1. Definicja zdrowia wg WHO, wg R. Dubois'a, wg R. Bures'a i wg M.

Kacprzaka (wykłady)

Definicja zdrowia wg WHO -powszechnie jest używana definicja Światowej Organizacji

Zdrowia (WHO,1947): Zdrowie jest to stan dobrego fizycznego, psychicznego i społecznego

samopoczucia, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności (kalectwa).

Definicja ta uwzględnia holistyczne podejście do zdrowia oraz pozytywne jego aspekty

(dobre samopoczucie - „dobrostan”, a nie tylko brak choroby).

wg R. Dubois'a - to nie tylko brak choroby, lecz zespól cech pozytywnych pozwalających

człowiekowi na wykorzystanie wszelkich możliwości twórczych oraz osiągnięcie siły i

szczęścia.

wg M. Kacprzaka- proces dynamiczny, nie tylko brak choroby czy niedomagania, lecz

także dobre samopoczucie oraz taki stopień przystosowania się biologicznego i społecznego

do środowiska , jaki osiągalny jest dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach.

Wg R. Bures'a- jest to proces dynamiczny system wzajemnych uwarunkowań w relacji

organim-środowisko. Jest to potencjał zdolności przystosowania się organizmu do wymogów

środowiska wyposażający organizm w dyspozycje do utrzymania równowagi pomiędzy

nimi a wymogami środowiska Jeżeli możliwości przystosowawcze organizmu przekraczają

granice wymogów środowiska to można mówić o zdrowiu optymalnym.. Jeżeli pokrywają

się z wymogami środowiska to mówimy o zdrowiu minimalnym.

2. Definicje czterech wymiarów (aspektów) zdrowia, czyli zdrowia

fizycznego, psychicznego, społecznego i duchowego

Zdrowie Fizyczne-dotyczy prawidłowego funkcjonowania organizmu, jego układów i

narządów

Zdrowie Psychiczne-wiąże się ze zdolnością do prawidłowego rozpoznawania uczuć i

emocji człowieka umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach

Zdrowie Społeczne- zdolność do utrzymania właściwych relacji interpersonalnych

Zdrowie Duchowe- u niektórych odnosi się do Religi, u innych dotyczy zasad i

utrzymywania spokoju wewnętrznego

3. Definicja promocji zdrowia oraz cele, zasady, założenia promocji

zdrowia

Promocja zdrowia-jest sztuką interwencji w systemy społeczne i zachęcania ich, aby

rozwijały się w kierunku zdrowych środowisk.

Założenia i cele:

„Promocja zdrowia” jest obecnie terminem modnym. Często jednak utożsamia się ją

z „mówieniem o zdrowiu”. Tymczasem jest to system określonych działań mających na celu

kształcenie u ludzi zachowań zdrowotnych, stylu i warunków życia sprzyjających dobremu

samopoczuciu i poprawie zdrowia, ( A. Jaczewski, 1998).

Promocja zdrowia wykracza poza system opieki zdrowotnej i obejmuje działania

międzysektorowe, w których uczestniczą jednostki, grupy ludzi, społeczność lokalna:

· Budowanie zdrowej polityki publicznej, w której ustawodawstwo, polityka finansowa,

podatki, usługi, produkcja itd. uwzględniają sprawy zdrowia, a decydenci na różnych

poziomach są świadomi skutków zdrowotnych swoich decyzji i akceptują swą

odpowiedzialność za zdrowie.

· Tworzenie środowiska życia i pracy sprzyjającego zdrowiu. Pozyskanie do aktywności na

rzecz zdrowia społeczności lokalnej, wspieranie jej wysiłków, tworzenie grup samopomocy

w społeczności. Wspieranie osobistego i społecznego rozwoju ludzi, stymulowanie ich

samorozwoju poprzez udostępnienie informacji, edukację do zdrowia, doskonalenie

umiejętności życia.

· Reorientacja służby zdrowia, zwłaszcza podstawowej opieki zdrowotnej, tak, aby jej

pracownicy obok dotychczasowych funkcji terapeutycznych pełnili rolę doradców zdrowia.

· Skuteczność w promowaniu zdrowia wymaga współdziałania i tworzenia na różnych

poziomach dobrowolnych koalicji dla osiągnięcia wspólnego celu. Potrzebne są do tego

nowe umiejętności - komunikowania się z ludźmi, nie narzucania im własnych pomysłów,

słuchania innych, kierowania pracą grup ludzi nie w sposób autorytarny i dyrektywny, lecz

demokratyczny. Niezbędne są także nowe metody i podejścia.

Tradycyjne metody, którymi dotychczas były medycyna, oświata zdrowotna, wychowanie

Główne cele operacyjne w Polsce to:

1. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności.

2. Redukcja czynników ryzyka.

3. Zmiana innych zachowań zdrowotnych.

4. Zmniejszenie absencji chorobowej.

5. Obniżenie kosztów opieki zdrowotnej.

6. Wzrost wiedzy społeczeństwa o czynnikach wpływających na zdrowie.

7. Lepsze standardy organizacyjne.

Zasady i metody promocji zdrowia.

Promocja zdrowia oparta jest na kilku zasadach, które mogą być uznane za wytyczne działań

praktycznych, a jednocześnie wskazują na jej nowatorstwo w stosunku do tradycyjnej

medycyny i ochrony zdrowia. Spośród tych zasad dwie wydają się najważniejsze:

· Promocja zdrowia obejmuje WSZYSTKICH ludzi, a nie tylko chorych bądź zagrożonych

chorobą (grupą ryzyka). Zasadę tę dobrze wyraża hasło zadaniowe WHO: „Something for all

but more for those in need” (Coś dla wszystkich, lecz więcej dla tych, którzy są w potrzebie).

· Promocja zdrowia zajmuje się wszystkimi czynnikami zwiększającymi potencjał zdrowia.

Powoduje to, że do rozwoju teorii promocji zdrowia przyczyniają się także dyscypliny

pozamedyczne, jak socjologia, psychologia, pedagogika, ekonomia, polityka społeczna,

marketing czy filozofia.

4. Definicja edukacji zdrowotnej

„Edukacja zdrowotna jest całożyciowym procesem uczenia się ludzi jak żyć, aby:

• Zachować i doskonalić zdrowie własne i innych

•W przypadku wystąpienia choroby lub niepełnosprawności aktywnie uczestniczyć w

jej leczeniu, radzić sobie i zmniejszać jej negatywne skutki.”

Co ważne - edukacja zdrowotna odnosi się do całego życia człowieka i dotyczy zarówno

zdrowia, jak i choroby.

5. Etapy edukacji zdrowotnej (etapy wychowania zdrowotnego wg Demela)

Etap heteroedukacji (dla dziecka)

-program wychowania zdrowotnego w którym dziecko występuje jako podmiot zabiegów

wychowawczo-opiekuńczo-pielęgnacyjnych. nabywa ono różnych przyzwyczajeń( mycie

rąk, owoców itp.) oraz wiadomości o swoim ciele, funkcjonowaniu organizmu i zabiegach

pielęgnujących zdrowie.

Etap pośredni - obejmuje okres przedszkolny i szkolny. Stopniowo zwiększa się udział

dziecka w dbaniu o zdrowie. Rodzice muszą tworzyć pozytywne wzorce i udostępnić warunki

do uczenia się. Wpływ na zachowania dziecka ma telewizja, gry komputerowe i reklamy.

Partnerami rodziców są przedszkole i szkoła.

Etap autoedukacji (w okresie pokwitania)

-tworzy się życiowy program w oparciu o rewizje dotychczasowych nawyków higienicznych

lub proponowane przez otoczenie wzorce.

-nowe zainteresowanie własnym ciałem pogłębia dotychczasowe zainteresowanie wyglądem.

-poszerza się wiedza o własnym organizmie i rządzących nim prawach

Etap heteroedukacji odwróconej

-wychowanek sam zaczyna wychowywać innych : rodzeństwo kolegów rodziców zwracając

im uwagę na postrzeganie zasad higieny, które stały się dla niego nienaruszalne. Ostateczny

etap wychowania zdrowotnego.

6. Definicja profilaktyki, dobrostanu,

Profilaktyka-( zapobieganie, prewencja) obejmuje wszystkie działania podejmowane w

celu zapobieżenia czemuś, obronę przed niepożądanym skutkiem czegoś. Są to działania

uprzedzające.

Dobrostan to subiektywna ocena stanu zdrowia nie tyle związana z jego biologicznym

wymiarem, ile z takimi doznaniami, jak samoocena czy poczucie przynależności społecznej,

kształtowanymi w procesie uczestnictwa w życiu społecznym.

Wellness to styl życia, który ma zapewnić dobre samopoczucie, doprowadzić do harmonii

pomiędzy ciałem, duchem i umysłem.

7. Modele zdrowia

Modele zdrowia:

1. Historyczno - ewolucyjna koncepcja zdrowia

• Model ewolucyjny

W myśl jego poglądów:

• Dobre samopoczucie = zdrowie

• Złe samopoczucie = choroba

• Zależy od równowagi między tym co nas otacza (środowiskiem) a człowiekiem

• Zewnętrzna równowaga wpływa na wewnętrzną równowagę

Koncepcja subiektywna: indywidualne odczuwanie i odbieranie otoczenia

Koncepcja obiektywna : ocena innych ludzi, ludzie obserwują i oceniają zachowanie innych, które może świadczyć o zdrowiu lub jego braku

Model ewolucyjny

• Według tego modelu ciało i psyche są efektem ewolucji

• Choroba jest dysfunkcją fizyczną lub psychiczną spowodowaną niepowodzeniem konkretnych mechanizmów odpowiedzialnych za wykonywanie naturalnych funkcji przystosowawczych przewidzianych przez naturę

• Dysfunkcją w tym modelu jest szkodliwość dla jednostki lub społeczeństwa i wynikające z tego cierpienie

• Źródeł zaburzeń upatruje się w interakcji czynników genetycznych i środowiskowych, które są również przedmiotem badań naukowych

• Pacjent jest przedmiotem oddziaływania tych czynników

2. Koncepcja mechanistyczno - redukcjonistyczna zdrowia

• Biomedyczny model zdrowia

Podstawowe założenia:

• dualizm -istnienie ciała i duszy jako odmiennych sfer współistniejących ze sobą: ciało -soma - sfera materii, którą zajmują się nauki przyrodnicze,

dusza - psyche - sfera ducha na której skupiły się nauki humanistyczne

• Mechanistyczne widzenie świata i człowieka - świat materialny jest maszyną, maszynami są rośliny i zwierzęta. W człowieku mieszka rozumna dusza połączona z ciałem dzięki szyszynce

• Przyrodą rządzą prawa mechaniki i wszystko można wytłumaczyć w kategoriach ruchu i układu wszystkich części. Najdoskonalszym mechanizmem jest mechanizm zegarowy. Człowiek chory postrzegany jest jako źle zrobiony zegar.

• Organizm człowieka - wielka maszyna, działająca z ogromną doskonałością i precyzją. Doprowadziło to do poznania człowieka i jego funkcji

• Leczenie choroby - naprawianie uszkodzonej maszyny biologicznej

i usuwanie jej wadliwych części. Brak widzenia człowieka jako całości

Negatywne aspekty biomedycznego modelu zdrowia:

• Podział na duszę i ciało (zajęcie się przez lekarzy głównie ciałem, nie doceniając psychicznych, społecznych i środowiskowych uwarunkowań zdrowia i choroby. Nastąpił podział lekarzy zajmujących się ciałem i umysłem - specjaliści)

• Ciałem człowieka (maszyną) złożonym z różnych układów (części) zajmują się lekarze specjaliści, w medycynie zaczęło powstawać coraz to więcej nowych specjalizacji, co było przyczyną, iż pacjent nie został postrzegany jako całość, integralna osoba

• Koncentracja na chorobie, traktowanej jako brak zdrowia

• Bierna przedmiotowa rola jednostki, czyli człowiek jest „bezduszną maszyną”

• „inżynieryjne” traktowanie zdrowia zrodziło nadmierne zainteresowania technologią medyczną uważaną za jedyną drogę do lepszego zdrowia

• Model ten nie uwzględnia wpływów środowiska

Korzyści płynące z biomedycznego modelu zdrowia:

• Mechanistyczne podejście do człowieka przyczyniło się

do rozwinięcia wąskich specjalności medycznej, co w dalszej konsekwencji spowodowało:

A) Znaczący rozwój i postęp w medycynie, nowe

technologie

B) Poznanie przyczyn wielu chorób

C) Opracowanie skutecznych metod ich leczenia

• W modelu biomedycznym obiektem zainteresowania lekarzy

było ciało oraz czynniki obiektywne, które je naruszają, a więc wirusy i bakterie

3. Model holistyczno - funkcjonalny

• Społeczno - ekologiczny model zdrowia

• Zdrowie jednostki jako całość

• Opiera się na holizmie - wzajemnym wpływaniu na siebie psyche

i somy (duszy i ciała). Przedmiotem badań są procesy i mechanizmy

zdrowia

• Istotą tej teorii jest hierarchia systemów, z których każdy jest jednocześnie częścią większego systemu i zbiorem systemów podrzędnych, czyli każdy stanowi jednocześnie całość i część

• Człowiek jest zarówno samodzielną jednostką o określonej konstrukcji psychicznej i autonomii funkcjonalnej, jak i elementem społeczeństwa oraz szeroko pojętej przyrody

• Zdrowie jest tutaj rozumiane jako równoważenie zasobów wewnętrznych i środowiskowych z czynnikami ryzyka - stresorami środowiska.

• Źródłami zdrowia i choroby są zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne zasoby człowieka i środowiska

• Pacjent jest tutaj traktowany podmiotowo - ma świadomy i aktywny wpływ na rzecz swojego zdrowia

Holistyczne podejście do zdrowia można rozpatrywać w dwóch

aspektach:

1. systemowego postrzegania świata („większej całości”), w którym

zdrowie rozpatrywanej jest w kontekście i powiązaniu ze środowiskiem

2. z perspektywy jednostki („mniejszej całości”)

4. Model salutogenezy

• Uogólnione zasoby odpornościowe

• Poczucie koheracji

Podejście patogenetyczne

Konsekwencje takiego myślenia:

• Podział na ludzi zdrowych (z nienaruszoną homeostazą) i chorych

(dewiantów).

Na chorych przeznacza się więcej środków społecznych, niż na działania w zakresie zdrowia publicznego, które dotyczą całej populacji

• Koncentracja na przyczynach chorób i czynnikach ich ryzyka oraz na poszczególnych jednostkach chorobowych z pomijaniem wspólnych, często pozamedycznych przyczyn wielu chorób

• Założenie, że stres jest szkodliwy dla zdrowia, należy dążyć do jego eliminowania oraz tworzenia do nieosiągalnego, sterylnego środowiska

„bez stresów”

• Podstawowym pytaniem w podejściu patogenetycznym jest:

Co jest przyczyną chorób i jakie są ich czynniki ryzyka?

Antonovsky proponuje, aby nie odrzucać tego podejścia patogenetycznego, tylko uzupełnić je o nowe podejście salutogenetyczne (łac. salus - zdrowie, pomyślność, szczęście)

Uogólnione zasoby odpornościowe

• Stanowią „bufory dla czynników ryzyka”

• Są to właściwości jednostki, grupy, jej środowiska i kultury, które umożliwiają uniknięcie stresorów i usprawnienie procesów radzenia sobie z wymaganiami, w ten sposób, że zapobiegają przekształceniu się napięcia w stan stresu

• Do zasobów tych należą:

- właściwości człowieka (cechy biologiczne i psychiczne, zdolności

interpersonalne, predyspozycje wrodzone)

- cechy środowiska fizycznego (naturalnego, wytworzonego przez

człowieka, warunki mieszkaniowe, cechy środowiska pracy)

- czynniki społeczno - kulturowe (wsparcie społeczne, stabilność

kulturowa, religia, opieka zdrowotna)

- warunki materialne

- pozycja zawodowa (funkcje pełnione, stosunki społeczne w miejscu

pracy)

8. Podział mierników zdrowia

MIERNIKI ZDROWIA

Mierniki zdrowia są wskaźniki niezbędne do:

• prowadzenia porównań pomiędzy populacjami

• szacowania trendów dotyczących zdrowotności

społeczeństwa

• a także w celach planistycznych

Tradycyjnie wyróżnia się dwa kryteria podziałów mierników

zdrowia:

1. Mierniki zdrowia w zależności od oceniającego:

• Obiektywne (badania laboratoryjne lub lekarskie zmierzone i wyrażone

w jednostkach, liczbach)

- wskaźniki medyczne (pomiar ciśnienia krwi, stężenie

cholesterolu)

- wskaźniki antropologiczne (prawidłowość masy ciała)

- wskaźniki sprawności fizycznej (próby wysiłkowe)

• Subiektywne (dokonana przez nieprofesjonalistę)

- samopoczucie

- można je uzyskać dla dużych grup populacji na podstawie badań ankietowych

2. Mierniki zdrowia w zależności od „znaku”

A. Pozytywne mierniki zdrowia

- dane obrazujące natężenie zjawisk fizjologicznych - mierzalnych

• Roz wójfizycz ny:

- ciśnienie

- morfologia

- masa ciała

• Sprawność fizy cz na:

- rzut piłką lekarską

• Wydolność fizy cz na:

- próba wysiłkowa

- spirometria

B. Negatywne mierniki zdrowia populacji

- współczynniki i wskaźniki opisujące:

a) natężenie zgonów

- umieralność

a) ogólny: liczba zgonów/ liczba ludność* L

b) szczegółowy

- wg wieku: liczba zgonów <40 rż/ liczby ludności < 40 rż*L

- wg przyczyny liczba zgonów z powodu X / liczba ludności* L

- wg płci: liczba zgonów kobiet / liczby kobiet * L

- śmiertelność

a) ogólny liczba zgonów / liczby chorych* L

b) szczegółowy

-	wg wieku	liczba zgonów <40rż / liczby chorych <40rż*L:
-	wg przyczyny	liczba zgonów z powodu X / liczby chorych z powodu X	L
-	wg płci	liczba zgonów kobiet / liczby chorych kobiet * L

b) natężenie chorób

-	zapadalność a) ogólny: b) szczegółowy	liczba nowych zachorowań/ liczby ludności *L
	• wg wieku • wg płci	liczba nowych zachorowań <40rż / liczby ludzi < 40 rż liczba nowych zachorowań K/ liczby K * L	L
• wg przyczyny liczba nowych zachorowań na chorobę X / liczby ludzi * L
-	chorobowość
	a) ogólny:	liczba chorych / liczby ludności * L
	b) szczegółowy
	• wg wieku • wg przyczyny • wg płci	liczba chorych <40 rz/liczby ludności < 40rż * L liczba chorych na X / liczby ludność *L liczba chorych K/ liczby K * L

• Wymienione tutaj mierniki mogą być wykorzystywane

w różnych konstelacjach, w zależności od celu, w ocenie

stanu zdrowia:

- jednostki - najczęściej dokonuje się w celu diagnozowania ewentualnych zaburzeń i chorób lub też w orzecznictwie lekarskim do wykonania określonej pracy, uprawiania sportu

- zbiorowości - społeczeństwa (narodu) i różnych jego grup (kategorii społecznych)

• Zdrowie zbiorowości jest pojęciem abstrakcyjnym i nie jest prostą sumą zdrowia jej członków. Pozwala na identyfikacje głównych problemów zdrowia społeczeństwa, śledzenie zmian w czasie, porównywanie regionalne i międzynarodowe

• Dane stanowią podstawę do planowania programów ochrony i promocji zdrowia oraz programowania polityki zdrowotnej na różnych poziomac

9. Medycyna społeczna i zdrowie publiczne

Medycyna Społeczna

• Dział medycyny zajmujący się badaniem związku między stanem zdrowia ludności, a warunkami życia społeczeństwa

• Obejmuje:

- higienę

- walkę z chorobami społecznymi

- organizację ochrony zdrowa

Medycyna Społeczna jako dyscyplina naukowa

• bada prawa biologiczne i społeczne decydujące o zdrowiu

i chorobie społeczeństw ludzkich

Zadaniem jej jest:

- ocena stanu zdrowia ludności

- ocena rozwoju ludności

- ocena zdrowotnych warunków środowiska otaczającego

- opracowanie metod i sposobów umacniania zdrowia

- zapobiegania chorobom i kalectwu

- rehabilitacja

Obejmuje również sprawy:

• zarządzania systemem ochrony zdrowia

• mechanizmów finansowych

• regulacje prawne

• ocenę efektywności działań służby zdrowia

Zakres i działania Medycyny Społecznej

• analiza trendów sytuacji zdrowotnej i jej prognozowanie

• badania stanu zdrowia ludności i jego uwarunkowań

• ocena efektywności poszczególnych działań na rzecz zdrowia

• wyznaczanie kierunków ochrony zdrowia stosownie

do aktualnych potrzeb społecznych i możliwości

ich zaspokajania

• tworzenie podstaw teoretycznych dla działań

w ochronie zdrowia

Pionierzy Medycyny Społecznej

Rudolf Virchow

• ogłosił, że medycyna jest zarówno nauką biologiczną,

jak i społeczną

• „postępy medycyny przyczynią się do przedłużenia życia,

ale poprzez poprawę warunków socjalnych można

osiągnąć ten rezultat szybciej i w większym stopniu”

• współcześni lekarze nie zawsze chcą zrozumieć,

że medycyna, aby poprawić stan zdrowia ludzi musi zajmować się zarówno czynnikami biologicznymi,

jak i społeczn

ZDROWIE PUBLICZNE

• to dyscyplina medyczna obejmująca szeroki

obszar działań poza medycznych, mogących

wpływać na zdrowie społeczeństwa

Polscy Pionierzy Zdrowia Publicznego

Józef Polak (1857-1928)

- 1885 r. założył czasopismo „Zdrowie Publiczne”

ukazujące się do dziś

- 1898 r. wraz z Bolesławem Prusem

był współzałożycielem Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego przekształconego następnie w Polskie Towarzystwo Higieniczne

Definicję Zdrowia Publicznego rozszerzyli:

WHO w 1973 roku poszerzyła znaczenie pojęcia zdrowia publicznego.Wcześniej pojęcie zdrowia publicznego odnosiło się do problemów higieny środowiska i walki z chorobami zakaźnymi

W nowej rozszerzonej wersji obejmuje:

• problemy dotyczące zdrowia populacji

• stan zdrowotny zbiorowości

• ogólne usługi zdrowotne

• administrację opieką zdrowotną

ZDROWIE PUBLICZNE

to dyscyplina naukowa obejmująca :

• zagadnienia zdrowia społeczeństwa

• współzależność stanu zdrowia od warunków

życia

• formy troski o zdrowie, w odniesieniu do społeczności (jednostka, rodzina, większa społeczność)

ZDROWIE PUBLICZNE

• wpływa na kształt polityki społecznej

i zdrowotnej państwa

• współdziała ze wszystkimi sektorami społeczno- gospodarczymi, organizacyjnymi społecznymi

oraz samymi ludźmi

• Stanowi połączenie instytucji, wielodyscyplinarnej bazy naukowej i działań praktycznych

• Jest wiedzą i praktyką, dostępną dla wszystkich pracowników sektora zdrowia z wyższym wykształceniem

Działania na rzecz ochrony zdrowia ogółu ludności

• monitorowanie stanu zdrowia populacji oraz określenie potrzeb

zdrowotnych ludności

• identyfikacja i zwalczanie czynników ryzyka zdrowotnego

(w miejscu zamieszkania, pracy, nauki, w żywności i wodzie)

• zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób, zwłaszcza zakaźnych

• zapobieganie wypadkom i urazom oraz zapewnienie kompleksowej

pomocy ofiarom katastrof, kataklizmów i klęsk żywiołowych

• zapewnienie nadzoru epidemiologicznego i kontrola laboratoryjna chorób zakaźnych, w tym zawleczonych z zagranicy oraz zagrożeń środowiskowych

• promowanie zdrowego stylu życia wszystkich obywateli a zwłaszcza dzieci i młodzieży, organizacja aktywnego współuczestnictwa społeczeństwa w działaniach na rzecz zdrowia, determinanty zdrowia

i choroby

• kształcenie i doskonalenie zawodowe lekarzy i innego personelu

medycznego, zgodnie z wymogami współczesnej wiedzy medycznej

• zapewnienie jednolitych kompleksowych regulacji prawnych systemu organizacji ochrony zdrowia, ekonomii zdrowia, zasad orzecznictwa lekarskiego

• monitorowanie jakości świadczeń medycznych, ich dostępności,

przestrzegania praw pacjenta oraz zasad bioetyki zawodowej

• ocena sytuacji zdrowotnej kraju na tle porównań międzynarodowych, analiza wyzwań i zagrożeń wynikających z procesu globalizacji

• ocena sytuacji zdrowotnej świata, międzynarodowe regulacje prawne w ochronie zdrowia, potencjalne zagrożenia, zawleczenia chorób

z zagranicy, medycyna katastrof

Działania na rzecz ochrony zdrowia indywidualnych osób:

1. Profilaktyka indywidualna, organizacja służb zapobiegawczych, np. zapewnienie pełnej dostępności do: szczepień ochronnych, profilaktyki chorób wenerycznych, planowanie rodziny

2. Profilaktyka i leczenie chorób o znaczeniu społecznym: AIDS, choroby zakaźne łącznie z gruźlicą, choroby psychiczne, uzależnienia, wybrane choroby cywilizacyjne (np. cukrzyca)

3. Organizacja czynnego poradnictwa dla grup wysokiego ryzyka zachorowania. Objęcie badaniami skriningowymi i czynnym poradnictwem grup wysokiego ryzyka zachorowania na wybrane choroby o znaczeniu społecznym

4. Podstawowa opieka zdrowotna. Zapewnienie pełnej dostępności pomocy medycznej dla osób bezrobotnych, bezdomnych i innych grup mogących mieć utrudniony dostęp do świadczeń zdrowotnych

5. Organizacja opieki zdrowotnej finansowanej przez instytucje pozarządowe. Nadzór merytoryczny i pomoc finansowa dla instytucji charytatywnych udzielających pomocy medycznej i społecznej osobom ubogim oraz upośledzonym, np.: bezpłatne świadczenia lecznicze wybranych chorób o znaczeniu społecznym, w tym chorób psychicznych, uzależnień, cukrzycy itp.

Nauki pomocnicze wykorzystywane w

rozwiązywaniu problemów zdrowia populacji

• epidemiologia (opisowa, analityczna i kliniczna)

• higiena (środowiska, pracy, nauczania, żywienia)

• etyka medyczna (bioetyka)

• demografia medyczna i biostatystyka

• prawo zdrowia publicznego (sanitarne, szpitalne, farmaceutyczne, medyczne), a także częściowo prawo ochrony środowiska naturalnego i inne dziedziny prawa (prawo pracy, prawo ubezpieczeń społecznych), ekonomia i ekonomika zdrowia

• socjologia i socjologia medycyny (zdrowia, choroby, procesu leczniczego, rehabilitacji, szpitalnictwa, zawodów medycznych), pedagogika zdrowotna i edukacja zdrowotna

• psychologia (i jej poszczególne specjalności - rozwojowa,

wychowawcza, zarządzania)

10. Ochrona zdrowia i opieka zdrowotna

Ochrona zdrowia i zapobieganie jego uszkodzeniu

•higiena osobista, otoczenia, żywienia, pracy i wypoczynku

•wychowanie w zasadach bezpieczeństwa osobistego i zbiorowego

•ochronę zdrowia psychicznego

•walka z nałogami (alkoholizm, nikotynizm)

•profilaktykę przed chorobami zakaźnymi

ochrona zdrowia -opieka zdrowotna

Ochrona zdrowia (Mała Encyklopedia Medycyny PWN):

•to działalność na rzecz zdrowia obywateli ujęta w system odpowiadający ustrojowym założeniom państwa

Ochrona zdrowia (Mała Encyklopedia Powszechna PWN):

•to zorganizowana działalność mająca na celu

zapobieganie chorobom i ich leczenie

Ochrona zdrowia

W jej skład wchodzą:

• opieka zdrowotna

• działalność innych pionów mających wpływ na stan zdrowotny ludności (budownictwo, gospodarka

żywnościowa, komunalna, wodna, sport, turystyka i inne)

Opieka zdrowotna

• to zorganizowane działanie określonego systemu świadczeń zdrowotnych opartych na instytucjach służby zdrowia

System ochrony zdrowia -

•składa się z systemu opieki zdrowotnej a także obejmuje wiele elementów innych systemów, np. politycznego, ekonomicznego, społecznego,

kultuowego czy edukacyjnego

Pojęcie ochrona zdrowia posiada więc

szerszy zakres nisz opieka zdrowotna

11. Podział aberracji chromosomowych

1. aberracje liczby chromosomów

2. 46 (23pary) - w komórkach somatycznych- diploida
   23 - w gametach - haploidia

Aberracje:

• Poliploidia - liczba chromosomów stanowi wielokrotność liczby diploidalnej i jest większa niż diploidalna
  
  - triploidia - 69 chromosomów
  - teraploidia - 92 chromosomy
  

• Trisomia- dodatkowy chromosom w każdej parze

• Monosomia - brak jednego chromosomu w danej parze

3. aberracje struktury chromosomów

1. Zrównoważone

• translokacje zrównoważone - przemieszczanie się matriału genetycznego pomiędzy chromosomami
  
  -translokacje wzajemne - fragmenty chromosomów zamieniają się miejscami
  - translokacje robertsonowskie - dotyczą chromosomów akrocentrycznych; gdzie dwa chromosomy tracą ramiona krótkie i łączą się ze sobą - powstaje jeden chromosom.
  - translokacje inercyjne - wstawienie w DNA jednego lub kilku par nukleotydów
  

• inwersje - chromosom ulega złamaniu w dwóch miejscach, a fragment pomiędzy złamaniami ulega odwróceniu o 180 stopni
  
  - inwersja para centryczna - oba złamania są w obrębie jednego ramienia i odwrócony fragment nie zawiera centromeru
  - inwersja pericentryczna - złamania nastąpiły w obydwu ramionach chromosomu i odwrócony fragment zawiera centromer

2. Niezrównoważone

• Duplikacje - podwojenie części chromosomu

• Delecje - utrata części chromosomu

• Chromosomy pierścieniowe - chromosom pęka w obu ramionach, dystalne części chromosomów ulegają utracie, a pozostała część chromosomu tworzy pierścień

• Izochromosom - nieprawidłowy chromosom, który ma delecję jednego, a duplikacje drugiego ramienia. Może powstać wskutek poprzecznego podziału centromeru.

12. Podział krajobrazu na 3 typy

1. Krajobraz naturalny - typ układu przestrzennego, który funkcjonuje bez pomocy czynnika antropogennego i w którym działają mechanizmy samoregulujące i utrzymywana jest homeostaza biocenotyczna;
   

2. Krajobraz antropogenny - krajobraz zmodyfikowany działalnością człowieka: istnieje konieczność częściowej regulacji zewnętrznej, gdyż zdolność do samoregulacji została zakłócona;
   

3. Krajobraz zdewastowany - zahamowanie lub upośledzenie niektórych procesów życiowych samoregulujących; wymaga on odbudowy warunków niezbędnych do istnienia układów żywych. W takim krajobrazie dominują elementy wprowadzone przez człowieka, natomiast ekosystemy naturalne ulegają degradacji.
   
   

13. Podział pestycydów

Pestycydy- chemiczne środki ochrony roślin są jednym z głównych czynników skażających środowisko. W większości są to ksenobiotyki, czyli substancje całkowicie obce, nie występujące w normalnych warunkach w środowisku, istnieje szereg różnych sposobów podziału ze wzgl. na cele stosowania jak i skład chemiczny.
Pestycydy najczęściej dzieli się w zależności od przeznaczenia na :

1. Zoocydy - środki do zwalczania organizmów zwierzęcych
   

1. Insektycydy- do zwalczania owadów

2. Rodentycydy - do zwalczania gryzoni

3. Akarycydy - środki roztoczobójcze

4. Owicydy - środki działające na jaja owadów

5. Nematocydy - środki nicieniobójcze
   

2. Fungicydy - środki grzybobójcze

3. Herbicydy - środki chwastobójcze

Choć nie są to typowe pestycydy- ze wzgl. Na stosowanie w rolnictwie - do pestycydów zaliczamy także:

4. Auksyny - regulatory wzrostu roślin

5. Defolianty - powodujące utratę ulistnienia

6. Desykanty - powodujące zasuszenie roślin

7. Repelenty - środki odstraszające owady

8. Atraktanty - środki zwabiające owady do pułapek

9. Środki przeciw wyleganiu zbóż

10. Środki dezynfekcyjne

14.RODZAJE ZANIECZYSZCZEŃ

1) naturalne

pochodzące z domieszek zawartych w wodach powierzchniowych lub podziemnych (zasolenie, zanieczyszczenie humusem, związkami żelaza)

2) sztuczne

antropogeniczne, związane z działalnością człowieka

Inny podział:

1) zanieczyszczenia biologiczne

spowodowane obecnością drobnoustrojów patogennych, tj. bakterii, wirusów, grzybów, glonów, pierwotniaków

2) zanieczyszczenia chemiczne

to: oleje, benzyna, smary, detergenty, pestycydy, węglowodory aromatyczne, sole metali ciężkich, fenole, krezole

15. Definicje: Zanieczyszczenie środowiska, Efekt cieplarniany, Dziura ozonowa, Smog, Kwaśne deszcze

Efekt cieplarniany (szklarniowy) związany jest z zatrzymywaniem pewnej ilości ciepła emitowanego do atmosfery Jest on spowodowany głównie wzrostem zawartości gazów

cieplarnianych jak:dwutlenek węgla,freony,metan,podtlenek azotu

Smog (mgła inwersyjna)

Specyficznym rodzajem zanieczyszczeń powietrza jest smog i fotosmog

to szczególnie niebezpieczny rodzaj połączenia dymu i mgły lub pary wodnej charakterystyczne dla obszarów wielkomiejskich

Wyróżniamy m.in.

smog fotochemiczny (typu Los Angeles) powstający w warunkach

klimatu tropikalnej lub subtropikalnego, oraz

smog siarkowy (londyński) powstający w wielkich aglomeracjach

klimatu umiarkowanego

wysoką koncentracją sadzy, tlenków siarki i węgla

działa parząco, poraża drogi oddechowe, szkodliwie oddziałuje na układ krążenia

powoduje liczne zachorowania i nagłe zgony ludzi

Smog fotochemiczny (typu Los Angeles) powstaje w sytuacji dobrej pogody i braku pokrywy chmur w miastach o dużym natężeniu ruchu samochodowego

Kwaśne deszcze

to opady atmosferyczne (śniegu, deszczu) zawierające produkty przemian:

tlenków azotu,dwutlenku siarki,tlenków węgla

U ludzi powodują:

poparzenia (oczy, powieki)

podrażnienia dróg oddechowych

działają na materię nieożywioną

bezpowrotnie niszczą budowle zabytkowe, wykonane z wapienia

i piaskow

16. Podział zanieczyszczeń środowiska: wody powietrza i gleby â�� charakterystyka,źródła i skutki

Woda - ZANIECZYSZCZENIA WÓD

Duża i stale zwiększająca się ostatnio liczba związków chemicznych występujących w wodach naturalnych należy do grupy zanieczyszczeń szkodliwych nie tylko dla organizmów wodnych, roślinnych i

zwierzęcych, lecz także dla człowieka

Wprowadzanie do wód naturalnych zanieczyszczeń typowych dla:

a) ścieków bytowych

b) ścieków z zakładów przemysłu spożywczego

(z mleczarni, cukrowni itp.)

c) ścieków rolniczych oraz z farm hodowlanych

może być przyczyną epidemii zakaźnych chorób szerzących się drogą

wodną np.: duru brzusznego, czerwonki bakteryjnej

Zanieczyszczenia wód to:

niekorzystne zmiany ich właściwości fizycznych, chemicznych

i bakteriologicznych

spowodowane wprowadzaniem w nadmiarze:

substancji nieorganicznych (stałych, płynnych, gazowych)

organicznych

radioaktywnych

ciepła,które ograniczają lub uniemożliwiają wykorzystywanie wody do picia i celów gospodarczych

Woda - RODZAJE ZANIECZYSZCZEŃ

1) naturalne

pochodzące z domieszek zawartych w wodach powierzchniowych lub podziemnych (zasolenie, zanieczyszczenie humusem, związkami żelaza)

2) sztuczne

antropogeniczne, związane z działalnością człowieka

Inny podział:

1) zanieczyszczenia biologiczne

spowodowane obecnością drobnoustrojów patogennych, tj. bakterii, wirusów, grzybów, glonów, pierwotniaków

2) zanieczyszczenia chemiczne

to: oleje, benzyna, smary, detergenty, pestycydy, węglowodory aromatyczne, sole metali ciężkich, fenole, krezole

Woda - NAJGROŹNIEJSZE ZANIECZYSZCZENIA

To takie, które obok znacznej toksyczności charakteryzują się dużą odpornością na rozkład biologiczny. Zaliczamy do nich:

detergenty - substancje czyszczące zawierające składnik obniżający napięcie powierzchniowe, stosowane są powszechnie w gospodarstwach domowych, przemysł papierniczy, farbiarski itd., nie

ulegają biodegradacji, są toksyczne dla organizmów żywych

Światowe normy nie przewidują zawartości w wodzie pitnej detergentów,

zaś polskie dopuszczają ich stężenia do 0,2 mg/dm3

pestycydy (zwłaszcza DDT) są szkodliwe dla wód ze względu na długi czas rozpadu i zdolność kumulowania się, według norm światowych woda pitna nie powinna zawierać DDT, zaś polskie normy przewidujądo 0,03 mg/dm3

Kwaśne deszcze to opady atmosferyczne (śniegu, deszczu) zawierające produkty przemian:

tlenków azotu

dwutlenku siarki

tlenków węgla

Zakwaszenie gleb ma istotny wpływ na produktywność ekosystemu.

Na terenach leśnych wzrost zakwaszenia powoduje wzmożoną migrację jonów glinu. Zmniejsza to odporność roślin (szczególnie lasów iglastych) na choroby

SO2 w powietrzu przy poziomach istotnie odbiegających od naturalnych może wywoływać uszkodzenie aparatów szparkowych

Opad związków siarki z deszczem jest źródłem siarki niezbędnej do normalnego wzrostu roślin. W rolnictwie opad kwaśnych deszczy może zmniejszyć plony, zwłaszcza zbóż

Gleba - wpływa ona na nasze zdrowie w sposób pośredni. To co spożywamy, jakość produktów roślinnych oraz zwierzęcych wskazuje na stan gleby

Duża ilość niesprzyjających naszemu zdrowiu substancji w spożywanych produktach rolniczych świadczy o potrzebie rozważenia polityki agrarnej, sposobów hodowli zwierząt i uprawy roślin

Poza chemicznymi środkami ochrony roślin używanych w gospodarstwach rolnych, które niewątpliwie zanieczyszczają glebę, na jej stan mają także wpływ kwaśne deszcze, a co za tym idzie

zanieczyszczenie

DEGRADACJA GLEBY

Jest to pomniejszenie i zniszczenie ekologicznej i produkcyjnej wartości gleby

poprzez:

stopniowy spadek zawartości próchnicy

zakwaszenie

zasolenie

ubytek składników pokarmowych

zanieczyszczenie chemiczne

Czynniki degradujące możemy podzielić na

Naturalne, zachodzące bez czynnego udziału człowieka

Antropogeniczne,spowodowane przez człowieka

Gleba - CZYNNIKI POWODUJĄCE ZMIANY W GLEBACH:

pożary

erozja

susza

trzęsienia ziemi

przemysłowo chemiczne zanieczyszczenia - zwłaszcza metalami ciężkimi, nawozami, kwaśnymi i kwaśnotwórczymi składnikami

mineralnymi

chemizacja rolnictwa

odkrywkowa i podziemna eksploatacja kopalin

techniczna zabudowa, budownictwo mieszkaniowe, przemysłowe,

szlaki komunikacyjne

działalność bytowa człowieka

składowanie odpadów przemysłowych i bytowo-gospodarczych

Także pyły opadające z kominów hut i fabryk są przyczyną

zanieczyszczenia gleb

Wokół zakładów cementowych dochodzi do silnego zalkalizowania gleby

Poza czynnikami chemicznymi gleby mogą być skażone fizycznie pierwiastkami promieniotwórczymi powstałymi podczas

próbnych wybuchów jądrowych czy też awarii elektrowni nuklearnych

17. Pojęcia w meteorologii

- aeorologia (bada wyższe warstwy atmosfery)

- dynamika atmosfery (określa prawidłowości zjawisk ruchu powietrza)

- pogodoznawstwo (meteorologia synoptyczna)

- biometeorologia (zajmuje się wpływem pogody i jej elementów na organizmy żywe, przede

wszystkim na człowieka , jego samopoczucie i zdrowie)

- meteorologia rolnicza (agrometeorologia - bada wpływ pogody na rośliny uprawne)

- meteorologia lotnicza

- meteorologia morska

- meteorologia wojskowa

- klimatologia i bioklimatologia itp.

18. Pojęcie komfortu cieplnego i aklimatyzacja

Komfort cieplny - stan, w którym człowiek czuje, że jego organizm znajduje się w stanie

zrównoważonego bilansu cieplnego, tzn. nie odczuwa ani uczucia ciepła, ani zimna.

Aklimatyzacja - rodzaj adaptacji; spowodowane zmianą miejsca zamieszkania, zachodzące

w naturalnych warunkach, przystosowanie się do nowych dla danego organizmu warunków

klimatycznych. W zakres aklimatyzacji wchodzą przystosowania do klimatu, czasu i wysokości

19. Udar cieplny, wyczerpanie, kurcze i omdlenie cieplne

udar cieplny - występuje najczęściej u osób starszych, otyłych, z chorobami układu krążenia,

niezaaklimatyzowanych. Jest to stan głębokiego zaburzenia mechanizmu termoregulacji

charakteryzujący się wysoką gorączką i utratą zdolności pocenia się, przebiegający z nagłą utratą świadomości prowadzący często do śmierci

Wyczerpanie cieplne - występuje u osób, które utraciły dużą ilość wody i soli w wyniku wydzielania potu. Jest to zespół zaburzeń ustrojowych

Kurcze cieplne - u ludzi, którzy bardzo się pocą, piją duże ilości wody i nie uzupełniają

strat soli spowodowanych poceniem, u ludzi niezaaklimatyzowanych do gorąca

powyżej 38°C

Omdlenie cieplne - występuje u ludzi pracujących w środowisku gorącym,

w postawie stojącej i z małą aktywnością ruchową

20. Grupy czynników środowiska pracy: czynniki fizyczne, czynniki chemiczne, czynniki biologiczne. czynniki

psychofizyczne oraz ich charakterystyka, źródła i skutki zdrowotne

Grupy czynników środowiska pracy

czynniki fizyczne

Do czynników fizycznych zaliczamy oświetlenie, hałas, mikroklimat (tj. temperaturę otoczenia, ruch i wilgotność powietrza, promieniowanie cieplne podczerwone - płaszczyzn i przedmiotów), drgania i wstrząsy,promieniowanie jonizujące i elekromagnetyczne (fale radiowe i radarowe) oraz pyły. Wszystkie te czynniki

z wyjątkiem pyłów, których wpływem na organizm zajmuje się głównie higiena pracy, są przedmiotem

bezpośredniego zainteresowania ergonomii.

czynniki chemiczne

Czynniki chemiczne obejmują gazy, rozpuszczalniki przemysłowe, materiały pędne, smary, polimery syntetyczne

itp. Substancje mogące spowodować zatrucia i inne zachorowania. Ich negatywne oddziaływanie na organizm to

domena patologii przemysłowej.

czynniki biologiczne

Czynniki biologiczne wykraczają poza zakres analizy ergonomicznej.

21. Oświetlenie, wibracje, pyły

Pyły

Wszystkie źródła zanieczyszczeń pyłowych powietrza można podzielić na naturalne i sztuczne

Ilość naturalnie emitowanych zanieczyszczeń jest porównywalna do emisji ze źródeł sztucznych.

Do głównych naturalnych źródeł zanieczyszczeń zalicza się wybuchy wulkanów, pożary lasów i stepów,

naturalne procesy gnicia i rozkładu substancji organicznych (unoszenia przez wiatr pyłów i aerozoli morskich)

Pyły pochodzenia naturalnego można podzielić na: - kosmiczne - nieorganiczne - organiczne

Źródłem pyłu kosmicznego jest opad meteorytów oraz mikrometeorytów. Masa pyłu kosmicznego oceniona jest

w zależności od źródła informacji na 1200ton - 4milionów ton/rok. Jednak nawet w przypadku przyjęcia wartości

maksymalnej,ilość ta jest nieznaczna w porównaniu z ilością pyłu pochodzącego z innych źródeł

Pyły nieorganiczne powstałe poprzez unoszenie materiału pochodzenia erozyjnego są przenoszone daleko poza

miejsce swego powstawania. Masa tego rodzaju pyłów jest bardzo duża i w pewnych rejonach świata przekracza

wielokrotnie masę wszystkich innych zanieczyszczeń.

Bardzo duże ilości pyłów powstają także podczas wybuchów wulkanów

22. Nawyk i zwyczaj

Nawyk - w terminologii psychologii zautomatyzowana czynność (sposób zachowania, reagowania), którą

nabywa się w wyniku ćwiczenia (głównie przez powtarzanie).

Nawyk zautomatyzowany to wyuczony składnik zachowania się jednostki utworzony przez świadome uczenie

się, poprzez z góry zamierzone ustalenie i automatyzację czynności pierwotnie nieautomatyzowanej. W

glottodydaktyce tego rodzaju nawyki oprócz wspomnianego terminu nazywane są także: nawykami świadomymi

(szkoła rosyjska) i nawykami generatywnymi (szkoła amerykańska)

W socjologii nawyk oznacza rutynowe, pozbawione refleksji działanie społeczne będące podstawą ładu

społecznego. Zespół działań mających formę nawyków tworzyć może jednostkowe lub grupowe zwyczaje.

Nawyki dzieli się na ruchowe, językowe, myślowe i poznawcze.

Psychologowie i eksperci w dziedzinie behawioryzmu twierdzą, że wprowadzenie nowego nawyku w życie trwa

około 20 do 70 dni.

Zwyczaj - termin ten w mowie potocznej używany jest często zamiennie ze słowem obyczaj, jednak w

niektórych naukach (np. w socjologii) terminom tym nadaje się różne znaczenie.

Dla socjologa słowo zwyczaj oznacza ustalony w zbiorowości sposób zachowania się (jest w skali

zbiorowej odpowiednikiem indywidualnego nawyku), jego istnienie jest oparte na tradycji, ma charakter

nieuświadomionego naśladownictwa tego co robią inni członkowie. Zwyczaj różni się od mody o wiele

większą trwałością, natomiast od obyczaju, tym że jego nieprzestrzeganie nie niesie dla członka grupy żadnych

negatywnych konsekwencji.

23. Błędy żywieniowe

Błędy żywieniowe

1. Jedzenie nieregularnie posiłków.

2. Zbyt późne jedzenie posiłków.

3. Wychodzenie z domu bez śniadania.

4. Podjadanie między posiłkami.

5. Opychanie się w chwilach stresu.

6. Jedzenie w czasie oglądania telewizji

7. Brak kontroli, nad jakością spożywanych posiłków

8. Spożywanie zbyt małe ilości warzyw i owoców

9. Za małe spożycie wody

10. Spożywamy za mało błonnika

11. Za mało produktów zbożowych

12. Za mało produktów nabiałowych

13. Zbyt częste sięganie po słodycze, oraz niezdrową żywność (Fast-food

24. Body mass index â�� BMI: wzór, referencyjne przedziały w grupach wiekowych oraz â��sztywna klasyfikacja zalecana przez WHO

Body Mass Index (ang. wskaźnik masy ciała, w skrócie BMI; inaczej wskaźnik Queteleta

II) - współczynnik powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez

kwadrat wysokości podanej w metrach

Oznaczanie wskaźnika masy ciała ma znaczenie w ocenie zagrożenia chorobami związanymi

z nadwagą i otyłością, np. cukrzycą, chorobą niedokrwienną serca, miażdżycą. Podwyższona

wartość BMI związana jest ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia takich chorób.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określiła referencyjne wartości wskaźnika BMI dla

wagi prawidłowej i stanów patologicznych:

Niedowaga < 18,5

Norma 18,5 - 24,9

Nadwaga 25 - 29,9

Otyłość 1 stopnia 30 - 34,9

Otyłość 2 stopnia 35 - 39,9

Otyłość 3 stopnia > 40

BMI nie może być jednak stosowane w każdych warunkach.

BMI nie jest poprawny dla:

- Osób poniżej 18 lat

- Osób w podeszłym wieku

25. Ocena sposobu żywienia

Metody jakościowe dostarczają informacji o rodzajach produktów spożywczych,

występujących w żywieniu badanej populacji lub osoby, częstotliwości ich spożycia liczbie

posiłków w ciągu dnia, przerwach między nimi, miejscu i warunkach konsumpcji o sposobach

przechowywania i przygotowania pożywienia oraz zwyczajach żywieniowych. Pozwalają one

uchwycić zmiany sezonowe w spożyciu produktów żywnościowych. Zalicza się do nich:

Metodę ankietową - do oceny sposobu żywienia grup, a nie indywidualnych osób,

uzyskiwane wiadomości na podstawie wywiadu bezpośredniego, z badanym na podstawie

opracowanej ankiety. Formą tej metody jest wywiad 24 bądź 48 godzinny

Metoda punktowa polega na sprawdzeniu czy jadłospis został właściwie zaplanowany i

zrealizowany. Stosowana do oceny żywienia indywidualnego oraz w zakładach żywienia

zbiorowego, zamkniętego. Wyniki uzyskane metoda punktową są orientacyjne i powinny być

poparte badaniami z użyciem innych dokładniejszych metod

Metody ilościowe informują o ilości podstawowych produktów spożywczych,

konsumowanych przez badaną grupę ludności lub osobę oraz o wydatkach na żywność.

Obejmuj one:

Metoda inwentarzowa polega na określeniu masy każdego produktu spożytego przez 1 osobę

w ciągu dnia

Metoda wagowa daje pełną charakterystykę sposobu żywienia oraz ocenę wartości odżywczej

racji pokarmowe

Metoda ankietowo-wagowa stosowana do oceny sposobu żywienia indywidualnego. Polega

na codziennym zapisie przez 14 dni spożywanej żywności wyrażonej w miarach domowych

Metoda chemiczno-analityczna służy do oceny indywidualnego sposobu żywienia i polega n

analizie chemicznej duplikatów spożytych posiłków. Pozwala ona na oznaczenie ilości

poszczególnych składników odżywczych i jest metoda o największej dokładności

Metoda szacunkowa stosowana do oceny sposobu żywienia w zakładach żywienia

zbiorowego zamkniętego, która polega na porównaniu zużycia grup produktów zalecanymi

normami wyżywienia

Metody jakościowo-ilościowe dostarczają danych o ilości składników pokarmowych lub

produktów żywnościowych spożytych przez badaną grupę lub osobę jak również o składzie

posiłków występujących w żywieniu badanych, częstotliwości spożywanych produktów

spożywczych, sposobie przechowywania i przygotowywania potraw

Metoda historii żywienia informuje o jakości i ilości spożywanych produktów oraz

składników odżywczych właściwym zestawie produktów liczbie posiłków w ciągu dnia,

regularności ich spożywania oraz dojadania. Zasadnicza część badania to wywiad z okresu 3 -

4 tygodni przeprowadzony na podstawie kwestionariusza. I część kwestionariusza zawiera

pytania dotyczące tradycji i zwyczajów żywieniowych, druga charakterystykę sposobu

odżywiania się, trzecia częstotliwość spożycia produktów i potraw

Metoda bieżącego notowania polega na zapisywaniu w okresie 1-14 dni wszystkich

produktów żywnościowych i potraw spożytych przez jednego badanego z użyciem miar

domowych. Metoda ta bywa stosowana do oceny sposobu żywienia grup

Wybór określone metody żywienia zależy od tego:

Czy potrzebne są informacje dotyczące żywności składników pokarmowych, pozostałych

składników żywności lub zachowań żywieniowych

Czy chcemy ocenić przeciętne spożycie w grupie czy na poziomie indywidualnym

Czy potrzebne są dane bezwzględne lub względne o spożyciu

Jaki stopień dokładności jest pożądany?

Jaki okres stanowi przedmiot oceny?

Jakie są możliwości realizacji danej metody?

Zastosowanie poszczególnych metod:

Badania populacyjne metoda 24 godzinnego wywiadu, oraz częstotliwość spożycia żywności

Badani typu case-control o charakterze retrospektywnym - metoda częstotliwość spożycia

oraz historii żywienia

Badanie zmian w sposobie żywienia - metoda częstotliwości spożycia żywności połączona z

monitoringiem sprzedaży żywności

---