PSYCHOLOGIA ZDROWIA I REHABILITACJI (WYKŁADY)
Wykład 1 - 16.10.2007
Lektura podstawowa:
- Heszen, Sęk „Psychologia zdrowia” W - wa, PWN
Lektura uzupełniająca:
- Dolińska - Zygmunt G. „Podstawy psychologii zdrowia”
- p. red. Juczyński, Ogińska „Zasoby osobiste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki”
- Pasikowski, Sęk „Psychologia zdrowia. Teoria, metodologia i empiria”
- Sheridan, Radmacher „Psychologia zdrowia. Wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia”
Na egzamin pytania otwarte (krótka odpowiedź) 50% + 1 odp na zdanie. Bazą jest to co na wykładzie. Ostatni wykład t zerówka (środa). Nie będzie pytań z poprzedniego dnia. Jak się nie zda to można normalnie przystąpić.
Psychologia zdrowia - psych. Stosowana (w praktyce)
- nowa dziedzina
2. Przyczyny powstania
zmiany w obszarze dominujących chorób i przyczyn śmierci
stały i nieproporcjonalny do efektów wzrost wydatków na lecznictwo
zmiany zachodzące w świadomości ludzi
Ad. a)
Grypa i zapalenie płuc -> / dominowały choroby
Gruźlica -> / zakaźne
Zapalenie jelit, żołądka
Choroby serca
Choroby nerwowego układu
Nowotwory złośliwe
Choroby niemowlęce
Po 100 latach:
Choroby serca -> / 2/3 wszystkich
Nowotwory złośliwe -> / przyczyn choroby
Choroby naczyń mózgu -> / niezakaźne
Wypadki, samobójstwa
Jeżeli wystąpił czynnik ryzyka to jest większe ryzyko że ta osoba zachoruje.
Choroby układu krążenia
Choroby nowotworowe
Urazy i zatrucia
Ad. b)
Wydatki na lecznictwo wzrastają, ale brak do tego efektów.
Im człowiek zdrowszy, tym powinien dłużej żyć.
Oczekiwana długość życia - oczekiwana długość życia w momencie urodzenia.
Jak dochód kraju jest wysoki to można zwiększyć długość życia łatwiej niż przy niskim dochodzie.
W USA w ciągu 30 lat:
- średnia wieku życia wzrosła o 15 %
- wydatki na lecznictwo wzrosły o 314%
Anomalia Cochrana - wzrost wydatków na lecznictwo daje efekty, ale do pewnego stopnia.
Ad. c)
- udoskonalenia sanitarno - higieniczne (poprawa wyżywienia)
- odkrycia chemiczne i farmakologiczne (odkrycie penicyliny)
- postęp w zakresie techniki medycznej
- zmiany w stylu życia (zmiany w świadomości ludzi, uświadomienie sobie że nasze zdrowie zależy od nas)
Badanie Pentora
Zdrowie zależy:
- środowisko naturalne <- przede wszystkim
- pomoc medyczna <- potem
Zdrowie zależy przede wszystkim od odżywiania, dziedziczność, polityka państwa, wyroki opatrzności boskiej.
2/3 społeczeństwa mówi, że nie dba o zdrowie, ale także 2/3 mówi, że dba.
3. Historia
- powołano sekcje psychologii zdrowia
- przyspieszenie wkładu psychologii do rozumienia zdrowia i choroby poprzez prowadzenie badań podstawowych i klinicznych oraz integrowanie wiedzy biomedycznej dotyczącej zdrowia i choroby z aktualną wiedzą psychologiczną.
- zadania psychologii zdrowia:
promowanie i zachowanie zdrowia
zapobieganie i leczenie chorób
wykrywanie etologicznych i diagnostycznych wyznaczników zdrowia, choroby
wyjaśnianie mechanizmów psychospołecznych reguł zachowań związanych z utrzymaniem oraz przywracaniem zdrowia
- korzysta z dorobku różnych subdyscyplin:
motywacje i emocje
psych. Społeczna
psych. Rozwojowa
psych. Osobowości
percepcja
- medycyna behawioralna (dziedzina interdyscyplinarna)
4. Praca zawodowa
- modyfikowanie stylu życia
- programy promocji zdrowia
- edukacja zdrowotna
- terapia chorych somatycznie
- rehabilitacja chorych somatycznie
- terapia w stanach kryzysowych
- badania naukowe
5. Cele zajęć
6. Program zajęć
7. Kryteria zdrowia:
- przeplatają się z przyczynami
- niektóre dotyczą zdrowia fizycznego
- są też elementy zdrowia psychicznego
8. Definicja zdrowia - zdrowie to nie tylko brak choroby czy niedomagania, lecz również dobry stan fizyczny, psychiczny i społeczny
CHOROBA = BRAK ZDROWIA
ZDROWIE > BRAK CHOROBY
To coś więcej niż brak choroby
CHOROBA
- ocena obiektywna - wyniki badań itp.
- ocena subiektywna - zdrowie to komfort psychiczny, człowiek zdrowy to taki, który się dobrze czuje
- ocena społeczno - kulturowa - człowiek chory zaczyna wchodzić w rolę chorego. Prawa chorego: zwolnienia lekarskie, dostęp do fachowej opieki. Obowiązki: powinien szukać tej fachowej opieki, przestrzegać zaleceń tej fachowej opieki.
a.
b.
9. Wymiary zdrowia
- fizyczny
- psychiczny
umysłowy
emocjonalny (nerwice <= punktem odniesienia są wartości, które są względne)
- społeczny (wymaga doświadczenia nabytego wraz z wiekiem)
- publiczny
- duchowy
W każdym momencie życia to zdrowie będzie inne. Każdy krok w rozwoju jest krokiem do śmierci. Sprawność fizyczna spada po 20 r. ż. Rozwój umysłowy wyprzedza emocjonalny. Osiągamy pełnię trochę później niż w fizycznym, a potem też spada. Podstawą rozwoju psychicznego jest rozwój fizyczny.
10. Zdrowie publiczne
- stan zdrowia ludności
- system wiedzy i działań służący utrzymaniu i pomnażaniu zdrowia w skali społecznej
- zdrowie publiczne - wiedza dyscyplinarna
- człowiek to coś więcej niż fizyczność i psychika
- Frankl - wymiar noetyczny człowieka
walec - kula - stożek
11. Pojęcie zdrowia
- stan - ocena statyczna
- wynik - dlaczego tak jest, czego wynikiem jest moje zdrowie
- właściwość (zasób, potencjał) - zdolność człowieka do osiągania pełni własnych możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych oraz reagowania na wyzwania środowiska.
- proces - wykorzystanie potencjałów biologicznych, psychicznych i społecznych do sprostania wymaganiom zewnętrznym i wewnętrznym oraz osiągania celów indywidualnych i społecznych bez chronicznego zaburzenia dynamicznej równowagi.
- wartość:
instrumentalna - zdrowie jest narzędziem do osiągania innych celów, wartości (bieganie, słuchanie)
autoteliczna - zdrowie to wartość sama w sobie (tak jak dobro, piękno), cenne dla niego samego
12. Definicja zdrowia - choroby
- odczuwany stan somatyczny (dobrze - źle)
- wskaźniki:
obiektywne (temperatura, spuchnięte kolano)
diagnostyczne (badania)
- sprawność funkcjonalna:
ogólna (możesz robić co chcesz, pracować gdzie chcesz)
zadaniowa (musisz mieć badania żeby np. pracować w jakimś zawodzie)
- odczuwany stan afektywny (dobry nastrój)
- przestrzeganie zasad profilaktycznych
MODEL BIOMEDYCZNY
Diagnoza choroby
etiologia
patogeneza - przyczyna, okres rozwoju choroby
obraz kliniczny - objawy
leczenie - jak się ją leczy
rokowania
- naturalne przyczyny chorób
- model redukcjonistyczny
- dualizm ciało - umysł
MODEL BIOPSYCHOSPOŁECZNY
- systemowe podejście do choroby
- choroba rozpatrywana na wszystkich poziomach
- nacisk na związki między ciałem a umysłem
- paradygmat salutogenetyczny (w centrum jest zdrowie)
tzn. geneza zdrowia - dlaczego ktoś jest zdrowy
Podejście systemowe
- każdy system stanowi oddzielną całość, np. głowa - system i podsystem człowieka → rodziny → społeczeństwa
- systemy są ukierunkowane na określone cele i dążą do uzyskania równowagi funkcjonalnej
- zmiany lub zakłócenia na jednym poziomie wpływają na inne
Poczucie koherencji zawiera
- poczucie zrozumiałości (stopień w jakim człowiek postrzega bodźce, jako sensowne poznawczo, ustruktualizowane i jasne)
- poczucie zaradności (stopień w jakim człowiek dostrzega dostępne zasoby jako wystarczające aby sprostać wymaganiom)
- poczucie sensowności (postrzeganie zdarzeń jako wyzwania, czegoś w co warto się angażować, czemu warto się poświęcić)
WYKŁAD 2
1. Psychoneuroimmunologia - R. Ader / N. Cohen
- umysł ma powiązanie z układem immunologicznym
2. Adler i Cohen - Badali złożone interakcje zachodzące między różnymi poziomami dzięki:
- neurologii - na poziomie układu nerwowego
- psychologii - na poziomie zachowań
- immunologii - na poziomie komórkowym
3. Dwie drogi wpływu mózgu na procesy i narządy obwodowe:
a. poprzez obwodowy układ nerwowy
- układ współczulny unerwia grasicę, słupik, śledziona, węzły chłonne. Zakończenia nerwów współczulnych uwalniają katecholaminy. Narządy i komórki układu immunologicznego zawierają receptory katecholaminy. Poza tym zakończenia nerwów współczulnych znajdujące się w tych organach mają połączenia z limfocytami, zaś połączenia te wykazują ultrastrukturalne cechy połączeń synaptycznych.
b. sposób komunikacji mózgu z narządami obwodowymi polega na uwalnianiu substancji, które sprawiają, że gruczoły dokrewne wydzielają hormony do układu krwionośnego. Komórki T i B mają receptory większości spośród tych hormonów.
4. Struktura anatomiczna umożliwia mózgowi kontrolowanie komórek i narządów ukł. Immunologicznego.
5. dowody na udział mózgu w regulacji ukł. Immunologicznego.
- uszkodzenie lub stymulacja zmienia odpowiedź immunologiczną
- zmiany odporności pod wpływem czynników psychicznych
- zmiana zachowań pod wpływem zmian w ukł. Immunologicznym
6. Ukł. Immunologiczny i mózg tworzą sieć wzajemnie powiązanych procesów oddziaływujących w dwóch kierunkach i oba nawzajem regulują swoje funkcje (np. emocje mają wpływ na układ immunologiczny). Procesy psychiczne mogą oddziaływać na tę sieć i jednocześnie same zmieniają się pod jej wpływem.
7. Obszary badań psychologii zdrowia:
- czynniki psychospołeczne wpływające na zdrowie i chorobę
- interakcje miedzy stresem, procesami poznawczymi a ukł. Odpornościowym
- rola wsparcia społecznego
- czynniki ryzyka , zachowania zagrażające zdrowiu
- promocja zdrowia w szkole, miejscu pracy
- poszukiwanie pomocy medycznej, samoleczenie
- badania dotyczące jakości życia
- rola zdarzeń życiowych
- kompetencje osobiste
- przekonania i oczekiwania
- uprzedzenia społeczne, np. AIDS
8. Problemy badawcze psychologii zdrowia:
- definicyjne (zachorowalność - w danym roku, chorobowość - ci co kiedyś + ci co teraz zachorowali, umieralność, śmiertelność)
- pomiarowe (sposoby pomiaru, sposób mierzenia, różne narzędzia winne spełniać poziom skali porządkowej), w psychologii - głównie skala interwałowa np. centymetry, pomiar mas ciała
- selekcyjne
- ewaluacyjne
9. Wskaźnik względnego ryzyka
Np. umieralność z powodu raka płuc
Niepalący 0,07
Palący 0,96
Wskaźnik ryzyka 13,8
Palący są prawie 14 razy bardziej narażeni na zachorowanie niż niepalący.
10. Podstawowe modele badań:
model eksperymentalny ( 2 warunki muszą być spełnione: losowy dobór, manipulacja zmienną eksperymentalną)
model ex post facto (coś się już stało, już po fakcie coś oceniamy, np. po przebytym zawale, po przebytym stresie)
model korelacyjno - regresyjny (badamy zależność między zmiennymi zależnymi i niezależnymi, np. wsparcie wpływające na zadowolenie z życia czy zadowolenie z życia wiąże się ze wsparciem)
Grupy badane:
- grupa zasadnicza
- grupa porównawcza
Problemy ewaluacyjne (czy to co robiłem ma jakiś sens)
Badanie początkowe (jednostkowe)
Badanie końcowe
11. Pola zdrowia wg M. Lalonde'a (czynniki wpływające na zdrowie)
Profilaktyka 3 poziomy:
- I rzędowa - promocja zdrowia
- II rzędowa - terapia, leczenie
- III rzędowa - rehabilitacja
Styl życia - nasze zachowania, co jemy, używki, stres
Wg danych USA
50% - choroby przewlekłe
37% - choroby nowotworowe
69 % - wypadki komunikacyjne
Zdrowie dla wszystkich w roku 2000 / ok. 1982r Deklaracja z ATma Ata (była wtedy w Związku Radzieckim), potępiano radziecką psychiatrię
- wyrównanie szans na życie w zdrowiu
- dodać lat do życia
- dodać życia do lat (jakość) - korzystaj z niego
- dodać zdrowia do życia - korzystaj z niego
Nie obwiniaj chorego o jego chorobę!
12. Konferencja w Ottawie 1986 - główne zadania na przyszłość
- kształtowanie prozdrowotnej polityki społecznej
- kreowanie wspierających środowisk
- wspomaganie działań społecznych
- rozwijanie osobistych umiejętności
- przekształcanie służb medycznych
- zdefiniowała promocję zdrowia
13. Promocja zdrowia - „ proces umożliwiający ludziom zwiększanie kontroli nad swoim zdrowiem i jego ulepszanie”
Karta Ottawska 1986
Prewencja - utrzymanie aktualnego zdrowia, przeciwdziałanie rozwojowi choroby
Promocja - polepszanie aktualnego zdrowia, polepszanie jakości życia
Prewencja pierwotna - działanie zapobiegawcze, gdy jeszcze nie było zagrożenia, np. postawienie znaku by nie doszło do wypadku
Prewencja wtórna - znak, np. ograniczenia prędkości po wypadku
Profilaktyka pierwszorzędowa - ukierunkowana na ludzi zdrowych
Profilaktyka drugorzędowa - leczenie
Profilaktyka trzeciorzędowa - przeciwdziałanie nawrotom choroby
Promowanie zdrowia - wzmacnianie potencjału własnego zdrowia (prewencja + pozytywne działania)
Zadania - kształtowanie stylu życia sprzyjającego zdrowiu
O modelu biomedycznym
Tak jest dzisiaj:
Jest to medycyna tradycyjna - naprawcza
Medycyna przyszłości - prewencyjna
14. Zdrowie dla wszystkich w roku 2000 (program polski)
- zmniejszenie rozpowszechniania szkodliwości palenia
- zmniejszenie spożycia alkoholu do poziomu nie wyższego niż 5 litrów etanolu na osobę rocznie
- racjonalizacja żywienia
- zwiększenie aktywności ruchowej
- zmniejszenie częstości wypadków i ich skutków zdrowotnych
- upowszechnienie profilaktyki próchnicy zębów u dzieci i młodzieży
15. Zdrowie dla wszystkich w XXI w.
- Światowa deklaracja zdrowia przyjęta w maju 1998 r. na światowym zgromadzeniu zdrowia.
- Jest też zapis w konstytucji dotyczący zdrowia:
„jednym z podstawowych praw każdej istoty ludzkiej jest najwyższy możliwy do uzyskania standard zdrowia.”
„najwyższym celem rozwoju społecznego i ekonomicznego jest poprawa zdrowia ludzi oraz dobrostan fizyczny i psychiczny.”
16. Zdrowie dla wszystkich w XXI w.
Ważne są społeczne uwarunkowania
W regionie europejskim 51 krajów, ok. 870 mln. Obywateli.
Dwa główne cele:
promocja i ochrona zdrowia ludzi w ciągu całego życia
mniejsze występowanie chorób i urazów oraz złagodzenie cierpień z ich powodu
Podstawowe założenia - 3 fundamentalne wartości:
zdrowie jako podstawowe prawo człowieka
równość w zdrowiu i solidarność w działaniu na rzecz zdrowia wewnątrz krajów i pomiędzy krajami oraz ich mieszkańcami
uczestnictwo w stałym rozwoju dziedziny zdrowia i odpowiedzialność za efekty działalności jednostek, grup / instytucji, społeczności lokalnych
Przeszkody w prowadzeniu skutecznej promocji zdrowia:
medyczne - lekarze na studiach nie uczą się o promocji zdrowia
jednostkowe - gruby, palący lekarz
związane z nawykami - uzależnienie psychiczne
WYKŁAD 3
Wymagania muszą być dostosowane do naszych możliwości.
Model biopsychospołeczny - podejście podmiotowe, w centrum jest zdrowie
- geneza zdrowia, salutogenetyczny
Model biomedyczny - koncentruje się na powstawaniu patologii
- w centrum jest choroba
Zdrowie - 1. zachowanie równowagi, 2. proces
- zależy od sprawności układu nerwowego
- 3. jako zasób, potencjał - powinniśmy go zwiększać proporcjonalnie do wymagań i naszych możliwości
1. Edukacja zdrowotna - proces szkolenia ludzi w zakresie zdrowia, umożliwiający im podejmowanie decyzji i ponoszenie odpowiedzialności za własne zdrowie.
Proces Edukacji zdrowotnej obejmuje:
- dostarczanie wiedzy
- kształtowanie postaw
- rozwijanie umiejętności dokonywania wyborów i niezależnego podejmowania decyzji związanych ze zdrowiem
3 elementy postawy:
- wiedza
- emocje (stosunek emocjonalny do wiedzy)
- behawioralne
2. Modele Edukacji zdrowotnej
zorientowany na chorobę (przybliżanie wiedzy o danej chorobie, lata 50 - te)
zorientowany na czynniki ryzyka (70-, 80-te, nawet dzisiaj) - przybliżanie informacji o czynnikach ryzyka
zorientowany na rozwiązywanie problemów zdrowotnych
Edukacja może być ukierunkowana na:
- jednostki
- grupa (profesjonalne)
- organizacje
- instytucje
- całe społeczeństwo (z wykorzystaniem mediów)
3. Podstawowe zadania edukacji zdrowotnej
- tworzenie warunków do zmiany
- podejmowanie wysiłków na rzecz wzrostu kompetencji jednostek i grup w zakresie samodzielnego działania na rzecz zdrowia na różnych poziomach organizacji życia społecznego
Celem Edukacji zdrowotnej jest wzrost poziomu:
- wiedzy na temat zdrowia z uwzględnieniem determinantów społeczno - ekonomicznych
- wiedzy i umiejętności związanych z prozdrowotnym stylem życia
- wiedzy i umiejętności działania na rzecz grup zawodowych funkcjonujących w służbie zdrowia oraz poza sektorem zdrowia
- świadomości związku między zdrowiem populacji a rozwojem społeczno - gospodarczym (socjologia, ekonomia)
4. Edukacja zdrowotna to szereg różnych aktywności:
- przekazywanie wiedzy
- instruowanie
- udzielanie porad
- wyjaśnianie
- słuchanie
- prowadzenie dyskusji
- pomaganie w podejmowaniu decyzji
5. Wymiary Edukacji zdrowotnej:
dotyczy wszystkich aspektów zdrowia jednostki (zdrowie fizyczne, psychiczne)
jest długotrwałym procesem pomagania ludziom w zmaganiu się i adaptowaniu do poszczególnych faz życia
odnosi się do wszystkich poziomów zdrowia i choroby ludzi począwszy od całkowicie zdrowych do chronicznie chorych i niesprawnych i służy maksymalnemu zwiększaniu potencjału własnego zdrowia
skierowana jest na pojedyncze osoby, rodziny, różne grupy społeczne oraz całe społeczeństwo
ma pomóc ludziom w pracy nad tworzeniem zdrowszych warunków życia i ułatwić im dokonywanie zdrowych wyborów
obejmuje formalne i nieformalne nauczanie oraz uczenie się przy użyciu różnorodnych metod
obejmuje dostarczanie informacji, zakłada zmianę postaw i zachowań w kierunku utrzymania zdrowia
6. Metody przekazywania wiedzy:
- wykład 5%
- tekst 10%
- technika audio - wideo 20%
- demonstracja, pokaz 30%
- dyskusja 50%
- nauka w działaniu 70%
- bezpośrednie zastosowanie wiedzy 90%
7. Dwie grupy umiejętności
podstawowe dla codziennego życia
podejmowanie decyzji, twórcze i krytyczne myślenie
rozwiązywanie problemów
twórcze myślenie
samoświadomość, empatia
radzenie sobie z emocjami
porozumiewanie się, utrzymywanie dobrych relacji interpersonalnych
specyficzne
dotyczą radzenia sobie z zagrożeniami
8. Podejście ukierunkowane na rozwijanie umiejętności życiowych
- interakcyjny proces nauczania i uczenia się, polegający na uzyskaniu wiedzy, kształtowaniu postaw i umiejętności dzięki którym człowiek bierze większą odpowiedzialność za swoje życie przez dokonywanie zdrowych wyborów życiowych, większą odporność na negatywne wpływy i presję ze strony innych oraz unikanie zachowań ryzykownych dla zdrowia (UNICEF 2000)
9. Grupy umiejętności (wg UNICEF 2000)
- interpersonalne (dot. Relacji międzyludzkich)
- dla budowania samoświadomości
- dla budowania własnego systemu wartości
- podejmowanie decyzji
- radzenia sobie ze stresem
10. Edukacja w zakresie umiejętności życia w szkole
Dla skuteczności oddziaływań niezbędne jest:
- rozwijanie umiejętności podstawowych i specyficznych
- modelowanie umiejętności przez nauczyciela
- tworzenie w klasie bezpiecznego środowiska, umożliwiającego praktykowanie i doskonalenie umiejętności
- wykorzystanie w procesie Edukacji:
metod aktywizujących
uczenie się przez doświadczenie we wspierającym środowisku
metod pracy grupowej Edukacji rówieśniczej
elementów zabawy
- współdziałanie z rodzicami i społecznością lokalną
11. Profilaktyka - szersze pojęcie niż promocja, nastawiona na polepszanie zdrowia
I - rzędowa - populacja zdrowa, umacnianie zdrowia, czynniki ryzyka - usuwanie, zmierza do utrzymania lub poprawy zdrowia
II - rzędowa - chorzy, leczenie (zapobieganie), profilaktyka polega na tym, że jakby się nie leczyło to byłoby gorzej
III - rzędowa - rekonwalescenci, rehabilitacja (zapobieganie nawrotom chorób)
12. Czynniki psychologiczne wykorzystywane w promocji zdrowia
- poznawcze
- emocjonalno - motywacyjne, np. drastyczny film motywuje do rzucenia palenia
- behawioralne
Tereny promocji zdrowia:
- rodzina
- szkoła
- zakład pracy
13. Programy promocyjne
- zdrowe miasta
- szkoła promująca zdrowie
- szpital promujący zdrowie
- zdrowy zakład pracy
14. Czynniki warunkujące zdrowie:
- styl życia 55%
- środowisko 20%
- biologia człowieka 15%
- opieka medyczna 10%
15. Zachowania zdrowotne (nie wymagane)
- takie osobiste atrybuty, jak przekonania, oczekiwania, motywy, spostrzeżenia i inne elementy poznawcze, właściwości osobowościowe, włączając stany, cechy uczuciowe i emocjonalne, wzorce jawnego zachowania, działania i nawyki, które wiążą się z utrzymywaniem, odzyskiwaniem oraz polepszaniem zdrowia.
Zachowania zdrowotne - reaktywne, nawykowe i/lub celowe formy aktywności człowieka, które pozostają - na gruncie wiedzy obiektywnej o zdrowiu i subiektywnego przekonania - w istotnym, wzajemnym związku ze zdrowiem (Sęk, 2000)
Zachowania zdrowotne
- codzienne praktyki zdrowotne
- działania profilaktyczne
- unikanie substancji szkodliwych
- unikanie zagrożeń środowiskowych
- praktyki zabezpieczające zdrowie (dieta)
16. Zachowania prozdrowotne (służące zdrowiu)
- poprawa stanu zdrowia
- unikanie choroby
Zachowania antyzdrowotne:
- szkodliwe dla zdrowia
- unikanie praktyk zdrowotnych
17. Uważa się, że w zachowaniu i polepszaniu zdrowia sprzyjają:
- 7 - 8 godzin snu
- regularne posiłki
- brak jedzenia między posiłkami
- właściwa waga ciała
- niepalenie
- ograniczone spożywanie alkoholu
- regularna aktywność fizyczna
18. Uwarunkowania decyzji zmiany (przyczyny zmiany)
- zdrowotne (koncentracja na tym co teraz a nie na tym co będzie za 20 - 30 lat, wiążą się z wiekiem)
- psychologiczne (wzbudzanie motywacji)
- inne, np. żona suszy mężowi głowę
19. Model przekonań zdrowotnych (Rosenstock & Becker, 1984)
20. Model planowanego działania (Ajzen & Maden, 1986)
21. Model kompetencyjny:
Proces motywacyjny (kończy się sformułowaniem decyzji i zamiaru)
Faza przygotowania
Faza podejmowania decyzji
Faza planowania
Proces wolicjonalny
d. Faza działania
e. Faza podtrzymywania działania
faza przygotowania
faza podejmowania decyzji
Stosunek zysków do strat
OCZEKIWANIA (MODEL KOMPETENCYJNY)
faza planowania - kończy się zamiarem
działanie - bieganie
cel i przedmiot - poprawić sprawność fizyczną
kontekst miejsca - na ścieżce za domem
kontekst czasu - 30 min dziennie
?
co
gdzie
kiedy
w jaki sposób
jak długo
z kim
faza działania
faza podtrzymywania działania
Trzeba o tym mówić a nie w tajemnicy.
22. Zasoby zdrowia
- poczucie własnej skuteczności
- poczucie własnej wartości
- poczucie koherencji
- wartościowanie zdrowia
- umiejscowienie kontroli zdrowia
- strategie radzenia sobie ze stresem
- wsparcie społeczne
WYKŁAD 4
GSES - Juczyński, Schwarzem, Jeruzalem - wersja polska
- do badania własnej skuteczności
- zdrowie jest wielowymiarowe (psychiczne, fizyczne)
Skala Wechslera - 2 wersje
- Parcel, Meover - skala badająca kontrolę zdrowia u dzieci
- rozpiętość teoretyczna- jakie wyniki można uzyskać
- od 6 do 36
- Skale kompetencji osobistej
pytania „jak zazwyczaj się zachowujesz?”
badamy dyspozycje, bo nie ma konkretnej sytuacji
tak, raczej tak, nie, raczej nie - badamy nasilenie
zawsze, często, czasem, prawie nigdy - badamy częstotliwość
- nawiązanie do koncepcji Godmana że zdrowie to nie tylko fizyczność, np. również pozytywne myślenie, zadowolenie
- Duner SWLS - skala emocji pozytywnych
1. Wyjaśnianie niepowodzenia
wymiary atrybucji
- zewnętrzny (nauczyciel się uwziął) - wewnętrzny (nie uczyłem się)
- stały - zmienny (czy zawsze jestem nieuk, czy akurat imieniny były)
- ogólny (czy zawsze mnie to dotyczy w każdym przedmiocie) - specyficzny (czy tylko z fizyki)
- sposób wyjaśniania przy depresji ważny
Model przed - po planowania interwencji edukacyjnej Kreute & Greek
Dyfuzyjny model wprowadzania innowacji E. Rogersa ('83 Model procesu akceptacji innowacji)
Innowacja musi mieć cechy ułatwiające perswazję. Innowacja musi być kompatybilna z innymi elementami. Innowacje można przez zakazy wprowadzać lub zasugerować.
2. Model komunikacji perswazyjnej C. Hollanda (nadawca - przekaz - odbiorca)
Nadawca - jakie cechy powinien mieć by komunikacja była efektywna
Wiarygodność
Atrakcyjność
Podobieństwo
Brak intencji przekonywania - w reklamach trzeba ukrywać intencje
Przekaz
Argumentacja
- logiczna - bardziej właściwa
- emocjonalna
- jednostronna (+)
- dwustronna (+ i -)
- ukierunkowana na statystykę - liczby
- ukierunkowana na przypadek - operowanie konkretnymi przypadkami
Stopień rozbieżności
- to co ja lansuję żeby było bardzo zbliżone do tego co odbiorcy stosują, co są w stanie przyjąć; ta rozbieżność musi być w granicach tolerancji
Sposób ujęcia problemu
- czyli opakowanie
- bardziej mobilizuje jeśli choroba daje widoczne skutki na zewnątrz
Treść przekazu
-II-
Odbiorca
Wiedza i inteligencja
Samoocena
Poczucie skuteczności
Oczekiwania wyników
Intencje zmian
3. Podstawowe reguły bezpośredniego wpływu społecznego w promocji zdrowia - R. Cialdini
REGUŁY:
- wzajemności - nie można tylko brać
- niedostępności - im rzadszy towar (np. lek) tym większy popyt
- autorytetu - większa siła oddziaływania
- konsystencji (spójności) - jak zacząłeś to dokończ
- lubienia i sympatii
-
WYKŁAD 5
1. Główne obszary działań promujących zdrowie
promocja zdrowego stylu życia (pedagogowie, lekarze)
rozwój kompetencji osobistych (rozwój umiejętności pomagających w dbaniu o zdrowie)
modyfikacja zachowań patogennych
profilaktyka uzależnień
Ad a. kategorie aktywności zabezpieczające zdrowie
- pożywienie 71%
- sen, wypoczynek 46%
- aktywność fizyczna 35%
- kontakt z opieką zdrowotną 19%
- higiena osobista, ubiór 14%
ODŻYWIANIE - piramida zdrowia, optymalny model żywienia
BMI
2. Modele oddziaływań
model racjonalno - poznawczy
model środowiskowy
model promujący zdrowie
model psychologiczny
Ad. a.
- jak ktoś z autorytetem mu wytłumaczy to zrozumie i się zastosuje
Ad b.
- bierze pod uwagę pewne uwarunkowania występujące w środowisku, chęci miał ale nie wyszło
Ad c.
- nastawienie na poprawę zdrowia
Ad d.
- elementy psychologiczne
3. Zachowania ryzykowne dla zdrowia
palenie tytoniu
picie alkoholu
zażywanie środków psychoaktywnych (aktywnych psychicznie, działa w 2 kierunkach: zmienia człowieka, spojrzenie człowieka na świat się zmienia - teraz jest ok.)
Ad a. Palenie tytoniu
- uspokajające
- pobudzające
- nałogowe
- bierne
Składniki dymu:
- nikotyna (pobudza reakcje fizjologiczne → zmiany w sercu)
- tlenek węgla (choroby układu oddechowego)
- ciała smołowate (nowotwory)
- pyły (choroby układu oddechowego)
Szkodliwe - to co na pewno wyrządza szkody zdrowotne, prędzej czy później ale zawsze
Ryzykowne - pierwszy raz pali, wypije kieliszek wina; nie jest tak, że zaraz zachorujesz; prawie każdy kto ma raka płuc to palacz, - jak będziesz to robił to jest bardzo duże prawdopodobieństwo że zachorujesz, większe niż gdybyś tego nie robił.
Próby palenia 13 - 14 lat najwięcej prób palenia
Prawo I dawki - nie uzależnia się, ale jak to drugi raz zrobisz to ten pierwszy był krokiem do uzależnienia, sprzyja temu, gdyby nie było tego pierwszego to nie byłoby następnych.
Uzależnienie wg DSM - IV
zmiana w tolerancji (trzeba zwiększyć dawkę żeby uzyskać podobne efekty)
występowanie objawów zespołu abstynencyjnego (objawy, gdy pojawia się np. ponowna chęć zapalenia)
subiektywne poczucie łaknienia
koncentracja życia wokół alkoholu
czas trwania nałogu
wiele nieudanych prób zerwania z nałogiem
ograniczanie lub zaniedbywanie jakichś działań
trwanie w nałogu mimo jego wpływu na zdrowie i życie
utrata kontroli nad piciem
- dopóki coś jest w butelce to pije tak długo aż się nie skończy (nie potrafi powiedzieć „już starczy”)
- nie potrafi zerwać z nałogiem
Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych
Dotyczy:
- tytoniu i wyrobów tytoniowych
- wyrobów tytoniowych bezdymnych (do wąchania, ssania, żucia lub wprowadzania do organizmu w innej postaci)
- rekwizytów tytoniowych (papierośniczki, cygarniczki i in.)
Ad b. Używanie i nadużywanie alkoholu
Używanie:
- dorośli
- zdrowi
- nieuzależnieni
Nadużywanie to picie:
- w zbyt młodym wieku
- w zbyt dużych ilościach
- w nieodpowiednich okolicznościach (choroba, ciąża itp.)
Porcja standardowa:
Eliminowanie alkoholu:
1 porcja standardowa - 1 godz
U kobiet - 0,8 g
Uzależnienie - nieodparty przymus zażycia środka psychoaktywnego celem uzyskania efektów jego działania i/lub przeciwdziałania pojawianiu się nieprzyjemnych skutków braku środka
Objawy uzależnienia (behawioralne wyznaczniki)
- zmiana tolerancji
- objawy abstynencyjne
- subiektywne poczucie łaknienia
- koncentracja życia wokół alkoholu
- utrata kontroli nad piciem - dopóki coś jest w butelce to pije
- zaburzenia pamięci - film się urwał - objaw wskazuje na to, że jest na dobrej drodze do uzależnienia
Ad c. Narkomania
- jest to wypadkowa tych 3 czynników
- hazard - adrenalina
Rodzaje środków:
środki odurzające i uspokajające (opium i jego pochodne, marihuana i haszysz, barbiturany - środki nasenne, benzodiazepiny, morfina)
środki pobudzające (kokaina, amfetamina, ecstasy, kofeina)
środki halucynogenne (LSD i inne halucynogeny)
Sygnały ostrzegawcze
- zmiany w osobowości (brak dojrzałości, niska samoocena, kłamstwo, spóźnianie się, lęk)
- zmiany aktywności i nawyków (zmiany w wyglądzie pokoju, problemy ze szkołą, zmiana odżywiania, skrytki, język)
- kolizje z prawem (przestępstwa, agresja)
- zmiany w wyglądzie (w mowie, w oczach, skóra, higiena)
- używanie akcesoriów (żyletki, kadzidełka, wietrzenie pokoju)
4.
Neustres - neutralny stres, nie powoduje strat
Dystres (coś negatywnego)
Eustres (pozytywny stres)
5. Transakcyjne ujęcie stresu (Lazarus, Folkman)
- transakcja
- interakcja
6. Ocena pierwotna
Czy jestem w niebezpieczeństwie?
- zagrożenie
- krzywda
- strata
- wyzwanie
Ocena wtórna
Co mogę w tej sytuacji zrobić?
- wcześniejsze doświadczenia
- uogólnione przekonania o sobie
- poczucie koherencji
- poczucie własnej skuteczności
- optymizm
- odporność psychiczna
- umiejętności rozwiązywania problemów
- wsparcie społeczne i in.
7. Strategie zaradcze
ukierunkowane na problem
ukierunkowane na emocje
AKTYWNE - poznawcze (coś w głowie) - behawioralne (np. sprzątanie)
UNIKOWE - poznawcze - behawioralne
AKTYWNE
Poznawcze behawioralne
- np. poszukiwanie informacji - aktywne radzenie sobie
- analiza logiczna - negocjacje
UNIKOWE
Poznawcze behawioralne
- dystansowanie się - unikanie działań
- odwracanie uwagi - wyładowanie emocji
- unikanie poznawcze - poszukiwanie innych wzmocnień
Styl - coś bardziej stałego
Strategia - sposób dostosowany do sytuacji
Stres - każda reakcja niespecyficzna
- ogólna reakcja organizmu GAS
- lokalna reakcja organizmu LAS
reakcja specyficzna
8. Model interakcji czynników ryzyka oraz procesów pośredniczących w etiopatogenezie chorób
9. Model rozwoju choroby
- w ten sposób bodźce pochodzące od człowieka, jego myśli, emocji dostają się do układu immunologicznego
3 drogi:
- Psychologia
- Neurologia
- immunologia
- bodźce dochodzą do narządów w ten sposób
WYKŁAD 6
1. Angina Peetoris - choroba wieńcowa
- szybko, głośno mówią X von D - usch (1868)
- nadmiernie pracują
- palą
- mało wysiłku
- otyli
2. Osler 1910 - przesadna ambicja wzbudza nadmierną aktywność
3. kierunek psychosomatyki (Arlow, Dunbar, Menninger - lata 40 XX w.) - „profile osobowości”
- dominacja
- wysoka potrzeba osiągnięć
- nadmierne ambicje
- mówi o wpływie psyche na somę i odwrotnie
4. Friedman, Rosenman ('59) - kardiolodzy
TABP - type A behaviour Parteru
- stała walka
- nieustające dążenie do zrobienia coraz więcej
- niepewność co do własnego statusu, hiperagresywność lub i jedno i drugie
- uczestnictwo w wielu zdarzeniach w coraz krótszym czasie często wbrew sprzeciwowi rzeczywistemu lub wyimaginowanemu.
5. Typ A - charakterystyka
Wyszukiwarka