Zapobieganie zagrożeniom powodowanym czynnikami mechanicznymi

Zagrożenia czynnikami mechanicznymi, podobnie jak innymi niebezpiecznymi czynnikami, należy eliminować lub ograniczać poprzez:

• eliminowanie czynników lub ograniczanie ich aktywności

• ograniczanie ekspozycji osób na czynniki, których nie udało się wyeliminować

Zagrożenia mogą być powodowane przez czynniki niebezpieczne występujące podczas normalnego (ustalonego przez projektanta) funkcjonowania maszyny lub innego przedmiotu pracy oraz przez czynniki powstające wskutek zakłóceń. Dlatego też przedsięwzięcia podejmowane w celu wyeliminowania lub ograniczenia aktywności niebezpiecznych czynników mechanicznych powinny dotyczyć:

• normalnego funkcjonowania maszyny lub innego przedmiotu pracy

• sytuacji anormalnych (dających się przewidzić).

Zapobieganie anormalnemu funkcjonowaniu lub awariom maszyn pośrednio eliminuje lub zmniejsza zagrożenia, gdyż nie powoduje powstawania czynników zwykle towarzyszących takim stanom oraz zmniejsza częstotliwość interwencji związanych z usuwaniem przyczyn tych stanów, a więc także zmniejsza narażenie na towarzyszące im z reguły niebezpieczne czynniki mechaniczne.


Eliminowanie lub ograniczanie czynników mechanicznych

Eliminowanie czynników mechanicznych lub ograniczanie ich aktywności, mogącej stwarzać zagrożenia podczas normalnego (ustalonego przez projektanta) funkcjonowania maszyn lub przedmiotów pracy, powinno następować w drodze rozwiązań konstrukcyjnych.

Rozwiązania konstrukcyjne ograniczające aktywność czynników mechanicznych sprowadzają się w głównej mierze do wyeliminowania czynnika lub utrudniania możliwości powstawania sytuacji zagrożenia poprzez dobór kształtów, wymiarów, gładkości powierzchni, parametrów ruchu elementów oraz stworzenia możliwości uwolnienia się człowieka z sytuacji zagrożenia bądź zmniejszenia skutków takich sytuacji.

Uderzenia, powodowane np. przez ruchome osłony, istotnie łagodzi ograniczenie do bezpiecznego. Maksymalne wartości elementów stykających się z częściami ciała człowieka w tablicy nr 2, a przykłady tych elementów przedstawiono na rys. 1

PARAMETR	Wartości maksymalne
		Wariant 1	Wariant 2
Maksymalna siła wywierana na części ciała	75 N	150 N
Maksymalna energia kinetyczna części ruchomej	4 J	10 J
Maksymalny nacisk zetknięcia	50 N/cm^2	50 N/cm^2

tablica 2 - Maksymalne wartości parametrów elementów stykających się z cześciami ciała człowieka

rys. 1- Przykłady elementów stykających się z częściami ciała człowieka

Rozwiązania konstrukcyjne powinny także zapobiegać powstawaniu sytuacji anormalnych powodujących zakłócenia lub wynikających z zakłóceń w funkcjonowaniu maszyny lub innego przedmiotu pracy spowodowanych np. niezamierzonym uruchomieniem, nadmiernym wzrostem obciążenia, ciśnienia, obrotów lub włączeniem kolizyjnych ruchów. Bezpośrednim następstwem tych zakłóceń mogą być pęknięcia, złamania, nadmierne odkształcenia, obluzowania i inne naruszenia konstrukcji elementów i zespołów maszyn lub innych środków pracy doprowadzające do ich awarii. Następstwa te mogą być przyczyną powstawania często trudnych do zidentyfikowania czynników mechanicznych zagrażających operatorowi i otoczeniu, np. przeciążenie żurawia może doprowadzić do zerwania liny lub złamania wysięgnika bądź nawet wywrócenia całego żurawia.

Naruszeniom konstrukcji lub innym przyczynom anormalnego funkcjonowania przedmiotów pracy należy zapobiegać przede wszystkim przez:

• nieprzekraczanie dopuszczalnych wartości naprężeń, odkształceń i innych para,etrów decydujących o wytrzymałości danego elementu; należy dobierać wytrzymałość elementów (z zachowaniem współczynników bezpieczeństwa) do charakteru i wartości występujących obciążeń z uwzględnieniem wpływu warunków eksploatacji. Dla elementów decydujących o bezpieczeństwie, takich jak np.zawiesia, liny oraz kabiny i inne konstrukcje chroniące operatora w razie przewrócenia się maszyny lub przed spadającymi przedmiotami, obliczenia wytrzymałościowe powinny być obowiązkowo poparte wynikami badań

• stosowanie urządzeń zabezpieczających przed naruszeniem normalnych warunków funkcjonowania maszyn lub innych przedmiotów pracy, takich jak zawory bezpieczeństwa, ograniczniki udźwigu, ograniczniki zakresu jazdy lub podnoszenia itp.

Ograniczenie narażenia człowieka na nie wyeliminowane niebezpieczne czynniki mechaniczne

Narażenie (ekspozycję) na nie wyeliminowane niebezpieczne czynniki mechaniczne należy ograniczać przez:

• eliminowanie lub ograniczanie związanych z procesem pracy ingerencji człowieka w strefach zagrożenia (niebezpiecznych)

• zapobieganie niezamierzonemu kontaktowi człowieka z czynnikiem niebezpiecznym.

Eliminowaniu lub ograniczaniu związanych z procesem pracy ingerencji człowieka w strefach zagrożenia służy przede wszystkim:

• mechanizacja i automatyzacja

• stosowanie systemów diagnozowania niesprawności

• wydłużanie okresów między wymaganymi regulacjami, smarowaniami i innymi czynnościami związanymi z obsługą techniczną

• wydłużanie okresów międzynaprawczych.

Eliminowaniu lub ograniczaniu ekspozycji na niebezpieczne czynniki mechaniczne przez ograniczenie kontaktu służy zatem:

• rozdzielenie w przestrzeni i/lub czasie człowieka oraz maszyny bądź innego przedmiotu pracy tak, aby granice ich naturalnego oddziaływania nie zachodziły na siebie

• przegrodzenie zasięgu granic naturalnego oddziaływania człowieka oraz maszyny lub przedmiotu pracy.

Rozdzielanie granic powinno być realizowane dla niczym nie ograniczanych naturalnych ruchów człowieka, natomiast przegradzanie z zasady powoduje ograniczenie tych ruchów.
Rozdzielenie granic oddziaływania zapewnia automatyzacja lub mechanizacja. Jeśli nie można ich zastosować, to rozdzielenie tych granic może być osiągnięte w aspekcie przestrzeni lub czasu. W przestrzeni osiąga się je przez usytuowanie niebezpiecznego czynnika mechanicznego tak, aby człowiek, przy pełnej swobodzie ruchów, nie mógł dosięgnąć do strefy zagrożenia, a w przypadku czynnika zagrażającego zgnieceniem, czynnik niebezpieczny nie dosięgał człowieka.

Podstawę do ustalania odległości uniemożliwiających dosięgnięcie do strefy zagrożenia, nazywanych odległościami bezpieczeństwa, stanowią wymiary antropometryczne i możliwości ruchowe (np. tułowia, kończyn) ustalone w wyniku badań populacji użytkowników.

Uniemożliwieniu dosięgnięcia strefy niebezpiecznej służy ustalenie jej granicy na wysokości określonej maksymalnym zasięgiem kończyny górnej najwyższego osobnika z populacji użytkowników (odpowiadającego co najmniej 95 centylowi), nawet stojącego na palcach w obuwiu roboczym, z uwzględnieniem zapasu (naddatku) dla zapewnienia bezpieczeństwa. Według tego kryterium określono, że odległość bezpieczeństwa przy sięganiu do góry powinna wynosić, co najmniej 2500 mm - przy małym ryzyku urazu, i 2700 mm - przy dużym ryzyku urazu (rys. 2). W związku z powyższym, odległość bezpieczeństwa zależy od tego, czy podczas wykonywania pracy przewiduje się ryzyko małe (możliwość dotknięcia, obtarcia), czy duże (możliwość pochwycenia i zranienia).

rys. 2 - Sięganie do góry (PN-EN 294:1994)

Przy sięganiu ponad konstrukcją ochronną (rys. 3) odległości bezpieczeństwa powinny być zgodne z wartościami podanymi odpowiednio w tablicach nr 3 i 4.

rys. 3 - Sięganie ponad konstrukcjami ochronnymi (PN-EN 294:1994)

Tablica nr 3 - Odległości bezpieczeństwa, które należy stosować, gdy ryzyko jest małe (PN-EN 294:1994)

Tablica nr 4 - Odległości bezpieczeństwa, które należy stosować, gdy ryzyko jest duże (PN-EN 294:1994)

Wymiary antropometryczne populacji użytkowników stanowią także podstawę do ustalania odstępów, których zachowanie zapobiega zgnieceniu poszczególnych części ciała przez dwie zbliżające się do siebie części. Minimalna odległość bezpieczeństwa dla takich przypadków podano w tablicach 5 i 6.

Tablica nr 5 - Odległości bezpieczeństwa, które należy stosować przy sięganiu kończynami górnymi przez otwory o regulowanym kształcie (dotyczy osób od 14 lat) (PN-EN 294:1994)

Tablica nr 6 - Odległości bezpieczeństwa, które należy stosować przy sięganiu kończynami dolnymiprzez otwory o regulowanym kształcie (PN-EN 294:1994)

Jeżeli nie można konstrukcyjnie zapewnić zachowania minimalnych odstępów, to należy uniemożliwić sięganie do strefy zgniatania. Użytkownik może ograniczyć ekspozycję głównie przez stosowanie sposobów obsługi zapewniających bezpieczeństwo, a także stosowanie, w koniecznych przypadkach, środków ochrony indywidualnej. Sprzyja temu również kształtowanie bezpiecznych zachowań człowieka. Specyficzne warunki użytkowania (na przykład stosowanie wielkogabarytowych maszyn i różnorodnego wyposażenia stanowisk pracy) wymagają od użytkownika stosowania dodatkowych urządzeń ochronnych związanych z miejscem użytkowania.

Utrzymywanie maszyn i innego wyposażenia stanowisk pracy we właściwym stanie technicznym zapobiega powstawaniu zakłóceń w normalnym ich funkcjonowaniu i związanych z tym zagrożeń czynnikami mechanicznymi. Należy więc przestrzegać wszystkich ustalonych czynności dotyczących przeprowadzania regulacji, konserwacji, wymiany części, a także przewidzianych przeglądów technicznych.

---