WYKŁAD 1

Dwa sposoby rozumienia demokracji

• Demokracja jako ideał

• Demokracja jako opis rzeczywistości

Kryteria procesu demokratycznego Robert Dahl

1. Rzeczywiste uczestnictwo- wszyscy członkowie muszą mieć równe oraz rzeczywiste możliwości przedstawienia swoich poglądów na dany temat innym członkom.

2. Równe prawo głosu - każdy członek musi mieć równą i rzeczywistą możliwość głosowania, wszystkie głosy muszą być traktowane tak samo.

3. Oświecone rozumienie - każdy członek musi mieć równe i rzeczywiste możliwości poinformowania się o różnych możliwych decyzjach i ich prawdopodobnych konsekwencjach

4. Nadzór nad podejmowanymi zadaniami - członkowie muszą mieć możliwość decydowania, w jakiej formie i jakie zagadnienia będą podejmowane. Decyzje stowarzyszenia mogą być zawsze zmienione przez jego członków.

5. Inkluzja dorosłych - wszyscy, lub niemal wszyscy, stale mieszkający na danym terenie muszą dysponować pełnymi prawami obywatelskimi. Przed XX wiekiem kryterium to było nie do zaakceptowania przez większość zwolenników demokracji.

Każde z tych kryteriów jest konieczne, jeżeli członkowie mają być politycznie równi w określaniu zadań stowarzyszenia. Jeżeli którykolwiek z warunków zostanie naruszony, członkowie nie będą politycznie równi.

Konsekwencje demokracji

• Uniknięcie tyranii

• Podstawowe prawa

• Powszechna wolność

• Decydowanie o swoim losie

• Niezależność moralna

• Rozwój człowieka

• Zabezpieczenie podstawowych interesów

• Równość polityczna

• Pokój

• Dobrobyt

Zagadnienie równości

• Czy równość jest sama przez się oczywista? Równość, ale jaka?

• Równość wewnętrzna - orzekanie o ideale, a nie stanie faktycznym

• Powody religijne i etyczne

• Słabość innej ewentualnej zasady

• Rozwaga

• Zgoda

Zagadnienie równości - kompetencje obywatelskie

• Paternalizm - przekonanie, że wybrani mają lepszą znajomość dróg osiągnięcia wspólnego dobra

• Kompetencje obywatelskie - każdy dorosły powinien być uważany za kompetentnego do podejmowania decyzji o swoim szczęściu, a zatem do rządzenia

• Inkluzja dorosłych: dlaczego?

Kwestia rozmiaru demokracji

• Demokracja bezpośrednia i jej ograniczenia - prawo czasu i liczb

• Naturalne powstawanie instytucji przedstawicielstwa w demokracji bezpośredniej

• Fundamentalny dylemat demokracji: małe czy duże

Instytucje dużej demokracji

• Wybierani przedstawiciele- duże nowoczesne demokracje są przedstawicielskie

• Wolne, uczciwe i częste wybory

• Wolność słowa

• Różnorodne źródła informacji - co więcej, istnieć muszą zróżnicowane źródła informacji, które nie znajdują się pod kontrolą rządu czy grupy politycznej. Są one skutecznie chronione przez prawo.

• Wolność stowarzyszania się

• Inkluzywne obywatelstwo- żaden dorosły człowiek stale mieszkający w danym kraju i poddany jego prawom nie może być pozbawiony uprawnień, które mają inni i który są niezbędne do funkcjonowania wyżej wymienionych pięciu instytucji politycznych.

Instytucje dużej demokracji - dlaczego?

• Kwestia rozmiaru demokracji - problem przedstawicielstwa

• Każda z wymienionych instytucji służy wypełnieniu demokratycznych kryteriów

Wybierani przedstawiciele

• Rzeczywiste uczestnictwo

• Nadzór nad podejmowanymi zadaniami

Wolne, uczciwe i częste wybory

• Równe prawo głosu

• Nadzór nad podejmowanymi zadaniami

Wolność słowa

• Rzeczywiste uczestnictwo

• Oświecone rozumienie

• Nadzór nad podejmowanymi zadaniami

Różnorodne źródła informacji

• Rzeczywiste uczestnictwo

• Oświecone rozumienie

• Nadzór nad podejmowanymi zadaniami

Wolność stowarzyszania się

• Rzeczywiste uczestnictwo

• Oświecone rozumienie

• Nadzór nad podejmowanymi zadaniami

Wpływ konstytucji

• Stabilność

• Podstawowe prawa

• Neutralność

• Odpowiedzialność

• Uczciwa reprezentacja

• Oświecona zgoda

• Skuteczny rząd

• Kompetentne decyzje

• Przejrzystość i zrozumiałość

• Elastyczność

• Legitymizacja

• Różnice porządku konstytucyjnego powodują też różnice w demokracji

• Nie można orzec, który model konstytucyjny jest najlepszy, ale na pewno ma on wpływ, szczególnie w nowych demokracjach

Ordynacje wyborcze- to zbiór przepisów regulujących sposób przeprowadzenia wyborów.

System większościowy- rodzaj ordynacji wyborczej, rozpowszechniony w krajach anglosaskich. Obszar, na którym przeprowadzane są wybory, dzielony jest na okręgi. Jeśli każdemu okręgowi wyborczemu przypada jeden mandat, wówczas mówimy o jednomandatowych okręgach wyborczych. W danym okręgu wygrywa kandydat z największą liczbą głosów. W praktyce zdarzają się okręgi kilku mandatowe. System ten stosowany jest m.in. w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii, Francji, a także w Polsce, w wyborach do Senatu. System większościowy, poprzez ograniczenie liczby ugrupowań w parlamencie, prowadzi zazwyczaj do powstania jednopartyjnych większości. Ordynacja większościowa powoduje wytworzenie dwubiegunowej sceny politycznej poprzez mechanizm zwany przez politologów prawem Devergere'a. Kandydaci zrzeszają się jeszcze przed wyborami - wymusza to fakt, iż w każdym okręgu wygrać może tylko jeden człowiek. Partie nie mogą liczyć, że otrzymają choć 5% głosów - nie daje to żadnej korzyści, liczy się tylko zwycięzca. Dlatego różne zbliżone poglądowo grupy muszą się porozumieć i zjednoczyć.

Na charakter wyborów w ordynacji większościowej zasadniczy wpływ ma rozmiar okręgu (pod względem populacji). Jeżeli jest on mały (jak w Wielkiej Brytanii - 646 okręgów), to wybory mają charakter lokalny. Jeżeli okręgi są duże (jak w polskich wyborach do Senatu, gdzie wybiera się 100 senatorów), to wybory pod względem związku kandydata z regionem nie różnią się dużo od wyborów ogólnokrajowych, np. prezydenckich. Cechą charakterystyczną tej ordynacji jest oddawanie głosu na pojedynczego kandydata (a nie jak w ordynacji proporcjonalnej - na listę kandydatów).

System proporcjonalny - Czysty system z listami wyborczymi stosowany jest w większości krajów europejskich. W celu rozdzielenia mandatów stosuje się różnego rodzaju przeliczenia liczby głosów biorąc pod uwagę przede wszystkim przynależność partyjną kandydatów. Zazwyczaj stosuje się promującą większe ugrupowania metodę d'Hondta lub dającą wyniki bliższe rzeczywistym preferencjom wyborców metodę Sainte-Lague'a. W efekcie przeliczenia wybrany kandydat niekoniecznie musi być tym, który uzyskał najwięcej głosów - zwykle jest to kandydat, który zajmował pierwsze miejsce na liście partyjnej, na którą padło najwięcej głosów. Pomimo tego system proporcjonalny uważany jest przez dużą grupę socjologów i politologów za lepiej oddający preferencje wyborców. System ten jest szeroko krytykowany przez liczne grupy; zostało matematycznie udowodnione, że prowadzi on do serii paradoksów i często absolutnie nie odzwierciedla woli wyborców.

W ordynacjach proporcjonalnych (te uwagi nie dotyczą systemu głosu przechodniego) cechą charakterystyczną jest oddawanie głosów na listę kandydatów - tzw. listę partyjną, a nie na pojedynczego kandydata (jak w systemie większościowym). W większości krajów wyborcy głosują osobowo na kandydata w ramach list wyborczych, np. w Polsce, co pozwala zwiększyć wpływ obywateli na osobę reprezentanta parlamentarnego, przez co z danej listy szansę dostania się do sejmu mają wyłącznie kandydaci, którzy skumulowali najwięcej poparcia w ramach swoich list. Charakter wyboru mandatu powoduje jednak, że osoba z listy popularnej partii, która uzyskała kilkakrotnie mniej głosów niż przeciwnik z innej partii, może mimo wszystko wygrać dany mandat. W celu likwidacji tego zjawiska można zastosować system głosu przechodniego.

• Ordynacja a system partyjny

• Dylemat: proporcjonalność czy skuteczność (i rozliczalność)

Warunki sprzyjające

• Kontrola cywilna nad resortami siłowymi

• Brak silnej zagranicznej kontroli wrogiej demokracji

• Demokratyczne przekonania i kultura

• Brak silnych podziałów kulturowych, etnicznych, językowych, religijnych

• Nowoczesna gospodarka rynkowa i nowoczesne społeczeństwo

Zagrożenia, wyzwania

• Kapitalizm: wytwarza nierówności, ograniczając dostęp do zasobów politycznych

• Współczesny ład gospodarczy

• Umiędzynarodowienie

• Różnorodność kulturowa

• Edukacja obywatelska: zmiana skali (umiędzynarodowienie); złożoność; komunikacja

Różnorodność demokracji

Kryteria różnorodności

• Mówienie o różnorodności (demokracji) wymaga wskazania kryterium - cechy, która różnicuje

• Sartori wskazuje na relacje między rządzącymi i rządzonymi

• Kwestia opinii publicznej

• Kwestia konsensu

Opinia publiczna

• Społeczność lub wielość społeczności, której rozproszone stany umysłu wchodzą we wzajemne oddziaływania z natłokiem informacji dotyczących stanu rzeczy pospolitej

• Wybory a opinia publiczna - są jedynie środkiem do celu, którym jest „rząd opinii”

Konsens

• Konsens a konflikt - zróżnicowanie teorii społecznych

• Konsens podstawowy

• Konsens proceduralny

• Konsens dotyczący polityki i rządu

Dwie koncepcje uczestnictwa wyborczego w demokracji:

• Pytanie o stosunek rządzących i rządzonych

• Partycypacyjna (klasyczna)

• Elitarystyczna (rewizjonistyczna)

Perspektywa partycypacyjna:

• System demokratyczny działa prawidłowo jedynie wówczas, gdy cieszy się wysokim poziomem uczestnictwa obywateli

• Uczestnictwo wyborcze ma fundamentalne znaczenie dla równości რ niskie uczestnictwo, które z reguły jest nierówne (Tingsten 1937; Lijphart 1997), prowadzi do nierównej reprezentacji i nierównego politycznego wpływu

Perspektywa elitarystyczna:

• Niskie uczestnictwo wyborcze jako dowód na zadowolenie obywateli z działania systemu demokratycznego

• „[...] bierność może odzwierciedlać fakt, iż ludzie mają bardziej interesujące zajęcia niż zajmowanie się polityką, a ciała rządowe i rozbudowane organizacje funkcjonują dobrze pomimo takiej apatii” (Lipset 1995: 232).

Demokracja wyborcza

• Zakłada istnienie autonomicznej opinii publicznej która za pośrednictwem wyborów podtrzymuje rządy z przyzwolenia które reagują na opinie ludzi

• Kwestia bazy informacyjnej - jak dużo ludzie wiedzą o polityce?

• Bardzo mało - liczne dowody empiryczne

• Przyczyny tego stanu rzeczy

• Wpływ na teorię demokracji

Przyczyny

• Problem informacji

• Problem wykształcenia

• Środki zaradcze, zmuszenie aby obywatele brakli udział w wyborach

Wpływ na teorię demokracji

• Wybory nie decydują o tym, jak rządzić, ale o tym, kto będzie rządził

• Zachowania wyborców: głosowanie według kwestii, utożsamienie partyjne, racjonalny wyborca

• Władza wyborcza (kto ma rządzić), mimo naszych obaw w odniesieniu do praktyki, jest realizowana

Demokracja partycypacyjna

• Demokracja partycypacyjna a demokracja starożytna, bezpośrednia, przez referendum, wyborcza, przedstawicielska

• Brak instytucji przedstawicielstwa

• Kwestia rozmiaru

Zwolennicy demokracji partycypacyjnej uważają, że pogląd Dahrendorfa i jemu podobnych autorytetów naszej epoki jest gotowym przepisem na polityczne wyobcowanie obywateli, dominację wielkich partii politycznych i centralizację państwa. Co więcej, kłóci się z samym ideałem demokratycznym i wolnościowym. Powiadają więc, że demokracja jest najbardziej kruchym z możliwych ustrojów politycznych, bo opiera się na woli, wiedzy i wyobraźni jej obywateli. To oni mają decydować o celach politycznych, wskazywać na elity rządzące. Demokracje mogą zatem popełniać "samobójstwa", mogą oddawać się w niewolę demagogom i ideologicznym partiom (casus populizmu i faszyzmu), obywatele zaś w jej ramach mogą rezygnować z własnych uprawnień i pozwolić (zgodnie zresztą z prawem) na swe ubezwłasnowolnienie przez nadgorliwe i nadmiernie opiekuńcze państwo. Dzieje się tak, gdy ludzie nie rozumieją wyborów, przed jakimi stanęli, gdy brak im stosownej dawki przezorności. Ta zaś rodzi się wraz z politycznym obyciem, z możliwością uczestniczenia w życiu publicznym i zdobywaniem odpowiednich umiejętności i cnót. Gdy wreszcie wolność zostaje zamknięta w formułach prawa, deklaracjach polityków i usuwa się z życia obywateli, przestaje być dla nich abstrakcyjną wartością, a staje się żywą, wartą obrony realnością.

Demokracja zatem, by ostała się, a ludzie doceniali jej wartość i umieli się nią roztropnie posługiwać, musi wspierać się na dojrzałych politycznie obywatelach, na mądrej opinii publicznej. Demokracji potrzebny jest więc nie jakiś "zimny" typ obywatela, ale obywatel rozumny, aktywny, obdarzony poczuciem współodpowiedzialności za dobro publiczne. Neutralność światopoglądowa państwa demokratycznego, która wynika z zasady pluralistycznej, jest więc do pewnego stopnia ograniczona, bo wspiera się na wyraźnie sformułowanym ideale aktywności politycznej, mocnym wzorcu obywatela.

Formułując ten pogląd, zwolennicy demokracji partycypacyjnej mogą powoływać się na klasyka liberalnej myśli Johna Stuarta Milla, który w połowie XIX wieku pisał z niezwykłą energią i zdecydowaniem: praktyka spraw sądowych i politycznych podnosiła daleko wyżej umysłowy poziom obywateli w Atenach aniżeli w jakimkolwiek innym społeczeństwie [...]. Tam, gdzie nie masz takiej szkoły rozumu publicznego, nie ma też zwykłego poczucia, że ludzie prywatni [...] mogą mieć jakiekolwiek inne obowiązki względem społeczeństwa oprócz posłuszeństwa i uległości rządowi; nie ma żadnego bezinteresownego poczucia wspólności z dobrem wspólnym. I kilka zdań dalej, podsumowując swe rozważania Mill zauważył, że tam, gdzie ludzie nie mają nawyku wspólnego działania i roztrząsania spraw publicznych, tam bliźni może być tylko współzawodnikiem i tam moralność prywatna jest biedna, a o moralności publicznej mowy nawet nie ma 3.

Tę samą myśl można wyrazić prościej: w kraju, gdzie kwitnie przekupstwo, nie ma szacunku dla praworządności, ludzie nie ufają sobie i władzy. Nie sposób też oczekiwać, że wolne i demokratyczne wybory obdarzą nagle takie państwo rządem sprawiedliwych i uczciwych polityków. Poziom etyczny polityków zazwyczaj odpowiada w krajach demokratycznych przeciętnemu poziomowi obywateli.

Demokracja przez referendum

Demokracja bezpośrednia ma zaspokajać nie tylko interesy polityczne systemu, ale również ważne psychologiczne potrzeby obywatelskie, do jakich zaliczyłbym zakorzenienie, przynależność do grupy i jej integrację oraz dumę wynikającą ze zbiorowego wysiłku. Z kolei zaspokojenie tych potrzeb jest niezbędne do ustalenia własnej tożsamości. Jak ważne są to potrzeby i jak drastycznie czasem się ujawniają, widzimy na meczach piłki nożnej, w starciach między kibicami rywalizujących drużyn. Organizowanie się kibiców w watahy wyrasta w dużej mierze właśnie z potrzeby przynależności. Te potrzeby mogą też zaspokajać sekty oraz partie o silnej więzi wewnętrznej czy ruchy ideologiczne.

Zwolennik demokracji bezpośredniej twierdzi, że przed tymi "kolektywistycznymi" potrzebami nie możemy uciec. Pozostaje jedynie pytanie, jak będą one zaspokajane: w sposób dla porządku zbiorowego groźny czy też dla niego naturalny? Jednak ktoś, kto jest głęboko związany ze swym regionem, czuje się odpowiedzialny za jego los, będzie publicznie zachowywał się inaczej niż członek partii ideologicznej. Nawet silne poczucie tożsamości, lokalnego patriotyzmu (a czymże jest wielka ojczyzna, jak nie ojczyzną małych ojczyzn), które może prowadzić do "lokalnego szowinizmu", będzie zarazem równoważone przez umiejętność współdziałania, gdyż współżycie na jednej ziemi wymaga taktu, tolerancji, kompromisów.

Argumentów na rzecz korzystania z różnych form demokracji bezpośredniej jest wiele i - jak sądzę - część z nich wydaje się nader przekonywająca. Wszelako pozostaje otwartym pytanie: jaka forma politycznej partycypacji obywateli w życiu publicznym jest możliwa we współczesnych, wysoce zurbanizowanych, przemysłowych i poprzemysłowych społeczeństwach masowych? Czy można wskazać na sprawdzone jej wzory możliwe do szerokiego wykorzystania? Czy też jesteśmy skazani wyłącznie na demokrację pośrednią, zwaną też oligarchiczną? Ulubionym przykładem nadal sprawnie działającej demokracji bezpośredniej jest amerykański stan Vermont oddalony kilkadziesiąt mil od Nowego Jorku. Jest to kraina białych domów tak schludnych i zadbanych, że każdy z nich wygląda jak panna młoda na weselu. W każdym miasteczku wzniesiony został osobny budynek (klimat tu bywa surowy) z przeznaczeniem na zgromadzenia mieszkańców. Town-meetings - zebrania miasta, na których wybiera się administratorów regionu odbywają się w trzeci wtorek kwietnia, w dniu zwanym Democracy Day. Członkowie legislatury stanowej są wybierani w ostatni tydzień października. Zgromadzenie wybiera także pomocników sędziego i przedstawicieli do różnego rodzaju instytucji arbitrażowych. Na władze lokalne (stan podzielony jest na shires, liczące zwykle po około 15 tys. obywateli) spada odpowiedzialność za edukację - utrzymanie szkół, programy i wymagania szkolne - ochronę środowiska, drogi, opiekę społeczną, inwestycje gospodarcze, kultywację ziemi, lasów, dróg (rolnictwo odgrywa tu znaczną rolę). Funkcji publicznych jest wiele, a sprawy będące w gestii shire dotyczą każdego z obywateli. Vermont jest stanem może wyjątkowym, ale - co istotne - przez ponad dwieście lat instytucje demokracji bezpośredniej zachowały tam swoją żywotność.

• Przezwyciężenie ograniczeń demokracji bezpośredniej związanych z wielkością i przestrzenią

• Podejmowanie postanowień bezpośrednio

• Brak bezpośrednich oddziaływań

• Brak dyskusji i wpływu na podejmowane tematy

• Obywatele są w podobnej sytuacji jak w wyborach

Demokracja przez referendum a wiedza

• Informacja w wiedza - możliwość bycia źle poinformowanym

• Umiejętność właściwego wykorzystania zbieranych informacji

• Te kwestię można ignorować, dopóki obywatele wybierają - nie, gdy zaczynają decydować

• Demokracja przez referendum rozbiłaby się o rafy niekompetencji poznawczej obywateli

Demokracja jako konkurencja

• Konkurencja wyborcza stwarza demokrację

• Demokracja to procedura, a nie wartości

WYKŁAD 2 Teoria demokratycznej transformacji

Różnorodność reżimów autorytarnych (Linz, Stepan)

• Autorytaryzm (Hiszpania, Francja)

• Totalitaryzm (Korea)

• Post-totalitaryzm (Polska lat 80-tych)

• Sułtanizm (Kuba, Arabia Saudyjska)

Różnorodność reżimów komunistycznych (Kitchelt et al.)

• Patrymonialne (Rumunia, Bułgaria)

• Narodowe (Węgry, Polska)

• Biurokratyczne (NRD, Czecho-Słowacja)

Różnorodność reżimów autorytarnych (Huntington)

1. Systemy jednopartyjne (Irak, Angola, Etiopia, Mozambik)

• Szukanie legitymacji i legitymizacji w ideologii

• Wysoki poziom politycznej instytucjonalizacji

• Oligarchizacja elity partyjno-rządowej, zawłaszczenie państwa, również w sensie materialnym (państwowe a partyjne)

• Utożsamienie partii i państwa, zawłaszczenie tradycji narodowej

2. Reżimy wojskowe (Turcja, reżim Franco)

• Powstają w wyniku zamachów stanu

• Mają służyć konkretnym celom, są ze swej zasady „przejściowe”, nastawione na konkretne zadania (np. przywrócenie porządku, ale też „zdrowej”, dobrze działającej demokracji)

• Mniejsza instytucjonalizacja

• Kolegialność (junta, WRON)

3. Dyktatury jednostki (Korea, Kuba, Wenezuela)

• Kult jednostki

• Nepotyzm i poplecznictwo

• Korupcja

• „Rodzinność” i „plemienność” polityki

Trzy dylematy procesu przemian

• Rząd i opozycja

• Reformatorzy i konserwatyści w rządzie

• Ugrupowania umiarkowane i ekstremistyczne w opozycji

Transformacje

• Elity rządzące przewodzą demokratyzacji

• Pięć faz transformacji:

• 1) Pojawienie się reformatorów, spowodowane: zbyt wysokimi kosztami utrzymania się przy władzy; ograniczeniem zagrożeń związanych z utrzymaniem się przy władzy; przekonaniem, że nie straci się władzy; przekonaniem, że demokracja będzie pożyteczna; przekonanie, ze to „prawidłowa” forma rządów

• 2) Zdobywanie władzy (śmierć przywódców, zamach stanu, wbudowany w system mechanizm alternacji)

• 3) Niepowodzenie liberalizacji, prowadzące do zawrócenie z drogi demokratyzacji

• 4) Prawomocność z przeszłości, dająca częściową przynajmniej prawomocność nowemu porządkowi

• 5) Kooptacja opozycji

• Droga dwóch kroków wprzód, jednego wstecz

Zastąpienia

• Elity opozycyjne przewodzą demokratyzacji

• Zastąpienia są możliwe, gdy gwałtownie słabnie reżim (na skutek klęski militarnej, nieefektywności ekonomicznej, oszustwa wyborczego)

• Zastąpienia są z reguły dużo bardziej gwałtowne, szybsze

• Zastąpienia szybko prowadzą do walki o władzę wśród reformatorów

• Trzy fazy zastąpienia:

• 1) Walka o doprowadzenie do upadku systemu

• 2) Upadek

• 3) Walka po upadku systemu

Przemieszczenia

• Elity rządzące i opozycyjne przewodzą demokratyzacji

• Dochodzi do nich na skutek negocjacji

• Istnieje względna równowaga sił między rządzącymi i opozycją

• Istnieją podziały wśród rządzących i opozycji

• Negocjacje są łatwiejsze, gdy negocjująca po stronie opozycyjnej siła ma jakąś legitymację, a negocjująca po stronie rządu siła nie używa przemocy i daje szans na demokratyzację

• W negocjacjach w interesie obu uczestników leży wzmacnianie drugiej strony

• Tworzy się wspólnota interesów negocjujących

• Warunkiem właściwych negocjacji mogą być wcześniejsze rozmowy i warunki wstępne

• Uzyskane porozumienia są zawsze narażone na krytykę i oskarżenia o zbytnią uległość

• Kwestia gwarancji, że żadna ze stron nie straci w wyniku porozumienia wszystkiego

• Cztery fazy przemieszczenia:

• 1) Liberalizacja

• 2) Zwiększenie aktywności przez opozycję

• 3) Siłowa reakcja rządzących i zdławienie opozycji

• 4) Pat, prowadzący do badania przez obie strony możliwości zmian systemowych

Badanie procesu demokratycznego

Wyjaśnianie fal

• Demokratyzacja jako proces wyjaśniany w języku zmiennych

• Wyjaśnianie idiograficzne i nomotetyczne

• Wyjaśnianie jednoprzyczynowe

• Rozwój równoległy

• Efekt lawiny

• Powszechnie uznane panaceum

Wyjaśnianie fal demokratyzacji

• Trzy etapy demokratyzacji: przejście, budowa infrastruktury instytucjonalnej, konsolidacja

• Pojedynczy czynnik nie wyjaśnia całości wariancji we wszystkich krajach lub w jednym kraju

• Pojedynczy czynnik nie jest niezbędny do wyjaśnienia wariancji we wszystkich krajach

• Demokratyzacja ma wiele przyczyn

• Zestaw zmiennych wyjaśniających nie jest taki sam we wszystkich krajach

• Poszczególne fale różnią się od siebie zestawami zmiennych wyjaśniających

• Poszczególne etapy demokratyzacji różnią się zestawami zmiennych wyjaśniających

• Wzór cykliczny: a-d-a-d-a-d

• Wzór drugiej próby: A-d-a-D

• Wzór demokracji przerwanej: A-D-a-D

• Wzór bezpośredniego przejścia: A-D

• Wzór dekolonizacyjny: D/a-D

Przyczyny trzeciej fali

1. Spadek prawomocności i dylemat dokonań

• Rozproszone vs. specyficzne poparcie polityczne

• Źródła prawomocności

• Demokracja daje możliwość alternacji władzy, autorytaryzm nie - to wzmacnia rozproszone poparcie w demokracji; inne są źródła prawomocności

• Prawomocność jest podkopywana przez:

• Kryzysy ekonomiczne, nieefektywność rządów autorytarnych itd.

• Porażki militarne

• Również przez spełnienie swoich obietnic

• Sposoby poradzenia sobie z kryzysem:

• Brak reakcji

• Nasilenie represji

• Wywołanie konfliktu międzynarodowego, odwołanie się do nacjonalizmu

• Stworzenie pozorów demokratyzacji i demokracji

• Faktyczna demokratyzacja

2. Rozwój ekonomiczny i kryzysy ekonomiczne

• Gospodarka wpływa na demokratyzacje na kilka sposobów:

• Kryzys paliwowy, przyczyniający się do spadku efektywności

• Wzrost wykształcenia, zaufania itd.

• Wykształcenie się klasy średniej

• Rozwój ekonomiczny sprzyja, ale nie jest warunkiem ani koniecznym, ani wystarczającym

3. Zmiany religijne

• Chrześcijaństwo a demokracja

• Protestantyzm a katolicyzm

• Trzecia fala jest „katolicka”

• Rozwój gospodarczy krajów katolickich

• Sobór Watykański II

• Pontyfikat Jana Pawła II

• Nowa polityka aktorów zewnętrznych

• Watykan

• Wspólnoty Europejskie

• KBWE

• USA: sankcje, oficjalne wystąpienia na forach międzynarodowych, wsparcie materialne dla opozycji

• ZSRR: glasnost i pieriestrojka

4. Efekt wzorowania lub lawiny

• Rozwój środków komunikacji, umożliwiający szybkie przekazywanie wiedzy o demokratycznych przewrotach

• Lawina przejść do demokracji w Ameryce Łacińskiej i przede wszystkim w Europie Środkowej i Wschodniej

• Czy fala demokratyzacji na Bliskim Wschodzie?

Demokratyzacja - syndrom trzeciej fali

• Mimo znaczących różnic demokratyzacje trzeciej fali miały wiele cech wspólnych (brak partyzantki, obcej interwencji zbrojnej)

• Kompromisy

• Wybory

• Niestosowanie przemocy

Kompromis i wymiana

• Negocjacje i kompromis to najważniejsze elementy demokratyzacji trzeciej fali (także w zastąpieniach i transformacjach)

• Porozumienia formalne i nieformalne

• Brak znacznego zróżnicowania sił aktorów

• Negocjacje prowadzone w tajemnicy

• Osiągane rezultaty krytykowane po obu stronach przez przeciwników porozumień

• Sukces gwarantowała „zdrada” interesów przez paktujących przywódców władzy i opozycji

• Charakterystyczna dla tego procesu była wymiana partycypacji i umiarkowania (deradykalizacji), jak również zbliżenie stanowisk władzy i opozycji

• Kwestia uczenia się - unikano popełnionych wcześniej błędów, również błędów innych krajów (efekt lawiny)

Zaskakujące wybory

• Są życiem demokracji i śmiercią dyktatury

• Stanowiły środek demokratyzacji, ale też jej cel

• Ich wyniki były zaskakujące - zwycięstwa opozycji

• W niewielkiej liczbie przypadków było inaczej (Bułgaria, Mongolia, Rumunia) - w wyniku braku jedności opozycji

Zaskakujące wybory - dlaczego?

• Alternacja władzy - być może każdy przywódca z czasem traci poparcie

• Taktyka proceduralnych oszustw - poza przypadkami skrajnymi - nie zapewniała powodzenia

• Powody, dla których organizowano wybory (zwiększenie legitymacji), były jednocześnie źródłami porażki

Zaskakujące wybory - dylemat partycypacja vs. bojkot

• Bojkot jako oręż opozycji w systemie niedemokratycznym

• Różnice w stosowaniu bojkotu (także możliwości jego stosowania) między krajami niedemokratycznymi, związane z charakterem systemu

• W trzeciej fali bojkot nie był efektywną taktyką opozycji

Ograniczona przemoc

• Przemoc jest wpisana w polityczną zmianę

• Trzecia fala jest pod tym względem wyjątkiem, liczba ofiar śmiertelnych jest względnie mała

• W części krajów przemoc poprzedziła demokratyzację

• Znaczna część zmian to były transformacje, w których nie było potrzeby stosowania przemocy

• Przewaga transformacji i przemieszczeń minimalizowała zakres przemocy

• Przemoc zależała od przyzwolenia ważnych aktorów zewnętrznych - a ci byli w większości wypadków przeciwni eskalacji przemocy

• Kwestia odpowiedzialnych za wykonanie rozkazów (heterogeniczność społeczeństwa, rozwój społeczno-gospodarczy)

• Stosowanie przemocy przez opozycję: spektrum od „nigdy” do „zawsze”; kwestia terroru

• Wpływ Kościoła i jego nauki

WYKŁAD 3 TEMAT: Konsolidacja demokracji.

• Problemy przemiany

• Problemy kontekstu

• Problemy systemowe

Problem kata

• Dylemat: sądzić i karać czy przebaczyć i zapomnieć?

• W latach siedemdziesiątych prawa człowieka stały się kwestią o globalnym zainteresowaniu i znaczeniu

• Systemy niedemokratyczne z reguły popełniają przestępstwa przeciw wolności i prawom człowieka

• I za to ich przedstawiciele są karani, a nie za występowanie przeciw demokracji

Sądzić i karać?

• Wymaga tego prawda i sprawiedliwość

• Osądzenie to moralny obowiązek wobec ofiar i ich rodzin

• Demokracja musi opierać się na rządach prawa

• Osądzenie będzie działać odstraszająco na siły bezpieczeństwa i wojsko w przyszłości

• Osądzenie jest konieczne, by pokazać siłę i skuteczność systemu demokratycznego

• Osądzenie jest konieczne, by ustanowić wyższość wartości i norm demokratycznych i nakłonić obywateli do ich uznania

• Jeśli nawet nie osądza się, lub osądza w ograniczonym stopniu, to należy ustanowić pełny, jawny i niepodważalny zapis zbrodni

Przebaczyć i zapomnieć?

• Demokracja opiera się na pojednaniu

• Demokracja nie może oznaczać zemsty

• Jako że czasami i opozycja nie jest bez winy, to amnestia dla wszystkich jest najbardziej pożądanym rozwiązaniem

• Niektóre zbrodnie reżimów mogły mieć „uzasadnienie” (terroryzm, zagrożenie dyktaturą komunizmem) i poparcie społeczne

• Wielu obywateli było w reżim zaangażowanych i ponosi częściową winę za jego działania

• Amnestia i pojednanie są najlepszymi fundamentami demokracji - a zbudowanie sprawnej demokracji jest ważniejsze niż rozliczenia, nawet jeśli są ku nim moralne racje

Problem kata w transformacjach

• Reżimy z reguły zapewniały sobie bezkarność, amnestię, wybaczenie itd. za cenę demokratyzacji

• Pojawia się zawsze pytanie, czy tak powstające systemy są demokratyczne, skoro nie karzą wrogów demokracji

Problem kata w zastąpieniach

• Tu próbowano rozliczać reżimy, gdyż były słabe - z różnym skutkiem

• Istotny jest czynnik czasu - im szybciej dokona się rozliczeń, tym lepiej (z czasem spada polityczne poparcie dla nich, ludzie zapominają jak zły był system)

• Rozliczenia nie mogą być zbyt głębokie - szczególnie wojsko nie może czuć się zagrożone jako instytucja

Problem kata w przemieszczeniach

• Tu kwestia rozliczeń jest kwestią kontraktu i funkcją siły negocjujących stron

• Prawda a sprawiedliwość

• Czasami prawda i sprawiedliwość mogą być zagrożeniem dla demokracji (akta, agenci, teczki itd.)

Problem pretorianina

• Trzy postacie stosunków cywilno-wojskowych, w zależności od charakteru reżimu

• W dyktaturach jednopartyjnych problemem jest zastąpienie zależności od partii podporządkowaniem demokracji

• W systemach, gdzie wojsko zostało zastąpione u władzy, problemem są zamachy na demokrację (zamach stanu to znak, że zachodzi demokratyzacja; nieudana oznacza powodzenie demokratyzacji)

• W systemach, gdzie wojsko oddało władzę i włączyło się w proces demokratyzacji, problemem jest ograniczenie władzy wojskowych, którzy w czasie demokratyzacji zastrzegają sobie duży wpływ na przebieg procesu (nowe ciała rządowe, specjalne zapisy konstytucyjne, wojskowi z rządzie, autonomia sił zbrojnych itd.)

Pięć sposobów reformy sił zbrojnych:

• Profesjonalizm

• Misja

• Przywództwo i organizacja

• Liczebność i sprzęt

• Status

Problem kontekstu

• Wojny partyzanckie

• Konflikty etniczne

• Skrajne ubóstwo

• Ostre nierówności społeczno-ekonomiczne

• Chroniczna inflacja

• Znaczne zadłużenie zagraniczne

• Terroryzm

• Upaństwowienie gospodarki

• Niemożność poradzenia sobie z problemami kontekstu bardzo szybko powodowała rozczarowanie rządami demokratycznymi

• Korelowało to z rozdrobnieniem sił opozycyjnych, konfliktami w ich łonie, niezrozumiałymi dla obywateli

• Pojawiała się tęsknota za autorytaryzmem

• Pamięć o dyktaturze robiła się coraz bardziej różowa

Rozwój demokratycznej kultury politycznej

• Prawomocność a skuteczność

• W systemie demokratycznym prawomocność opiera się nie tylko na dokonaniach, ale i na procedurach

• Sukces zależy od meta-konsensu w sprawach dla państwa najważniejszych - pewnych kwestii nie wolno poświęcać celom doraźnym, rywalizacji o władzę itd.

• Rozproszone poparcie polityczne musi się różnić od specyficznego

• Obywatele muszą zrozumieć, że demokracja opiera się na ewentualnej nieudolności rządzących i możliwości ich wymiany

• Demokracja nie oznacza koniecznie rozwiązania problemów - oznacza, że rządzących można zmienić, kiedy nie rozwiązują problemów

• Demokracja jest skonsolidowana wtedy, kiedy obywatele zrozumieją, że demokracja jest rozwiązaniem problemu tyranii, ale nie żadnego innego

Instytucjonalizacja demokratycznych zachowań politycznych

• Rozczarowanie przybierało cztery formy:

• Wycofanie, apatia

• Opór wobec rządzących ugrupowań

• Reakcja anty-establishmentowa, populistyczna

• Sprzeciw wobec demokracji

• Test dwóch zmian - alternacja

Warunki sprzyjające konsolidacji

• Wcześniejsze doświadczenia demokratyczne

• Rozwój gospodarczy

• Wpływ aktorów zewnętrznych

• Okres trzeciej fali (wcześniej przeważały przyczyny wewnętrzne, później zewnętrzne i lawinowe)

• Przejście bez przemocy (ale są też argumenty, ze przemoc zwiększy awersję do autorytaryzmu i samego przejścia, co przyczyni się do konsolidacji)

• Rodzaj przejścia: przemieszczenia, transformacje, zastąpienia

• Problemy kontekstu: musi istnieć konsensus co do ich rozwiązywania

• Charakter reżimu niedemokratycznego (tu brak jasnych dowodów empirycznych)

• Meta-wybór instytucjonalny: parlamentaryzm a prezydencjalizm (tu brak jasnych dowodów empirycznych)

Paradoksy demokracji

Współczesna sytuacja demokracji

• Demokracja zdaniem L. Diamonda to ustrój najlepszy z możliwych, ale zarazem najtrudniejszy do utrzymania

• Spośród wielu sprzeczności, istniejących w demokracji, trzy paradoksy mają największy wpływ na jakość współczesnej demokracji

Konflikt vs. konsensus

• Demokracja oznacza różnice zdań i podziały, ale na gruncie zgody i spoistości

• Obywatele powinni się dopominać o swoje, ale również powinni uznawać autorytet władzy (prawomocność władzy)

Prawomocność władzy: legitymacja i legitymizacja

„Należy również dokonać rozróżnienia między legitymacją (prawomocnością) a legitymizacją (uprawomocnieniem). Jeżeli bowiem przez legitymację rozumieć pewien stan systemu politycznego, ładu społecznego, wówczas legitymizacja jest definiowana jako proces wiodący do tego stanu” (Sokół 1997: 16).

Pojęcie władzy prawomocnej

„Możemy powiedzieć, że władza jest legitymizowana o ile: a) jest zgodna z ustalonymi regułami; b) reguły te znajdują usprawiedliwienie w przekonaniach zarówno sprawujących władzę, jak i podporządkowanych tej władzy; c) istnieją przejawy akceptacji określonych stosunków władzy ze strony podporządkowanych. Są to trzy poziomy legitymizacji: reguł, przekonań i zachowań” (Beetham 1995: 288).

Prawomocność jako źródło stabilności systemu

„Dotychczasowe doświadczenie wskazuje na to, że żadne panowanie nie zadowala się dobrowolnie wyłącznie materialnymi lub jedynie afektywnymi, czy też wyłącznie wartościoworacjonalnymi motywami jako szansami swego trwania. Każde stara się także wzbudzić i kultywować wiarę w swą prawomocność” (Weber 2002: 159).

Prawomocność jako zmienna

• Prawomocność nie jest zmienną zerojedynkową (alternatywa: posiadanie przez system prawomocności lub jej brak) - jej poziom to raczej zmienna wielowartościowa (kontinuum: brak prawomocności - prawomocność absolutna)

• Zatem prawomocność może być stopniowo wzmacniana lub osłabiana - a każda zmiana jest ważna (zgodnie z bezdyskusyjnym twierdzeniem, że im więcej prawomocności, tym dla systemu lepiej, a im jej mniej, tym dla systemu gorzej)

Konflikt vs. konsensus

• Demokratyczna kultura jest kulturą „mieszaną”

• Utrzymuje równowagę między rolą poddanego i uczestnika

• Jej elementami są: tolerancja dla opozycji i odmienności poglądów; zaufanie do innych aktorów politycznych; gotowość do współpracy i kompromisów; elastyczność, umiarkowanie, cywilizowane obyczaje

• Poszanowanie tych cnót w słowach i czynach pozwala trwać demokracji

Konflikt vs. konsensus - jak rozwijają się demokratyczne obyczaje?

• Sprzyja im edukacja

• Sprzyja im rozwój społeczno-ekonomiczny

• Sprzyja im podwyższenie umiejętności i szans życiowych obywateli

• Kultura demokratyczna jest zarówno przyczyną, jak i skutkiem efektywnego działania demokracji

Konflikt vs. konsensus - paradoks

• Aby przetrwać, demokracja musi powściągnąć konflikt

• Ale umożliwiające to mechanizmy nie powstają z dnia na dzień

• Konflikt ma z reguły podłoże klasowe - w każdym systemie istnieją nierówności, są zyskujący i tracący na zmianie

• Czasami, aby załagodzić konflikt w dalszej perspektywie, konieczne jest jego zaostrzenie w bezpośredniej perspektywie

• Demokracja nie przetrwa, jeśli sprzeczne interesy nie zostaną pogodzone

• Reforma będzie udana, jeśli koszty, jakie muszą ponieść uprzywilejowani obalając demokrację, będą wyższe od kosztów związanych z samymi reformami

Reprezentatywność vs. sterowność

• Władza musi móc wcielać w życie decyzje w sposób szybki i energiczny

• Ten wymóg wchodzi w konflikt z innym wymogiem - utrzymania władzy w stanie odpowiedzialności wobec społecznego nadzoru

Reprezentatywność vs. sterowność a korupcja

• Czasami jednak żywotność instytucji odpowiedzialności publicznej sprzyja zwiększaniu skuteczności władz, sterowności

• Tak jest w wypadku korupcji, która jest dla demokracji zabójcza, niszczy podstawy gospodarki i zmienia proces polityczny, brutalizując rywalizację o władzę

• Jedynym środkiem zaradczym jest społeczna odpowiedzialność władz, wolna prasa, społeczeństwo obywatelskie, niezależny wymiar sprawiedliwości

Reprezentatywność vs. sterowność w nowych demokracjach

• Jaki system najlepiej rozwiązuje ten problem?

• J. Linz twierdzi, że najlepszy dla nowych demokracji jest system parlamentarny

• Rząd odpowiedzialny przed ustawodawcą

• Brak charakterystycznej dla systemów prezydenckich zasady „winner takes all”

• Nie ma problemu kohabitacji

Reprezentatywność vs. sterowność a system wyborczy

• PR czy FPTP

• PR jest mniej sterowny, bo:

• Parlamentarzyści nie są indywidualnie odpowiedzialni przed wyborcami

• Fragmentacja może powodować, że zawsze będzie rządził ta sama koalicja, mimo zmian preferencji wyborców

• Wzmocnienie małych partii

Reprezentatywność vs. sterowność a stabilność demokracji

• Czasami więcej stabilność oznacza mniej reprezentatywności

• Przykładem są RFN, Turcja, Izrael

Przyzwolenie vs. efektywność

• W demokracji zawsze istnieje pokusa kształtowania polityki w perspektywie najbliższych wyborów

• Może to dawać dobre efekty, ale tylko na krótką metę

• W dłuższej perspektywie uniemożliwia dobrą politykę ekonomiczną, a ta jest w każdym systemie politycznym najważniejsza

• Kraje niedemokratyczne mogą sobie pozwolić na politykę „zaciskania pasa”, ponieważ ich władze nie są odpowiedzialne przed wyborcami

• Młode demokracje wymagają zmian ekonomicznych - te są zaś możliwe, gdy zostanie zawarte porozumienie

Porozumienie w sprawie reform ekonomicznych

• Dotyczy ogólnego kierunku i zasad zmian

• Wymaga rezygnacji z określonych wezwań i strategii politycznych (np. nieodpowiedzialnej licytacji obietnic)

• Wymaga wyrzeczenia się określonych roszczeń

• Wymaga zagwarantowania, że ciężary reform zostaną względnie równo podzielone w społeczeństwie

Co gwarantuje sukces?

Polityka liberalna (gospodarki otwarte na rynek, konkurencyjne, ceniące indywidualny wysiłek, inicjatywę)

Pomoc międzynarodowa (programy pomocowe)

Wyważenie interwencji państwa (nie za dużo, ale i nie za mało)

A przede wszystkim konsekwencja

Rady dla młodych demokracji

• Dojść do powszechnego konsensusu w sprawie polityki ekonomicznej

• To wymaga twórczego budowania instytucji, społecznej edukacji i przysposobienia elit

WYKŁAD 4 TEMAT: Kryzys demokracji

Jak mierzyć jakość demokracji?

• aby coś powiedzieć o kryzysie, trzeba jakoś zmierzyć jakość demokracji, trzeba mieć kryteria, wedle których będzie się jej stan oceniać

• Andreev (2005) wyróżnia pięć wymiarów, na których można mierzyć jakość demokracji (współzawodnictwo charakter rywalizacji w systemie politycznym, uczestnictwoo jakości demokracji świadczy, jak członkowie angażują się w demokratyczne procedury, czy mają możliwość angażowania się w nie, reprezentacja, rozliczalność na ile system zapewnia rozliczenie systemu tych ludzi którzy są u władzy, jeżli będzie mało nowych ludzi (kartele) to rozliczalność będzie mała, równość politycznego wpływu)

Sukces?

• mamy do czynienia z bezprecedensowym rozprzestrzenianiem się w świecie idei demokratycznych - wciąż wzrasta liczba krajów uznawanych za demokratyczne np. Afryka, Azja płd wschodnia od lat 90-tych, presja świata demokratycznego, przekonanie, że demokracja jest najlepszym ustrojem, by żyć znośnie, jednak ważne jest wprowadzenie w procesie pokojowyma nie wojny np. Irak

• na naszych oczach dochodzi do demokratycznych przełomów

• demokracja przestała być zjawiskiem jednego kręgu kulturowego - udało się ją wyeksportować, zaszczepić i skonsolidować w wielu krajach o zupełnie różnej od europejskiej kulturze np. Japonia, Turcja, Tajwan, Korea Płd, Indie.

• Francis Fukuyama ogłosił na początku lat dziewięćdziesiątych „koniec historii”, uznając, że przyszłość świata należy do jednego modelu ustrojowego - liberalnej demokracji

• Samuel Huntington, choć świadom postępów demokracji, twierdzi, że nie wszyscy do demokracji dadzą się przekonać i czeka nas „zderzenie cywilizacji”

Kryzys?

• spada zadowolenie z demokracji, a wskutek tego osłabiana jest prawomocność demokratycznego porządku, szczególnie tych, którzy długo żyją pod rządami demokratycznymi

• maleje uczestnictwo w życiu politycznym, przede wszystkim w wyborach, najważniejszej demokratycznej procedurze, przypuszcza się że obywatele krajów demokratycznych coraz lepiej wykształceni, coraz więcej wiedzą, chcą inaczej wpływać na życie polityczne, a nie raz na 4 lata wrzucić do urny kartę wyborczą

Czy spadająca frekwencja ma znaczenie?

• niska frekwencja ma znaczenie w dwóch wypadkach:

• po pierwsze, gdy koreluje z nierównościami społecznymi

• po drugie, gdy oznacza de-legitymizację systemu

• z reguły obie sytuacje są ze sobą ściśle powiązane zwykle nierówności prowadzą do de-legitymizacji systemu

Dwie koncepcje uczestnictwa wyborczego w demokracji:

• partycypacyjna (klasyczna): system demokratyczny działa prawidłowo jedynie wówczas, gdy cieszy się wysokim poziomem uczestnictwa obywateli, im niższa frekwencja wyborcza tym polityka bardziej liberalna

• uczestnictwo wyborcze ma fundamentalne znaczenie dla równości რ niskie uczestnictwo, które z reguły jest nierówne (Tingsten 1937; Lijphart 1997), prowadzi do nierównej reprezentacji i nierównego politycznego wpływu

• elitarystyczna (rewizjonistyczna) niskie uczestnictwo wyborcze jako dowód na zadowolenie obywateli z działania systemu demokratycznego

• „[...] bierność może odzwierciedlać fakt, iż ludzie mają bardziej interesujące zajęcia niż zajmowanie się polityką, a ciała rządowe i rozbudowane organizacje funkcjonują dobrze pomimo takiej apatii” (Lipset 1995: 232).

Czy spadek frekwencji we współczesnych demokracjach ma znaczenie?

• niestety tak, bo pokrywa się, a czasami wręcz przyczynia się do powiększania nierówności społecznych

• niestety tak, bo współcześnie często oznacza de-legitymizację systemu

A zatem kryzys?

• niestety raczej tak

• jakie są wobec tego jego przyczyny?

Przyczyny kryzysu demokracji

• współczesne systemy demokratyczne nie są w stanie należycie wypełniać swych ról, odpowiadać na potrzeby obywateli

• obywatele zmieniają się dużo szybciej niż systemy; są coraz lepiej wykształceni i poinformowani (rewolucja informatyczna), coraz zamożniejsi, zmieniają się ich style życia (postmaterializm)

• tymczasem infrastruktury instytucjonalne pozostają bez większych zmian (freezing hypothesis) np. W Wielkiej Brytanii demokracja taka jak w latach 30-tych . Wg Ingelharta jesteśmy pokoleniami które po II wojnie światowej nie znają zagrożenia życia i wojny , zmienia się sposób myślenia. Przełom w latach 70-tych, roczniki urodzone po wojnie, różnią się rodzajem potrzeb. Te systemy nie są w stanie wypełniać swojej roli, b osą dostosowane do innego rodzaju potrzeb.

• zmiany rozbudzają wcześniej nieistniejące potrzeby - obywatele, mniej zainteresowani produkcją i konsumpcją (dobrami materialnymi), kierują swą uwagę ku sferze publicznej, i chcą mieć w niej więcej do powiedzenia

• tego nie są im w stanie zapewnić tradycyjne instytucje demokratyczne

• pojawia się rozczarowanie demokracją przedstawicielską, obywatele zwracają się ku demokracji bezpośredniej i deliberatywnej (wybierani są losowo spośród obywateli , którzy później deliberuja na zebraniach), chcemy mieć realny wpływ na to, co się dzieje w kraju

Wyzwania wobec demokracji

• demokracja a globalizacja - konieczność wyłączenia pewnych sfer życia społecznego spod demokratycznej kontroli w imię:

• 1) konkurencyjności gospodarki

• 2) bezpieczeństwa państwa

• 3) ze względu na nacisk międzynarodowy

• demokracja a globalizacja - konieczność tworzenia ponadnarodowych bytów quasi-państwowych, w których trudno zapewnić demokrację:

• 1) ze względu na suwerenność tworzących je podmiotów - ograniczenie podstawowej dla demokracji zasady większości (UE)

• 2) ze względu na trudny do ominięcia problem wielkości zrzeszających się krajów (dylemat równości krajów czy obywateli)

Wyzwania wobec demokracji

• demokracja a populizm - wszechwładza tłumu może być groźna:

• 1) dla gospodarki

• 2) dla wolności i demokracji

14

---