, patriotyzm, jest to stan niedojrzałości psychicznej.

2. Dezintegracja jednopoziomowa - wynika z pierwszego etapu. Wokół zintegrowanej sfery emocjonalnej pojawia się kłopot z nastrojem, drażliwość, człowiek ma świadomość niekonsekwencji. Tutaj działa dynamizm ambiwalencji - siła 2 przeciwnych nastrojów, sądów. Jest to nie komfortowe, bo traci się integrację pierwotną. Może to przyjmować formy cierpienia, bo człowiek nie potrafi sobie z tym poradzić. Może to doprowadzić do myśli i prób samobójczych.

3. Dezintegracja wielopoziomowa spontaniczna - wkracza w poziomy wyższe. To przełom w życiu człowieka. Psychika ulega podziałowi, który się hierarchizuje. Rodzi się hierarchia wobec własnej osoby. Jest tu jeszcze więcej depresji, zmian nastroju, nadpobudliwości, ale człowiek widzi sens w tym stanie. Zaniepokojenie sobą i otoczeniem. Jest to poczucie bezproblemowości świata, ludzi. Wykazuje, że nie jestem doskonały, nie znam o sobie wielu spraw. To dobry objaw do samopoznania. Kolejnym dynamizmem jest poczucie niższości, świadomość prymitywności życia, pytania o sens. To formułuje pokorę chrześcijańską. Kolejnym dynamizmem jest nieprzystosowanie. Człowiek buntuje się, zachowuje się jak uważa. Jest to bunt przeciwko niższym warstwom samego siebie a chęć przystosowania do tego, co wyższe.

4. Dezintegracja wielopoziomowa usystematyzowana - kontynuacja poprzedniego etapu. Człowiek potrafi obserwować z dystansu swoje trudności. Wie o konieczności dezintegracji. Zaczyna się klarować ideał samego siebie. Nie ma gwałtownych zwrotów, silnych buntów. Działa dynamizm podmiot - przedmiot, gdzie człowiek rozdziela psychikę na sfery podmiotu i sfery przedmiotu. Pewne aspekty są prawdziwe, właściwe, a pewne sfery są hamulcem, przeszkodą i trzeba je przezwyciężyć. Przedmiotem jest biologiczność, popędliwość do przyjemności. Człowiek odkrywa to i chce się temu przeciwstawić. Podmiot - refleksja, sfera moralna, religijna i one powinny kierować psychiką. Działa też dynamizm „trzeci czynnik”, bo dwoma czynnikami, które odgrywają rolę w funkcjonowaniu są: dziedziczność i społeczność. Trzeci czynnik to własna wolność, autonomia, świadomość władzy nad swoim życiem.

5. Integracja wtórna globalna - powrót do punktu wyjścia. Ale jest to inna integracja. Polega na pełni rozwoju, ukoronowanie wszystkich zmagań człowieka. To najwyższy poziom dojrzałości. Dąbrowski wprowadza termin „osobowość” jako:

• Realizacja ideału indywidualnego i społecznego

• Dojście do pełni siebie

Charakterystyczna dla osobowości jest otwartość na świat, unikanie stereotypów, twórczość działania, silne poczucie tożsamości, realizowanie swoich uzdolnień, znajomość własnej uczciwości, głębokie zainteresowanie ludźmi, wchodzenie w głębokie relacje. Tu działają dynamizmy: mechanizm autopsychoterapii - samopomoc. Terapia jest wstępem do autopsychoterapii. Dynamizm empatii - głębokiego rozumienia drugiego człowieka, umiejętność holistycznego widzenia człowieka. Człowieka należy tylko rozumieć a nie skupiać się na zachowaniach. Dynamizm odpowiedzialności - w sensie moralnym za siebie i za innych. Nic nie jest obojętne. Wszystko ma znaczenie. W tej dynamice charakterystyczne jest, że większość z ludzi pozostaje na etapie dezintegracji, formy integracji są rzadko osiągane. Dąbrowski zakładał instytucje higieny psychicznej, jako pomoc osobom zdrowym.

Okres starości

Unika się tego terminu. Levinson mówi o „późnej dorosłości”, można też używać terminów „podeszły wiek”, „wiek emerytalny”, „jesień życia”. Ten wiek kojarzy nam się z chorobami, potrzebą pomocy dla tych osób, opieki nad nimi. Ludzie starzy czują się ciężarem, przez choroby Altzhaimera, przez niedołężność. Statystyki mówią, że:

• Bez cierpień umiera 9%

• Szybka i nagła śmierć 11%

• Śmierć w cierpieniach, chorobach 80%

Średni czas, kiedy osoba stara potrzebuje opieki i pomocy to 1 rok i 8 miesięcy. Drugim skojarzeniem tego wieku jest brak aktywności zawodowej. Osoba czuje się jak balast (widziana jest tak przez społeczeństwo). Osoby starsze są odbierane jako nieatrakcyjne z powodu zmarszczek, choroby bo współcześnie jest promowany model człowieka pięknego, silnego, młodego. Cyceron poświęcił „Traktat starości” analizując w nim zalety i wady wieku starczego. Pokazuje, że nieatrakcyjność wieku starczego spowodowana jest:

1. Oddaleniem od czynnego życia - Cyceron odpiera ten zarzut przez ukazanie mądrości osób starszych

2. Upośledzeniem sił fizycznych i psychicznych - Cyceron odpiera to mówiąc, że jest to efekt nieprawidłowego trybu życia a nie efekt wieku; za przykład podaje plemiona w Andach, Himalajach czy na Kaukazie o średniej wieku 100 lat, gdzie nawet w tym wieku wszyscy są sprawni fizycznie, a kobiety rodzą dzieci nawet w wieku 60 lat

3. Nieatrakcyjnością, okresem bez przyjemności zmysłowych, nic nie cieszy - Cyceron odpiera to mówiąc, że ta zmysłowość, przyjemność i ekstaza nie jest pożądana, jest drugorzędną wartością, a starość ma swoje przyjemności jak bycie w ogrodzie, czytanie książek itp.

4. Bliskością śmierci - Cyceron odpiera to mówiąc, że lek przed śmiercią nie musi być przejawem starości, bo jest to głupota człowieka, prawdziwą cnotą jest zdrowy stosunek do spraw ostatecznych, im bliżej jesteśmy śmierci tym bardziej jesteśmy wobec niej zdystansowani.

Zalety wieku starczego według Cycerona:

1. Mądrość życiowa, doświadczenie, dojrzałość

2. Satysfakcja z dotychczasowego życia, poczucie spełnienia

3. Okres gdzie mamy wiele wolnego czasu, tego czego nam brakowało przez całe życie

Starość jest wskaźnikiem tego, jakie było całe nasze życie. Jeśli było uporządkowane to taka też jest i starość.

Rozwój religijności

Okres religijności eschatologicznej - starość to pełnia dojrzałości religijnej. Cechuje ją tolerancyjność, miłosierdzie i rozumienie wad, życzliwość, ciepło, częste praktyki religijne, jasność poglądów na temat własnej śmierci, spokojne oczekiwanie na śmierć, umiejętność trzeźwego bilansu swojego życia.

Jest to też wiek „odchyleń” na tle religijnym - dewocja - nadmierne przywiązywanie do praktyk religijnych, wierzę bardziej w obrazek niż w Boga, skłonność do oceniania innych, małostkowość, urojenia katastroficzne dotyczące obecnego religijnego życia. Jest to zamknięcie na to, co się dzieje wokół. Powoduje to nawet agresję na tle religijnym. Ostatecznym sprawdzianem jakości religijności jest moment śmierci. Są ludzie pogodzeni z Bogiem, radośni, ale są też miotający się, którzy umierają niespokojni, choć wydawałoby się, że byli blisko Boga.

Doświadczenie straty

Doświadczenie, że coś bezpowrotnie tracą, coś mnie omija:

• Śmierć bliskich osób - jest to najbardziej stresujące wydarzenie, szczególnie, gdy umiera współmałżonek lub dziecko

• Zdrowie - tragiczne wypadki (inwalidztwo itp.)

• Sprawność fizyczna

• Pozycja społeczna (zawodowa), kiedy czuję się niepotrzebnym

• Utrata płodności, sprawności seksualnej

Występuje wielofazowy żal po stracie:

• Negowanie - „to nie ja…”

• Bunt - strata doszła do świadomości i nawet osoby niereligijne buntują się przeciw Bogu, bluźnią, pytają „dlaczego”

• Depresja - przygnębienie, załamanie, poczucie bezsensu życia, pesymizm, czarne myśli

• „Targowanie się” - widać to u osób z chorobą nowotworową, kiedy zostały im np. 3 miesiące życia, a oni po 2 miesiącach dobrze się czują i myślą, że może to nie jest tak jak mówił lekarz i może będą żyły dłużej

Etap ten kończy się „etapem akceptacji” - uznaniem i pogodzeniem się z życiem, jest to postawa pełni dojrzałości.

Psychologiczne problemy wieku starczego:

• Przesunięty syndrom „pustego gniazda”

• Kontakt z wnukami - próba ich wychowania, jest to niedobre stanowisko, gdyż wychowaniem mają się zajmować rodzice a nie dziadkowie. Jak ujął to psycholog Andrzej Samson „Ręce precz od dziecka”. Dziadkowie żyją w innym świecie, mają inne formy wychowania, a potrzebne są dziecku te aktualne.

Życzę przyjemnej lektury.

Przepraszam za ewentualne błędy.

Korzystałem z notatek Sebastiana Wiśniewskiego.

Krzysztof Jarczyk (KURA)

Psychologia rozwojowa Dr Marek Wójtowicz

28

---