[ GEOGRAFIA REGIONÓW ]

1.

Geografia:

• Nauka o róznych środowiskach, miejscach i przestrzeniach Ziemi oraz ich wzajemnych interakcjach;

• Bada przestrzenne zróżnicowanie powierzchni Ziemi pod względem przyrodniczym i społeczno-ekonimicznym;

• Na pograniczu nauk przyrodniczych i społecznych;

• Geografia zakorzeniona jest w Starożytnej Grecji;

• Geo Graphein - „opisywanie Ziemi”;

• Jako dziedzina akademicka ukształtowała się w XX wieku;

• Nazwę wprowadził Erastotenes z Cyreny w II wieku p.n.e.;

• Kontynuator - Strabon około 20 r. p.n.e.:
  - opis Europy, Azji, Afryki;
  - protoplasta geografii regionalnej;
  - opis poszczególnych obszarów Ziemi;
  - Chorografia - opis fragmentów Ziemi, wczesna wersja geografii regionalnej;
  - Strabon rzadziej pisał o geograficznych fenomenach, częściej traktował o mitach, granicach, odległościach;

• Arabowie przejęli wiedzę po upadku cesarstwa;

• Powróciła ta wiedza do Europy około XII wieku (była niedokładna);

• Zaczęto gromadzić nowe informacje, tworzyć nowe mapy;

• Odkrycia geograficzne - uzupełniano na mapach TERRA INCOGNITA - Ziemia Nieznana;

• Podzielono geografię na:
  - matematyczną;
  - fizyczną;
  - historyczną;

• B. Varenius - Geographia generalis - podział na geografię ogólną i szczegółową;

• Równocześnie kształtowała się geografia akademicka, ale nie była ona osobną dziedziną;

• XIX wiek - rządy zaczęły interesować się geografią:
  - racjonalne eksploatacje;
  - osiedlenia;
  - administracja;

• XIX wiek - Towarzystwa Geograficzne;

• Wiedza geograficzna była także przydatna dla innych nauk:
  - ekonomii;
  - geologii;

• K. Ritter - „Wiedza o Ziemi w stosunku do nauki i historii człowieka”;

Metafory:

1. Wizja świata, jako mozaiki kształtów i form - każdy z drobnych obszarów ma własną charakterystykę;

2. Świat, jako mechanizm złożony z wielkiej liczby systemów - wszystko jest zarówno przyczyną, jak i skutkiem;

3. Świat, jako organizm - całość to coś więcej, niż suma części - regiony lokalne o zbliżonej charakterystyce;

4. Świat, jako tekst - krajobraz interpretowany jako tekst;

5. Świat, jako arena - poszczególne miejsca to kontekst tego, co wydarza się w ich obrębie;

Wszystkie te metafory kształtowane są przez pewien kontekst - czas i miejsce pobytu badaczy.

Geografia ogólna vs. Geografia szczegółowa (regionalna):

Region - zwarta przestrzennie grupa państw o zbliżonych cechach przyrodniczych, społecznych i gospodarczych.

„Problemy” geografii regionalnej:

• Nie ma ustalonego poglądu, czym są i czym mają być te regiony;

• Status człowieka;

• Problem regionu, jako kategorii przestrzennej;

• Problem regionu, jako kategorii syntetycznej;

Geografia społeczno-ekonomiczna:

• Człowiek w centrum rozważań;

Geografia fizyczna:

• Obszar to jednoznaczna część przestrzeni fizycznej;

• Nie ma nic wspólnego z człowiekiem;

• Dwoistość geografii nie dopełnie się zupełnie;

2.

Przedmiot badań geografii regionalnej staje się nieostry, kontrowersyjny.

Dualny charakter geograficznej rzeczywistości (powstały dwie geografie regionalne):

1. Geografia regionalna fizyczna;

2. Geografia regionalna społeczno-ekonomiczna;

Powstały głosy, że geografia regionalna nie jest nauką, tylko metodą opisującą dany region lub pewną formą prezentacji wiedzy.

By geografia regionalna była użyteczna naukowo, należy na nowo określić dziedzinę jej badań:

• Historyczna interpretacja regionu w poszukiwaniu jego odrębności;

• Istotą geografii regionalnej ma być poszukiwanie odmienności i dociekanie jej podstaw;

• Bada ona przestrzeń odnosząc się do obszaru, regionu, systemu;

• Wyróżnikiem jest kompleksowe badanie, tak jakby stanowiły one pewną całość (myślenie abstrakcyjne);

• Poziom spójności wynika z dopasowania się elementów obszaru;

• Geografia regionalna ma odpowiedzieć na pytanie, jak przejawia się owa spójność w całej swej róznorodności;

Przedmiot badań - relacje: człowiek środowisko, zawężone do pewnego obszaru (stosowanie metodologii i humanistycznej i ścisłej)

Podział powierzchni Ziemi na regiony wedlug Makowskiego (nie istnieją one w sensie fizycznym):

1. Europa (bez Rosji i byłego ZSRR);

2. Rosja i były ZSRR;

3. Azja Wschodnia (zwłaszcza Chiny);

4. Azja Południowo - Wschodnia;

5. Azja Południowa (Indie);

6. Afryka Północna i Azja Południowo - Zachodnia;

7. Czarna Afryka (Subsaharyjska);

8. Ameryka Północna - USA i Kanada;

9. Ameryka Środkowa i Meksyk;

10. Australia i Nowa Zelandia;

11. Antarktyka i Antarktyda;

12. Oceany i wyspiarskie minipaństwa;

13. Ameryka Południowa

Obszarem spornym jego zdaniem jest: Mali, Mauretania, Sudan (raz w Afryce Północnej, a raz w Czarnej)

Podział według Hopsa i Saltera:

1. Europa:
   - Zachodnia i Centralna;
   - Północna;
   - Południowa;
   - Wschodnia;

2. Rosja + bliska zagranica;

3. Bliski Wschód + Północna Afryka, Cypr i Afganistan;

4. Azja:
   - Południowa;
   - Południowo - Wschodnia;
   - Chiny;
   - Japonia, Korea;

5. Obszar Pacyfiku:
   - Menalezja;
   - Mikronezja;
   - Polinezja;
   - Australia + Nowa Zelandia;

6. Afryka Subsaharyjska;

7. Ameryka Łacińska:
   - Srodkowa;
   - Południowa;
   - Antarktyka;

8. Anglo - Ameryka

Kulturowy zwrot w geografii:

• poszukuje się tu szans na odbudowanie jednostki geografii;

• ma on prowadzić do większej dojrzałości geografii;

• zapoczątkowany w Wielkiej Brytanii;

Dwie formy:

1. Nowa geografia kultury;

2. Kulturowy punkt widzenia w geografii

Świata człowieka nie można zrozumieć bez postrzegania go przez kulturę.

Nowa geografia kultury:

• Racja człowieka z otaczającym go światem;

• Ranga symboliki;

• Nowa przestrzeń filozofii;

• Kultura to system, przez który świat społeczny jest komunikowany i badany;

• Kultura ma funkcję integracyjną i konstytuującą wspólnoty;

• Zrozumienie, jak ludzie kształtują świat zgodnie ze swoimi wyobrażeniami;

• Dziedzina humanistyczna;

• Punktem odniesienia jest człowiek;

Badanie z tego kręgu na nowo definiują przestrzeń:

• Produkt społeczny;

• Jest przynależnym do świata elementem systemu wartości;

• Społeczeństwa kreują krajobrazy i miejsca, chcą odcisnąć swoje piętno;

Tematy zainteresowań:

• Konstrukcja kulturowa miejsca, środowiska, społeczeństwa;

• Sposoby wyrażania odmienności kultur w przestrzeni;

• Przyczyny zróżnicowania kulturowego Ziemil

• Zastosowanie kulturowego podejścia w geografii ekonomicznej, politycznej;

Krajobraz - interpretowany, jako jeden z tekstów kulturowych:

• Krajobraz komunikuje tworzący go ład społeczny;

• Badanie związków krajobrazu z prawem, ideologią:
  - analizuje się np. wpływ pamięci historycznej na krajobraz;
  - rola krajobrazu w procesie kolonizacji;

• Ley - analiza Vancouver;

• Badanie poziomu identyfikacji ludzi z miejscem, znaczenie nadawania sensu elementom środowiska;

• Poddaje się też analizie wnętrza budynków;

• Problematyka moralności miejsc i przestrzeni wypływa z moralnego zwrotu w geografii:
  - związek między aspektami moralnymi, a kategoriami geograficznymi (lokalizacja, odległość);

• Wzajemne oddzialywania między środowiskiem a człowiekiem mają wymiar nie tylko materialny, gdyż łączy je też świadomość człowieka;

Kulturowy punkt widzenia w geografii:

• Co świat oznacza dla samego człowieka;

• Co determinowało ludzką aktywność;

• ma to integrować rozproszenie subdyscypliny geografii;

• należy zaprzestać oddzielania faktów materialnych od ich tła kulturowego;

• kierunki przemian współczesnego świata;

• studium miejskie:
  - wyjście poza materialność i wizualność w kierunku określenia mechanizmów;

3.

EUROPA ( z wyłączeniem byłego ZSRR )

Kontynent - wielkie obszary lądu, wyraźnie przy tym wyodrębnione, otoczone oceanami. To, co może je łączyć z innymi lądami to wąski przesmyk.

Europa nie jest w ten sposób wyodrębniona. Jest ona tylko fragmentem Eurazji, a nie osobnym kontynentem.

Geografowie twierdzą, że granicą kontynentu może być znaczący rozdział geograficzny (Ural).

Inni natomiast, że kontynenty to twory umowne.

Dylemat - Czy Europa jest kontynentem?

• Europa nie spełnia warunków definicji kontynentu, ale jest ona wyodrębniona kulturowo;

• Ukłon metodologii w stronę niegeograficznej a kulturowej odrębności Europy;

Historia:

• V wiek p.n.e. - Herodot - do Europy zaliczył także sporą część Azji właśnie z przyczyn kulturowych (Hellada na Wybrzeżu Jońskim);

• Herodot podjął próbę objaśnienia terminu „Europa”:
  - Północna część Grecji kontynentalnej (bez Peloponezu);

• Hekatajos z Miletu (VI/V wiek p.n.e.) - podział Ziemi:
  - Europa;
  - Azja;
  - Libia;

• Herodot rozważał, skąd pochodzi nazwa „Europa”:
  - mit o Europie z Tyru (Fenicja);

• Europa jest jedynym kontynentem nazwanym przez jego mieszkańców;

Dywagacje nad zasięgiem Europy:

• Herodot;

• Spory były szczególnie zajadłe w kwestii jej zasięgu na wschód (czy Rosja jest częścią Europy?);

Granica między Europą i Azją wyznaczona w XIX wieku:

• Wschodnia strona Gór Ural;

• Wzdłuż rzeki Ural;

• Północnych wybrzeży Morza Kaspijskiego;

• Do Morza Azowskiego;

Europa:

• 1/5 powierzchni lądów świata;

• Względna bliskość:
  - bardzo mocne kontynentalne poczucie tożsamości (fenomen ciągłości);

• Względnie podobne ukształtowanie;

• Bardzo urozmaicona długa linia brzegowa do 38 tys. km:
  - najbardziej rozczłonkowana linia brzegowa w Norwegii i Grecji;
  - sprzyja to zakładaniu portów i rozwojowi żeglugi;

• Kontynent niski - średnia wysokość to 297, 5 m;

• Niziny na wschodzie;

Zaludnienie:

• Kontynent najbardziej zaludniony - gęstość zaludnienia to około 100 os/km2;

• Średni przyrost naturalny - 0,03;

• Gęściej zaludniona jest część zachodnia (do 250 os/km2), związane z procesami urbanizacji i industralizacij;

• Najsłabiej zaludnione - północ i wschód - nawet 5 os/km2;

• Niezamieszkane wyspy - np. Nowa Ziemia;

• Wysoki poziom urbanizacji Europy - 2005 rok - 75% mieszkających w miastach (Belgia, Holandia - 90%);

• Najmniej zurbanizowane - Mołdawia, Albania, Bośnia, Portugalia;

• Wśród dużych miast dominują te poniżej 0,5 mln mieszkańców;

• Ponadnarodowa rola wielkich miast Europy Zachodniej:
  - Blue Banana - 15% obszaru UE (wytwarza 40% PKB);
  - rdzeń gospodarczy Europy;
  - Południowa Anglia Kraje Beneluksu Zagłębie Ruhry Pas Nadreński Szwajcaria;

• Metropolie o znaczeniu światowym:
  - Paryż;
  - Londyn;
  - Moskwa;

• Metropolie o znaczeniu europejskim:
  - Frankfurt;
  - Hamburg;

• Metropolie regionalne:
  - Rzym;
  - Barcelona;
  - Warszawa;
  - rozwijają się szybciej niż reszta kraju;
  - oddziałują na poziomie krajowym;

• W miastach tych przemysł znajduje się w defensywie:
  - rozwija się usługi, edukację, kulturę;
  - nowa architektura - postmodernistyczna;
  - elementem krajobrazu - centra handlowe;

• Miasta te obrastają dzielnicami domków jednorodzinnych;

• W dzielnicach śródmiejskich pozostają ubożsi;

• Deindustrializacja - upadek tradycyjnych gałęzi przemysłu;

• Rewitalizacja terenów pofabrycznych - na ich miejscu nowe usługi;

• Rewitalizacja odnowionych i przebudowanych centów miast, by były atrakcyjne dla zamożnych;

• Postępujące zubożenie osób o niższych kwalifikacjach;

• Wzrost obszarów nędzy w dzielnicach śródmiejskich;

• W Europie wzrasta średni życia, co powoduje, że równocześnie żyją cztery pokolenia;

• Rodziny są mniej liczne - na jedną kobietę przypada coraz mniej dzieci;

• Większość Europejczyków należy do rasy Kaukaskiej;

• 100 narodów, 120 języków;

• 160 grup etniczno-kulturowych - cechy:
  - wysoki poziom autoidentyfikacji;
  - członkowie dążą do koncentracji (oprócz Żydów i Romów);

• Dla większości grup o autoidentyfikacji stanowi język lub dialog;

• Ludność Europy dzieli się na 21 grup kulturowych według etnografów:
  - kryterium - bliskość terytorialna i językowa;

Oprócz podziału na grupy kulturowe mamy podział na grupy językowe:
- romańska: francuski, portugalski, włoski;
- germańska:

* Europa Środkowa, Europa Południowo - Wschodnia;
* wywodzi się z języka południowej Skandynawii;
* np. niemiecki, niderlandzki, szwedzki;
* język angielski - romańsko-germańska hybryda;

- słowiańska:
* Wschodnia i Południowo-Wschodnia Europa i Rosja;
* Podział języków słowiańskich:
^ zachodnio-słowiańskie - polski, słowacki, serbski;
^ wschodnio-słowiańskie - rosyjski, ukraiński;
^ południowo-słowiańskie - bułgarski;

• 3 mniejsze grupy języków w Europie:
  - język nowogrecki;
  - języki bałtyńskie: litewski, totewski;
  - język romski - początek bierze z indyjskiej gałęzi języków;

• Inne języki:
  - celtyckie - Walia, Szkocja, część Irlandii;
  - trakoirlijskie - Albania;

• Języki nieindoeuropejskie:
  - np. Sami;
  - języki ugrofińskie - Węgry, Bałkany;

Religie Europy:

• 3 główne odmiany wyznań:
  - Chrześcijaństwo - rzymski katolicyzm, protestantyzm (kształtuje się po 1517 roku);
  - Judaizm - Żydzi nie są liczni, można ich spotkać głównie w dużych miastach;
  - Islam - głownie na Półwyspie Iberyjskim i Bałkańskim: Albania, Macedonia, Bośnia (25% Muzułmanów);

Gospodarka Europy:

• Europa jest zróżnicowana, samowystarczalna:
  - np. Francja, Hiszpania - warzywa, pszenica;
  - Polska - ziemniaki;
  - Hiszpania - pomidory, papryka;

• UE wspiera rolnictwo;

• Dochodowość rolnictwa jednak spada;

• UE dąży do zaniechania niektórych upraw;

• Wspiera gospodarkę ekologiczną, turystykę ekologiczną;

• W tunelach uprawiane są rośliny monitorowane komputerowo;

• Zbiory możliwe są kilka razy w roku - mole system (minusy: ogrzewanie piaskiem ziemnym, koszty pracy są wysokie);

• Nowe szanse mają mniejsze państwa UE, których gleba nie jest tak zanieczyszczona;

• W produkcji ekologicznej stosuje się np. dżdżownice, odpady przetważane są na miejscu;

• Rolnictwo ekologiczne obejmuje większe areały, aby były opłacalne;

• Od czasów rewolucji przemysłowej - podstawą jest węgiel kamienny:
  - spora część aglomeracji lokowana była tam, gdzie występowały złoża węgla kamiennego;
  - wpłynęło to na kształtowanie się krajobrazu;

• Spadek znaczenia przemysłu ciężkiego, włókienniczego (konkurencja z Azją);

• Globalizacja, komputeryzacja - wzrost popytu na usługi, wzrost wydatków na kształcenie, edukację;

Turystyka:

• Umasowienie w 2 połowie XX wieku;

• Wielkie kurorty zastępują małe wioski rybackie (zmiany krajobrazowe);

• Wzrost komunikacji, budowa szybkich kolei;

• Zamykanie linii nierentownych, lokalnych - sieć komunikacji się kurczy, a nie rozrasta;

4.

ROSJA I PAŃSTWA WNP (Wspólnoty Niepodległych Państw)

• Rosja - największe państwo na świecie;

• 12 republik postanowiło stworzyć Wspólnotę Niepodległych Państw (około 22 mln km2) - z 12 republik nie przystąpiło 3 - Litwa, Łotwa, Estonia; 1994 - utworzono integrację gospodarczą;

• WNP jest kierowane przez Radę Szefów Państw;

• Granice kulturowe Rosji są bardziej rozległe niż polityczne;

• Rosyjskie mniejszości wciąż oczekują pomocy od Rosji;

• W samej Moskiwe istnieje koncepcja „bliskiej zagranicy” - jest ona konkretnie respektowana;

• Na terytorium WNP + Rosja - 200 mln ludzi;

Problemy Rosji:

• Brak odpowiedniej opieki zdrowotnej;

• Alkoholizm;

• Nikotynizm;

• Narkomania (AIDS się rozprzestrzenia);

• Zanieczyszczenie środowiska;

• Spadek płodności;

• Wschodnia Syberia pustoszeje z powodu likwidacji baz wojskowych;

• Od 1992 roku - spadek liczby ludności, który nadal się pogłębia;

• Prognozy - w ciągu 50 lat liczba mieszkańców zmniejszy się o 50%;

• Trend depopulacyjny idzie z 2 stron:
  - zmniejszenie się płodności i dramatyczna umieralność noworodków;
  - wzrost liczby zgonów i zmniejszenie się wieku umieralności (zupełnie inaczej, niż w Europie);

• Spada liczba etnicznych Rosjan, natomiast mniejszości nieetniczne nie mają takich problemów;

WNP:

• 12 państw:
  - w 6 regres demograficzny (część Europy +Rosja);
  - w 6 wzrost populacji (część azjatycka);
  - rekordzista - Dagestan (o 44%);
  - przewaga w tych krajach wyznawców Islamu - przywiązanie do tradycyjnego modelu rodziny, ustabilizowanie sytuacji medycznej;

Transformacja godpodarcza:

• Za czasów ZSRR dominował przemysł ciężki kosztem niedorozwiniętego rolnictwa;

• Rozpad ZSRR - przerwane więzi produkcyjno-przestrzenne - nowe granice;

• Trudności z dostosowaniem do zasad gospodarki rynkowej;

• Nieprzejrzysta prywatyzacja - w rękach nomenklatury;

• Problemy z dostępem do surowców;

• Powolne reformy;

• Obecnie (Rosja):

- Odbudowa popytu wewnętrznego i zewnętrznego - gaz, ropa;

-Spadek cen surowców:
- Nowi Rosjanie - elita nowobogackich, ludzie dawnej nomenklatury;

• W czasach ZSRR drugą pozycję pod względem gospodarki miała Ukraina;

• Obecnie (Ukraina):
  - oligarchizacja gospodarki;
  - brak reform;
  - korupcja;
  - uzależnienie od Rosji;
  - niestabilność polityczna;

• Białoruś - początkowo spadek produkcji, zahamowanie rozwoju sektora prywatnego, ścisły związek z Rosją;

• Mołdawia - jedno z najuboższych państw (głównie rolnictwo);

• Azerbejdżan - 50% PKB (przemysł);

• Gruzja - usługi;

• Armenia - rolnictwo;

Gospodarka WNP:

• Uzależnienie od surowców i cen ich wydobycia;

• Gaz ziemny, ropa, rudy niklu, aluminium, uran, diamenty;

• Kazachstan - 18% światowych zasobów wolframu;

• Rolnictwo WNP zajmuje czołowe miejsce w skali światowej:
  - owies, żyto, len, ziemniaki;

• Rosja - porzeczki, maliny;

Państwa między Rosją a Turchą i Iranem:

• Gruzja;

• Azerbejdżan;

• Armenia;
  Problemy graniczne, etniczne; W Armenii sentyment do ZSRR.

WNP w Azji Środkowej = TURKIESTAN ZACHODNI:

• Zdominowana przez ludy tureckie:
  - Kazachstan;
  - Uzbekistan;
  - Turkmenistan;
  - Tadżykistan;
  - Kirgistan;

• Część ludów regioni nie jest pochodzenia tureckiego;

• Mozaika ludów, języków i kultur;

• Częste starcia grożące konfliktami etnicznymi;

• Suche środowisko naturalne:
  - specyficzne rozmieszczenie ludności - wokół oaz, reszta to koczownicy i pół-koczownicy;
  - rolnictwo uzależnione od górskich strumieni;

• Gospodarka uzależniona od wydobycia ropy;

• Obszar uzależniony od rosyjskiej sieci produkcyjnej i handlowej;

• Duże znaczenie rolnictwa;

• Charakterystyczne podejście do demokracji - pokrętność:
  - niestabilność polityczna sprawia, że ludzie wolą bezpieczeństwo niż wolność słowa;
  - reżimy;

• Islam - odradzanie się po ZSRR, ubiór muzułmański;

• Największy - KAZACHSTAN - graniczy z Rosją i Chinami:
  - w czasie ZSRR północna część Kazachstanu została poddana intensywnej rusyfikacji;
  - Kazachstan - obszar tranzytowy transportu ropy do Chin;
  - oprócz przemysłu wydobywczego nie rozwijają się raczej inne gałęzie;

• Najludniejszy - UZBEKISTAN:
  - wschodni kraniec - najbardziej rozwinięty;
  - Jezioro Aralskie - zanieczyszczone, zmniejsza się;
  - Islam sunnicki;

• TURKMENISTAN:
  - Turkmeni - koczownicy, zmuszeni do osadnictwa;
  - w czasach radzieckich realizowany był zamysł Kanału Karakum (ma 1100 km);
  - eksploatacja ropy i gazu;
  - rozwijanie ropociągów i gazociągów;

• KIRGISTAN:
  - 60% Kirgizów;
  - kraj podzielony przez góry - ludność w dolinach;
  - „Szwajcaria Azji Środkowej” (góry, multikulturowość);
  - 27% PKB - przekazy pieniężne od nielegalnych imigrantów pracujących w Rosji;
  - 75% - Islam;
  - odgrywał ważną rolę w wojnie w Afganistanie

• Najuboższy - TADŻYKISTAN:
  - 189 miejsce - PKB na głowę;
  - 80% - Tadżycy - pochodzenia perskiego, mówią po persku;
  - większość - Sunnici, a nie Szyici;
  - 93% terenu - Góry;
  - główny szlak przemytu narkotyków;

Sprawy społeczne:

• Rosja:
  - nadużywanie alkoholu - średnia roczna: 17 litrów czystego alkoholu (najwięcej na Dalekim Wschodzie i Syberii) - 35000 zgonów - alkohol bezpośrednią przyczyną; 2,5 mln alkoholików (oficjalnie); 10 mln (oficjalnie); 30% zgonów mężczyzn przez alkohol;
  - nikotynizm, narkomania (40000 przedawkowań rocznie);
  - znaczna część zgonów - nieszczęśliwe zdarzenia - mężczyźni;
  - samobójstwa - 2001 rok 37 na 100000 (Syberia, Daleki Wschód);
  - aborcje - legalna do 12 tygodnia ciąży

5.
AZJA POŁUDNIOWA:

• Bangladesz;

• Bhutan;

• Indie;

• Malediwy;

• Nepal;

• Pakistan;

• Sri Lanka;

• 4 mln 489 tys. km 2;

• 1 mld 400 tys. ludzi;

Terytorium:

• Północ - Himalaje;

• Półwysep Indyjski;

• Nizina Hindustańska;

• Nizina Indusu;

• Nizina Gangesu;

• Cejlon;

• Malediwy, Lakszadiwy;

Cechy regionu:

• Najlepiej wyodrębniony region świata;

• Najbiedniejszy;

• Niski poziom zdrowotności;

• Marna edukacja;

• 3% lądów świata, a tylko 23% ludności („upakowana ludność”);

• Drugi pod względem gęstości zaludnienia;

• Marne perspektywy gospodarcze;

• Konieczność międzynarodowej pomocy;

• Brak zasobów naturalnych;

• Wadliwa polityka rządów;

• Przeludnienie;

• Klęski żywiołowe;

• Szybki wzrost liczby ludności (Indie w 10 lat - przyrost o 150 mln ludności);

• Przeludnienie regionów miejskich (miasta kolosy bez infrastruktury);

• Mozaika kulturowa;

• Element scalający - panowanie brytyjskie do 1947 roku;

Pakistan:

• Położenie na styku dwóch obszarów;

• Mimo, że jest muzułmański, to kwestie etniczne bardziej wiążą go z Indiami niż Afganistanem;

• Część Imperium Brytyjskiego do 1947 roku;

• Ważny język angielski;

• Wojna z Indiami o Kaszmir;

• Indie największą federacją i demokracją świata;

• Potężne oddziaływanie religii - hinduizmu;

• Spory wewnątrz regionu - Kaszmir;

• Zróżnicowany poziom rozwoju gospodarczego;

Demografia:

• Główny problem regionu - przeludnienie;

• Ludność rozmieszczona jest jednak nierównomiernie;

• Gęstość zaludnienia - os/km2 - najgęściej: Indie:
  - ograniczona użyteczność, bo może być różne rozmieszczenie ludności w danym państwie;
  - fizjologiczna gęstość zaludnienia - liczba ludzi przypadająca na teren przydatny rolniczo;

• Współczynnik przyrostu naturalnego:
  - XX wiek - dodatni;
  - Obecnie: w wielu państwach jest ujemny;
  - W Azji Południowej wciąż jest dodatni i to daleko ponad średnią światową;

Polityka państwa (populacyjna):

• Indie:
  - wiele publicznych debat;
  - od 1951 roku akcja regulacji urodzeń;

• Pakistan:
  - Islam - polityka populacyjna sprzeczna jest z prawem islamskim;

• Pakistan + Butan:
  - tradycyjny model - rodziny wielodzietne;

• Współczynnik urodzeń - Pakistan w przybliżeniu 26 promili;

• Współczynnik zgonów obniżył się trzykrotnie np. Sri Lanka - 6,3 promila:
  - mniejsza ilość chorób;
  - spadek współczynnika umieralności niemowląt;
  - pomoc WHO;

• Zwiększa się długość życia w Azji Południowej (średnia - 62 lata);

• Na utrzymywanie się tradycyjnego modelu rodziny ma wpływ:
  - religia;
  - ubóstwo ludności;
  - rolnictwo - potrzebne ręce do pracy;
  - analfabetyzm - 74% kobiet;
  - nieznajomość form antykoncepcji;

Pakistan:

• Z obszaru tego pierwsze cywilizacje promieniowały wgłąb półwyspu;

• Granica zasięgu Islamu;

• Mieszkańcy wspierają islamskich radykalistów, Talibów, Al.-Kaidę;

• „dar Indusu” - nawilża obszary składające się na serce kraju;

• 174 mln ludzi - jeden z 10 najludniejszych krajów świata;

• Wspiera odrodzenie Islamu, ma bombę atomową;

• Islamabad - stolica - u wrót spornych terytoriów (Kaszmir), koncepcja wysuniętej stolicy;

• Regiony Pakistanu łączy:
  - Islam;
  - niechęć do Indii;

• Jedno z najbardziej teokratycznych państw świata:
  - sam Islam nie jest jednorodny: Sunnici, 20% Szyici wewnętrzne konflikty;

• Państwo silnie zregionalizowane, różne języki, style życia:
  - koczownictwo;
  - pasterstwo;
  - rolnictwo;

INDIE:

• Niepodległe od 1947 roku;

• ¾ całego regionu Azji Południowej;

• Najludniejsza demokracja i federacja świata;

• 1 mld 157 mln ludzi;

• Mimo akcji regulacji urodzeń obecny jest efekt kuli śniegowej;

• Mozaika:
  - etniczna;
  - religijna;
  - językowa;
  - ekonomiczna;

• Państwo wielu narodów;

• System federalny - poszczególne regiony Indii mają pewną autonomię i możliwość pielęgnowania odrębności;

Dlaczego Indie trwać nie powinny?

• Napięte stosunki między muzułmańską mniejszością a hinduistyczną większością;

• Interwencja w wojnę na Sri Lance;

A jednak trwają:

• Sukcesowi politycznemu nie towarzyszył jednak sukces ekonomiczny;

• Marne planowanie;

• Zbyt rozbudowana własność państwa;

• Korupcja;

• Władze starały się uwzględnić róznice:
  - Konstytucja - 14 głównych języków (urzędowy: hindi), angielski - język elit;

• Ciągłe modyfikacje i kompromisy (2000 r. - nowe stany);

• Nieliczna i rozproszona mniejszość muzułmanów:
  - 138 mln - wciąż rośnie - przyrost naturalny w społeczościach muzułmańskich jest o wiele wyższy;

• W Kaszmirze muzułmanów jest 67%:
  - muzułmanów drażnią np. zmiany nazw na mapie Indii: Allahabad Prajagraj;

• Muzułmanie czerpią jednak korzyści z indyjskiej demokracji (prezydent był muzułmaninem);

• Indie to jedno z najbardziej zróżnicowanych kulturowo krajów świata;

• System kastowy - kolejny czynnik różnicujący;

• Koncepcja Hindutva:
  - próba podporządkowania Indii prawom hinduizmu;
  - godzi to w mniejszości religijne oraz w ideę państwa świeckiego;
  - poprzez zmiany w prawie rodzinnym;
  - zepchnięcie niehinduistycznych mieszkańców do roli outsiderów;

Co służy podtrzymywaniu jedności:

• Hinduizm;

• Demokratyczne instytucje państwa;

• Komunikacja społeczna;

• Dążenie elit do utrzymania jedności;

• Działanie władz;

• Edukacja;

• Silne polityczne przywództwo - Gandhi, Indira Gandhi;

Gospodarka Indii:

• Podstawą rolnictwo:
  - dominują tradycyjne metody uprawy - niskie plony;

• Wraz ze wzrostem ludności zmniejsza się ilość ziemi ornej na osobę;

• 2/3 hindusów zatrudnionych jest w rolnictwie;

• Głębokie kontrasty co do własności rolnej;

• Mniej niż połowa rolników posiada ziemię (reszta ma maleńkie poletka lub nie ma jej wcale);

• Uprawy:
  - pszenica;
  - ryż - plony należą do najniższych na świecie, chyba że dopisze monsun;
  - niedożywienie nie bierze się z braku żywości, ale z jej niedostępności przez wysokie ceny);

Przemysł:

• 1947 r. - 2% ludzi zatrudnionych w przemyśle:
  - tekstylia i przetwórstwo żywności;

• Regiony:
  - Kalkuta;
  - Mumbaj;
  - Ahmadabad;
  - Chennai;

• Bangalore - „dolina krzemowa” - nowoczesne techonologie;

Azja:

• Rosnąca urbanizacja;

• Przeludnienie wsi;

• Przenosiny w celu poprawy warunków bytowych;

• „ruralizacja” - miasta upodabniają się pod względem ekonomicznym i społecznym do bardzo rozległych wsi;

Metropolie w Indiach:

• Delhi;

• Kalkuta;

• Bombaj/Mumbaj

Równocześnie są ośrodkami przemysłowymi.

• Kurczą się możliwości „wchłaniania” nowych przybyszów;

• Na ponad 3000 nuast - 8 ma pełne oczyszczalnie ścieków;

6.

AZJA WSCHODNIA

Cechy regionu:

• Izolacja przez wysokie pasma górskie, pustynie, zimne tereny, wodu;

• Jedno z najstarszych centrów cywilizacyjnych świata (Chiny);

• Kultura chińska była zamknięta, zachowywano powściągliwość względem idei i dóbr płynących z zewnątrz;

• Najliczniejsza populacja - ludność skoncentrowana na wybrzeżach;

• 8,7% powierzchni Ziemi;

• 24,4% ludności świata;

• Chiny wielokrotnie zmieniały swój kształt;

• Chiny - 80% powierzchni regionu:
  - kraj głównie rolniczy, dobre warunki glebowe w dolinach rzek;

• Japonia, Półwysep Koreański - rolnictwo na nielicznych obszarach;

• Mongolia - warunki do rozwoju rolnictwa ogranicza klimat i słabe zaludnienie;

• Problem Tybetu;

• Pacific Rim - koncentrują się tam obszary przeobrażające się dynamicznie;

• Dysproporcje regionalne, szybkie przeobrażenia kulturowe;

• Zróżnicowanie geograficzne:
  - najwyższy szczyt - Mt Everest;
  - Depresja - Kotlina Turfańska - minus 154 m p.p.m.;

- Zróżnicowanie opadów (monsunowe południe, Mongolia - pustynie);

- dysproporcje temperatur (północ minus 52 stopnie; południe 20 stopni zimą);

- powodzie i susze wywoływane przez monsuny;
- Japonia - obfite opady śniegu;
- tajfuny, tsunami, trzęsienia ziemi, wulkany;

„Punkty zapalne”:

• Tajwan;

• Granica między Koreą Północną a Południową;

Podział polityczny:

• Chiny;

• Mongolia;

• Korea Północna (nie jest członkiem ONZ);

• Korea Południowa;

• Japonia;

• Tajwan (zbuntowana republika chińska)

Pacific Rim Region - „Obrzeża Pacyfiku” - dynamiczny rozwój.

Przez dziesięciolecia przodownikiem była Japonia - jedyne rozwinięte państwo pośród pogrążonej w stagnacji Azji;

Obecnie dystans się zmniejsza: Korea Południowa, część Chin (strefa Shenzen);

Chiny gigantem regionu:

• Cywilizacja chińska, starsza od japońskiej;

• Zmiana transkrypcji: Pekin Beijing;

Mongolia

Części składowe ogromnego regionu Azji Wschodniej:

• Chiny właściwe - ludność skupiona na wschodzie;

• Tybet (Xizang) - otaczające region góry i pustynie; w tym miejscu Chiny stykają się z islamską Azją Środkową;

• Mongolia - kraj pustynny, rzadko zaludniony;

• Trójkąt Jakota:
  - Japonia;
  - Korea;
  - Tajwan;
  Ma on wpływ na rozwój „Obrzeży Pacyfiku”

Chiny:

• Cywilizacja chińska powstała na długo przed cywilizacją śródziemnomorską, istniała po jej upadku;

• 1972 - przezydent Nickson dostaje zaproszenie do Chin - koniec izolacji Chin;

Zmienność terytorium chińskiego w czasie:

1. „jądro”, trzon Chin;

2. Chiny dynastii Shang;

3. Chiny cesarskie dysnastii Han;

4. Chiny dynastii Qing

• Podejście: wszystko, co poza Chinami, jest mało interesujące.

• Odcięcie od wpływów zewnętrznych jest w chińskiej historii stałą tendencją:
  - otwarcie Chin zostało wymuszone przez napór państw kolonialnych;

• Izolacjonizm ma sporo wspólnego z uwarunkowaniami geograficznymi Chin - góry, pustynie.

• Ale równie istotnym czynnikiem jest po prostu odległość;

• Chiny wchodziły w interakcję z Koreą, Japonią, Tajwanem, Azją Południową;

• Mimo dzisiejszego rozwoju komunikacji, Chiny wciąż są odległe;

• Japońskie partnerstwo biznesowe przekształca krajobraz ekonomiczny Chin;

• 4 miasta wydzielone - Shi:
  - Pekin;
  - Tiencin;
  - Shanghai;
  - Hongkong + otaczające go tereny;

• Podział administracyjny Chin nadal ulega zmianom;

• 5 regionów autonomicznych (formalnie utworzono je po to, by uszanować prawa mniejszości):
  - Mongolia Wewnętrzna;
  - Ningxia;
  - Xinjiang Uyghur;
  - Guangxi Zhuang;
  - Xizang (Tybet);

• 22 prowincje:
  - gęstość zaludnienia w obrębie prowincji zwiększa się w kierunku wschodnim;
  - prowincje zachodnie - duże i mało zaludnione;
  - prowincje wschodnie - małe i gęsto zaludnione;
  - ważne prowincje: Hebei, Shanxi (kolebka cywilizacji), prowincja kantońska;

• Specjalne regiony autonomiczne:
  - Hongkong - przejęty w 1997 roku od Brytyjczyków;
  - Makan - w 1999 roku od Portugalii;

Ludność:

• 1 mld 338 mln 613 tys. osób;

• Wskaźnik przyrostu naturlanego (6 promili) jest stosunkowo niewysoki, ale oznacza on, że co roku przybywa 8 mln Chińczyków;

• Politykę regulacji urodzeń wprowadzono stosunkowo późno;

• Po 1976 roku wprowadzono kontrolę regulacji urodzeń (śmierć Mao);

Polityka:

• Chiny są państwem komunistycznym, mogą sobie więc pozwolić na rozwiązania, których nie mogłyby zastosować państwa demokratyczne;

• Od 1979 roku - „Polityka jednego dziecka”:
  - „nielegalnie” urodzone dziecko nie miało prawa do edukacji i służby zdrowia;
  - kary pieniężne około 25 tys. dolarów w mieście i 700 dolarów na wsiach;
  - cena: wzrost aborcji, fala dzieciobójstw (w szczególności wśród dziewczynek);

• W latach '80 wprowadzono pewne zmiany:
  - z „polityki jednego dziecka” wyłączono mniejszości;
  - pary na wsiach mogą uzyskać zgodę na drugie dziecko, jeśli pierwsze to dziewczynka lub gdy potrzebują dodatkowych rąk do pracy;

• Skutki uboczne:
  - coraz bardziej widoczny jest brak kobiet;
  - wzrost prostytucji;
  - porwania kobiet;

• Pokolenie jedynaków, „małych cesarzy”:
  - egoistyczni, niedojrzali emocjonalnie i społecznie;

• Starzenie się społeczeństwa;

• Rozkwit korupcji;

Etnolingwistyka:

• Większość - przedstawiciele Narodu Han, mówiący w języku mandaryńskim;

• Tybetańczycy - 3 mln ludzi;

• Ludy Tureckie - peryferia;

• Mniejszość Wietnamska, Koreańska;

• Chińczycy Han - 92% ludności;

• Mapa rozmieszczenia ludości odzwierciedla rozmieszczenie żyzności gleb - doliny rzek to około ¾ ludności;

• Rozmieszczenie ośrodków przemysłowych skłoniło ludność do migracji na feryferie;

Tybet:

• W dolinach górskich koncentruje się większość ludności;

• Stolica - Lhasa;

• Kotlina Kaidan - domena koczowniczych hodowców;

• 1950 r. - inwazja na Tybet;

• 1959 r. - zbrojne powstanie Tybetańczyków stłumione przez Chińczyków:

- Ucieczka Dalajlamy - opustoczenie klasztorów;

• Chińskie panowanie zniszczyło społeczne struktury Tybetu i naruszyło jego dorobek kulturowy;

• Chińczycy w Tybecie prowadzą niemal kolonialną politykę;

Chińska część Pacific Rim:

• Od Dalian na północy po Wyspę Hainon na południu;

• Pogłębiają się różnice ekonomiczne między mieszkańcami rozwijających się miast a wieśniakami;

• Gospodarka Pacific Rim ma charakter niemal kapitalistyczny;

Fazy rozwoju społeczeństwa wg Rostoe'a:

• Społeczeństwo tradycyjne - bazuje na rolnictwie, sztywna struktura społeczna, nie jest nastawione na innowacje;

• Przygotowania do startu - nastawieni na postęp przywódcy;

• Start - rewolucja przemysłowa, industrializacja, urbanizacja;

• Przejście ku dojrzałości - postępująca specjalizacja przemysłu;

• Rozwinięta konsumpcja masowa - wysokie dochody gospodarki, większość zatrudniona w usługach;

W Pacific Rim istnieją cechy fazy 3., ale inne obszary kraju znajdują się na etapie 1.

Plusy położenia Pacific Rim:

• Porty;

• Oddziaływanie Japonii;

• Procesy migracyjne - bogaci zagraniczni Chińczycy;

Chiny:

• Specjalne strefy ekonomiczne wewnątrz Pacific Rim:
  - obniżenie podatków, łatwość kontaktów z zagranicą;

• 1980 r. - 4 strefy:
  - Shenzen;
  - Zhuhai;
  - Shantu;
  - Xiamen;

• 1988, 1990 r. - kolejne 2 strefy:
  - Wyspa Hainan;
  - Pudong;

• Zgodnie z oczekiwaniami firmy przeniosły się do stref ekonomicznych, a za nimi w poszukiwaniu pracy powędrowali ludzie;

• Pacific Rim i strefy ekonomiczne ulokowane są na wybrzeżu, gdyż jako pewnego rodzaju eksperyment władz Chin, był to teren odizolowany;

• Prowincja Kantońska - Guangdong (+Honkong + Makao):
  - najważniejsza strefa ekonomiczna, tu znajduje się Shenzen i Zhuhai;

• Problemy strefy Guangdong:
  - zanieczyszczenia;
  - brak ludzi do pracy;
  - wzrost kosztów pracy;
  - przenoszenie się inwestorów w inne miejsca (również wgłąb Chin - rozwój)

• gdyby nie autorytaryzm niemożliwe byłyby ekonomiczne eksperymenty, jak i kontrola urodzeń;

• Chiny to też mocarstwo militarne i atomowe;

Japonia:

• Japońska ekspansja kolonialna była podłożem rozwoju ekonomicznego całego regionu;

• Japonia to ekonomiczny lider:
  - homogeniczna ludność;
  - jednolitość kulturowa;
  - wyspiarskie położenie;

• Jednak Pacific Rim staje się konkurentem dla Japonii;

• Japonia ma swój własny „Pacific Rim” - Omote Nippon - przednia, frontowa Japonia;

• Ura Nippon - tylna Japonia:
  - senne i ubogie wioski;
  - rząd chce „ożywić” te tereny;

• Próba odludnienia Honsiu:
  - połączenia komunikacyjne z innymi wyspami;

• 3 128 os/km2 na terenach „zdatnych” do zamieszkania:
  - duże ceny żywności;
  - na wsi brak jest rąk do pracy;

• Rozwinięty przemysł przetwórstwa rybnego:
  - duże połowy + hodowla ryb w sztucznych akwenach;

• Dieta Japończyków się zmienia:
  - są coraz wyżsi, ciężsi i chorują;
  - zachodnie potrawy i fast food'y;

• Problemem Japonii jest przestrzeń:
  - 127 mln ludzi żyje na 378 tys. km2;

• Górzyste tereny, brak surowców;

• Wybuchy wulkanów;

• Mały zasób ziemi ornej;

• Tereny zdatne do mieszkania to 18% powierzchni kraju:
  - duże miasta;

• Tendencja, by być krajem Trzeciego Świata, ale to kultura spowodowała rozwój ekonomiczny:
  - odwoływanie się do dawnych cnót, poświęcenia dla dobra kraju;

Regiony Japonii:

• Równina Kanto:
  - zurbanizowana, rozwinięta przemysłowo;

- 20% dochodu państwa;

- Surowce czerpane z zewnątrz;

- Żywność dostarczana z USA i Kanady;

• Trójkąt Osaka - Kobe - Kioto;

• Dystrykt Chubu;
  Te trzy regiony to TOKAIDO MAGALOPOLIS

Kuryle - wyspy, sporny obszar Rosji i Japonii;

Polulacja Japończyków szybko się starzeje, a przyrost naturalny maleje.

Homogeniczne kulturowo i etnicznie społeczeństwo;

Korea:

• Podział wzdłuż 38. równoleżnika:
  - Północna;
  - Południowa (45% powierzchni, 2/3 ludności)

• Zawarły po wojnie rozejm - a granica jest linią demokracyjną;

• Północ ma surowce i nawozy;

• Południe produkuje żywność;
  Komlementarność;

• Korea Południowa - Samsung, LG, Hiundai
  

Tajwan:

• Ostatnie odłączone od Chin terytorium;

• Rdzenna ludność nie jest chińska;

• Chińczycy zaludnili Tajwan w XVII wieku;

• 23 mln ludzi;

• Brak surowców, ma za to przemysł i rozbudowaną infrastrukturę;

• Wielkie korporacje elektroniki - ASUS, HTC, LG, Samsung;

• 30 tys. dolarów PKB;

• Pomoc amerykańska - rozwój;

• Przemysł oparty na surowcach z importu, stocznie, sieć transportu, autostrady i kolej;

• Pomoc z zagranicy zainicjowała rozwój - długi spłacano bardzo szybko; obecnie Tajwan ma bardzo duży kapitał;

• Obecnie powolny spadek wzrostu gospodarczego, pojawienie się bezrobocia;

Azja Południowo-Wschodnia:

• Z jednej strony leży na kontynencie, z drugiej ma wyspiarski charakter;

• Ocean Indyjski, Pacyfik;

• Region ten wciska się w Region Pacyfiku;

• Teren kontrolowany przez przybyszów z zewnątrz - od stuleci;

• Mozaika stosunkowo niewielkich państw na peryferiach wielkich światowych potęg - Chin i Indii;

• Jest strefą buforową dla potężnych konkurentów - naciski i presje zewnętrzne;

• Kolonializm europejski - prawie cały region oprócz Tajlandii stanowi bufor między koloniami brytyjskimi a francuskimi;

• Europejczycy zintegrowali małe państewka - współczesna mapa jest konsekwencją penetracji europejskiej, np. zjednoczono Malezję;

• Dokonana odgórnie integracja nie zakryła różnorodności - kultur, języków i dialektów, konkurencja religii;

• Region jest obszarem sejsmicznym - wulkany, tsunami, trzęsienia ziemi;

Największe państwa:

• Indonezja - czwarty co do liczby ludności kraj świata;

• Filipiny;

• Na wyspach tempo przyrostu wyższe niż na kontynencie;

• Mekong - główna rzeka, źródła w Chinach, przepływa przez 5 państw regionu;

• Nie ma dominującego państwa w regionie;

• Największa jest Indonezja, ale nie jest w stanie zdominować regionu ze względu na problemy wewnętrzne;

• Od 1898 - Birma, teraz Myanmar (nazwa);

• Myanmar;

• Malezja;

• Singapur;

• Kambodża;

• Wietnam;

• Laos;

• Filipiny;

• Indonezja;

• Malezja;

• Borneo - wyspa częściowo należąca do Indonezji, a częściowo do Malezji, jest na niej państwo Bruneo;

• Timor Wschodni;

• Państwo powyżej 50 mln ludności - Filipiny, Wietnam, Tajlandia;

• Laos - 7 mln;

• Kambodża - 17,5 mln;

• Niezbyt wielka gęstość zaludnienia;

• Zaludnienie - największe: Singapur;

• Rolnictwo - eksport ryżu;

• Skupiska ludności w dolinach i dolinach rzek;

• Azja Południowo-Wschodnia nie jest łatwo dostępna z zewnątrz;

• Mozaika kultur: grup etnicznych charakterystycznych dla regionu, grupy etniczne, mniejszości etniczne, zajmują tereny peryferyjne - łatwiej jest zachować odrębność, dalej od władzy,;

• Kolonizacja: Wielka Brytania, Francja, Holandia, Hiszpania, Portugalia;
  Największą rolę odegrali Holendrzy, utworzyli Holenderskie Indie Wschodnie Indonezja;
  Francja Indiochiny, Wietnam, Kambodża, Laos;
  Brytyjczycy - Malezja, Birma;
  Portugalia - Timor Wschodni;
  Hiszpania - Filipiny (utracone na rzecz USA);

• Religie:
  - buddyzm;
  - islam;
  - hinduizm;

• Islam stał się dominującą religią w Indonezji;

• Buddyzm w Myanmarze, Tajlandii, Kambodży;

Indochiny:

• nazwa stosowana dla określenia wschodniej części Półwyspu Indochińskiego (Azja Południowo-Wschodnia),

• obejmuje współcześnie państwa Laos, Kambodża (Kampucza) i Wietnam;

• Nazwa ta została nadana przez Europejczyków, którzy zwrócili uwagę na wpływ kultury chińskiej i hinduskiej na kulturę rodzimą tego obszaru.

• Region ten przez około 100 lat (od poł. XIX w. do poł. XX w.) stanowił posiadłość francuską - Indochiny Francuskie. Dopiero wybuch wojny indochińskiej 1945-1954 przyczynił się do uzyskania niepodległości przez zamieszkujące tu narody.

AFRYKA PÓŁNOCNA I AZJA POŁUDNIOWO ZACHODNIA:

• Obszar zdominowany przez islam;

• Narodziny starożytnych cywilizacji: Egipt, Mezopotamia, Persja;

• W oparciu o wielkie rzeki: Nil, Tygrys, Eufrat;

• Idee, wynalazki, technologie;

• Narodziny 3 wielkich uniwersalnych religii:
  - Judaizmu;
  - chrześcijaństwa;
  - Islamu;

• Jedna z nich szczególnie zakorzeniła się w regionie, a mianowicie - islam - zunifikowanie regionu i ekspansja islamu na inne obszary;

• Obszary wyjątkowo suche, mało opadów;

• Ludność tam, gdzie występują większe zasoby wodne;

• Nie ma dużo wody, ale jest ropa naftowa i gaz ziemny - wielkie zasoby tych surowców;

• Konflikty o wodę i dostęp do jej zasobów;

• Populacja regionu rośnie szybciej niż w skali światowej;

• Subregion - Bliski Wschód:
  - w Centrum Izrael (będący w sercu konfliktu bliskowschodniego);

• Niestabilny, bardzo wiele konfliktów na tle religijnym, etnicznym, kulturowym i ekonomicznym;

• Destabilizacja;

Tożsamość regionu - próby charakterystyki krótkimi terminami określającymi jego tożsamość:
1. Suchy świat - dry world:

• Szczególnie wiele pustyń - np. Sahara, Pustynia Arabska;

• Ludność skupiona w delcie Nilu, czy na wybrzeżach Morza Śródziemnego;

• Pustynne oazy, dolne partie gór Iranu;

• Problemy z wodą - pola muszą być nawadniane;

• Koczowniczy nomadzi;

• Oazy - wyspy koczowniczego rolnictwa;

• Dobrze nawodniona Dolina Nilu, wybrzeża Zachodniej Turcji;

2. Świat arabski:

• Sugeruje jednolitość pod względem etnicznym;

• Słowo „Arab” - określenie używane lużno do mieszkańca tego obszaru;

• Nie tylko Arabowie zamieszkują ten region;

• Turcy np. nie są Arabami;

• Język arabski - od Mauretanii, przez całą północną Afrykę aż do Iraku, nie jest używany wszędzie, powszechnie;

• W Turcji używa się języka tureckiego;

• Inne języki: język Berberów, Tuagerów, ludów strefy przejściowej (na południe od Sahary);

3.Świat islamski:

• Narodziny Mahometa w Mekce - twórca religii islamskiej;

• Islam rozprzestrzenił się na Afrykę i Azję;

• Świat islamu nie był i nie będzie wyłącznie muzułmański;

• Inne religie: judaizm i chrześcijaństwo;

• Islam nie ma wyłączności;

4. Bliski Wschód:

• Bliski, ale dla kogo?

• Dla Hindusa ten region jest Zachodem;

• Określenie tylko z punktu widzenia Europejczyka;

• Tylko część regionu możemy określić mianem Bliskiego Wschodu

Podział na subregiony:

1. Egipt i Basem Dolnego Nilu:

• Serce regionu;

• Egipt, Iran, Turcja - najludniejsze państwa;

• Egipt - znaczenie cywilizacyjne i kulturowe;

Magrebu i obszary sąsiadujące:

• Zachodnia część Afryki Północnej, Algieria, Tunezja, Maroko;

• Libia, Czad, Niger, Mali, Mauretania - część afrykańskiej strefy przejściowej;

3. Bliski Wschód:

• Izrael, Jordania, Liban, Syria, Irak;

4. Półwysep Arabski:

• Dominanta: Arabia Saudyjska (najrozleglejsza);

• Zjednoczone Emiraty Arabskie;

• Kuwejt;

• Bahrajm;

• Katar;

• Jemen;

• Tu narodził się islam;

• Zasoby ropy;

5. Państwa imperialne:

• Turcja - serce imperium ottomańskiego (osmańskiego), najbardziej zsekularysowane państwo;

• Iran - muzułmański, jądro dawnego imperium perskiego;

6. Turkiestan:

• Obszar zdominowany przez islam;

Region:

• Kształtowanie ludzkich kultur na styku 2 kontynentów;

• Przodkowie człowieka wędrowali stąd ku innym kontynentom;

• Homo sapiens;

• Na Bliskim Wschodzie rewolucja neolityczna;

• Pierwsze państwa;

• Wielkie, uniwersalne religie;

• Fala religijnego fundamentalizmu;

Islam:

• 1952 - Torsten Hägerstrand -teoria dotycząca podstaw przestrzennego rozwoju cywilizacji - 2 formy:
  - dyfuzja przez ekspansję;
  - dyfuzja przez przeniesienie;

• Nowe tempo szerzenia się, gdy przyjęto nową wiarę i zaczęto ją przekazywać na warstwę niższą poprzez biurokrację podporządkowaną;

• Wciąż nowi wierni - dyfuzja przez relokację;

• 1 mld 300 mln muzułmanów;

• Religia podzielona;

• Pierwszy podział na krótko po śmierci Mahometa;

Szyici:

• Mniejszość;

• Tylko Ali, kuzyn Mahometa mógł być jego następcą;

• SunniciOdrzucali tę teorię;

• 85% muzułmanów to Szyici;

• Ostoją Persja - szyityzm jedyny legalny;

• Iran bastionem szyityzmu;

• Również w Azerbejdżanie;

• Irak (60-65%);

• Szyici i sunnici - ostra zwada w mekkach;

• Republika Irańska - narodziny ruchu przywracającego tradycyjny charakter islamu;

• Dezaprobata przywódców, którzy aprobują trendy modernizacyjne Zachodu;

• Izrael - państwo powstałe w 1948 r. na mocy rezolucji ONZ;

• Jerozolima - święte miasto trzech religii;

Ropa:

• 20 państw świata - 5 na czołowych miejscach to państwa z tego regionu;

• Najwięcej ropy ma Arabia Saudyjska - 262 mld baryłek;

• Irak 113 mlnd;

• Zjednoczone Emiraty Arabskie - 98 mld;

• Kuwejt - 97 mld;

• Iran - 90 mld;

• Wenezuela, Rosja, USA;

• Libia;

• 3 strefy występowania ropy i gazu ziemnego:
  - Od południowego do południowo-wschodniego Półwyspu Arabskiego wzdłuż Zatoki Perskiej, Iran, Syria, południowo-wschodnia Turcja;
  - wzdłuż północnej Afryki po Półwysep Synaj;
  - Turkiestan;

• Produkcja i eksport - kilka państw regionu;

• Konsekwencje:
  - wysokie dochody;
  - możliwości modernizacji infrastruktury;
  - industrializacja;
  - wewnątrzregionalne migracje - do państw posiadających ropę;
  - migracje międzyregionalne - Egipcjanie, Palestyńczycy;
  - dochody rozkładają się nierówno;
  - wyznacza warunki i rytm życia;
  - inwestycje zagraniczne;
  - sieci globalnych powiązań
  

12

---