GEOGRAFIA SPOŁECZNO-EKONOMICZNA POLSKI

1. Obszar i granice Polski:

• Powierzchnia państwa Polskiego wynosi: 322 577 km², w tym:

• obszar lądowy (wraz z wodami śródlądowymi): 311 904 km² (96,7%)

• morskie wody wewnętrzne 1 911 km² (0,6%)

• morze terytorialne 8 682 km² (2,7%)

• wyłączna strefa ekonomiczna - 22 634 km²

OBSZAR PAŃSTWA POLSKIEGO - 312 685 km²

TERYTORIUM - powierzchnia lądowa i wodna oraz przestrzeń znajdująca się nad i pod powierzchnią lądową i wodną:

- morza terytorialne: pas wód morskich wzdłuż brzegu o szerokości 12 mil morskich

- morskie wody wewnętrzne: wody zatok, których wylot węższy niż 24 mile morskie, wybrzeże w całości należy do państwa.

1 mila morska = 1852 metry

wyłączna strefa ekonomiczna - obejmuje wody, dno morza i znajdujące się pod nim wnętrze Ziemi. Wyłączne strefy ekonomiczne państw nadmorskich ustanowiono w 1982 roku (konferencja w Montago Bay na Jamajce).

[Państwo jest właścicielem zasobów żywych, przedmiotów znajdujących się na dnie oraz bogactw mineralnych leżących pod dnem swojej strefy ekonomicznej. Wszelka działalność w obrębie strefy wymaga zezwolenia właściciela strefy ekonomicznej. Dozwolona jest jedynie żegluga handlowa.]

Długość granic państwowych: 3 582 km, w tym:

• 85,3% granice lądowe

• 14,7% granice morskie

Łącznie z Mierzeją Helską, Zalewem Wiślanym, Zalewem Szczecińskim, długość lini brzegowej: 788 km; morska granica państwowa: 528 km.

Najdłuższa granica państwowa to granica polsko-czeska. (22,1%)

Współczynnik rozwinięcia granicy państwa polskiego: 1,79

Współczynnik rozwinięcia granic - iloraz długości granicy jakiegoś obszaru i obwodu koła o powierzchni tego obszaru.

Im większa wartość współczynnika, tym większe rozwinięcie granic.

Najbardziej rozwinięte granice w Europie ma Norwegia, Szwecja, Holandia, Grecja. Najmniej: Czechy, Luksemburg, Rumunia, Słowacja, Francja, Polska

[W Europie Polska pod względem powierzchni zajmuje 9. miejsce! Większą powierzchnię mają: Rosja, Ukraina, Francja, Hiszpania, Szwecja, Niemcy, Finlandia, Norwegia. Kolejne miejsca po Polsce zajmują: Włochy, Wielka Brytania, Rumunia.]

2. Położenie geograficzne Polski:

Rozciągłość południkowa państwa: 689 km

Rozciągłość równoleżnikowa: 649 km

Punkt najbardziej wysunięty na:

• północ: Przyl. Rozewie (54^o50'N)

• południe: szczyt Opołonek (49^o00'N)

• zachód: Stary Kostrzynek koło Cedyni (14^o07'E)

• wschód: Zosin koło Hrubieszowa (24^o08'E)

Miejscowość PIĄTEK - środek geometryczny Polski. Przybliżony środek geograficzny Europy znajduje się na terenie Podlasia.

Granice Polski obejmują swym zasięgiem 4 wielkie krainy geograficzne:

• Nizina Środkowoeuropejska

• Nizina Wschodnioeuropejska

• pas starych gór i wyżyn

• Obszar młodych gór fałdowych

Pasy morfologiczne rzeźby:

• nadmorski

• młodoglacjalny

• równiny peryglacjalne

• stare góry i wyżyny

• obszar podkarpacki

• obszar karpacki

Największa depresja: miejscowość Raczki: - 1,8 m

3. Położenie geopolityczne:

Położenie geopolityczne w przeciwieństwie do geograficznego nie jest stałe. Jest częściowo zależne od położenia geograficznego, a także od ukształtowania powierzchni i innych cech środowiska przyrodniczego.

Na położenie geopolityczne wpływa:

• układ granic państwowych

• sytuacja polityczna

• sytuacja militarna

• przebieg szlaków handlowych

• położenie względem mórz

• położenie względem wielkich obszarów gospodarczych

• położenie względem aglomeracji miejsko-przemysłowych

Położenie geopolityczne decyduje o:

• bezpieczeństwie danego kraju

• jego polityce zagranicznej

• stosunkach z sąsiadami

• gospodarce

• rozwoju cywilizacyjno-kulturowym itd.

Polska leży w tzw. Europie Środkowej - z powodu położenia geograficznego oraz odrębności fizjologicznej, historycznej, kulturowej

Jądrem Europy są 4 centralnie położone kraje: Polska, Czechy, Słowacja, Węgry

- obszary zalążkowe Polski - terytorium Polan i Wiślan

- bramy: Morawska, Krakowska, Przemysła

KSZTAŁTOWANIE SIĘ GRANIC POLSKI

Granica zachodnia:

• konferencja jałtańska (luty 1945 rok) - przyznanie Polsce obecnych ziem zachodnich

• konferencja poczdamska (lipiec 1945 rok) - ustalenie granicy zachodniej Polski na Nysie Łużyckiej, Odrze, linii na zachód od Szczecina i Świnoujścia.

• 1950 rok - uznanie i ratyfikowanie granicy z Polską przez byłą NRD

• 1970 rok - uznanie granicy z Polską przez RFN

Granica południowa:

• granica Czechosłowacji z Niemcami i z Polską sprzed 1938 roku

• w 1938 roku Niemcy zajeli część Sudetów należących do ówczesnej Czechosłowacji, a Polska Zaolzie.

Granica wschodnia:

• konferencja teherańska (listopad 1943 rok) ustalenie wschodniej granicy Polski wzdłuż linii Curzona (linia Curzona - linia wytyczona w 1920 roku przez brytyjskiego ministra spraw zagranicznych Curzona. Podstawą jej wytyczenia był czynnik narodowościowy)

• sierpień 1945 r. - porozumienie między rządami Polski i ówczesnego ZSRR ustalające przebieg granicy wschodniej Polski

• luty 1951 r. - modyfikacja przebiegu granicy wschodniej. Polska oddaje tereny położone na wschód od Bugu koło Sokala (480km²), a otrzymuje tereny położone koło Ustrzyk Dolnych (480km²)

Granica północna:

• morska - granica naturalna

• lądowa - wytyczona dopiero w 1958 roku w oparciu o porozumienie Polski i ZSRR

PODZIAŁY ADMINISTRACYJNA POLSKI

Zmiany: 1946 r. (14 woj.), 1957 r. (17 woj.), 1975 r. (49 woj.), 1999 r. (16 woj.)

Obecny podział administracyjny również wzbudzał wiele kontrowersji, województw miało być mniej. Dyskutowano odnośnie powstania woj. Opolskiego, Kujawsko-Pomorskiego... Województwa Lubuskie oraz Kujawsko-Pomorskie mają dwa miasta - siedziby władz.

Gminy: wiejskie, miejskie, wiejsko-miejskie

Podział na: województwa, powiaty, gminy

Podział terytorialny (31.12.2010)

województwa (16)

powiaty (316) miasta na prawach powiatu (65)

gminy wiejskie gminy miejsko- gminy miejskie (306)

(1576) wiejskie (597) miejscowości wiejskie (43 047)

UKSZTAŁTOWANIE TERENU

Wysokość n.p.m. wpływa na wszystkie elementy środ. przyr. Intensywność urzeźbienia

Tereny równinne i faliste - 50% wody wsiąka w glebę

Tereny górskie - 20% wody wsiąka w glebę

Większe spływy powierzchniowe opadów w górach - zagrożenie powodziowe (dorzecze górnej Odry i Wisły).

Nachylenie

20% - trwałe pokrycie roślinnością lub specjalne zabezpieczenie

30 - 50^o - trwałe pokrycie roślinnością, lasy o ograniczonej możliwości wykorzystania gospodarczego.

Ponad 50^o - gleba nie utrzymuje się, brak zwartej szaty roślinnej.

Osuwiska - Karpaty fliszowe, wybrzeża klifowe Morza Bałtyckiego (efekt abrazji)

Nachylenie stoków kształtuje stosunki cieplne.

Ukształtowanie terenu, a wykorzystanie gospodarcze:

• osadnictwo - wykorzystanie cieplejszych i bardziej suchych stoków południowych

• rolnictwo (wystawa południowa a sadownictwo)

• leśnictwo

• turystyka

• energetyka (elektrownie szczytowo-pompowe)

[Bogata rzeźba - bariera dla mechanizacji rolnictwa, postępu technicznego, rozwoju infrastruktury na obszarach wiejskich. Stoki południowe - zagrożenie przymrozkami (najbezpieczniejsze stoki mieszane np. SE)]

Erozja gleb - najsilniejsza na pojezierzu i terenach górskich

KLIMAT

Położenie geograficzne polski i ukształtowanie jej powierzchni sprawiają, że klimat kraju charakteryzują częste zmiany pogody i znaczne wahania długości poszczególnych pór roku.

Nasłonecznienie:

W polskich warunkach możliwość wykorzystania energii słonecznej jest znacznie zróżnicowana:

• średnia gęstość energii słonecznej wynosi 950 - 1250 kWh/m²

• średnie nasłonecznienie wynosi 1600 h - najdłuższe nad morzem, najkrótsze na Dolnym Śląsku.

[Dostępne technologie są drogie. W budownictwie mieszkaniowym zwrot poniesionych nakładów często przekracza trwałość urządzenia. W obiektach o dużym zużyciu wody np. pensjonatach, hotelach, basenach opłacalność wzrasta kilkakrotnie. Warto tam stosować kolektory słoneczne.]

Temperatury:

Średnie izotermy stycznia układają się południkowo i wykazują spadek temp. na wschodzie.

(najniższe temperatury - Karpaty, Sudety, Suwałki, Podlasie)

Najcieplej w tym czasie (-1,5^oC) jest na zachodzie, gdzie klimat kształtuje się pod wpływem cieplejszych mas powietrza polarno-morskiego oraz na wybrzeżu Bałtyku.

Wiatr:

Warunkiem podstawowym do wykorzystania wiatru do celów energetycznych jest prędkość na poziomie 6 - 7m/s, minimum 3 - 4 m/s. Dla prędkości poniżej 4m/s nieopłacalna.

[Energia przenoszona przez dolne masy powietrza charakteryzuje się dużą zmiennością i zależy od: temperatury, prędkości, ciśnienia i warunków geograficznych. Wykorzystanie wiatru do celów energetycznych ma największe uzasadnienie ekonomiczne na:

- wybrzeżu, Suwalszczyźnie i Równinie Mazowieckiej]

Długość trwania okresu wegetacyjnego - mapa. (najkrótszy - poniżej 190 dni - na północnym-wschodzie; najdłuższy - ponad 220 dni - południowy-zachód i kotliny podkarpackie + okolice Poznania)

Opady:

Opady są głównym źródłem zasilania wód lądowych. Największe roczne sumy opadów, ponad 1000 mm, występują w górach (Tatry, Kasprowy), wyżyny podobnie jak pojezierza otrzymują średnio już tylko 600 - 700 mm opadów. Na nizinach opady są najniższe, 500 - 600 mm, a na Nizinie Wielkopolskiej nawet poniżej 500 mm!

GLEBY:

1. Gleby strefowe (zonalne) - 75% powierzchni kraju (brunatne, płowe, rdzawe, bielicowe, bielice)

- związane z określonymi warunkami przyrodniczymi,

- kształtują się ze skał macierzystych,

- zajmują znaczną powierzchnię danej strefy,

- mają dobrze rozwinięty i nienaruszony profil.

Gleby brunatnoziemne zajmują 51% powierzchni kraju, gleby bielicoziemne - 25%

2. Gleby pozastrefowe (ekstrazonalne) - 1% powierzchni kraju (czarnoziemy, gleby cynamonowe)

3. Gleby śródstrefowe (intrazonalne) - 5% powierzchni kraju (mady, czarne ziemie, rędziny, gleby bagienne)

4. Gleby niestrefowe (azonalne) - gleby górskie, urbisole, industrisole - nie mają w pełni wykształconego profilu glebowego

[Największy sad jabłonowy w Europie znajduje się w okolicy Grójca (na południe od Warszawy).]

Bonitacja gruntów ornych w Polsce:

- określa przydatność poszczególnych typów gleb do uprawy określonych kultur roślin. (klasyfikacja zawiera VII klas, klasa I - najlepsza)

W Polsce przeważają gleby klasy III. i IV (a i b):

I. 0,5%, II. 3,3%, III. 25,2%, IV. 38,7%, V. 19,9%, VI. 11,5% (duży udział gleb V i VI klasy jest niepokojący).

[W Polsce jeszcze do niedawna nie przywiązywano dużego znaczenia do jakości gleb. Dopiero w latach 90. zaczęto zajmować się tym problemem. Bardzo dobry stan sanitarny gleb - znikoma zawartość podstawowych metali ciężkich (ołów, cynk, miedź, nikiel, kadm) w glebie 98% powierzchni UR - grupa zanieczyszczenia 0 lub 1. Gleby zanieczyszczone (IV i V stopień zanieczyszczenia) występuje jedynie punktowo]

Zmiany przeznaczenia gruntów rolnych. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 1995 roku wraz z późniejszymi zmianami. Decyzje o zmianach podejmują:

• I. II. klasa - minister rolnictwa

• III. i IV. klasa - wojewoda

• V. i VI. - wojewoda lub burmistrz/wójt

[Gmina Tarnowo Podgórne - jedna z najbogatszych gmin, mimo iż nie posiadała gruntów komunalnych to wykorzystała położenie przy głównym szlaku transportowym i wypracowała dobrą ścieżkę prowadzenia inwestorów. ]

ZASOBY WODNE

Opady atmosferyczne

↑

Osady atmosferyczne ← Zasoby wodne Polski → Wody podziemne

↓

Wody powierzchniowe

• Polska należy do najuboższych w zasoby wodne krajów europejskich!

Sieć wodna - sieć rzeczna, jeziora, tereny podmokłe, kanały, sztuczne zbiorniki i rowy.

Wody powierzchniowe:

• asymetryczna sieć rzeczna

• rzeki górskie i nizinne

• śnieżno-deszczowy ustrój zasilania rzek

• nierównomierne rozmieszczenie sieci rzecznej

• północno-zachodni kierunek spływu większości wód powierzchniowych

• największe obszary źródliskowe - Karpaty i Sudety

• wezbrania roztopowe i opady letnie

Transport rzeczny - w Polsce dobre warunki dla jego rozwoju, ale nie wykorzystywane.

Biały węgiel - wykorzystywanie (spadku) spływu rzecznego do pozyskiwania energii.

Jeziorność - powierzchnia jezior przypadająca na 100 km² (w Polsce niewielka)

Największe jeziora w Polsce:

Śniardwy (113,8km²), Mamry (104,4km²), Łebsko (71,4km²), Dąbie (56,0km²), Miedwie (35,3km²)

Najgłębsze jeziora w Polsce:

Hańcza (108,5m), Drawsko (79,7m), Wielki Staw (79,3m), Czarny Staw (76,4m), Wigry (73,0m)

Wody podziemne - ocena obszarów w Polsce pod kątem zasobności w wody podziemne. Najbardziej zasobne: okolice na południe od Warszawy, na zachód od Torunia i okolice Wielunia. Najmniej zasobne: południowa część Polski, obszary górskie, centrum Wielkopolski.

Energia geotermalna jest wewnętrznym ciepłem Ziemi nagromadzonym w skałach oraz w wodach wypełniających pory i szczeliny skalne. Ogromna ilość ciepła nagromadzonego jest w jądrze i w skorupie ziemskiej. W jądrze temp. dochodzi do 4000^oC - 4500^oC, a pod skorupą ziemską do 1000^oC. Zachodzi nieustający przepływ ciepła od wnętrza Ziemi do górnych warstw skorupy ziemskiej. Pozyskiwanie złóż pary z dużych głębokości do produkcji energii elektrycznej jest na dzisiejszym etapie technologicznym nieopłacalne ekonomicznie.

W Polsce występują naturalne baseny sedymentacyjno-strukturalne, gdzie występują gorące wody podziemne.

Ekstremalne zjawiska klimatyczne powodują duże straty gospodarcze. W Polsce miały miejsce w 1992 roku (susza) i w 1997 roku (powódź w dorzeczu Odry i górnej Wisły). W ostatnich latach nasiliły się huraganowe wiatry, które powodują straty w energetyce.

FORMY OCHRONY PRZYRODY

Wśród form ochrony przyrody w Polsce wyróżnia się:

• Parki Narodowe

• Rezerwaty Przyrody

• Parki Krajobrazowe

• Obszary chronionego krajobrazu

• Obszary Natura 2000

• Pomniki przyrody

• Stanowiska dokumentacyjne

• Użytki ekologiczne

• Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

• Ochronę gatunkową roślin, zwierząt i grzybów

Formy te tworzą wielkoprzestrzenny system obszarów chronionych.

22% powierzchni - obszary chronionego krajobrazu. W Polsce istnieje ok. 120 Parków Krajobrazowych.

Parków Narodowych jest 23. Zajmują one 1% powierzchni kraju. Wśród nich najliczniej odwiedzane to: Tatrzański PN, Wielkopolski PN, Karkonoski PN. Parkiem

Narodowym o największej powierzchni jest Biebrzański PN (59 223 ha), o najmniejszej powierzchni: Ojcowski (2 146 ha)

Najstarszym natomiast jest Białowieski (1947 - rok powstania). Białowieski PN jest jedynym polskim PN na liście UNESCO (od 1979 roku).

Obszary prawnie chronione w latach 1995-2010 tendencja wzrostowa

Formy ochrony przyrody	Dane na rok 2010
ogółem	32,1%
parki narodowe	1,0%
rezerwaty przyrody	0,5%
parki krajobrazowe	8,0%
obszary chronionego krajobrazu	22,1%
stanowiska dokumentacyjne	0,0%
zespoły przyrodniczo-krajobrazowe	0,3%
użytki ekologiczne	0,1%

Do międzynarodowej sieci Rezerwatów Biosfery należą:

1. Babiogórski PN

2. Białowieski PN

3. Bieszczadzki PN

4. Karkonoski PN

5. Słowiński PN

6. Tatrzański PN

Park Narodowy - obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz wszystkie walory krajobrazowe.

CELE tworzenia PN:

- zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych

- przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody

- odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów

Projekty:

- studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin

- miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

- planów zagospodarowania przestrzennego województw, morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych (Polskie parki wpisane zostały na listę tej unii).

Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju

W 2003r. w Polsce były 64 parki krajobrazowe.

Obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów formami chronionymi przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-4 i 6-9 (parki narodowe, krajobrazowe, rezerwaty).

Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi

- faunistyczne 133 (9,8%)

- krajobrazowe 99 (7,9%)

- leśne 691 (51%)

- torfowiskowe 134 (9,9%)

- florystyczne 162 (12%)

- wodne 28 (2,1%)

- przyrody nieożywionej 70 (5,2%)

- stepowe 33 (2,4%)

- słonoroślowe 4 (0,3%)

-- ogółem 1354

Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie

Stanowiskami dokumentacyjnymi są nie wyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych

Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nie użytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamienice, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania

Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne

Techniczne formy ochrony środowiska:

- oczyszczalnie ścieków (po roku 1980 jest coraz lepiej; nadzór nad zakładami przemysłowymi zagrażającym środowisku; bardziej dotkliwe kary)

- urządzenia redukujące emisję zanieczyszczeń gazowych i pyłowych (filtry)

elektrownia Bełchatów (nowoczesne technologie redukcji zanieczyszczeń, metodą chemiczną z zanieczyszczeń produkowany jest gips)

- wysypiska śmieci (nowoczesne, odpowiednio zabezpieczone)

- nowoczesne technologie produkcji (ograniczają produkcję śmieci; wykorzystanie w cyklach produkcyjnych „rzeczy odzyskanych” -recycling)

- segregacja śmieci

Przestrzenne formy ochrony przyrody, m.in.:

- pasy zadrzewień śródpolnych

- zagłębienia śródpolne

- poprawa małej retencji (utrzymanie, odtwarzanie funkcji małych zbiorników wodnych)

Jednostki tektoniczne Polski - mapa

- 4 podst. jednostki tektoniczne - zróżnicowana budowa piętrowa

- 7 regionów mineralogenicznych - struktury te kształtowały się w kolejnych cyklach orogenicznych

Platforma wschodnioeuropejska:

• sól kamienna (+ sól potasowa) - Wyniesienie Łeby

• rudy żelaza z domieszką rud metali nieżelaznych (tytan, wanad) - Wyniesienie Mazursko-Suwalskie (nie eksploatowane ze względu na ochronę przyrody; tzw. „zielone płuca Polski”; liczne parki narodowe)

• węgiel kamienny - Lubelskie Zagłębie Węglowe, kopalnia Bogdanka

• margle, kreda pisząca - Obniżenie Nadbużańskie

• fosforyty (okolice Annopola) - Niecka Brzeżna (synklinarium brzeżne bywa zaliczane do platformy paleozoicznej)

• ropa naftowa - okolice Żarnowca, szelf bałtycki - na północ Pd przyl. Rozewie oraz wyż. lubelska

Platforma paleozoiczna:

• sól kamienna - Wał Kujawsko-Pomorski, rygiel Szamotulsko-Obornicki (pogranicze Niecki Szczecińskiej i Łódzkiej)

• węgiel brunatny (okolice Konina, Turku) - Niecka Mogileńsko-Łódzka, Niecka Miechowska

• rudy miedzi i sól kamienna - Monoklina Przedsudecka

• rudy cynku i ołowiu - Monoklina Śląsko-Krakowska

• ropa naftowa i gaz ziemny (często współwystępują ze sobą, ale np. w okolicach Ostrowa występuje głównie gaz, natomiast na Pomorzu - głównie ropa naftowa)

Masywy Paleozoiczne i Kaledońsko-Waryscyjskie

• wapienie, dolomity, piaskowce, margle - G. Świętokrzyskie

• żelazo, miedź, kalcyt żyłowy, galena - G. Świętokrzyskie; wydobycia zaniechano

• gnejsy, margle, melofiry, porfiry - Sudety

• miedź - Sudety (Złotoryja, Bolesławiec)

• węgiel brunatny - Sudety (Turoszów)

• węgiel kamienny - Sudety (Wałbrzych, Zagłębie Górnośląskie)

Alpidy:

• ropa naftowa i gaz ziemny - Karpaty Zewnętrzne, Zapadlisko Przedkarpackie

• sól kamienna - Zapadlisko Przedkarpackie (Bochnia, Wieliczka)

• siarka rodzima - Zapadlisko Przedkarpackie - okolice Tarnobrzegu

• złoża gipsu - Zapadlisko Przedkarpackie - okolice Pińczowa

Kopaliny użyteczne - substancje pochodzenia nieorganicznego lub organicznego nagromadzone w skorupie ziemskiej mające przy tym stanie techniki i technologii zastosowanie w gospodarce (pojęcie to zmieniało się, zależnie od : potrzeb człowieka i od poziomu techniki i technologii).

Wydobywanie: 1). kopalnie (podziemne, odkrywkowe), 2). otwory wiertnicze

Wykorzystywanie: 1). w stanie naturalnym 2). po odpowiedniej obróbce, 3). po przeróbce

Nagromadzenie kopalin użytecznych w skorupie ziemskiej o wartości gospodarczej to złoża. Wydobywane ze złoża kopaliny użyteczne to surowiec mineralny.

Skały płonne - nie przedstawiają wartości gospodarczej, pośród nich występują w przyrodzie kopaliny użyteczne. Ta sama skała może być w jednym przypadku kopaliną użyteczną, a w innym skałą płonną.

Kopaliny użyteczne ze względu na stan skupienia:

• stałe (węgle, rudy, sole)

• ciekłe (ropa naftowa, wody mineralne)

• gazowe (gaz ziemny)

Kopaliny użyteczne ze względu na zastosowanie w gospodarce:

• energetyczne (węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf, ropa naftowa, gaz ziemny, łupki bitumiczne)

• metaliczne (rudy metali)

• niemetaliczne (chemiczne - siarka, fosforany, sól kamienna, ceramiczne - kaolin, dolomit, magnezyt, kamienie szlachetne, izolacyjne - azbest, łyszczyki, materiały budowlane - piaski, żwiry)

Surowce strategiczne (duże zasoby, są podstawą rozwoju gospodarczego) - węgiel kamienny, węgiel brunatny, sól kamienna, siarka, rudy miedzi, srebro, wiele surowców skalnych (wapienie, margle, gipsy, kreda pisząca, gliny kamionkowe, piaski szklarskie)

Surowce pokrywające aktualne potrzeby - ich zasoby i możliwości wydobycia pokrywają aktualne potrzeby, istnieje możliwość zwiększenia ich wydobycia - cynk, ołów, żelazo, tytan, ziemia krzemionkowa, kreda jeziorna, łupki, kwarcyty (przem. mat. ogniotwórczych).

Surowce zaspokajające potrzeby własne i umożliwiające eksport - węgiel kamienny, sól kamienna, siarka, miedź, srebro, cynk, ołów

Surowce o niewielkim znaczeniu - małe zasoby, w małym stopniu pokrywają krajowe zapotrzebowanie - sole potasowe, magnezowe, ropa naftowa, gaz ziemny, baryt, nikiel, cyna, gliny ogniotrwałe.

Surowce udokumentowane, ale nie podlegające eksploatacji (niska jakość i niewielkie zasoby) - rudy żelaza, fosforyty, arsen, uran

Tabela -> zasoby wybranych kopalin (1988-2010) - znaczne zmniejszenie się zasobów węgla kamiennego; przyrosty - ropa naftowa, metan w pokładach węgla, sól kamienna, kamienie

• wydobycie ważniejszych surowców mineralnych

- ruda żelaza - max. 1965r. (2861 tys.t) wydobycie skończyło się praktycznie na początku lat 90tych

- węgiel kamienny - 1980r. (193 mln t) od tamtej pory spadało wydobycie

- węgiel brunatny - 1989r.

- ropa naftowa - 2004r. (886 tys.t)

- gaz ziemny - 1985r. (6390 ha3)

- ruda miedzi - 2004r. (31880 tys.t)

- ruda cynku i ołowiu - 1995r. (5940 tys.t)

- ruda siarki - 1970r. (4031 tys.t) - wydobywanie od lat 60tych, eksploatacja zakończyła się w roku 1990, zmniejszył się zapotrzebowanie a zwiększyło pozyskiwanie z innych źródeł

- siarka 100% - 1980r. (5164 tys.t)

- sól kamienna - 1985r. (4865 tys.t)

- srebro - 2004r. (1381 t)

SUROWCE ENERGETYCZNE

1). Węgiel kamienny - karbon, jeden z węgli kopalnianych, zawiera 78 - 92% pierwiastka węgla (też antracyt 97% węgla). W Polsce 10 rodzajów węgla kamiennego, 3 obszary eksploatacji:

* Zagłębie Górnośląskie

- początek eksploatacji - I połowa XVIII wieku; kopalnia „MURCKI” - obecnie w obrębie Katowic

- powierzchnia ogólna - 7500km² (w granicach Polski 77,3% - 5800km²)

- seria węglonośna ok. 4800m

- kopalnia głębinowa

- przeciętna głębokość otworów wiertniczych ok. 1250-1500m

- ok. 60% zagospodarowanych i rozpoznanych zasobów węgla znajduje się poniżej 600m

- miąższość pokładów węgla 40cm-24m

(kopalnia „KAZIMIERZ JULIUSZ”)

- eksploatacja głównie węgli energetycznych a w mniejszym stopniu koksujących

- wysoka zawartość opałowa - 6300kcal z 1kg

- w 2009r. - 94,1% krajowego wydobycia w Polsce

* Lubelskie Zagłębie Węgla

- od Radzynia Podlaskiego poprzez Chełm po Hrubieszów

- zagłębie najmłodsze

- początek eksploatacji - budowa kopalni BOGDANKA koło Łęcznej (1976r.) obecnie działa tam szyb Stefanów

- miąższość pokładów węgla 0,7-3,8m

- głównie węgiel energetyczny

- w głębszych warstwach węgiel gazowo-koksowy

- wartość opałowa węgla 3500kcal z 1kg

- w 2009r. - 5,9% wydobycia krajowego

* Dolnośląskie Zagłębie Węglowe

- początek eksploatacji - wiek XV

- rozwój górnictwa węglowego dopiero w II połowie XVIII wieku

- okolice Wałbrzycha i Nowej Rudy

- głównie węgle koksujące - antracyt i półantracyt

- eksploatacja do 1000m

- trudne warunki geologiczno-górnicze

- lata 90' - stopniowa likwidacja

- rok 2000 - oficjalne zakończenie eksploatacji

Polska - największe wydobycie w 1979r. = 201 mln ton

2005 rok - 8 miejsce na świecie 2,0% produkcji światowej:

1. Chiny 44,8% 2. USA 19,1% 3. Indie 8%

Polska: eksport do kilkudziesięciu krajów (głównie krajów Unii Europejskiej), import - Rosja, Czechy

Prywatyzacja: rządowy program naprawy 2003 - 2006 zakłada:

- likwidację kilku kopalń

- obniżenie wydobycia o 9mln ton

- eliminację nieopłacalnego eksportu

Negatywne cechy polskiego górnictwa:

- niska jakość polskiego węgla

- niska wydajność

- patologiczne układy związane z handlem węglem

2004r. - projekt prywatyzacji kopalń Bogdanka w Zagłębiu Lubelskim (najlepsza polska kopalnia, która radzi sobie bez względu na koniunkturę).

Gotowy jest projekt prywatyzacji kopalni Bogdanka w Zagłębiu Lubelskim - to najlepsza polska kopalnia, która radzi sobie bez względu na koniunkturę.

*Kopalnia Węglowa (największy producent węgla w Polsce) w 2007r. Pierwszy raz przyjmuje do pracy górników (ok. 1000 osób).

*Katowicki Holding Węglowy - o koncesję na wydobycie z polskich złóż starali się Czesi; kilka lat temu odmówiono Czechom zgody na kupno przygranicznej najnowszej w kraju kopalni Marcinek; kopalnię zamknięto i częściowo zasypano, a byłaby opłacalna. Obecnie maja zamiar kupić udziały w Bogdance.

Koszt wydobycia 1 tony węgla w Polsce to 25 - 30 euro (w 2004r.):

- biedaszyby

- 2004r. - węglowa hossa

- silne wspomaganie przez budżet państwa

- tańsza eksploatacja węgla kamiennego np. w RPA, Australii

- niska jakość węgla uniemożliwiła opłacalny eksport

- początek XXI wieku - nieopłacalny eksport wg Światowej Rady Energetyki

Wg Światowej Rady Energetyki:

- W ciągu 30 minionych lat popyt na węgiel zwiększył się o 62%.

- Do roku 2030 popyt na to paliwo ma wzrosnąć o 53%. (w UE o 100%)

- Obecnie węgiel pokrywa 38% światowych potrzeb energetycznych.

- Za 30 lat może dawać 45% energii.

- Nadal prawie 2 mld ludzi na świecie nie ma dostępu do prądu.

W Polsce działa 40 kopalń w ramach 4 organizacji

- kampania Węglowa S.A.

- katowicki Holding Węglowy S.A.

- Jastrzębska spółka Węglowa S.A.

- Południowy koncern Energetyczny

+ 2 samodzielne kopalnie (Budryk i Bogdanka)

2). Węgiel brunatny

- jeden z węgli kopalnych, zawiera 65-78% pierw. węgla; ma barwę od jasnobrązowej do czarnej; rozróżnia się kilka odmian węgla brunatnego

- początek eksploatacji XVII wiek w okolicach Ziębic i Turoszowa (Dolny Śląsk)

- lata 50' - rozpoznanie większości eksploatowanych obecnie złóż

- 99% wydobycia spala się w elektrowniach (elektrownie blisko miejsc wydobycia ze względu na nieopłacalność transportu)

- obecnie wyłącznie eksploatacja odkrywkowa

- kaloryczność średnio ok. 2000kcal/kg

- stosowany jest jako tani materiał opałowy głównie w postaci brykietów

- z powodu dużej zawartości siarki - 4% spalanie węgla brunatnego jest szkodliwe dla środowiska (zakładane są filtry)

- cenny surowiec chemiczny

- węgiel brunatny jest też używany jako podłoże (gł. w ogrodnictwie, a także jako czynnik użyźniający glebę)

- może być wykorzystywany jedynie w pobliżu miejsca eksploatacji lokalizacja surowca

- w 2008r. - 20,3% krajowego wydobycia

Zagłębia węgla brunatnego:

* Zagłębie Bełchatowskie (na pd od Łodzi)

- kopalnia Bełchatów - 20082- 55,3% wydobycia krajowego

- zagłębie w woj. łódzkim; na południe od Bełchatowa (obszar dł. 25km, szer. 3 km)

- złoża odkryte w latach 1961-62

- zasoby węgla brunatnego (pola Bełchatów i Szczerców) szacuje się na 1,8 mld ton

- max miąższość pokładów - 59,9 m

- gł. węgle energetyczne, jedynie częściowo brykietowe i wytlewne

- 1983r. kopalnia odkrywkowa Bełchatów; elektrownia

- zasoby starczą do 2040r.

Na terenie zagłębia - duże zmiany w środowisku przyrodniczym:

• rozległy obszar odwadniany przez system kanałów i 3 zbiorników retencyjnych

• przełożone koryto rzeki Widawki

• zwałowisko zewnętrzne (wys. 345 m n.p.m.)

• duża emisja pyłów i gazów

• odpady przemysłowe uciążliwe dla środowiska nagromadzone na terenach zakładów pracy

Zagłębie Bełchatowskie stanowi obszar ekologicznego zagrożenia

* Zagłębie Konińskie

- kopalnie k. Konina i Turku - 2008r. - 24,1% krajowego wydobycia

- woj. wielkopolskie

- zasoby ocenia się na 1,2 mld ton

- złoża rozpoznane przed II wojną światową, intensywny wzrost wydobycia po 1955r.

- głębokość zalegania węgla 6-60m

- złoża: Konin, Pątnów, Adamów

- odkrywki: Jóźwin, Kazimierz, Lubstów, Koźmin, Pątnów, Władysławów, Bogdałów

- k. Konina zasoby starczą do 2040r., k. Turku do 2015r.

- węgiel z Konińskiego Zagłębia Węgla Brunatnego wykorzystuje się jako surowiec energetyczny dla elektrowni Konin, Pątnów, Adamów

Duże zmiany w środowisku przyrodniczym:

• wyrobiska, zwałowiska

• osadniki

• podwyższenie temp. wód w J. Pątnowskim i Goczałkowickim

• emisja pyłów i gazów

• odpady przemysłowe uciążliwe dla środowiska nagromadzone na terenach zakładów

* Zagłębie Zachodnie (Turoszowkie)

- kopalnie k. Bogatyni - 17% krajowego wydobycia

- dwie kopalnie Turów I i Turów II (Worek Turoszowski)

- zagłębie węgla brunatnego w Obniżeniu Żytawsko-Zgorzelskim (złoże Turów - między Turoszowem a Bogatynią)

- częściowo w Niemczech i Czechach

- powierzchnia w Polsce - ok. 150km²

- węgiel wieku mioceńskiego

- wszystkie typy węgla: energetyczne, brykietowe, wytlewne, ekstrakcyjne, zasolone

- zasoby ponad 900mln ton

- zasoby wystarczą do 2035r

- w zakładzie występują iły ogniotrwałe i ceramiczne o znacznej zawartości tlenku glinu

3). Ropa naftowa

1852 r. - Łukasiewicz i Zehem wydzielają naftę z ropy naftę

1853 r. - I. Łukasiewicz konstruuje pierwszą na świecie lampę naftową; zapoczątkowanie przemysłu naftowego

1854 r. - pierwsza kopalnia ropy naftowej w Bórbce k. Krosna - rozpoczęcie wydobywania na skale światową

1856 r. - w Ulaszowicach k. Jasła uruchomiono I na świecie destylownię ropy naftowej

Krajowe wydobycie ropy naftowej zaspakaja 2,5% potrzeb

1859r. - Łukasiewicz jako pierwszy w Polsce zastosował wynalezioną amerykańską metodę wydobycia ropy naftowej przez wiercenie szybów

Zagłębia ropy naftowej:

• Zagłębie Karpackie - współwystępowanie ropy i gazu; od Ustrzyk po Sanok, Krosno, Jasło, Gorlice; udział w wydobyciu ropy w 2010r. - 3,85%

• Zagłębie Przedgórskie - współwystępowanie ropy i gazu; występują w utworach mioceńskich i mezozoicznych, eksploatacja ropy w okolicach Dąbrowy Tarnowskiej, Dębicy, Kazimierzy Wielkiej i Mielca; udział w wydobyciu ropy w 2010r. - 2,9%

• Niż Polski - z kambru ropa naftowa; z permu, karbonu i dewonu gaz ziemny; zalicza się tu też:

• Zagłębie Pomorskie - współwystępowanie ropy naftowej i gazu, ropa z Cechsztynu, okolic Kamienia Pomorskiego, Karlina; udział w wydobyciu ropy w 2010r. - 65,3%

• szelf Morza Bałtyckiego - złoże odkryte w latach 80., wysokogatunkowa i bezsiarkowa ropa; udział w wydobyciu ropy w 2010r. - 28%

(Cechsztyn - nazwa kompleksu permskich skał osadowych pochodzenia morskiego powstałych w permie w bardzo płytkim i ciepłym akwenie obejmującym znaczne obszary Europy Zachodniej i Środkowej (np. Niż Polski). Mają one różny wiek, obejmują perm późny i środkowy).

Import: 2010r. 22mln ton, w tym Rosja (ponad 90%, ropa tańsza, zasiarczona, jesteśmy związani wieloletnimi umowami), z Norwegii, trochę importujemy z Bliskiego Wschodu

O kierunkach importu decydują:

- rachunek ekonomiczny i przydatność technologiczna.

- zawarte wcześniej długoterminowe umowy

* Możliwy transport: rurociąg Przyjaźń, droga morska (terminal naftowy w Porcie Północnym w Gdańsku).

W Polsce istnieje 89 złóż ropy naftowej: w Karpatach 32, na przedgórzu (w Zapadlisku Przedkarpackim) 11, na Niżu Polskim 41, na obszarze polskiej strefy ekonomicznej Bałtyku 2

Krajowe wydobycie: 0,7 mln ton, 70-te miejsce na świecie 0,02% produkcji światowej.

1. Rosja 13%, produkcji światowej 2010r.,

2. Arabia Saudyjska 12,2% 3. USA 6,8%,

* od 2002 r. Budowano podziemny magazyn ropy naftowej i paliw płynnych w kwaterach kopalni soli w Inowrocławiu wymagania UE: 90-dniowy zapas produkcji ropy (tzw. właściwy poziom rezerw strategicznych)

4). Gaz ziemny

2 rodzaje:

• wysokometanowy - o ponad 40% wyższa wartość opałowa od zaazotowanego; 29% pochodzi ze źródeł krajowych, np.: Przemyśl, Jarosław, Tarnów, Lubaczów, Sanok

• zaazotowany - wyłącznie krajowy, np.: okolice Leszna, Gorzowa Wielkopolskiego, Poznań

1. Zagłębie Karpackie

2. Zagłębie Przedgórskie (Przemyśl, Tarnów, okolice Lubaczowa, Leżajska)

3. Zagłębie Wielkopolskie (okolice Odolanowa - Uciechów-Bogdaj, Tarchały, Załęcza, Żuchlów, Rawicza, Poznania, Kościana, Grodziska Wielkopolskiego)

4. Zagłębie Pomorskie (okolice Kamienia Pomorskiego, Trzebiatowa, Gorzysław oraz okolice Bobolic)

- gaz ziemny w Polsce ma tendencję zwyżkową, ze wzgl.na nowe odkrycia złóż

- Polska zajmuje 2. miejsce na świecie w produkcji helu (po USA). Hel w Polsce występuje w województwie wielkopolskim (Odolanów) i na podkarpaciu. Zasoby helu maleją - spada wydobycie

Sulęcin - gaz ziemny zawiera 97,6% azotu, złoża nie wykorzystuje się!

Złoże cychry - okolice Dębna, nietypowy skład chemiczny (91% azotu, 8,5% węglowodorów), wykorzystuje się ten gaz w elektrociepłowni w Gorzowie Wlkp.

Import (gaz wysokometanowy): Rosja, Uzbekistan, Niemcy, Norwegia

Wydobycie krajowe (bez uwzględnienia szelfu):

• woj. wielkopolskie - 54%

• woj. podkarpackie - 21%

Podziemne magazyny gazu:

• przeznaczenie złoża Wierzchowice (4098 mln m³), Strachocina (122), Musów (373), Jaśniny Pn (92), Brzeźnica (46), Swarzów (29)

Monopol - jeden główny dostawca. Rosja jest monopolistą dostawy tego surowca w: Finlandii, Turcji, na Węgrzech, w Austrii, Czechach. W niektórych krajach UE z 1 kierunku zakupuje się nie więcej niż 30 - 40% gazu.

2005 r. - Polska - wydobycie gazu ziemnego: 5,7 mld m³, 46-ste miejsce na świecie 0,2% produkcji światowej.

1. Rosja 22,5%, 2. USA 18,3%, 3. Kanada 6%, 4. Wielka Brytania 3,3%, 5. Iran 3,1% produkcji światowej.

Torf w Polsce występuje na obszarze całego kraju, choć najwięcej jest go na północy i w części środkowej. Np. bagna biebrzańskie czy nad Notecią, jako opał służył jedynie lokalnie, w okresie występowania trudności w nabywaniu węgla kamiennego, do końca lat 60tych.

METALE NIEŻELAZNE

1). Rudy miedzi

- Głównie łupki miedzionośne z Cechsztynu.

- Zasoby o randze światowej.

1. Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy - czynna

• 1957r. - odkrycie złóż

• 1968r. - powstały pierwsze kopalnie

• miąższość 0,3 - 3m

• złoża zalegają do głębokości 600-1100m

• średnia zawartość miedzi w rudzie 1,7%

• kopalni: Lublin, Polkowice, Rudna, Sieroszowice

2. Okolice Bolesławca i Złotoryi (obecnie nie prowadzi się tu eksploatacji)

3. Ostrzeszów - Leszno - Lubin (nie prowadzi się eksploatacji - zbyt duża głębokość zalegania rudy)

4. Wrocław - Głogów - Kepno (nie prowadzi się eksploatacji - zbyt niska jakość rudy zawartość miedzi w rudzie)

Złoża zawierają również m.in. srebro, molibden, nikiel, ołów, złoto, platynę, kobalt.

Import w 2010r. - rud i koncentratu był niewielki - 3,8tyś ton, zaś eksport - 14kg. specjalizacja - eksport (31,4 tyś ton) miedzi rafinowanej i jej przetworów.

2). Rudy cynku i ołowiu

• występują w dolomitach z triasu; wydobycie od XII w.

• od XIX w. większe znaczenie ma cynk, wcześniej ołów

• ok. 4% cynku i 1% ołowiu zawartość rudy

• występowanie: okolice Chęcin i Kielc, Sudety oraz między Krakowem, Częstochową i Katowicami (złoża w okolicy miast Bytom, Olkusz, Chrzanów, Zawiercie, Siewierz, Tarnowskie Góry)

• Zakłady Górnicze „Olkusz - Pomorzany”

• Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław” w Bukownie

Zawartość cynku i ołowiu w rudzie jest zmienna; średnio 3:1

Złoża zawierają także srebro, kadm, gal - podnosi to wartość gospodarczą.

Import (rud i koncentratu cynku): Peru, Australia, Szwecja

Eksport (rud i koncentratu ołowiu): Niemcy, Belgia, USA, Maroko

3). Rudy żelaza

Występowanie - wyniesienie Mazursko-Suwalskie (Krzemianki, ok. Urynia i Jeleniewia, woj. Podlaskie).

Ruda ilmenitowo-magnetyczna, przeciętna miąższość 3 - 11m, korzystny stopień geotermiczny (możliwa eksploatacja do 2000m),

• Górny Śląsk (limonity, syderyty; eksploatacja od 1136r.; 1703r. - pierwszy wielki piec w Starych Hamrach; słabe rudy)

• Góry Świętokrzyskie

• Sudety

• Dolny Śląsk (Kowary - od 1148r. z przerwami do 1960r.)

• Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (eksploatacja od XIV w, lata 90' - zaniechanie wydobycia ze względów ekonomicznych)

• Tatry (wielki piec w Kuźnicach, koniec wydobycia 1875r.)

• Niż Polski (Łęczyca - woj. łódzkie) - eksploatacja od 1958 do lat 80'; Łobez i Niczonowo (woj. zachodniopomorskie). okolice Kalisza, Jarocina oraz Złotowa (woj. wielkopolskie)

Obecnie w Polsce rudy żelaza nie są eksploatowane.

Import: Rosja, Ukraina

4). Srebro

Polska: 1 miejsce w Europie, 6 miejsce na świecie w produkcji srebra.

Największy producent KGHM - 2 miejsce na świecie. 6% produkcji światowej

Polska eksportuje srebro m.in. do Szwajcarii, Belgii.

Srebro rafinowane w postaci gąsek i granul wytwarzane jest przez Wydział Metali Szlachetnych przy HM „Głogów”.

Materiał używany do produkcji:

szlam anodowy - powstaje w hutach w procesie rafinacji elektrolitycznej miedzi

Zastosowanie:

• jubilerstwo

• przemysł elektroniczny i elektryczny

• przemysł fotograficzny

Od paru lat wzrasta zapotrzebowanie produkcyjne na srebro w branży przemysłowej i dekoracyjnej - zwiększony popyt na te surowce w przemyśle elektronicznym i elektrycznym.

Największe wydobycie na świecie: Meksyk, Peru, USA

Największy rynek zbytu to Europa a także Ameryka Północna i Azja.

SUROWCE CHEMICZNE

1). Sól kamienna

Jest to skała osadowa pochodzenia chemicznego składająca się z minerału halitu (zw. również solą kamienną). Halit (chlorek sodu, NaCl) - bezbarwny i przezroczysty lub biały, niebieski, zółtawy, czerwonawy.

Największe ilości soli kamiennej występujące w postaci zbitych mas powstają w skutek odparowywania (ewaporacji) mórz (laguny, zatoki) i słonych jezior. Proces odparowywania prowadzi do powstawania serii solnych, w których sól kamienna występuje zwykle z gipsem, anhydrytem, rzadziej z chlorkami i siarczanami potasu i magnezu.

Złoża soli kamiennej występują w osadach różnego wieku. Najczęściej w :

- permskich,

- trzeciorzędowych.

Powstają też współcześnie (np. w Morzu Kaspijskim).

Specyficzną formą złóż solnych są wysady.(wyciśnięte ku powierzchni)

W Polsce występują:

- niewielkie złoża trzeciorzędowe (mioceńskie) na Podkarpaciu (Wieliczka, Bochnia, Moszczenica) - mają mniejsze znaczenie niż permskie

- duże złoża permskie (cechsztyńskie) w środkowej i północno-zachodniej części kraju (m.in. Inowrocław, Wapno, Kłodawa, złoże Sieroszowice, okolice Łeby, Pucka) => 65% zasobów krajowych

Ok. 3000 lat p.n.e. warzono sól w okolicach Wieliczki (z miejscowych źródeł). Pierwsza kopalnia powstała w 1248 roku. w Bochni.

Cechy turystyczne:

- odbudowa komór (kunszt ciesielstwa)

- imprezy o char. kulturalno - rozrywkowym (targi, sympozja)

- warunki lecznicze

2). Siarka

Kilka źródeł pozyskiwania:

• siarka rodzima (w wapieniach, marglach, iłach, piaskowcach)

• odsiarczanie ropy naftowej i gazu ziemnego

Źródła siarki rodzimej występują w rejonie Tarnobrzega (złoża: Osiek, Baranów, Machów, Jeziórko), Staszowa (złoża: Solec i Grzybów) oraz Lubaczowa.

Siarka występuje w osadach wieku trzeciorzędowego (miocenu), głównie wapieniach gipsowych. Zawartość siarki w skale max. dochodzić może do 70%, a śr. wynosi 25 - 30%.

Od 1990 roku systematyczny spadek wydobycia siarki.

Przyczyny spadku wydobycia siarki:

• nowe technologie pozyskiwania siarki (odsiarczanie ropy nafotwej)

• aspekt ekologiczny

• spadek opłacalności wydobycia (czynnik ekonomiczny).

3). Fosforty

- obecnie w Polsce nie eksploatowane

- Rachów k. Annopola

- Chałupki k. Opatowa

• obecnie sprowadzane droga morską

4). Baryt

- liczne, ale niewielkie złoża w Sudetach i Górach Świętokrzyskich - występuje w postaci żył (max grubość 2m, długość 200m)

- ok. 1840r. w Boguszowie k. Wałbrzycha rozpoczęto eksploatację barytu; kopalnia, w której prowadzono wydobycie, to najwyżej położona kopalnia głębinowa w Polsce

Stanisławów k. Jawora

Zastosowanie barytu:

• przemysł chemiczny

• przemysł farmaceutyczny

• przemysł ceramiczny

• przemysł papierniczy

• przemysł włókienniczy

W 1998r. zaprzestano eksploatacji barytu w Polsce

SUROWCE SKALNE

Wykorzystanie: głównie w budownictwie.

Wielkość udokumentowanych zasobów zróżnicowana (duże ilości, import, stosowanie substytutów).

Podział surowców skalnych ze względu na genezę:

- magmowe i metamorficzne

- węglanowe

- ilaste

- krzemionkowe

- okruchowe

- kamienie szlachetne (w Polsce gł.półszlachetne - Sudety)

SKAŁY MAGMOWE I METAMOFICZNE

1). Granity

Występowanie: Dolny Śląsk (masyw strzegomski, strzeliński i karkonoski oraz okolice Lądka Zdroju i Kudowy w Kotlinie Kłodzkiej), Tatry (Tatrzański PN)

Eksploatacja: masyw strzegomski i strzeliński. Historia eksploatacji bardzo długa, pierwsze udokumentowane dane pochodzą z I połowy XII wieku.

W Strzelinie znajduje się najgłębszy w Polsce kamieniołom granitu liczący ponad 100m głębokości, ok. 650m długości i 3000m szerokości.

Zastosowanie:

• drogownictwo

• budowa inżynierska (pomniki, cokoły, nagrobki, krawężniki, oporniki, kostkę drogową itd.)

• architektura

• płyty okładzinowe zewnętrze i wewnętrzne oraz posadzki

• kamień murowy do budowy budynków, murów, regulacji rzek

• elementy małej architektury (rzeźby granitowe, ławy, fontanny, pachołki, stoły, znaki geodezyjne itp.)

kamień dekoracyjny

2). Sjenit

Występowanie:

• Dolny Śląsk (między Sobótką a Ząbkowicami Śląskimi)

Eksploatacja:

• 
  
  okol. Kośmin

• okol. Przedborowa

Zastosowanie:

- nagrobki, cokoły, elementy małej architektury

- płyty okładzinowe zewnętrzne i wewnętrzne

- posadzki w budownictwie powszechnym

Znany z wielu budowli Warszawy. Powszechny w kamiennym wystroju wielu stacji warszawskiego metra na odcinku Kabaty-Centrum oraz na dworcach kolejowych.

3). Bazalt

- występowanie: niemal cały Dolny Śląsk

- kiedyś wydobywany: Góra Św. Anny

4). Gnejs

- występowanie: największe złoża w Sudetach

- eksploatacja: kamieniołomy w okolicach Paczkowa (Doboszowice, Pomianowo Górne)

5). Serpentynity

- wyst. Sobótka, Nowa Ruda, Szklarska Poręba

6). Wapienie krystaliczne (marmury właściwe)

- kamieniołom Wojcieszów

7). Marmury - Stronie Śląskie

SKAŁY OSADOWE

1). Wapienie

Występowanie: Góry Świętokrzyskie, Wyż. Krakowsko-Częstochowska, Dolny Śląsk - niewielkie znaczenie.

Eksploatacja: Nowiny - Sitkówka k. Kielc (dewon), Strzelce Opolskie, Górażdże (trias), wapienie, wapienie margliste, margle (jura): Wieczbica, Małogoszcz, Ożarów, Sulejów, ok. Częstochowy (Rudki, Warta, Wysoka), Bielawy (Kujawy)

Zastosowanie: przemysł ceramiczny, wapienniczy, hutnictwo, przemysł chemiczny, cukrowniczy.

2). Kreda pisząca

3). Gipsy

- występowanie:

Niecka Nidziańska (Dolna Nida) - w Gackach k. Pińczowa, k. Stawian Pińczowskich

okolice Rybnika, Krakowa

okolice Przemyśla

- zastosowanie:

• przemysł materiałów budowlanych

• rolnictwo

• przemysł chemiczny

• przemysł ceramiczny

4). Alabaster

- zbita odmiana gipsu

- kamień dekoracyjny,

- materiał rzeźbiarski

eksploatowany: Łopuszka Wielka k. Przeworska

SKAŁY ILASTE

1). Kaolin - tylko Dolny Śląsk

2). Iły kamionkowe - Dolny Śląsk

SKAŁY OKRUCHOWE

1). Piaskowce

2). Piaski

3). Piaski szklarskie

WODY MINERALNE W POLSCE

Rodzaje wód mineralnych:

• wody wodorowęglanowe (szczawy) - Sudety (oprócz Lądka Zdroju): Świeradów Zdrój, Kudowa Zdrój, Duszniki Zdrój, Polanica Zdrój, Szczawno Zdrój; Karpaty: Szczawnica, Krynica Zdrój, Muszynawody

• chlorkowe (solanki) - Nałęczów, Rabka, Ustroń, Kołobrzeg, Świnoujście, Ciechocinek, Konstancin

• wody siarczanowe i siarczkowe - np. Lądek Zdrój

LUDNOŚĆ

Ludności Polski (1938r.) 34 849 tys. (w granicach sprzed II wojny światowej)

Wojna - straty biologiczne i rozproszenie poza granice - zmiany w strukturze i liczbie ludności.

Bezpośrednio po wojnie - spis sumaryczny (1946r.) 23 930 tys. (w granicach powojennych)

- Ziemie dawne: 19mln, Ziemie Zachodnie i Północne: 5mln).

Liczba ludności z 1946r. nie daje obrazu zmian ludnościowych związanych z wojną, gdyż:

• trwały intensywne ruchy wędrówkowe ludności

• część ogólnej liczby ludności stanowiła ludność niemiecka (później została przesiedlona poza granice Polski)

• trwała jeszcze repatriacja Polaków z zagranicy, głównie z byłego ZSRR i krajów Europy Zachodniej

• trwały migracje wewnątrz kraju, a zwłaszcza akcja osiedleńcza na Ziemiach Zachodnich i Północnych

Spis z 1946r. - wyludnienie kraju. W wyniku działań okupacyjnych i wojennych śmierć ponad poniosło ponad 6 mln osób (na 1000 mieszkańców - 220, ZSRR 164, Jugosławia 108, Francja 13, Wielka Brytania 8).

Lata 1945 - 2010, ludność Polski wzrosła z 23 895 tys. do ok. 38 tys, czyli o 14 285 tys. osób.

Zmiany jakie nastąpiły w liczbie i strukturze ludności Polski spowodowane zostały szeregiem czynników politycznych, społecznych i gospodarczych.

Czynniki podstawowe kształtujące sytuacje demograficzną po II wojnie światowej:

• repatriacja ludności do kraju

• przesiedlenie ludności w kraju

• zasiedlenie Ziem Zachodnich i Północnych

• proces kompensacji strat biologicznych w wyniku wojny

• uprzemysłowienie i urbanizacja kraju

• poprawa warunków bytowych i zdrowotnych ludności

Repatriacje ludności do kraju oraz procesy migracji wewnętrznej

- dwie tury/dwa okresy:

• lata 1944 - 1949

• koniec lat 50. (1956 - 1959)

Migracje wewnętrzne - najbardziej intensywne po wojnie, ze wsi do miast - zdobywanie wykształcenia, zawody pozarolnicze.

Migracje wewnętrzne - w okresie realizacji planu sześcioletniego.

(Plan Sześcioletni (1950-1955) to drugi, po Planie Trzyletnim, z planów gospodarczych wprowadzonych w PRL. Plan przyjęto w formie ustawy uchwalonej 21 lipca 1950 r. - podobnie jak późniejsze plany pięcioletnie, był on jednak wielokrotnie modyfikowany i tylko w części zrealizowany. Priorytetem planu było zwiększenie inwestycji i polityka intensywnej industrializacji kraju na wzór radziecki, w tym przede wszystkim rozwój przemysłu ciężkiego i metalowego. Sztandarową budową realizowaną w ramach planu sześcioletniego był kombinat metalurgiczny w Nowej Hucie. Ceną za intensywną industrializację był ograniczony wzrost poziomu życia i ograniczanie inwestycji w innych dziedzinach, np. budownictwie mieszkaniowym. Społecznym skutkiem planu sześcioletniego był znaczny wzrost udziału klasy robotniczej w społeczeństwie. Przyjął go Kongres Zjednoczeniowy PPS i PPR. Najpoważniejsze zmiany zaszły w polityce rolnej).

Zasiedlanie Ziem Zachodnich i Północnych i ich struktura demograficzna:

• odmienna od pozostałych obszarów struktura demograficzna - efekt zasiedlania po II WŚ

• 1946r. 5 022 tys. - co stanowiło 21% Polaków - ta liczba obejmowała ponad 2 mln Niemców, którzy na mocy układu Poczdamskiego zostali przesiedleni poza granice kraju - w lutym 1946r. na tych ziemiach było niespełna 3mln ludności polskiej

• W 1950r. po zakończeniu procesu zasiedlania tych ziem, ludność poniżej 30lat stanowiła 62%, natomiast na ziemiach dawnych 56%

• Młoda struktura wieku ludności przyczyniła się do ukształtowania wysokiego poziomu rodności i niskiej umieralności - wysokie tempo wzrostu

• spis z 1950r. - 48,8% mieszkańców Ziem Zachodnich - ludności, która zamieszkiwała przedtem ziemie dawne,

• repatrianci z ZSRR 27,7%, polska ludność rodzima 19%, repatrianci i emigranci z krajów zachodnich 3,8%

Od 1998r. obserwowany jest spadek liczby ludności (od 1999r. gwałtowny spadek).

Rozwój liczby urodzeń jako wynik kompensacji biologicznych strat z okres wojny:

• 1946 - 1957 - wyż demograficzny - 9 mln urodzeń w Polsce

• 1950 - 1952 - liczba urodzeń na 1000 os. wynosiła ponad 30. - jeden z najwyższych współczynników rodności na świecie

• Potem spadek liczby urodzeń - dojście do wieku rozrodczego kobiet z mniej licznych roczników wojennych.

Zmniejszenie się liczby zgonów w związku z poprawą warunków bytowych i zdrowotnych życia ludności:

• największy spadek natężenia zgonów miał miejsce w najmłodszych grupach wieku, w 1 roku życia o ponad połowę

• lata 50. - zgony niemowląt 30% ogólnej liczby zgonów potem malał

Tworzenie nowych miast i osiedli:

- powiększenie istniejących obszarów miejskich tereny silnie uprzemysłowione

• są wyrazem procesu urbanizacji

• w latach 50. przybyło 185 nowych miast i osiedli - na obszarach silnie uprzemysłowionych

• tworzenie miast na drodze zmian administracyjnych miało miejsce głównie w latach 50. największe nasilenie procesu urbanizacji

• tempo wzrostu ludności miejskiej - rodność, napływ wędrówkowy ze wsi

Rozwój ludności w latach 1945 - 2010 tabela

• wzrost do 1997r. (max. wartość) 38 850 tys. os.

• do 1998r. wzrost liczby ludności w miastach, potem spadek

• 2000r. 14 565 tys. (ludność na wsi) - potem wzrost

• do 1996r. wzrost gęstości zaludnienia potem był spadek liczby ludności

• udział ludności miejskiej 1998r. 61,9% (potem spadek)

• max. w miastach - 1998r.

• max. na wsi - 1945r.

• wskaźnik feminizacji:

• 1945r. - 118 (max.; mężczyźni nie wrócili z wojny lub byli poddani regresjom)

• 1990r. - 105 (min.)

• 2010r. - 107

• powierzchnia użytków rolnych na mieszkańca:

• max. - 1944r. 0,854 ha/mieszk.

• min. - 2005r. 0,417 ha/mieszk. (spadek o ponad połowę, część gruntów zostało zalesionych)

Gęstość zaludnienia w 2010r. (os./km2)

Woj. Wielkopolskie 115

Woj. Dolnośląskie 144

Woj. Mazowieckie 147

Woj. Lubuskie 72

Woj. Zachodniopomorskie 74

Największa gęstość:

- śląskie

- małopolskie

Najmniejsza gęstość:

- lubuskie

- opolskie

- warmińsko-mazurskie

Liczba kobiet przypadających na 100 mężczyzn (2010r.)

- Polska 107

- łódzkie 110

- dolnośląskie 109

- mazowieckie 109

- wielkopolskie 106

- podkarpackie 105

- podlaskie 105

- świętokrzyskie 105

W ostatnim półwieczu XX stulecia liczba ludności Polski stale wzrastała. W latach 50. co roku przybywało 500 tys. ludności. W latach 90. przybywało już tylko 50 tys. Od 1999r. liczba lud. systematycznie maleje. W 2008r. proces ten został zahamowany.

Liczba lud. Zmniejszyła się o:

1999r. - 13 tys., 2000r. - 399 tys., 2001r. - 11 tys., 2002r. - 23 tys., 2003r. - 27 tys., 2004r. - 16,8 tys., 2005r. - 16,7 tys.

Spadek ten wynikał z:

• korekty ewidencji liczby ludności

• pogłębiania się tendencji depopulacyjnych w miastach (nadwyżka liczby zgonów nad liczbą urodzeń)

• ujemne saldo migracji

• coraz wolniejszy wzrost liczby ludności wiejskiej

• ujemne saldo migracji zewnętrznych

Ruch naturalny ludności (1930 - 2010) na 1000 mieszkańców tabela

• urodzenia żywe: 1930r. - 20,8, 1950r - 30,7, 1960r. - 22,6, 1998r. - 10,2, 2005r. - 9,6 (intensywniejszy przebieg wśród ludności miejskiej)

• zgony: 1930r. - 15,3, 1950r. - 11,7, 1960r. - 7,6, 1990r. - 10,0, 2005r. - 9,7

• przyrost naturalny: 1930r. - 14,5, 1950r. - 19,1, 1995r. - 1,1, 2002r. (-0,1), 2003r. (-0,4), 2005r. (-0,1)

ogółem miasta wsie

urodzenia 2008r. 10,9 10,4 11,6

zgony 2008r. 10,0 9,9 10,1

przyrost naturalny 2008r. 0,9 0,3 1,3

ogółem miasta wsie

urodzenia 2010r. 10,8 10,4 11,4

zgony 2010r. 9,9 9,8 10,1

przyrost naturalny 2010r. 0,9 0,6 1,4

- najwyższy przyrost naturalny - 1931-1960

- od 2005r. zaczyna się przyrost dodatni (echo wyżu)

Płodność kobiet (15-49 lat; na 1000 kobiet)

- największa 1955 - 110

- najmniejsza 2003 - 35

* Współczynnik reprodukcji brutto - całkowita liczba córek urodzonych przez kobietę, która będąc w wieku rozrodczym, będzie rodzic z częstotliwością dla wszystkich rodzących w danym roku

* Współczynnik reprodukcji netto - oblicza się tak samo, ale eliminuje się córki, które nie dożyją wieku swoich matek

- współczynnik o wartości ponad 1 - następne pokolenie będzie miało nie gorsze warunki przyrostu naturalnego niż poprzednie

- wartość poniżej 1 - stopa urodzeń nie przyczyni się do przyrostu naturalnego, nastąpi spadek liczby ludności

- nieznaczna nadwyżka współczynnika ponad 1

- zgony niemowląt w wybranych krajach na 1000 urodzeń żywych w 2006r. (tabela)

- w Polsce - 0,6

- liczba zgonów na wsiach -> związane były z zaborami (najwięcej zgonów na terenie dawnego zaboru rosyjskiego)

- przyczyny zgonów - gł. choroby układu krążenia i nowotwory

* malejący przyrost rzeczywisty lud. W Polsce → spowodowany zmniejszonym przyrostem naturalnym, co wynika ze spadku liczby urodzeń.

* systematycznie maleje wskaźnik dzietności (obecnie na 1 kobietę w wieku 15-49 lat przypada 1,29), przy obecnej stopie zgonów nie zapewnia zastępowalności pokoleń; zapewnienie takiej zastępowalności wymagałoby współczynnika 2,1-2,15

* poziom przyrostu naturalnego - zróżnicowany przestrzennie; jest to efekt zróżnicowanego poziomu rozwoju gospodarczego, urbanizacji i rozwoju przeszłości demograficznej

Najwyższy przyrost naturalny: (średnia w kraju - 0,9)

• woj. pomorskie (3,4 promila)

• woj. warmińsko-mazurskie (2,0 promila)

• woj. wielkopolskie (2,9 promila)

Najniższy przyrost naturalny:

• woj. łódzkie (-2,2 promila)

• woj. Świętokrzyskie ( -1,2)

• woj. opolskie (-0,7)

Województwa o dodatniej wartości tego wskaźnika:

• woj. podkarpackie (1,1 promila)

• woj. małopolskie

• woj. lubuskie

• woj. zachodniopomorskie

• woj. kujawsko-pomorskie (0,5 promila)

Malejący wskaźnik dzietności 2005r. - 1,24 - nie zapewnia pełnej zastępowalności pokoleń,

2006r. 2,1 - 2,15 - taki powinien być

Wskaźnik dzietności kobiet (2008r)

Turcja 2,2 (religia)

Irlandia 2,1 \ (prorodzinna polityka,

Finlandia 2,0 / optymistyczne patrzenie na świat)

Francja 1,89

Wielka Brytania 1,76

Słowenia 1,53

Polska 1,37 (2010r. - 1,39)

Czechy 1,5

Łotwa 1,44

Słowacja 1,32

Litwa 1,47

Węgry 1,35 Indie 2,85

Rumunia 1,35 USA 2,1

Bułgaria 1,48 Chiny 1,69

Grecja 1,51 Japonia 1,33

Dzietność kobiet w Polsce w 2010r.

- 1,382 - ogółem

- najwyższa - pomorskie - 1,518

- najniższa - opolskie - 1,135

- dość duża w mazowieckim i wielkopolskim

Piramida wieku, typy:

- progresywna (Kenia) - liczne urodzenia

- zastojowa (Argentyna) - urodzenia względnie wysoki ale niższe niż starsze roczniki

- regresywna (Szwecja) - kraje wysokorozwinięte (wąska u podstawy - mało urodzeń)

Struktura wieku ludności 1950 - 2010 (tabela)

1950 1960 1970 1980 1990 2000 2005 2010

Wiek do 14 lat 29,5 33 26 24 25 18 17,1 15,1

Struktura płci i wieku:

• zwężenie u podstawy - spadek przyrostu naturalnego (przechodzenie od rozwoju progresywnego do modelu zastojowego)

• lekko zachwiana struktura płci - nadwyżka kobiet nad mężczyznami (wynika z dłuższego trwania życia kobiet 79 lat, niż mężczyzn 71 lat)

• zrównanie liczebności obu płci ok. 35 roku życia

• przewaga kobiet starszych („nadumieralność” mężczyzn)

• wskaźnik feminizacji wyższy w miastach niż na wsi

Poziom feminizacji ludność miejskiej znacznie przewyższa poziom średniej krajowej. W Łodzi 119, w Warszawie 117, w Poznaniu 115, w Krakowie 114

Struktura ekonomiczna ludności:

• wiek poprodukcyjny: mężczyźni > 65 lat, kobiety > 60 lat (łącznie 16,9%)

• wiek przedprodukcyjny: 0 - 17 lat (18,7%)

• produkcyjny: mężczyźni 18 - 64 lat, kobiety 18 - 59 lat (łącznie 64,4%)

Liczba osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym (Polska: 55/100):

- najwyższy wskaźnik obciążenia: woj. świętokrzyskie - 58, woj. lubelskie - 58

- najniższy wskaźnik obciążenia: woj. opolskie - 52, woj. zachodniopomorskie - 52

Przeciętne trwanie życia:

• kobiety - najdłużej:

woj. podlaskie 81,9

podkarpackie 81,8

małopolskie 81

wielkopolskie 80,5

najkrócej:

łódzkie 79,41

• mężczyźni - najdłużej:

woj. małopolskie 73,74

podkarpackie 73,7

opolskie 73

pomorskie 73

wielkopolskie 72,5

najkrócej:

łódzkie 70,14

MIGRACJE WEWNĘTRZNE

• po II wojnie światowej głównym impulsem migracji wewnętrznych było zasiedlanie ziem zachodnich i północnych („ziem odzyskanych”)

• 1947r. „Akcja Wisła” - wysiedlenie ludności Łemkowskiej z południowo-wschodniej części kraju

• dopiero w latach 90. potomkowie wysiedlonych rodzin mogli powrócić na swoje rodzinne tereny

• lata 50. - okres największego nasilenia migracji wewnętrznych; było to związane z odbudową kraju ze zniszczeń wojennych (realizacja planu sześcioletniego - industrializacja, urbanizacja; głównie w Warszawie)

• lata 60., 70., 80., 90. - maleje nasilenie migracji wewnętrznych; było to związane z obniżeniem się mobilności przestrzennej ludności w Polsce

• obecnie skala migracji wewnętrznych jest niewielka

• migracje z miasta na wieś (do terenów graniczących z wielkimi aglomeracjami) większe niż ze wsi do miasta

• przez wiele lat dominującym kierunkiem migracji wewnętrznych w Polsce był kierunek wieś-miasto; obecnie większe znaczenie mają migracje miasto-miasto.

• Saldo migracji

• od II połowy lat 90' bardzo słabe migracje wewnętrzne

• 1998r. - odwrócenie kierunków migracji (na miasto - wieś)

(Akcja "Wisła" (Operacja "Wisła") - akcja militarna wymierzona w struktury Ukraińskiej Powstańczej Armii i Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, oraz przesiedleńcza dokonana w celu usunięcia wybranych grup ludnościowych, m.in. Ukraińców, Bojków, Dolinian i Łemków, jak również rodzin mieszanych polsko-ukraińskich, z terenów Polski południowo-wschodniej (Rzeszowszczyzna i południowa Lubelszczyzna), głównie na tzw. Ziemie Odzyskane, która miała miejsce w dwa lata po zakończeniu II wojny światowej.)

Migracje przymusowe:

• deportacje sowieckie w kresów wschodnich (1940 - 1941)

• wysiedlani Ukraińcy po 1945 roku (z Sanoka, Przemyśla, Hrubieszowa - 60 tys.)

Osadnictwo Żydów po II WŚ: Wrocław, Lednica (?), Wałbrzych, Dzierżoniów, Kłodzko

Deportacje ludności niemieckiej w 1946 r.: Dolny Śląsk, Opolszczyzna, wschodnia część woj. pomorskiego, zachodnio-pomorskiego, warmińsko-mazurskiego (+ deportacja części Kurpiów, Mazurów).

MIGRACJE ZEWNĘTRZNE

• stałe lub okresowe

• lata 1944-49

• wysiedlenie Niemców z przejętych przez Polskę ziem zachodnich i północnych - „ziem odzyskanych”

• przesiedlenie Ukraińców, Białorusinów i Litwinów do b. ZSRR

• przesiedlenie Polaków z Kresów Wschodnich przyłączonych do b. ZSRR

• powrót ludzi wywiezionych do Niemiec, żółnierzy polskich sił zbrojnych oraz emigrantów okresu międzywojennego

• do roku 1956 brak migracji zewnętrznych

• przyjazdy Polaków, którzy wyrazili chęć powrotu z b. ZSRR

• akcja „łączenie rodzin” - na podstawie umów - b. NRD łączenie rodzin rozdzielonych przez wojnę; w ramach tej akcji wiele osób wyjechało z Polski do Niemiec

• wyjazd pewnej liczby osób pochodzenia żydowskiego do Izraela

• lata 1968-1970

• wyjazdy ludności pochodzenia żydowskiego do Izraela

• w Polsce - dominującym czynnikiem migracji był czynnik historyczny

• II połowa lat 70.

• II etap akcji łączenia rodzin - duża liczba wyjazdów do RFN; głównie z Górnego Śląska, Opolszczyzny, Mazur (często były to emigracje o podłożu ekonomicznym)

• lata 80.

• okres masowej migracji z Polski (wyjazdy głównie do RFN, USA, Kanady)

• główny czynnik - polityczny (po roku 1981)

• emigracja także do: Australii i RPA

• RFN i Francja - często były tylko „przystankami” w dalszej migracji

• lata 90.

• dalsze emigracje z Polski (Niemcy, USA, Kanada, Austria, Szwecja)

• wzrasta imigracja do Polski; występuje nowe zjawisko napływu do Polski imigrantów gł. z Ukrainy, Rosji, Białorusi i Wietnamu

• Polska jest traktowana jako kraj przejazdowy (przystanek przed wyjazdem do Europy Zachodniej i USA)

• powrót Polaków z emigracji (po transformacji społeczno-gospodarczej i zmianie ustroju)

Wg GUS w końcu 2006 r. poza granicami kraju na emigracji czasowej przebywało 1 950 000 Polaków (2005r. 1 450 000). Kierunki migracji Polaków:

2004 r. - W.B., Irlandia, Szwecja

2006 r. - Hiszpania, Portugalia, Finlandia

2007 r. - Niderlandy

Ułatwienia dotyczące niektórych zawodów (Francja, Belgia, Dania)

2007 r. - Niemcy (inżynier), Luksemburg

80 - 90% emigrantów, którzy wyjechali od V 2004 r. przebywa za granicą w związku z pracą. Saldo migracji zagr. 6,2 (1953r.) - 136,2 ('86 - 90), - 12,8 (2003r.)

Imigracje 249,2 (1956 - 1960), 9,4 (2005r.)

Emigracje 368,1 (1956 - 1960), 22,2 (2005r.)

Największa dynamika:

1. Irlandia (2002 - 2006) 30-krotny (wzrost migracji ?)

2. W.B. (2002 - 2006) 20-krotny

W.B. 580 tys. (2006 r.)

Niemcy 450 tys.

Irlandia 2 tys. (2002 r.), 13 tys. (2004 r.), 76 tys. (2005 r.), 120 tys. (2006 r.)

Włochy 85 tys.

OSADNICTWO

MIASTA W POLSCE

* W latach 2000-2010 liczba ludności miejskiej zmniejszyła się o 1,8%, przy równoczesnym wzroście powierzchni miast o 1,2%.

* 2010r. -> ludność miejska stanowiła 60,9% ogółu, a miasta w Polsce zajmowały 6,9% powierzchni kraju.

* W Polsce dominują miasta małe.

1980r. 2010r.

miasta ogółem 804 903

miasta małe 618 683

miasta średnie 149 182

miasta duże 37 39

Największa liczba miast w woj.:

• wielkopolskim 109

• dolnośląskim 91

• mazowieckim 85

Najmniejsza liczba miast w woj.:

• świętokrzyskim 31

• opolskim 35

• podlaskim 36

Najmniejsze miasta w województwie kujawsko-pomorskim:

Lubień Kujawski 1 299 osób, Górzno 1 369 osób

Najmniejsze miasta w Polsce to (2007r.):

1). Wyśmierzyce (mazowieckie) 881 os.

2). Suraź (podlaskie) 975 os.

3). Działoszyce (świętokrzyskie) 1 041 os.

4). Nowe Warpno (zach-pom) 1 196 os.

dalsze miejsca: Krynica Morska, Szlichtyngowa, Skalbmierz, Lubień Kuj. (1295),

W Wielkopolsce: Dobra (1478), Dolsk (1477) i Krzywiń (1625 os.)

Największe miasta w Polsce:

1). Warszawa 1 720 000 os.

2). Łódź 737 000 os.

3). Kraków 756 000 os. 2010r.

4). Wrocław 633 000 os.

5). Poznań 554 000 os.

6). Gdańsk 458 000 os.

7). Szczecin 411 000 os.

8). Bydgoszcz 366 000 os. 2007r.

9). Lublin 353 000 os.

10). Katowice 317 000 os.

Rozwój miast pow. 500 tys. mieszkańców:

Warszawa: 2001r. - 1 610 000, 2005r. - 1 697 600

Łódź: 1990r. - 842 000, 2005r. - 767 000

Kraków: 1990r. - 741 000, 2005r. - 756 000

Wrocław: 643 000 633 000 (mały spadek)

Poznań: 1990r. - 590 000

Sieć miast w Polsce jest silnie zróżnicowana (przyczyny: historyczne odrębności procesów jej ukształtowania). Regionalne różnice gęstości sieci miast i ich struktury wielkościowej rzutują na rozmieszczenie ludności miejskiej na obszarze kraju.

Urbanizacja - proces rozwoju miejskich form osadnictwa, wzrost liczby ludności miejskiej i funkcji pozarolniczej oraz rozpowszechnienia się miejskiego trybu życia.

Suburbanizacja - (ang. suburb - przedmieście) to jedna z faz rozwoju miasta. Polega ona na wyludnianiu się centrum i rozwoju strefy podmiejskiej. Urbanizacja obszarów wiejskich

Reurbanizacja, semiurbanizacja - urbanizacja obszarów wiejskich

Najmniejszy wskaźnik urbanizacji w woj.:

• podkarpackim 40, 6%

• świętokrzyskim 45,7%

• lubelskim 46,7%

Największy wskaźnik urbanizacji w woj.:

• śląskim 79%

• dolnośląskim 71,2%

• zachodniopomorskim 69,5%

Układy przestrzenne wsi:

okolnica - najstarszy typ, miała charakter obronny; jeden wjazd do wsi

owalnica - typ, który powstał w XII w.; zwarta zabudowa wokół owalnego, położonego wewnątrz placu

zmiany - wraz z ewolucją procesów społecznych i ekonomicznych

ulicówka - efekt kolonizacji XIV i XV wieku; osadnictwo na prawie zachodnioeuropejskim; zwarta zabudowa po obu stronach dróg, regularne łany pól

łańcuchówka - obniżenie dolinne obszarów wyżynnych i górskich; Sudety, Karpaty, Lubelszczyzna; luźna zabudowa po obu stronach drogi

wielodrożnica - XIV, zabudowa rozmieszczona po obu stronach kilku dróg; rozmieszczenia dróg pokrywały się z ukształtowaniem powierzchni

rzędówka - zabudowa po jednej stronie drogi

wiek XIX - nowe techniki gospodarowania w rolnictwie, pojawiają się wsie typu:

• 
  
  wsie farmerskie

• wsie samotnicze

• Poniatówki - małe osiedla wiejskie, powstałe w okresie parcelacji ziem w XX w (lata 30')

• pomysłodawca - Julian Poniatowski (minister rolnictwa)

• Mazowsze

Po II WŚ:

• wprowadzenie różnych form gospodarki państwowej i spółdzielczej

• osiedla miejskie, architektura blokowa

• odrębności architektoniczne (odrębność kulturowa poszczególnych regionów Polski)

• PGR

• wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich

Struktura wielkościowa wsi w Polsce:

- ok. 56,5 tyś. miejscowości wiejskich, 42,8 tyś. wsi, 13,7 tys. przysiółków, kolonii

- średnia wielkość wsi - 350 os.

- największe > 1 tys. S Polska

- małe i średnie N i W Polska

- podział wsi:

• małe mniej niż 200 mieszkańców 47%

• średnie 200-500 mieszkańców 35%

• duże powyżej 500 mieszkańców 18%

Różnice infrastruktury technicznej - kanalizacja, wysypiska śmieci, wodociągi, gazociągi mieszkańcy, organizacje pozarządowe + władza lokalna

Gmina Tarnowo Podgórne: współpraca lokalnych władz i ludności (przyciągnięcie inwestorów z zagranicy); spełnia warunki do bycia miastem, lecz tego nie chce (głównie ze względu na podatki)

Semiurbanizacja wsi:

- odchodzenie od rolniczej funkcji wsi

- przejmowanie miejskiego stylu życia

- kształcenie młodzieży

- zatrudnienia w zawodach nierolniczych

- rozwój usług na wsi (np. agroturystyka)

- miejskie formy zabudowy

MNIEJSZOŚCI NARODOWEI GRUPY ETNICZNE W POLSCE

Mapa mniejszości narodowe i grupy etniczne

Ukraińcy - NE część woj. lubelskiego, NE część woj. podkarpackiego, NW część woj. dolnośląskiego, woj. pomorskie i S część woj. zachodniopomorskiego

Niemcy - woj. śląskie + warmińsko-mazurskie, pomorskie, kujawsko-pomorskie

Słowacy (południe)

Łemkowie (granica Podkarpacia i Małopolski)

Białorusini - E część woj. podlaskiego

Litwini - E część woj. podlaskiego (Sejny)

Tatarzy - E część woj. podlaskiego

Mniejszości narodowe (obecnie):

Niemcy ok. 300 - 350 tys. - opolszczyzna, śląsk

Ukraińcy - ok. 300 tys. - warm.-maz, zach-pom., lubuskie, Bieszczady

Białorusini ok. 200 - 250 tys. - podlaskie (31 tys.)

Litwini ok. 20 tys. (Sejny 6 tys.)

Słowacy, Czesi - 20 tys. - Spisz, Orawa

Żydzi, Grecy, Romowie, Macedończycy, Ormianie (1 tys.)

Mniejszości narodowe przed II WŚ:

Ukraińcy 5 mln

Żydzi 3,1 mln

Białorusini 1,5 mln

Niemcy 741 tys.

Rosjanie 139 tys.

Litwini 70 tys.

Przed II WŚ Polska była krajem wielonarodowościowym. Obecnie Polska jest krajem prawie jednolitym narodowościowo.

Udział Polaków w strukturze zaludnienia wynosił ok. 64% - przed II wojną światową

Grupy etniczne:

- Poznaniacy

- Mazurzy

- Górale

- Krakowiacy

- Kaszubi

- Kaliszacy

- Rzeszowiacy

- Krajniacy

- Ślązacy

- Kurpie

i inni

ROLNICTWO

Tab. Struktura własności użytków rolnych 1946-2005

użytki rolne w tym stanowiące własność:

ogółem

(w tys.ha) indywidualnych gosp. Skarbu Państwa spółdzielni rol.

1946 20440 93,2% 6,8% -

1980 18947 74,5% 19,5% 4%

2005 18418 72,6% 14,3% 1,1%

Stosunki własnościowe 2005r.

* indywidualne gospodarstwa rolne powyżej 1 ha:

- w Polsce ogółem: 72%

- max. mazowieckie (+ inne województwa na wschodzie)

- min. zachodniopomorskie

* indywidualne gospodarstwa rolne poniżej 1 ha:

- w Polsce: 7%

- max. małopolskie (+ południowy wschód)

- min. podlaskie

* grunty Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa:

- w Polsce: 12%

- max. zachodniopomorskie

- min. małopolskie

* spółdzielnie rolnicze

- w Polsce: 1%

- max. opolskie

- łódzkie

* grunty kościołów i związków wyznaniowych:

- w Polsce: 0,5%

- max. kujawsko - pomorskie, wielkopolskie

- min. łódzkie

* spółki prawa handlowego:

- w Polsce: ok. 2%

- max. zachodniopomorskie

- min. mazowieckie

* wspólnoty gruntowe:

- w Polsce: 0,3%

- max. lubuskie

- min. kujawsko - pomorskie

średnia wielkość gospodarstw indywidualnych

- w Polsce: 7,6 ha

- max. zachodniopomorskie (17,5 ha)

- min. małopolskie (3,2 ha)

Charakterystyczne dla polskiego rolnictwa jest duże zróżnicowanie wielkości gospodarstw rolnych: od jednohektarowych do kilkutysięczno -hektarowe. Problem rozdrobnienia gospodarstw rolnych występuje jedynie w strukturze gospodarstw indywidualnych (rodzinnych).

Powiększanie gospodarstw rolnych jest stałym procesem, wspieranym preferencyjnymi kredytami. Jednak tempo zmian struktury obszarowej jest bardzo miłe, a ceny ziemi utrzymują się na relatywnie niskim poziomie.

Głównie inwestują rolnicy na zachodzie, mający duże gospodarstwa.

Obecność jednostek pociągowych - głównie południowy-wschód, więcej w mniejszych gospodarstwach.

Produkcja towarowa i globalna (wg GUS)

* globalna - przeważa produkcja roślinna, zbóż i roślin przemysłowych;

- ziemniaki - straciły swoje znaczenie

- warzywa i owoce - wzrost produkcji

- zboża - ciągle na wysokim poziomie

- rośliny przemysłowe - wyraźnie wzrosło znaczenie rzepaku

* towarowa - większe znaczenie ma produkcja zwierzęca, znaczenie zbóż jest niższe, poza pszenicą;

Struktura zasiewów (1938 - 2010)

- zboża: min. 1980r. max. 2010

- żyto: max. 1950r.

- pszenica: min. 1946 max. 2010

- jęczmień: min. 1960 max. 2010

- owies: min. 2000 max. 1938

- pszenżyto: pojawiło się w latach 90tych; max. 2010

- kukurydza: max. 2010

- ziemniaki: min. 2010 max. 1960

- buraki cukrowe: min. 1938 max. 1980

- rzepak: min. 1946 max. 2010

- warzywa: min. 1946 max. 2000

Zboża koncentrują się głównie w Polsce wschodniej, mniej uprawia się na południu Polski.

- pszenica - związana z występowaniem dobrych gleb: Dolny Śląsk, Opolszczyzna, małopolska

- żyto - środkowa Polska: Mazowsze, woj. lubuskie

- pszenżyto - wielkopolskie, kujawsko-pomorskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie

- jęczmień - świętokrzyskie, lubelskie + południowa Polska

- owies - wschód Polski, głownie podlaskie

Udział pszenicy (2005-2010) i powierzchnia uprawy:

- zmniejszyło się zasiewanie pszenicą

- zajmuję 25% powierzchni zasiewów

- najwięcej: Dolny Śląsk 36%

woj. opolskie 33%

woj. podkarpackie 30%

* żyto (2005 - 2010):

- powierzchnia zmniejszyła się

- najmniej: opolskie 3%

- najwięcej: łódzkie 18%

- plony najmniejsze w świętokrzyskim

- zajmuje gleby o niskiej wartości użytkowo-rolniczej

* pszenżyto

- najwięcej: łódzkie 18%, wielkopolskie 17%

- najmniej: dolnośląskie: 4,6%

* ziemniaki:

- tracą na swoim znaczeniu

- najwięcej małopolskie 11,9, podkarpackie 11,1

- najmniej: warmińsko-mazurskie 1,8; opolskie 1,9; lubuskie 1,9

- bardzo reagują na stosunki glebowe

- plony ziemniaka w przekroju czasowym były bardzo zmienne

* rzepak:

- zasiewy: najwięcej północna Polska (zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie, pomorskie) oraz dolnośląskie, opolskie

- plony: najwięcej - kujawsko-pomorskie, wielkopolskie

najmniej - małopolskie, świętokrzyskie, podlaskie

* warzywa

- zdominowały małe gospodarstwa

- występują wyspowo, głównie wokół dużych aglomeracji miejskich

* buraki cukrowe:

- zasiewy (powierzchnie uprawy), najwięcej - kujawsko-pomorskie, wielkopolskie, dolnośląskie, opolskie; najmniej - małopolskie

- plony: najwięcej - dolnośląskie, opolskie

Cukrownie czynne (2002r), m.in.

- Szczecin, okolice Rzeszowa, wschodnia część województwa pomorskiego, wielkopolska, kujawsko-pomorskie, dolnośląskie, opolskie, zachodnia część woj. małopolskiego, lubelskie

Pogłowie zwierząt gospodarskich (1946 - 2010)

*bydło max. 1980; 79,9

- krowy: max. 1970; 54,8

- trzoda chlewna max. 1980; 163,3

- owce max. 1980 22,4

- konie max. 1960 9,4

- kury max. 2010 390,4 (Zmiany 1950r. = 100)

* zmiany po 1980r. - duży spadek, upadły państwowe gospodarstwa rolne a powstały spółki. Zajęły się bardziej produkcją roślinną niż chowem zwierząt (stąd spadek pogłowia)

Obsada zwierząt gospodarskich (2010r)

- bydło max. podlaskie (+mazowieckie, warmińsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie, wielkopolskie

min. zachodniopomorskie (+dolnośląskie, małopolskie, lubuskie)

- trzoda max. wielkopolskie (+kujawsko-pomorskie, łódzkie)

chlewna min. dolnośląskie (+województwa na zachodzie i wschodzie)

- owce max. małopolskie (+podkarpackie, śląskie, podlaskie)

min. mazowieckie

- konie max. małopolskie (+podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie, mazowieckie)

min. opolskie (+kujawsko-pomorskie, zachodniopomorskie)

- kozy max. małopolskie (+podkarpackie, śląskie)

min. pomorskie (+województwa na północy kraju)

* kierunki chowu bydła w Polsce:

- mięsno-mleczny, mleczno-mięsny, mleczny

Gospodarstwa indywidualne - 94,1%

W 2005r. - największy udział w krajowym pogłowiu bydła:

* mazowieckie 17,4%

* podlaskie 13,5%

* wielkopolskie

- najmniejszy udział:

* lubuskie 1,3%

* zachodniopomorskie 1,9%

* dolnośląskie 2,2%

* opolskie 2,3%

1988-2004r.

Zdecydowany wzrost chowu bydła w Polsce północno-wschodniej, zaś spadek w Polsce zachodniej i w okolicach małopolski.

Produkcja podstawowych artykułów zwierzęcych (1990-2010)

- żywiec max. 2010

w tym:

- wieprzowy max. 1995

- drobiowy max. 2010

- wołowy max. 1990

- barani max. 1990

- koński max. 1995

- cielęcy max. 1990

- mleko max. 1990

- jajka max. 2010

- wełna max. 1990

ŻYWIEC

* produkcja na 1ha (2010r.)

- max. wielkopolska, kujawsko-pomorskie

- min. dolnośląskie

* produkcja na 1 mieszkańca

- max. wielkopolskie

- min. śląskie

MELKO

* produkcja na 1ha (2010r.)

- max. podlaskie, mazowieckie

- min. dolnośląskie

* mleczność krów ( w Polsce śr. ponad 4 tyś. litrów)

- max. opolskie, mazowieckie, wielkopolskie

- min. małopolskie

[towarowość = wartość sprzedana]

Poziom towarowości rolnictwa (2002r.)

- wartość produkcji towarowej:

max. wielkopolska, kujawsko-pomorskie

stopień towarowości rolnictwa (2009r.)

- max. dolnośląskie

- min. podkarpackie

Stopień towarowości produkcji roślinnej:

- max. dolnośląskie

- min. podlaskie

Stopień towarowości produkcji zwierzęcej:

- max. podlaskie

- min. dolnośląskie

Niska towarowość południowy-wschód Polski (2002r.)

Wysoka towarowość północny-wschód

Skup produktów rolniczych (2010r.)

* rolniczych: - max. wielkopolskie - min. podkarpackie

* roślinnych: - max. opolskie - min. podlaskie

* zwierzęcych: - max. wielkopolskie - min. dolnośląskie

* zbóż: - max. dolnośląskie - min. małopolskie

* ziemniaków: - max. pomorskie - min. śląskie

* buraków cukr. - max. kujawsko-pomorskie - min. podlaskie

* żywiec rzeźny - max. wielkopolskie - min. dolnośląskie

* żywiec bydlęcy - max. podlaskie, wlkp. - min. lubuskie

* trzoda chlewna - max. wielkopolskie - min. dolnośląskie

* mleka - max. podlaskie - min. podkarpackie

LEŚNICTWO

Leśnictwo - gałąź gospodarki narodowej, obejmująca takie działania jak np. użytkowanie lasu (zagospodarowanie, pielęgnowanie, ochrona)

- podstawowa działalność produkcji materialnej - zaspokajanie zapotrzebowania społeczeństwa na produkty leśne (drewno) i użytki uboczne (żywica, grzyby, zioła, owoce)

- podstawa łowiectwa

Zgodnie z Ustawą o lasach (z 1991 r.) powierzchnia leśna to grunty o zwartej powierzchni, co najmniej 0,10 ha pokryte roślinnością leśną (powierzchnia zalesiona) lub częściowo jej pozbawione (powierzchnia niezalesiona).

Statystyka (np. GUS)

- powierzchnia gruntów leśnych jest określana jako „powierzchnia lasów”

Lasy:

- niezbędny czynnik równowagi ekologicznej

- forma użytkowania gruntów

- dobro ogólnospołeczne (jakość życia człowieka)

Funkcje lasów:

1. produkcyjna - pozyskiwanie drewna i produktów ubocznych i surowców farmaceutycznych

2. pozaprodukcyjna:

- ochronna ( lasy:

- zmniejszają wahania temperatury

- utrzymują wilgotność powietrza

- osłabiają siłę wiatru

- zwiększają ilość wód podziemnych i ograniczają erozję gleb)

- rekreacyjna

- krajobrazowa

- ostoja zwierząt

- edukacyjna

Drewno - podstawowy surowiec w przemyśle:

- drzewnym (tartaczny, meblarski)

- celulozowo - papierniczym

1 ha lasu w ciągu 12h pochłania ok. 250kg CO2 i wytwarza 200kg tlenu (tyle zużywa człowiek w ciągu 10 miesięcy)

36,4% powierzchni lasów państwowych to lasy ochronne

Lokalizacja lasów ochronnych:

- wokół dużych miast i ośrodków przemysłowych

- na terenach uzdrowiskowych

- wzdłuż rzek, wybrzeża

- tereny przeznaczone na cele obronności Państwa

Lasy w Polsce - duże rozproszenie

23 tys. kompleksów leśnych

Spośród nich ½ to kompleksy małe, o powierzchni mniejszej niż 25 ha). Dużych kompleksów, w których zachowały się resztki naturalnych lasów (puszcze, bory) ok. 50

Fragmentaryzacja - zmniejszenie bioróżnorodności, zakłócenie stosunków wodnych, wzmożona erozja

Rozmieszczenie lasów w Polsce to efekt nakładania się wielu czynników (przyrodniczych, antropologicznych). Najważniejsze czynniki:

• Zapotrzebowanie na użytki rolne i tereny pod zabudowę (np. znaczne ograniczenie powierzchni leśnych w Polsce centralnej i na Górnym Śląsku)

• Rozwój przemysłu (np. wytrzebienie - stęplowanie, zabezpieczenie korytarzy - i degradacja lasów na terenie Śląska)

• Czynnik natury historycznej (np. rabunkowa gospodarka leśna na terenie Generalnej Guberni i utrzymywanie dużych kompleksów leśnych jako terenów łowieckich w majątkach obszarniczych Pomorza)

• Zróżnicowanie przydatności dla rolnictwa gruntów porośniętych lasem

• Zróżnicowanie warunków klimatycznych, wodnych i rzeźby terenu

Dla gosp. leśnej ważne są typy siedliskowe lasów (podst. jednostka w kwalifikacji siedlisk lesnych; określany na podstawie naturalnej żyzności siedlisk)

Typy siedliskowe lasów: bór, las mieszany, ols, las łęgowy (niezależnie od tego: tereny nizinne, wyżynne i podgórskie, górskie)

Mapa rozmieszczenie typów lasów (puszcze i bory)

1. Dolnoreglowe i górnoreglowe + żyzne lasy jodłowo-bukowe (Puszcza Jodłowa w G. Świętokrzyskich, Karpaty, Sudety, Karkonosze)

2. bory świerkowe i jodłowe - Podhale, G. Świętokrzyskie

3. Łęgi - wzdłuż cieków wodnych + Żuławy

4. Olsy - Biebrzański PN, Polesie

5. Lasy bukowe - Polska północna, pomorze (Woliński PN)

6. Bory sosnowe - największy kompleks Bory Tucholskie i Dolnośląskie

7. Grądy

8. Dąbrowy - Bory Dolnośląskie, Puszcza Rzepińska, woj. zach-pom, pomorskie, na N od Warszawy, między Łodzią a Radomiem, S część wielkopolski

Bory: Dolnośląskie, Stobrawskie (Opole, Częstochowa, Katowice), Tucholskie (na N od Bydgoszczy).

Puszcze: m.in. Augustowska, Knyszyńska (Wysoczyzna Białostocka, podlasie, na W od Białegostoku), Białowieska, Kampinoska (na NW od Warszawy), Świętokrzyska, Solska (Roztocze - S część woj. lubelskiego), Notecka, Rzepińska (woj. lubuskie).

LASY IGLASTE (BORY)

- przeważają gatunki iglaste

- występują w klimacie umiarkowanym

- gleby gł. bielicowe

- drzewa dominujące: sosna, świerk, modrzew, jodła

- runo: borówka, wrzos, czarna jagoda

Podział ze wzgl. na dominujące gatunki:

- bor sosnowy (dominuje sosna zwyczajna)

- las świerkowy (dominuje świerk pospolity)

- las jodłowy (dominuje jodła)

Inny podział:

- lasy sosnowe suche (gleby piaszczyste, suche)

- lasy sosnowe świeże

- lasy sosnowe bagienne (gleby torfowe, podmokłe, występują mchy)

LAS MIESZANY

- drzewa liściaste i iglaste

- gł. gat. dąb, buk, brzoza; sosna, świerk, jodła, modrzew

GRĄDY - wielogatunkowe lasy liściaste lub mieszane

ŁĘGI

- występują nad brzegiem zbiorników wodnych i cieków

- gleby wilgotne, okresowo podtapiane

- gatunki: olsza, topola, wierzba, wiąz, jesion, dąb

BUCZYNA

- główny gatunek to buk

- duże zwarcie koron

- słabo rozwinięte poszycie

- w runie głównie rośliny cieniolubne

OLSY

- porastają tereny zabagnione, obrzeża dolin rzecznych

- zazwyczaj rosną w kępach

- gł. gat. olsza czarna

Typy siedliskowe lasów (wg powierzchni)

- bory mieszane 29,9%

- lasy mieszane 25,4%

- bory 22,7%

- lasy liściaste 22%

Udział sosny w ogólnej powierzchni lasów

- max. woj. lubuskie, kujawsko - pomorskie

- min. małopolskie

Powierzchnia lasów (oraz lesistość) 1946-2010 ciągły wzrost

W latach 1946-2007 wskaźnik lesistości wzrósł z 20,8% do 28,9%. Jest jednak nadal niższy od wskaźnika ustalonego docelowo dla Polski na poziomie 33-34%.

Odnowienia - zakładanie drzewostanu na terenach leśnych okresowo ich pozbawionych

Zalesienia - zakładanie drzewostanu terenach bezleśnych

Do najsłabiej zalesionych terenów kraju zaliczamy: Wysoczyznę Łódzką, Kujawy, Żuławy Wiślane, Wielkopolskę + wyżyny o urodzajnych glebach (np. Lubelska, Środkowomałopolska) - tereny pod dużą presją osadnictwa rolniczego..

Najbardziej zalesione (poważnie niewykorzystane dla rolnictwa) obszary to: Ziemia Lubuska, środkowe Pomorze, Karpaty, ziemie zachodnie.

Województwa o największym zalesieniu:

1. Lubuskie 48,9%

2. Podkarpackie 37,2%

3. Pomorskie 36,1%

4. Zachodniopomorskie 35,1%

Województwa o najmniejszym zalesieniu:

1. Łódzkie 20,7%

2. Mazowieckie 22,1%

3. Lubelskie 22,4%

4. Kujawsko-pomorskie 23,1%

Podobny poziom lesistości jak w Polsce mają: Niemcy, Francja, Szwajcaria, Włochy, Norwegia, Bułgaria, Rumunia

Poziom wyższy niż w Polsce: Szwecja, Finlandia, Rosja, Ukraina, Białoruś

Poziom niższy niż w Polsce: Grecja, Holandia, Dania, Wielka Brytania, Irlandia

Lasy są podstawą łowiectwa oraz spełniają wiele funkcji pozaprodukcyjnych, głównie ochronna, rekreacyjna, krajobrazowa. Dla gospodarki leśnej - zwłaszcza dla hodowli lasu, ważne są typy siedliskowe, skład drzewoskłonów oraz rośliny poszycia i runa leśnego.

1945 - lasy iglaste 87%, liściaste 13% 2007 - iglaste 77,3%, liściaste 22,7%

Pozyskiwanie drewna - wykres

• załamanie w latach 80. i 90. związane z prywatyzacją przedsiębiorstw

• od poł. lat 90. gwałtowny wzrost pozyskiwania drewna - rozwój przemysłu papierniczego, meblarskiego

Lesistość i pozyskiwanie drewna w krajach UE - wykres:

• wskaźnik lesistości > 60% - Szwecja, Finlandia - najwyższy wskaźnik lesistości i pozyskiwania drewna

• 45 - 60% - Łotwa, Estonia

• < 15% - Dania, Holandia, Irlandia, Wielka Brytania

• Niemcy - III miejsce w Europie pod względem pozyskiwania drewna.

Struktura własnościowa lasów:

1. Lasów publicznych stanowiących własność:

a) Skarbu Państwa (Państwowe Gospodarstwo Leśne, Lasy Państwowe)

• użytkowane czasowo lub użytkowane wieczyście

• pod nadzorem Ministerstwa Środowiska

b) gmin

2. lasów prywatnych stanowiących własność:

a) osób fizycznych

b) wspólnot gruntowych będących własnością wszystkich lub części mieszkańców wsi

c) spółdzielni produkcyjnych i kółek rolniczych oraz oddane im w zarząd i bezpłatne użytkowanie

d) innych osób prawnych np. spółek prywatnych, związków zawodowych, partii politycznych

2009r. - lasy publiczne - 81,8%

- lasy prywatne - 18,2% (najwięcej w woj. mazowieckie, lubelskie)

Defoliacja drzewostanu - mówi o stanie zdrowotności lasu; poziom redukcji powierzchni asymilacyjnej drzew w stosunku do drzew zdrowych w danych warunkach

2009r. udział drzew zdrowych

defoliacja do 10%

dla wszystkich gatunków razem 24%

2009r. udział drzew uszkodzonych

defoliacja powyżej 25%

dla wszystkich gatunków razem18%

Przyczyny:

• dwutlenek węgla

• liczne uskoki

• duże pochylenie pokładów

W efekcie błędnego rozpoznania hydrologicznego kopalnia była kilkakrotnie zalewana. Wymusiło to budowę szybu STEFANÓW, który działa do dziś

kamieniołomy

eksploatacja zakończona, bo nieopłacalna

w dolinach rzek (Wisła, Noteć, Warta)

---