I

1. Specyfika psychologii osobowości - teoria integrująca.

Teoria osobowości:

-jest przewodnikiem dla badaczy: ujawnia ważne pytania

-porządkuje znane wyniki

-pozwala przewidywać

Różne definicje akcentowały rozmaicie rozumianą strukturę lub funkcję integrującą różne formy aktywności jednostki.

Wg Allporta:

Osobowość to dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki tych pychofizycznych systemów, które determinują unikalne przystosowanie do środowiska.

Wg Pervina:

Osobowość to złożona całość myśli, emocji i zachowań, nadająca kierunek i wzorzec życiu czlowieka. Podobnie jak cialo osobowość składa się zarówno ze struktur jak i procesów i odzwierciedla dzialanie tyleż natury co środowiska. Pojęcie osobowości obejmuje również aspekt funkcjonowania człowieka, osobowość zawira bowiem wspomnienia przeszłości, reprezentacje mentalne i oczekiwania co do przyszłości.

2. Definicja osobowości D. Bussa i R. Larsena.

Osobowość - zespół wzajemnie powiązanych i względnie trwałych cech i mechanizmów psychologicznych wewnątrz jednostki, które wpływają na jej interakcje i przystosowanie do środowiska fizycznego, społecznego i intrapsychicznego.

Akcent pada na:

-współzalezność cech i mechanizów psychicznych

-interakcję między osoba a śrdowiskiem

-adaptację jako centralną funkcję osobowości (cele, radzenie sobie, dostosowanie)

-szeroką koncepcję przystosowania - do środowiska fizycznego, społecznego i intrapsychicznego: mysli, wspomnienia, doświadczenia osobiste, uczucia, pragnienia, wyobrażenia, marzenia.

3. Podejście skoncentrowane na osobie a podejście skoncentrowane na zmiennych.

Podejście skoncentrowane na osobie:

-przedmiotem uznania jest konfiguracja zmiennych

-jednostką analizy jest osoba

Podejście skoncentrowane na zmiennych (w badaniach osobowości):

-przedmiotem poznania są zmienne, dużo wiemy o zmiennych i o ludziach, mało wiemy o osobie

4. Trzy podejścia w badaniach osobowości: korelacyjne, kliniczne i eksperymentalne.

	Korelacyjne	Eksperymentalne	Kliniczne
Liczba zmiennych	duża	mała	mała
Rodzaj zmiennych	Ilościowe	Ilociowe/jakościowe	Jakościowe/ilościowe
Kontrola	Nie	Tak	Nie
Standaryzacja	Tak	Tak	Nie
Warunki	naturalnie	Sztuczne/naturalne	Naturalne
Zakres poznania	Ograniczony	Wąski	Szeroki
Wnioskowanie	współzależności	przyczynowe	Opis/wyjaśnienie

II

5. Trzy dogmaty psychoanalizy.

Determinizm - konflikt- nieświadomość

- wyznaczają tożsamość psychoanalizy

Każdy człowiek posiada pewne potrzeby, popędy (determinizm), pomiędzy którymi rodzi się konflikt, wówczas pojawia się lęk (realistyczny, neurotyczny lub moralny). Zmaganie się z konfliktami toczy się poniżej progu świadomości czyli w nieświadomości i często wymaga udziału mechanizmów obronnych - wyparcie konfliktowych treści ze świadomości.

6. Funkcje id, ego, superego.

Topograficzny model osobowości:

-Id- najbardziej prymitywna i nieświadoma struktura, kieruje się zasadą zaspokojenia popędów

-Ego-twarda rzeczywistość, godzi żądania id z ograniczeniami; ego znajduje się w ciągłym ogniu przeciwstawnych sił i w samym cetrum konfliktów. Od strony energetycznej zalezne jest od id a jednoczesnie podlega presji superego.

-Superego-normy i nakazy

7. Przykłady mechanizmów obronnych.

Mechanizm obronny to nieświadoma strategia ego, która zniekształca rzeczywistość celem zmniejszenia lęku.

Wyparcie - wymazanie z pamięci przyktych zdarzeń, przeżyć, myśli np. nie pamiętamy pierwszego dnia w szkole, który był dniem traumatycznym

Projekcja - przypisywanie innym własnych nieakceptowanych cech np. osoba odczuwająca zawiść oskarża innych, że jej zazdroszczą

Przemieszczenie - skierowanie agresji na obiekt zastępczy np. kobieta która w dzieciństwie zazdrościła bratu bliskiej relacji z matką, przejawia złość w relacji z innymi kobietami

Introjekcja - bezrefleksyjne przyjmowanie przekonań, postaw i zachowań od osoby do której czuje się respekt np. opowiadanie o śmierci bliskiej osoby bez emocji

8. Na czym polega zasada zachowania energii - w odniesieniu do osobowości?

Życiem ludzkim rządzą popędy. Ich rozładowywanie determinuje czy wystąpi lęk.

Rozwój psychoseksualny:

1. faza oralna - energia libido kieruje sie wokół ust: ssanie,

-osobowość oralno-bierna (beztrosko pogodna, nadmiernie zależna i oczekująca opieki od świata) lub

-oralno-sadystyczna (cyniczna, pesymistyczna i uszczypliwie sarkastyczna, kłótliwa, rozczerwieniona i nieufna)

(0-1 rok)

2. faza analna- doznania zmysłowe wokół odbytu, trening czystości;

-typ analno retencyjny (upór, zjadliwość, skąpstwo, usystematyzowany styl życia, brak spontaniczności i giętkości, kompulsywna samokontrola)

-typ analno-ekspulsywny (impulsywne wyrażanie gniewu, brak organizacji działań, osoba nieuporządkowana, często okrutna i destrukcyjna, wybuchowa, złośliwa)

1. rok)

3. faza falliczna - energia libido koncentruje się w okolicy genitalnej, zainteresowanie własnym ciałem, płcią i różnicami;

- osobowość falliczna: mężczyżni nastawieni na potwierdzanie męskości, sukcesy, wiele dzieci i powodzenie u kobiet, a kobiety mają osobowość histeryczną, nadmierna koncentracja na kobiecości, identyfikacja z matką, idealizująca, flirtująca ale nie wchodzi w relacje seksualne

(3-5 rok)

d) faza latencji - libido nie wyraża się wprost, ale przez zabawę, naukę i relacje z rówieśnikami

e) faza genitalna - popęd ku relacji z osoba płci przeciwnej

9. Koncepcja zdrowia wg. S. Freuda.

Wg Freuda organizm ludzki jest systemem w którym obowiązuje zasada zachowania energii. Popędy w życiu człowieka odgrywają istotną rolę. Człowiek dąży do zaspokojenia ich i to w jaki sposób sobie radzi z ich zaspokojeniem i czy powstaje lęk i w jaki sposób sobie z nim radzi determinuje zrowie psychiczne człowieka.

10. Zasady równoważenia i entropii wg C. Junga. (psychologia analityczna)

Zasada równoważenia - nowa wersja zasady zachowania energii tzn. energia psychiczna wyraża się poprzez kompleksy (a nie popędy), które obejmują myśli, uczucia i zachowania, które dotyczą ojca, matki, pracy, nauki itd.

Kompleks to koncentracja energii wokół kogoś lub czegoś.

Energia libido która z powodów kulturowych nie mogła być wyrażona wprost lub była ograniczana, znalazła ujście w obrzędach , wierzeniach, symbolicznych czynnościach.

Zasada entropii - jeśli jakiś obiekt lub dzialanie angażuje nieproporcjolanie dużą w stosunku do innych porcję energii to ma on tendencję do rozlewania się na te mniej ważne.

11. Czym jest archetyp? Przykłady.

Archetyp to:

-główne komponenty natury człowieka

-należą do nieświadomości zbiorowej

-są predyspozycjami do spostrzegania i interpretowania świata w okreslony sposób

-stanowią uniwersalne wzorce lub predyspozycje dla świadomych lub nieświadomych zachowań

-są wrodzone, ale też plastyczne, bo formułowane przez doświadczenie człowieka

-występują w baśniach, mitach, marzeniach

Archetypy mogą mieć pozytywną lub negatywna stronę, reprezentują wspólną część natury ludzkiej, choć nakładają się na nie indywidualne doświadczenia.

Wielka Matka: opiekuńczość, płodność, pokarm - odrzucenie, obojętność, niszczące wymagania.

Stary Mędrzec: mądrość, dojrzałość, zdolność do przewidywania,

Anima: ukryta żeńska część mężczyzny i Animus: ukryta męska część kobiety

Cień : nieakceptowane zwierzęce siły działające w człowieku, ciemna strona naszej natury np. agresja

Maska: najbardziej świadomy i zindywidualizowany archetyp, skrywanie prywatnego i najbardziej autentycznego Ja.

12. Struktura osobowości wg Junga: postawy i funkcje.

Dwie postawy:

1. ekstrawersja: ku zew światu, potrzeba wrażeń, aktywność i zaangażowanie społeczne

2. introwersja: orientacja wew , dociekliwość, refleksja, analizowanie uczuć

Cztery funkcje:

-myślenie- intelektualny - kieruje się faktami i logiką

-uczucia - kieruje się uczuciem a nie faktami

-percepcja - wrażliwość na bodźce zew i wew

-intuicja- ukierunkowany na rzeczywistość pozazmysłową

13. Na czym polega proces indywiduacji?

Indywidualizacja to proces rozwoju self, przemiany połowy życia i integracja przeciwieństw:

Młodość - starość

Męskość-kobiecość

Twórczość-destrukcja

Więź - oddzielenie

Chodzi o syntezę funkcji dominującej i stłumionej, dzieki temu człowiek może korzystać zarówno z myślenia jak i intuicji. Pełnia ludzkiego funkcjinowania ujawnia się gdy człowiek potrafi otwierać się na świat i dążyć do wewnętrznej harmonii. Indywidualizacja trwa przez całe życie, jest to rozwój wszystkich aspektów osobowości, świadomych i nieświadomych. W ten sposób człowiek wypracowuje osobowość.

14. Jaki proces opisują teorie relacji z obiektem?

Klasyczna analiza kladzie nacisk na popęd, natomiast teoria relacji z obiektem kładzie nacisk na relację dziecka z matką. Dzięki tej relacji tworzy się poczucie Ja.

Teoria relacji z obiektem ma głębokie zakorzenienie w psychoanalizie. Przerwanie kontaktu z matką we wczesnym dzieciństwie może prowadzić do patologicznego rozwoju, a w następstwie np. w życiu dorosłym porażka jest źle znoszona przez dziecko i może prowadzić do depresji.

15. Czym jest identyfikacja projekcyjna? (Melanie Klein)

Relacje z obiektem kształtują się przez mechanizmy ich uwewnętrznienia:

-projekcja - rzutowanie uczuć na obiekt, na mocy projekcji niemowlę przypisuje matce moc dawania pełnego i niezachwianego szczęścia, jak również moc niszczenia i unicestwienia

-introjekcja - identyfikacja z obiektem, wchłanianie i włączanie w Ja właściwości obiektów, przyjmowanie co płynie z obiektu do wewnątrz

-identyfikacja projekcyjna - polega na wydzieleniu nieakceptowanej części samego siebie np. złości, agresji, rzutowaniu tego na obiekt, a potem przyjmowaniu tego z powrotem w zniekształconej formie i identyfikacja z obiektem obdarowanym treścią.

16. Kiedy zachodzi proces separacji - indywiduacji wg M. Mahler, i o co w nim chodzi?

Stadia i fazy ksztaltowania sie własnego Ja:

1. miesiąc - stadium autyzmu (dziecko skupione na sobie, relacja z matka ma mniejsze znaczenie)

1. miesiąc - stadium symbiozy

6-30 miesiąc - stadium separacji-indywidualizacji - proces wyodrębniania się Ja czyli stopniowe uzyskiwanie przez dziecko świadomości, że jest istotą oddzielna od matki przy jednoczesnym poczuciu własnej indywidualności i kształtowaniu sie wlasnego Ja. Separacja to różnicowanie się od matki. Indywidualizacja to rosnąca świadomość własnych zdolności, postrzegania siebie jako istotę niezalezną i autonomiczną, zdolną do skutecznego funkcjonowania także pod nieobecność matki.

6-9 miesiąc - faza różnicowania- pojawia się ciekawość wobec obcych i lęk przed rozdzieleniem

10-15 miesiąc faza praktyki- eksploracja otoczenia

16-23 miesiąc - ponowne zbliżenie - dziecko testuje więź, raz kocha a raz nie kocha

24-30 miesiąc - faza konsolidacji - integracja obrazu obiektu czyli matka jako oddzielny obiekt może byc dobra lub zła

17. Co oznacza „wystarczająco dobre przywiązanie”, „wystarczająco dobra matka”?

Kiedy w naszym życiu przeważają frustracje, brakuje empatii i więzi to dziecko nie tworzy swojego Ja. Ja tworzy się tylko w momencie poczucia bezpieczeństwa.

Bezpośrednia relacja z matką:

1. wystarczająco dobra matka-to taka matka, która wspiera, ale też i frustruje, bo tylko to daje możliwość dla wyodrębnienia osobowości

2. trzymanie (holding)- właściwa opiekuńcza, ale nie nadopiekuńcza postawa matki wobec dziecka, tak że dziecko czuje się bezpieczne ale nie organiczone

Wg Winnicotta o powodzeniu separacji od matki zależy od wystarczająco dobrego przywiązania, które dając poczucie bezpieczeństwa i ułatwia utworzenie odrębnego obrazu siebie i matki. Dobre przywiązanie kształtuje Ja.

18. Jak tworzy się zdrowe poczucie siły i troska o innych wg H. Kohuta?

Wczesne relacje dziecka z rodzicami decydują o przebiegu procesów rozwoju Ja prowadzących do:

-całościowego i zintegrowanego Ja

-wystąpienia zaburzeń narcystycznych

Kohut przyjmuje założenie o optymalnym poziomie frustracji, który sprzyja rozwojowi. Frustracja sprawia, że dziecko nie może utrzymać poczucia iż jest częścią matki i tworzy z nią dualną jedność.

Ukształtowane, zdrowe i dojrzałe Ja charakteryzuje się:

-poczuciem własnej wartości i zaufaniem do siebie

-zdolnością do bezinteresownej troski o innych, budowanie związków opartych na wzajemnym przywiązaniu i wsparciu

(podejście dwubiegunowe)

W przypadku traumatycznego zerwania relacji emocjonalnej w dzieciństwie, człowiek podejmuje desperackie próby odbudowania bądź nawiązania relacji z obiektem wspierającym, lokując swoje uczucia w osobie która w danych okolicznościach staje się bliska do zlania się emocjonalnego z osobą (przeniesienie).

19. Jak dochodzi do powstania zaburzenia narcystycznego wg H. Kohuta?

Narcyzm - przekonanie, że jest się centrum świata, satysfakcja ze swego funkcjonowania, przyjemność czerpana z poczucia bycia podziwianym.

Dwa bieguny Ja:

1. potwierdzenie przez rodzica poczucia doskonalości dziecka - ambicke siły i sukcesu

2. podziwianie rodzica przez dziecko - wyidealizowane cele i wartości - pochodzace od rodziców

Brak potwierdzenia ważności dziecka lub możliwości idealizowania rodzica prowadza do zaburzeń narcystycznych:

-ciągłe dążenie do doskonałości i patologiczne uzależnienie od uznania innych ludzi

- niezdolność do troszczenia się o innych i nawiązania stałych satysfakcjonujących związków

20. Na czym polega przeniesienie lustrzane a na czym przeniesienie idealizujące?

Przeniesienie lustrzane: Ja - obiekt lustrzany (doskonałość)

Analityk traktowany jest jako lustro w którym pacjent ogląda swoją wielkość, poczucie doskonalości i domaga się potwierdzenia Ja.

Przeniesienie idealizujące: Ja obiekt idealizujacy (podziw)

Analityk jest traktowany jako obiekt idealny, który uosabia całe dobro, doskonałość i moc rodzica, pacjent podziwia osobowość analityka widząc w niej same dobre cechy.

21. Czym jest lęk podstawowy wg K. Horney?

Osobowość zależy od wczesnodziecięcych doświadczeń, nie ma nic wspólnego z libido i fiksacją.

Osobowość zależy od jakości wczesnych kontaktów interpersonalnych czyli od tego jak przebiega opieka nad dzieckiem, jak silny jest lęk podstawowy oraz jak dziecko sobie z nim radzi.

Lęk podstawowy- powszechne doznanie czlowieka, wynika z odczuwanego przez każde dziecko poczucia izolacji i bezradności w świecie odbieranym jako potencjalnie wrogim.

Dzieci, które doświadczają zbyt mało ciepła i troski ze strony rodziców szczególnie narażone są na lęk podstawowy. Zaniedbanie ze strony rodziców sprawia, że dziecko czuje wobec nich wrogość, która wypiera - nie mogąc tego wyrazić wprost odczuwa lęk.

Lęk podstawowy i wrogość doprowadzaja jednostkę do utraty kontaktu z prawdziwym Ja.

22. Jak funkcjonuje osobowość neurotyczna: postawy i potrzeby neurotyczne.

Neurotyczne konflikty zawsze wywodzą się z nieprawidlowości w relacjach interpersonalnych, w których lęk podstawowy i wrogość doprowadzają do alienacji jednostki od jej prawdziwego Ja.

Trzy strategie radzeni sobie z wewnetrznym konfliktem - zwrocenie się:

1. ku ludziom-nasilone potrzeby akceptacji i miłości ze strony innych, brak wiary w siebie

2. przeciwko ludziom-wyparcie miłości czy wykluczenie mozliwości nawiązania pozytywnej więzi emocjonalnej, tylko poprzez atak można przetrwać

3. od ludzi- wyparcie miłości i wrogości, wycofanie się z relacji interpersonalnych i rywalizacji, osoba ufa tylko sobie, zachowuje dystans

Osobowość neurotyczna - fiksacja na jednej postawie; neurotyczna postawa to albo miłość albo nienawiść. Z powodu silnego lęku zachodzi fiksacja na jednej postawie.

23. Skąd pochodzi energia psychiczna wg H. Sullivana? (psychologia interpersonalna)

Energia psychiczna pochodzi nie od popędów, ale jest pochodną relacji interpersonalnych, w relacjach rodzi się lęk (a nie z konfliktu id i ego).

Źródła napięcia;

Potrzeby - dążenie do satysfakcji

Lęk-dążenie do bezpieczeństwa

Człowiek tworzy swoje Ja na podstawie doświadczeń:

• Ja dobry - doświadczenia bezpieczne

• Ja zły-doświadczenia zagrażające

• Nie Ja - groza - dysocjacja

24. Zjawisko ucieczki od wolności wg Fromma (psychoanaliza kulturowa)

Ucieczka od wolności - człowiek czuje sie samotny i wyobcowany, mechanizm ten polega na redukowaniu leku i poszukiwaniu bezpieczeństwa kosztem wyrzeczenia się odpowiedzialności za swój los.. Ludzie nie lubią ponosic odpowiedzialności za swoje decyzje. Wolą ulec władzy i podporządkować się - to zapewnia poczucie bezpieczeństwa.

25. Potrzeby wg Fromma.

1. powiązań - kontaktu z innymi

2. transcendencji-aktywność dzięki której życie jest celowe

3. zakorzenienia - przynależność, bezpieczeństwo i stabilność

4. tożsamości

5. systemu orientacji -osobiste przekonania i rozumienie świata

6. stymulacji - zaangazowanie się w świat

26. Co oznacza autonomia ego wg H. Hartmanna ?

Ego i id czerpią energię ze wspólnego instynktownego źródła.

Ego nie rozwija się jednak z id i może działać w sferze wolnej od konfliktu.

Autonomia pierwotna - funkcje podstawowe np. mowa

Autonomia wtórna - funkcje centralne np. planowanie

27. Co oznacza i jak funkcjonuje silne i słabe?

Silne ego inwestuje energię w cele poznawcze i motywację autonomiczną względem popędów.

Słabe ego inwestuje energię w obronę przed popędowymi impulsami ze strony id czyli traci energię.

28. Czym jest regresja w służbie ego wg H. Hartmanna ?

Podstawą zdrowia psychicznego jest silne ego. Obok jego siły ważna jest stabilność czyli odporność na regresję i konflikty.

29. Czym różnią się prężność i kontrola ego wg Blocka?

Kontrola ego - umiejętność modyfikowania ekspresji emocji, opanowania impulsów i reakcji oraz odraczania gratyfikacji. Dwa bieguny:

• aahamowanie i wycofanie, nadmierna organizacja działań, konformizm, niezdolność do spontanicznej radości i tworczości

• gwałtowna, nieskrępowana i spontaniczna ekspresja, niezdolność powstrzymywania pragnień i kontroli nad impulsami, brak umiejętności odraczania gratyfikacji

Prężność ego - zdolność do modyfikowania samokontroli w odniesieniu do sytuacji i potrzeb podmiotu. Osoba o prężnym ego potrafi sie skupić na wykonaniowej pracy. Sumiennie i systematycznie realizować plan.

30. Jak przejawia się energia ego wg R. White'a?

Ego posiada własną energię i własne rodzaje satysfakcji, niezaleznie od popędowych gratyfikacji id. Esencją rozwoju osobowości jest dążenie do kompetencji ego i oddziaływania na świat zewnętrzny, co skutkuje umocnieniem całego organizmu i wzrostem jego możliwości. Rozwój ego polega na treningu umiejętności, gromadzeniu wiedzy - nie tylko szukaniu sposobów ekspresji popędów.

U dziecka ego dąży do kompetencji, poszerza sferę panowania interpersonalnego generując intencjonalne efekty. Ciekawość i eksploracja - wzrasta efektywność osoby w kontakcie z otoczeniem, co skutkuje umocnieniem organizmu.

31. Na czym polega kryzys tożsamości wg E. Eriksona?

Wg Eriksona kluczowe dla rozwoju osobowości jest formowanie się tożsamości w okresie dorastania. Człowiek poszukuje odpowiedzi na pytanie kim jest oraz opracowuje wiodącą orientację wartościującą, cnota uformowana na tym etapie życia nosi nazwę wierności.

8 etapów rozwoju:

• Ufność - nieufność

• Autonomia-wstyd i zwątpienie

• Inicjatywa-poczucie winy

• Pracowitość-poczucie słabości

• Tożsamość-rozproszenie tożsamości

• Intymność-izolacja

• Generatywność-stangacja

• Integralność ego-rozpacz

32. Czy tożsamość osiągniętą można utracić?

Tożsamość osiągnięta - po okresie poszukiwań osoba znalazła wyraźnie odpowiedzi na podstawowe pytania: kim jestem, jakie wartości i role życiowe są ważne.

Tożsamość osiągnięta może ewoluować w kierunku ponownego moratorium lub ulegać regresji w kierunku tożsamości rozproszonej.

Moratorium - polega na poszukiwaniu i testowaniu tożsamości

Tożsamość przejęta - osoba nie poszukuje odpowiedzi na pytania, kontynuuje przywiazanie do wartości wyniesionych z dzieciństwa

Tożsamość rozproszona - osoba nie rozpoczęła eksploracji ale też nie zaangażowała się w realizację wybranych wartości, przejmuje do otoczenia niespójne wzorce zachowań

III

33. Czym jest personologia?

Personologia to wszechstronne poznanie osobowości.

Jest to nauka o osobie (odejście od metody klinicznej).

Osobowość kształtuje się na bazie biologicznych predyspozycji we wzajemnej interakcji ze środowiskiem. Osobowość jest raczej procesem niż strukturą, jest zmienną. Jedną z najważniejszych funkcji osobowości jest okreslenie kierunku aktywnoci.

34. Koncepcja potrzeb i przystosowania wg. H. Murraya.

Potrzeby pierwotne (biologiczne) i wtórne (związane z socjalizacją)

Potrzeby jawne i ukryte

Potrzeby skupione i rozproszone

Potrzeby proaktywne (uruchamiane przez podmiot) i reaktywne (wzbudzane w odpowiedzi na zdarzenia zewnętrzne)

Potrzeby są różne np. osiągnięć, porządku, afiliacji itd. - mogą one pozostawać w sprzeczności ze sobą.

Ze strony środowiska relację między jednostką a otoczeniem opisuje presja:

• Alfa -rzeczywista np. presja pracy

• Beta - wyobrażeniowa np. narażenie sie na śmieszność

O zachowaniu decyduje relacja pomiędzy presją a środowiskiem.

Interakcja pomiędzy presją a potrzebą może być zgodna = przystosowanie

np. potrzeba agresji w nieprzyjaznym środowisku, pedant zatrudniony jako korektor, przedszkolanka z potrzebą znaczenia.

35. Jakie znaczenie ma czas w życiu człowieka - osobowość w biegu życia.

Wg Adlera osobowość czlowieka kształtuje się pod wpływem środowiska w procesie uczenia się. Na przestrzeni zycia człowiek dąży do rozwoju i kształtowania wlasnego Ja.

36. Jak kształtuje się styl życia wg. A. Adlera (psychologia indywidualna) ?

Styl życia czyli unikalny sposób przystosowania; wywodzi się z jednej strony z utrwalonych w pamięci pierwszych świadomych doświadczeń dziecka, a z drugiej strony - człowiek wzbogaca go i modyfikuje w dorosłości poprzez włączenie świadomych motywów czyli celów na przyszłość.

Styl życia wyznaczają cele (powstałe w dzieciństwie) - znaczenie przyszłości - zasada fikcyjnego finalizmu.

Wg Adlera człowiek dąży do kompensacji poczucia niższości. Jeżeli cos w naszym organiźmie szwankuje to kompensujemy to sobie przy pomocy innych organów. Dziecko odczuwa poczucie noższości i bezradności wobec dorosłych, jego sposób radzenia sobie z poczuciem noższości w dzieciństwie wpływa na styl życia w dorosłości.

37. Główne tendencje motywacyjne wg A. Adlera: dążenie do mocy i zainteresowania społeczne.

Wywodząc się z poczucia niższości dążymy do mocy ciężką pracą nad sobą. Jest to sposób kompensowania poczucia bezradności, wywodzącego się z dzieciństwa, poczucie niższości motywuje do dążenia do wyższości i przewagi.

Dążenia i zainteresowania spoleczne: poczucie wspólnoty, pragnienie współpracy.

Wywodzące się z przeszłości dążenie do wyższości oraz ukierunkowanie ku przyszłości i cele osobiste oraz zainteresownaia społeczne.

38. Kwestia świadomej versus nieświadomej motywacji wg. G. Allporta.

Motywacja ma podwójny charakter: na jednym poziomie działają motywy redukowania napięć i przywracania równowagi, na drugim wzbudzania napięć i pobudzania aktywności.

39. Dlaczego psychologia jest lub może być nauką humanistyczną?

Jej celem jest poznanie i zrozumienie człowieka, akcent pada na:

• niepowtarzalność i złożoność jednostki

• spójność głównych tendencji, wyrażających się w charakterze

• świadomą motywację

• znaczenie teraźniejszości

Osobowość pozostanie zawsze w pewnym stopniu niepoznana, tajemnicza.

40. Na czym polega zjawisko autonomii funkcjonalnej motywów?

Dwa typy autonomii:

1. perweracyjna - nałogi, nawyki i czynności mechaniczne np. studenci których zmotywowano do układania puzzli pieniędzmi po czym przestano ich tak nagradzać - dalej układali puzzle

2. priopriacyjna - zainteresowania, wartości, zamiary, uczucia, motywy, dyspozycje osobiste, obraz siebie, styl życia - ta autonomia wiąże się z poczuciem ja cielesnego, tożsamością, poczuciem własnej wartości i obrazem siebie np. dziecko jest miłe dla gości bo chce sprawic przyjemność rodzicom a z czasem znajduje samo przyjemność w miły traktowaniu przez gości

41. Kryteria dojrzałej osobowości wg G. Allporta.

Funkcjonowanie osoby dorosłej ma charakter świadomy i racjonalny, jest spójne i osadzone w teraźniejszości z wyraźnym odniesieniem do przyszłości. Człowiek wie co i dlaczego coś robi.

Kryteria:

• poszerzenie zasięgu Ja - poczucie odrębności, zaangażowanie, otwartość

• bezpieczeństwo emocjonalne i samoakceptacja - dojrzałość emocjonalna

• realizm w podejściu do siebie i świata, umiar i rozsądek

• obiektywizacja samego siebie: wgląd i humor

• jednocząca filozofia życia-nadaje cel i znaczenie

• serdeczne kontakty z ludźmi: szacunek, wolność, miłość

42. Czy typy ludzi można ustalić na podstawie preferencji wartości?

Tak: typ teoretyczny, ekonomiczny, estetyczny, polityczny, religijny, społeczny - każdy z tych typów ma swoje wartości i zainteresowania.

43. Na czym polega motywacja proaktywna?

Motywacja proaktywna czyli świadoma czyli redukowanie napięcia i przywracanie równowagi.

IV

44. Jaki jest sens kontrowersji „osoba - sytuacja”?

Co decyduje o zachowaniu - cechy osobowości czy poznawcza interpretacja sytuacji?

45. Cecha - czym jest i co wyznacza?

„Cecha, jako dyspozycja, obejmuje nie tylko obserwowalne zachowanie, ale także uczucia, myśli i motywy, dzięki czemu ujawnia się w formie spójnych wzorców funkcjonowania w różnorodnych sytuacjach” Pervin

- cecha jako dyspozycja

- ma podłoże biologiczne albo została ukształtowana przez środowisko

- manifestuje się charakterystycznym zestawem zachowań oraz specyficzną aktywnością wew (uczucia, myśli, pragnienia, potrzeby, dążenia)

Opisując osobowość w kategorii cech uwzględniamy oprócz typowego zachowania również:

- typowe przeżycia

- typowe preferencja i dążenia

- typowe i mniej typowe możliwości zachowań

Podstawowe założenie: cecha wyznacza predyspozycję do zachowań t y p o w y c h, leży u podłoża stałości zachowania przez podobieństwo reakcji w różnych sytuacjach. O zachowaniu rzadko decyduje jedna cecha.

Ważne: o zachowaniu w danej sytuacji nie musi decydować cecha , ale motywacja! Pułapka teorii cech!

Np. możemy oczekiwać, że ekstrawertyk w danej sytuacji zachowa się typowo, a on akurat w tym przypadku zachowa się inaczej ze względu na inne czynniki (np. nowo poznaną dziewczynę)

• jest strukturą psychiczną, wywnioskowaną z obserwowanego zachowania w celu wyjaśnienia jego regularności czy spójności (Cattell)

• jako dyspozycja obejmuje nie tylko obserwowalne zachowanie, a także uczucia, myśli i motywy, dzięki czemu ujawnia się w formie spójnych wzorców funkcjonowania w różnorodnych sytuacjach (Pervin)

  

• Cecha może zawierać lub implikować motyw, np. Impulsywne poszukiwanie wrażeń (Zuckerman)

• realnie istnieje jako zgeneralizowana struktura neuropsychiczna

• jest czynnikiem przyczynowym w zachowaniu

• jest poznawalna przez obserwację zachowania

• obejmuje wiele funkcjonalnie równoważnych bodźców

• odpowiada za spójność zachowania

• umożliwia ustalanie praw i przewidywanie zachowania

cechy wspólne - zajmował się nimi Cattell

cechy indywidualne - interesował się nimi Allport

46. Jak można wyjaśnić, na czym polega hierarchiczna struktura osobowości?

(pomysł pochodzi z prac Eysencka, ma jednak charakter uniwersalny)

W modelu Eysenecka Wymiar - Cecha - Nawyki - Reakcje

Model hierarchiczny wg McCrae'a i Costy Typ - Cecha - Nawyk - Zachowanie/reakcja

Model Cattella Cecha - Cechy źródłowe - Cechy powierzchniowe





Typ

Cecha Cecha Cecha Cecha

Nawyk Nawyk Nawyk Nawyk Nawyk Nawyk Nawyk

Reakcja Reakcja Reakcja Reakcja Reakcja Reakcja Reakcja Reakcja Reakcja Reakcja

Podążając z dołu do góry, gromadzimy wiele obserwacji rozmaitych zachowań (u wielu ludzi), zadajemy dużo pytań, które później grupujemy w podobne zespoły. Reakcje grupujemy w nawyki, z nawyków wyciągamy cechę, na podstawie cech określamy typ.

Z tym sposobem wiąże się zazwyczaj konstrukcja tzw. testów czynnikowych, gdzie analiza czynnikowa pozwala na wyodrębnienie czynników reprezentujących cechy i selekcjonowania pytań do skal testowych (np. Cattell)

Podążając z góry do dołu, na początku przyjmujemy istnienie kilku, bardzo ogólnych wymiarów osobowości, postulowanych zazwyczaj przez określoną teorie, np. neurotyczność czy ekstrawersję. Dobieramy do nich wskaźniki i sprawdzamy, czy ich struktura jest prosta czy złożona. Następnie badamy, jak te ogólne wymiary i cechy przejawiają się u konkretnych ludzi. W ramach tego podejścia badamy indywidualne sposoby ujawniania się cech.

Z tym sposobem wiąże się zazwyczaj konstrukcja tzw. skal racjonalnych, gdzie badający zakłada, jaką zmienną chce uchwycić, definiuje ją i układa do niej wskaźniki (pytania) z kluczem apriorycznym i weryfikuje trafność metody (Eysenck zaczynał konstrukcję swoich testów od teoretycznej koncepcji wymiaru osobowości, dobierał pytania z istniejących metod służących do pomiaru podobnych zmiennych i sprawdzał trafność czynnikową testu, czyli czy analiza czynnikowa potwierdza istnienie założonych wymiarów)

47. Trzy rodzaje danych i hipoteza R. Cattella.

Teoria czynnikowa Cattella: OSOBOWOŚĆ jest tym, co pozwala przewidzieć, co dana osoba zrobi w danej sytuacji.

Cecha jest strukturą psychiczną, wywnioskowaną z obserwowanego zachowania w celu wyjaśnienia regularności, czy spójności tego zachowania.

Cechy wykrywamy przy pomocy „analizy czynnikowej”.

Cechy:

- powierzchniowe - reprezentowane przez wiązki jawnych zmiennych (nieśmiałość)

- źródłowe - uzyskuje się w drodze analizy czynnikowej.

Cattell reprezentuje ilościowe podejście w psych. osob.

Zakłada, że istnieją 3 drogi poznania osobowości i w związku z tym, 3 rodzaje danych

Dane do opisu osobowości:

- dane typu L (od life) - obserwacyjne - pochodzące z ocen obserwatorów

np. liczba kłótni w ciągu tygodnia

- dane typu Q (od questionnaire) - samoobserwacyjne - pochodzące z samooceny

- dane typu T (od test) - testowe - wyniki obiektywnych badań eksperymentalnych

np. pomiar czasu reakcji na dane zdarzenie

Hipoteza Cattella:

niezależnie przeprowadzane badania osobowości na danych typu Q, L i T prowadzą do wykrycia tej samej struktury cech źródłowych; jeśli zbierzemy odpowiednio liczną pulę wyników każdego z trzech rodzajów danych i przeprowadzimy trzy niezależne analizy czynnikowe to ich wyniki okażą się zbieżne.

48. Na podstawie cech - opisujemy strukturę osobowości czy analizujemy motywację?

Opisujemy strukturę osobowości

49. Trzy cechy według H. Eysencka.

Eysenck badał fizjologiczne uwarunkowania i dziedziczność cech osobowości.

OSOBOWOŚĆ wg niego stanowi względnie stałą organizację charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne formy dostosowania się do środowiska.

PEN:

- Psychotyczność - umiejący się przystosować do społecznych i moralnych wymagań vs egocentryk o zachowaniach impulsywnych, często agresywnych, o obniżonej samokontroli

agresywny zimny egocentryczny bezosobowy impulsywny
antyspołeczny obojętny twórczy gwałtowny

- Ekstrawersja - ekstrawertyk vs introwertyk

towarzyski żywy aktywny stanowczy szukający wrażeń
beztroski dominujący z siłą przebicia przedsiębiorczy

- Neurotyczność - ludzie bardzo emocjonalni i wrażliwi vs zrównoważeni emocjonalnie

niespokojny przygnębiony z poczuciem winy z niską samooceną napięty
irracjonalny nieśmiały zmienny uczuciowy

Typy osobowości a zdrowie:

N + E --> typ A (predyspozycje do chorób serca i choroby wrzodowej)

N + niska E --> typ C (predyspozycje do chroby nowotworowej)

niskie N --> typB

50. Sens hipotezy leksykalnej Goldberga.

Do modelu Wielkiej Piątki prowadziły analizy leksykalne.

Goldberg:„Rozmaitość różnic indywidualnych jest niemal nieograniczona, jednak większość tych różnic nie ma znaczenia w codziennych interakcjach międzyludzkich i pozostaje niezauważana. Sir Franciszek Galton mógł być jednym z pierwszych naukowców, którzy jawnie postawili fundamentalną hipotezę leksykalną-mianowicie, że większość istotnych różnic indywidualnych w funkcjonowaniu człowieka można odczytać jako pojedyncze określenia w niektórych lub wszystkich językach na świecie.” --> wcześniej hipotezę tę sformułował Cattell

Różnice indywidualne, które były decydujące dla przetrwania i adaptacji, nie mogły pozostać niezauważone - ludzie nadawali im nazwy, stąd reprezentacja cech w języku naturalnym odpowiada ich znaczeniu.

51. Jakie cechy składają się na Wielką Piątkę?

1. Ekstrawersja - interakcje międzyosobowe, poziom aktywności, potrzeba stymulacji, nastrój

2. Ugodowość - jakość relacji od współczucia po antagonizm w myślach, uczuciach i działaniu

3. Sumienność - organizacja, wytrwałość i motywacja działaniach celowych

4. Neurotyczność - niestabilność emocjonalna, dyskomfort, nieadaptacyjna reakcja na stres

5. Otwartość na doświadczenie - poszukiwanie nowych doświadczeń, tolerancja i eksploracja

52. W jakim stopniu podstawowe wymiary osobowości są wrodzone?

. biologiczne podłoże oraz uniwersalność i stałość cech

- cechy z modelu Wielkiej 5 są wrodzone w co najmniej 40%; cechy osobowości wyrażają raczej biologię, niż są produktami doświadczeń życiowych;

- stałość vs zmienność cech osobowości na przestrzeni życia:

-niemowlęctwo-mała stabilność cech osobowości i temperamentu;

-dzieciństwo-stabilność cech zwiększa się; od 7 r.ż względna stałość cech

-ok. 30 r.ż- osobowość jako struktura cech zostaje w pełni skrystalizowana,

-osobowość dorosłego człowieka zmienia się w kierunku rosnącej spójności , a proces ten osiąga plateau ok. 50r.ż. im organizm młodszy, tym silniej skutki (traumatycznych) wydarzeń mogą ingerować w strukturę cech

- w ciągu życia dorosłego słabnie: N,E, O; wzrasta: U i S

-cechy o skrajnym nasileniu z biegiem lat tracą intensywność

53. Jakie są mocne, a jakie słabe strony teorii cech?

Analiza czynnikowa (metoda „wykrywania” cech osobowości) - zarzut: za jej pomocą nic nie wykrywamy, tylko porządkujemy zmienne, czyli wyodrębniamy czynniki

Ocena modelu pięcioczynnikowego:

Mocne strony teorii Wielkiej Piątki	Zarzuty stawiane teorii Wielkiej Piątki
Względnie prosty i uniwersalny model struktury osobowości, najlepiej dotąd udokumentowany empirycznie sp. ujęcia struktury osobowości.	Ograniczeniem jest sprowadzenie poznania osobowości do opisu, brak podstaw do badania motywacji.
Model porządkuje teorię cech, pozwala na orientację, jaki aspekt strukturalny osobowości jest przedmiot badań.	Model uzyskany na bazie danych liczbowych i przy udziale analizy czynnikowej stanowi uproszczenie i gubi to, co w osobowości najistotniejsze-unikalność jednostki.
Model inspiruje badanie nad różnicami indywidualnymi, biologicznymi podstawami osobowości i dziedzicznością cech.	Model prowadzi do statycznego ujęcia osobowości, nie nadaje się do wyjaśniania zmian osobowości i wzorców zachowań
Model stanowi teoretyczną podstawę psychometrycznych i leksykalnych badań nad strukturalną organizacją osobowości	Model nie prowadzi do poznania procesów oraz mechanizmów łączących się z dynamiczną organizacją i integracją osobowości.
Teoria Wielkiej Piątki zawiera propozycję integracji nauki o osobowości, ukazując miejsce i znaczenie teorii cech.	Badanie osobowości na gruncie tego modelu ignoruje sytuacyjne i kontekstowe czynniki oddziałujące na zachowania.

54. Jaka jest relacja między modelem H. Eysencka a modelem Wielkiej Piątki.

Wg Eysencka Wielka 5 zawiera się w trójczynnikowym modelu osobowości: dwa wymiary - Neurotyczność i Ekstrawersja są tożsame, a złożenie skrajnych Ugodowości i Sumienności składa się na Psychotyczność, a Otwartość nie ma wystarczającego uzasadnienia.

55. Na czym polega wartość aplikacyjna teorii cech - w zakresie diagnostyki osobowości?

56. Na czym polega krytyka teorii cech i kto ją przeprowadził?

Walter Mischel - interesował się podobnie jak Bandura problemami związanymi z nieprzystosowaniem młodzieży i przestępczością wśród młodzieży. Najbardziej zasłynął jednak z miażdżącej krytyki teorii cech. Rozczarowany nieskutecznością przewidywań czynionych na podstawie badań różnic indywidualnych i mierzenia cech osobowości, Mischel postanowił dokładniej sprawdzić współzależności między cechami posiadanymi przez ludzi a ich zachowaniem. Ich analiza doprowadziła Mischela do wniosku, że o zachowaniu decyduje sytuacja; zachowanie jest funkcją sytuacji, a nie wewnętrznych cech osobowości.

Krytyka teorii cech:

- kontrowersja - osoba - sytuacja (w przewidywaniu zachowania dużo większe znaczenie wg Mischela mają czynniki sytuacyjne niż osobowościowe)

- korelacja zachowań z cechami r=0,30

- cechy nie pozwalają przewidywać zachowania (teoria cech zakłada stałość zachowania w różnych sytuacjach, a badania wykazują zmienność zachowań w kolejnych sytuacjach)

57. Wyjaśnienia przyczynowo-skutkowe w badaniu osobowości - w ramach jakich teorii jest możliwe?

58. Dlaczego (podwójny) konflikt między dążeniem a unikaniem bywa nerwicorodny?

Teoria konfliktu:

1. Tendencja do zbliżania się do celu staje się tym silniejsza, im bliżej do celu (gradient dążenia).

2. Tendencja do unikania bodźca negatywnego staje się tym silniejsza, im bliżej do celu (gradient unikania).

3. Gradient unikania jest bardziej stromy niż gradient dążenia: w miarę zbliżania się do celu siła (tendencji do) unikania rośnie szybciej niż siła (tendencji do) dążenia.

4. Wzrost siły popędu związanego z dążeniem czy unikaniem podnosi ogólny poziom napięcia.

5. Gdy rywalizują dwie reakcje to wystąpi silniejsza z nich.

Rodzaje konfliktów:

1. Dążenie a dążenia

-dwa obiekty o podobnym stopniu atrakcyjności

-zdobycie jednego wyklucza osiągnięcie drugiego

-zwykle po dokonaniu wyboru atrakcyjność drugiego maleje, a wybranego wzrasta

-np. ślub z przystojnym Hiszpanem czy ślub z przystojnym Grekiem :P ( ja bym brała Hiszpana

2. Unikanie a unikanie

-dwie sytuacje niepożądane

-nie da się ich równocześnie uniknąć, z którąś musimy się zmierzyć

-w miarę zbliżania się do celu stopień nieatrakcyjności wzrasta (tendencja do wyboru celu przeciwnego)

3. Dążenie a unikanie

-cel ma dla nas znaczenie zarówno pozytywne jaki negatywne

-kiedy zbliżamy się do jego realizacji, obydwie siły rosną z tym, że siła unikania rośnie szybciej;(

- np. wizyta u dentysty

4. Podwójne dążenie a unikanie

-jednostka musi wybrać między dwoma celami, z których każdy ma moc przyciągania i odpychania

-np. kobieta rozważająca kwestie rozwodu i założenia nowej rodziny zdaje sobie sprawę, co traci zwłaszcza, gdy coraz bardziej skłania się ku temu rozwiązaniu; a kiedy myśli zerwać z kochankiem, wątpliwe atrakcje życia rodzinnego i świadomość tego, co straci, przerywając fascynujący związek uczuciowy, skłaniają ją do działań rozwodowych

-zwykle sprawnie sobie radzimy z takimi konfliktami i szybko podejmujemy decyzje

- przedłużające się wahania- jeśli cele są odpowiednio ważne i towarzyszy temu silne napięcie mogą doprowadzić do zaburzeń emocjonalnych

59. Kognitywno-afektywny system osobowości wg. W. Mischela i Y. Shody.

W 1995 Mischel i Shoda opublikowali teorię wzbogaconą o analizę emocjonalnych reakcji współwystępujących ze zmiennymi kognitywnymi- kognitywno-afektywną teorię osobowości. Główna zmiana w stosunku do wcześniejszych ujęć polega n wprowadzeniu kategorii emocji i uczuć wpływających na przetwarzanie informacji. Proponują systemowe ujęcie zmiennych osobowościowych, których nadal jest 5 i tworzą one system osobowości, jego składnikami są:

1) kodowanie - obejmuje kategorie dotyczące siebie, ludzi, zdarzeń i sytuacji;

2) oczekiwania i przekonania dotyczące świata społecznego, rezultatów zachowania w określonych sytuacjach i własnej skuteczności

3) emocje i uczucia oraz afektywne reakcje włącznie z komponentami fizjologicznymi

4) cele i wartości- obejmują pożądane i niepożądane rezultaty działań oraz stany emocjonalne a także cele, wartości i wizje życiowe

5) kompetencje i plany samoregulacji- potencjalne zachowania i skrypty dotyczące tego, co można zrobić, oraz plany i strategie organizowania działań i oddziaływań na rezultaty zachowania

Kognitywno- afektywny system osobowości leży u podłoża wzorców zachowania korespondujących z określonymi typami sytuacji. Teoria została rozwinięta w kierunku eksploracji bardziej stałych elementów osobowości. Innym przejawem tej tendencji jest wprowadzenie kategorii tzw. podpisu behawioralnego, czyli charakterystycznego dla jednostki wzorca zachowania w pewnych określonych warunkach.

60. Czym jest podpis behawioralny, co jest warunkiem jego ujawnienia się?

Podpis behawioralny - charakterystyczny dla jednostki wzorzec zachowania w pewnej określonej klasie sytuacji; specyficzna dla osoby i stabilna prawidłowość opisująca zachowanie, typu: „Jeśli … to… „

W kategoriach podpisu behawioralnego interpretuje się:

1. Zachowania specyficzne dla jednostki

2. Zachowania rzadkie/ nietypowe

3. Charakterystyczne wzorce przystosowania

4. Zachowania wyrażające cechę (podpisy w zakresie ekstrawersji, ugodowości, sumienności, neurotyczności, otwartości…)

5. Zaburzenia osobowości

6. Nowe ujęcie różnic indywidualnych

61. Architektura osobowości - co się na nią składa?

Architektura osobowości - wiedza i wartościowanie

Próba połączenia dwóch tradycji myślenia i badań obecnych w psychologii poznawczej zaproponowana przez Daniela Cervone:

Knowledge and Appraisal Personality Architecture - KAPA

Wiedza - stała struktura osobowości: przekonania - o sobie, świecie i relacji Ja - świat; Jak jest i jakie może być - ogólne i szczegółowe

Wartościowanie - procesy dynamiczne: ocena okoliczności i zdarzeń pod kątem: w jakim stopniu są dla mnie ważne, mnie dotyczą, jak można sobie radzić, jakie szanse i zagrożenia niosą

Cele - różne komponenty wiedzy i wartościowania im służą + Kontekst społeczno-kulturowy i sytuacyjny

V

62. Czym jest Konstrukt osobisty?-struktura

To sposób konstuowania wizji świata. Konstrukty działają na zasadzie podobieństwa i różnicy,

mają charakter

• osobisty,

• hierarchiczny,

• zintegrowany.

Różnią się: zakresem stosowalności,przepuszczalnością czyli giętkością poznawczą (na ile podlega modyfikacji), pozycją(centralne-peryferyjne), stopniem werbalizacji.

63. Koncepcja zdrowia według Kelly'ego - jaki ma być system konstruktów?

-bogaty i zróżnicowany

-zintegrowany i zorganizowany hierarchicznie

-zasada umiarkowanej przepuszczalności

-stawianie hipotez i ciekawość świata

-eksperymentowanie-nowe zachowania

64. Czego dotyczą zgeneralizowane przekonania?

Ja-jaka jestem? Co jestem warta?

Innych ludzi-jacy są? Dobrzy/źli?

Świata-jaki jest?sprawiedliwy?

Przyszłości-jaka jest?

Natury ludzkiej-stała/zmienna?

Przyczyny zdarzeń-czy są w zasięgu kontroli?

Wartości-czy są ważne?

65. Ja działa system doświadczeniowy, a jak racjonalny wg S.Epsteina?

System doświadczeniowy (przeżyciowy)

-przedświadomy,automatyczny, szybki

-bezwysiłkowy, silnie powiązany z emocjami

-odpowiedzialny za tworzenie schematów reagowania

System racjonalny

-świadomy,werbalny, niezbyt szybki

-wymagający wysiłku, raczej wolny od wpływu emocji

-odpowiedzialny za tworzenie sięprzekonań

66. Czego dotyczą podstawowe przekonania wg S.Epsteina?

Dotyczą:

-Świata (czy jest bezpieczny, czy pełen bólu i zagrożenia)

-Życia (czy jest przewidywalne, sprawiedliwe czy nie)

-ludzi (czy są godni zaufania, pomocni czy nie)

-własnej osoby (czy jestem wartościowa, kompetentna, dobra, czy nie)

67. Jak definiuje się przekonanie o własnej skuteczności?

Świdomość, że mogę z powodzeniem działać w nowych, nieprzewidywalnych i stresujących sytuacjach, ale niekoniecznie, że efekt musi być zgodny z oczekiwanym.

68.Jak nabywamy i o czym decyduje przekonanie o własnej skuteczności?

Przekonanie o własnej skuteczności jest nabywane poprzez uczenie się z doświadczenia.

Przekonanie o własnej skuteczności decyduje o:

-podjęciu działania celowego

-wysiłku

-wytrwałości

-uczuciach

-zdrowiu

69. Teoria wzajemnej determinacji-na czym polega?

Polega na wzajemnym wpływie na siebie osobowości,środowiska i zachowania.

Poprzez środowisko i zachowanie możemy wpływać na osobowość.

Poprzez osobowość i zachowanie możemy wpływać na środowisko.

Poprzez osobowość i środowisko możemy wpływać na zachowania.

70. Na czym polega modelowanie?

Modelowanie polega na:

-obserwowaniu wzorca

-przechowywaniu go

-motorycznej reprodukcji (zdolność do powtarzania zachowania)

-motywacji (chęci powtarzania)

71.Czy można modelować zachowania twórcze?

Można modelować zachowania twórcze poprzez nowe formy aktywności,wyprowadzaniu z zachowania reguł, na których ono się opiera oraz poprzez wytwarzanie nowych zachowań wybiegających „poza” to co znane.

72. Autoregulacja-co się na nią składa wg A.Bandury?

Składają się:

• Standard lub cel

• Ocena rozbieżności

• Mobilizacja do wysiłku

• Monitorowanie wysiłku

• Korekta działania

• Działanie i koleje ewentualne korekty

Ludzie badają także swoją skuteczność, satysfakcję i wartość tego co osiągnęli.

73. Właściwości aktywności ludzkiej oraz sens i tożsamość w ujęciu Bandury

1. Intencjonalność

2. Dalekowzroczne przewidywanie

3. Samoregulacja

4. Autorefleksja

Dzięki tym elementom ludzie nadają ukierunkowanie swojemu życiu:

1 i 2 określają cel i sens życia

3 i 4 ma wpływ na uzyskanie puczucia Tożsamości

74. Na czym polega stabilność i ulotność zachowania wg Pervina?

Ludzie łączą w zachowaniu stabilność i zmianę. Mają pewien rytm działania, który ukazuje zmienność w czasie. Przydatne są tu badania wielokrotne, które będą ukazywać co się stało w „między czasie”.

75. Na czym polega podejście interakcyjne jako sposób przezwyciężenia kontrowersji „osoba-sytuacja”?

Polega ono na różnej ocenie cech w zależności od sytuacji, w których się one ujawniają.

76. Czy kontrowersja „osoba-sytuacja” została przezwyciężona?

Nastąpiło załagodzenie dotychczasowego stanowiska. Uznano cechy, poznawczą interpretację zdarzeń i system Ja za kluczowe w rozstrzygnięciu tej kontrowersji.

77. Na czym polega transgresja wg J.Kozieleckiego?

Proces polegający na intencjonalnym wychodzeniu poza to czym się jest i co się posiada.

Czynności te mogą być zarówno źródłem rozwoju jak i regresu.

VI

78. Czym się różni samoocena od samowiedzy?

Samowiedza dotyczy tego kim jestem? Jest kategorią poznawczą.

Samoocena jest kategorią emocjonalną i odpowiada na pytanie Jak czuję się z tym, kim jestem?

79. Czym jest Ja prywatne i Ja publiczne?

Ja prywatne to wgląd i postępowanie zgodne z własnymi uczuciami, pragnieniami i standardami

Ja publiczne to sposób ujawniania się przed innymi i postępowanie zgodne z ich oczekiwaną opinią.

80. Co to jest Ja robocze?

Ja robocze to koncepcja siebie w określonym kontekście społecznym lub zadaniu, wyznacza ogólny wzorzec zachowania.

-aktywizuje się ad hoc

-wyznacza dostepność określonych uczuć

-implikuje samoocene

-zmienia się bezrefleksyjnie (automatycznie)

81. Jakie są funkcje ja możliwego?

-poznawcza ....redukuje niepewność

-motywacyjna....wyobrażenie stanu pożądanego

-modelująca....wchodzenie w role

-kontekst dla samooceny....podnosi lub obniża w zależności od kontekstu

-rozwojowa/klaryfikująca tożsamość....pozwala eksplorować sferę najbliższego rozwoju i konsolidować poczucie tożsamości.

82.Idealny układ motywacyjny:ja realne i co wokół niego?

Ja niepożadane ← → Ja realne ← → Ja pożądane

(straszy) zachęca

83.Jakie uczucia są związane z rozbieżnościami w systemie Ja wg Higginsa?

Depresja i lęk. Depresja związana jest z rozbieżnością pomiędzy Ja realnym a Ja idealnym, a lęk związany jest z rozbieżnością pomiędzy ja realnym a ja powinnościowym.

83. Jakie uczucia są związane z rozbieżnościami w systemie Ja według E.T. Higginsa?

Teoria rozbieżności Ja (autoregulacji): mówi, że wspólnym mianownikiem obydwu rodzajów rozbieżności jest dążenie jednostki do ich zmniejszenia.

Ja idealne (Jaka chciałabym być?) - zawiera pożądane standardy idealne formułowane z perspektywy osobistej lub „cudzej” tj. osoby znaczącej dla podmiotu. Dotyczą tego jakim powinno się być.

Ja powinnościowe (Jaka powinnam być?) - zawiera również pożądane standardy idealne formułowane z perspektywy osobistej lub „cudzej”. Te dotyczą powinności.

Gdy dochodzi do rozbieżności Ja realnego z Ja idealnym pojawia się depresja (smutek, przygnębienie, rozczarowanie, niezadowolenie itp.).

Gdy zaś dochodzi do rozbieżności pomiędzy Ja realnym i powinnościowym pojawia się lęk (wstyd, obawa, lęk przed karą, napięcie itp.).

Zmniejszenie rozbieżności w systemie Ja powoduje szereg pozytywnych uczuć tj. satysfakcję, radość, poczucie spełnienia.

Gdy Ja realne i idealne są zgodne to jednostka odczuwa spokój, ulgę i ukojenie. Gdy zgodność jest między Ja realnym a powinnościowym jednostka odczuwa poczucie swobody i wewnętrznej wolności.

84. Złożoność, zróżnicowanie, przedziałowość, klarowność koncepcji siebie.

Strukturalne aspekty samowiedzy obejmują:

1. Złożoność - liczbę i wzajemne powiązania miedzy umysłowymi reprezentacjami Ja;

2. Przedziałowość - oddzielenie pozytywnych i negatywnych elementów reprezentacji Ja;

3. Zróżnicowanie - różnorodność elementów związanych z poszczególnymi twarzami Ja (rolami społecznymi);

Wymiary różnicujące samowiedzę:

1. Ważność - w jakim stopniu atrybuty są traktowane jako ważne;

2. Walencję - pozytywne i negatywne atrybuty;

3. Klarowność - w jakim stopniu samowiedza jest jednoznaczna i stała;

4. Pewność - w jakim stopniu jednostka jest przekonana co do posiadanej samowiedzy i jej składników.

KLAROWNOŚĆ I PEWNOŚĆ SKŁADAJĄ SIĘ NA WYRAZISTOŚĆ SAMOWIEDZY.

Wszystkie te elementy odnoszą się do samowiedzy jawnej. Mogą być jednak zastosowane do samowiedzy ukrytej. Maja związek z samooceną i adaptacyjnym funkcjonowaniem jednostek.

85. Jaka organizacja systemu Ja - modułowa czy cieciowa - jest bardziej adaptacyjna?

Ja sieciowe to takie, gdzie podmiot posiada jedną rozlaną koncepcję siebie. Gdy jednostka posiada taki model samowiedzy to odczuwa duże napięcie. Jej zachowania są stałe, nie umie dostosować się do różnych sytuacji.

Ja modułowe - ogólna koncepcja Ja podzielona na elementy. Wiele różnych ja, każde zależne od sytuacji. Taka koncepcja sprzyja podejmowaniu wyzwań i radzeniu sobie w stresowych sytuacjach.




Podsumowując bardziej adaptacyjna jest koncepcja modułowa Ja.

86. Pętla dążenia i unikania wg C. Carvera i M. Scheiera.

Autorzy tej koncepcji poszukują związku rozbieżności Ja realne i Ja idealne z procesami dążenia. Przy rozbieżności Ja idealne i Ja powinnościowe uruchamiają się procesy unikania.

Ludzie, których system Ja jest zdominowany rozbieżnością między powinnością a realną koncepcją siebie skupiają się na unikaniu negatywnych skutków działań. Ci, zaś których system Ja powstaje pod wpływem rozbieżności między idealna a realna koncepcją siebie skupiają się na dążeniu do celów pozytywnych.

Autorzy koncepcji postulują, że między procesami dążenia a unikania istnieje logiczne i przyczynowe powiązania. Nastolatek, buntując się przeciwko rodzicom (unikanie) pragnie upodobnić się do rówieśników (dążenie).

Zdaniem Carvera i Scheiera istnieje pętla od unikania ku dążeniom tj. Kiedy jeden cel staje się awersyjny i wywołuje reakcję unikania, inny cel skupia i przyciąga dążenie.




87. Cztery motywy organizacji koncepcji siebie (Sedikides), jak się przejawiają dwa główne (Swann)?

Sedikidens opracował swoją koncepcję na podstawie koncepcji Swanna.

Zacznijmy zatem od koncepcji Swanna.

Jednym z podstawowych dążeń człowieka jest wytworzenie pozytywnej koncepcji siebie oraz ochrona i umacnianie poczucia własnej wartości.

Za organizację Ja odpowiadają zdaniem Swanna dwa podstawowe motywy:

1. Motyw autowaloryzacji (umacnianie siebie) - skłania do koncentracji na mocnych stronach jednostki. Jest to poszukiwanie sukcesów, doświadczeń i kontaktów potwierdzających naszą wartość. Ma charakter emocjonalny. Co prawda negatywne informacje zwrotne też przyjmuje, ale służą one do uczenia się na błędach.

2. Motyw autoweryfikacji (system spójnych przekonań o sobie) - odpowiada za wewnętrzną spójność koncepcji siebie i integrację. Umożliwia przewidywanie zachowania jednostki w zmieniających się warunkach. Jednostka ma poczucie przewidywalności własnego zachowania. Ma on charakter poznawczy.

Sedikides to tych dwóch głównych motywów dołączył kolejne dwa.

Samopoznanie - dążenie do uzyskania dokładnych informacji na temat siebie i ich sprawdzanie. Pozwala on przewidzieć, do jakich zadań mamy wystarczające zdolności i umiejętności, a do jakich nie.

Samonaprawa - dążenie do doskonalenia umiejętności i charakteru. Poprawa posiadanych cech i kompetencji.

Koncepcja Swanna wyjaśnia stałość w systemie Ja: spójność samowiedzy i stabilność samooceny. Koncepcja Seidikensa wyjaśnia zaś zmiany w systemie Ja. Rozwój osobowości w kierunku ideału. Dynamika systemu Ja.

88. Konflikt kognitywno-afektywny we Swanna - na czym on polega?

Zazwyczaj oba motywy (autowaloryzacji i autoweryfikacji) zgodnie współpracują. Niekiedy jednak popadają w konflikt zwany kognitywno-afektywnym. Ma to miejsce wówczas, gdy tendencja do potwierdzania negatywnej samowiedzy (autoweryfikacja) spotyka się z tendencją do podnoszenia samooceny.

Konflikt ten występuje u osób z obniżona samooceną, które z jednej strony pragną doświadczeń i informacji pozwalających podbudować poczucie własnej wartości, z drugiej zaś dążą do utrzymania spójnej samowiedzy (negatywnego obrazu siebie). Osoby te pozytywnie reagują na sukcesy, ale bardzo szybko zestawiają je z dotychczasowa wiedzą o sobie. Sukcesy interpretują jako mało istotne, chwilowe lub nieuzasadnione.

89. Czy można zachorować ze szczęścia - w jakich okolicznościach?

To pytanie odnosi się do poprzedniego.

U osób z niska samooceną serie nieoczekiwanych szczęśliwych wydarzeń mogą prowadzić do zaburzeń zdrowotnych. Dzieje się tak, dlatego że powstaje u nich konflikt kognitywno-afektywny. Konieczność uzgodnienia doznanych pozytywnych emocji z negatywną samooceną celem utrzymania spójnej koncepcji siebie wymaga dużej dawki energii. Badania wykazały, że w stanie konfliktu kognitywno-afektywnego występuje duże obniżenie odporności organizmu. Wtedy to właśnie dopadają te osoby różnego rodzaju infekcje.

90. W czym wysoka samoocena jest adaptacyjna, a w czym nie?

Cechy adaptacyjne	Cechy nieadaptacyjne
- dobre samopoczucie - śmielsze planowanie - większa aktywność - w pierwszym kontakcie sprawiają wrażenie kontaktowych - łatwość wypowiadania się w grupie - spójna i pewna samowiedza - mniejsze nasilenie wewnętrznych konfliktów	- słabe uczenie się na błędach - mała plastyczność działania - rezygnacja z działania po porażkach - większe uprzedzenia i dyskryminacje, bo faworyzują swoich - skłonności do eksperymentowania co prowadzi do zachowań szkodliwych dla zdrowia

91. Co się składa na orientację pozytywną?

Centralna orientacja i jej składniki:


- samoocena

- satysfakcja z życia składają się na pozytywne myślenie

- optymizm

W 50% odpowiadają za to geny (dziedziczymy po przodkach) w 40% intencje oraz w 10% okoliczności.




92. Funkcje Ja podmiotowego - sprawczość, samokontrola, tożsamość.

Przejawy Ja podmiotowego można podzielić na: bezpośrednie (jawne) i pośrednie (domyślne).

Jawne wyrażają intencje człowieka.

Są to dyspozycje:

1. Sprawczość - wolny wybór, aktywność intencjonalna, inicjatywa, dążenie do celu, zdecydowanie ale też niepewność i wahanie w działaniu, poczucie powinności i obowiązku;

2. Zaangażowanie (samokontrola) - inwestowana energia i wierność pewnej lini działania wraz z towarzyszącymi temu emocjami a zarazem z kosztem odsunięcia możliwości alternatywnych jak również kosztem wyrzeczeń i poświęceń;

3. Wartościowanie - ocena planów i dokonań, postępów realizacji celu, wysiłku w konkretnych działaniach i ogólnej linie życia, ale też ocena działań innych ludzi i właściwości świata fizycznego, społecznego i intropsychicznego;

4. Refleksja (tożsamość) - aktywność metaloznawcza. Inwestowanie w samopoznanie, budowanie koncepcji siebie, konstruowanie tożsamości, ocena sensu życia i wartościowanie siebie oraz kontakty z innymi.

VII

93. Czym jest osobowość - według ujęć socjobiologii?

Osobowość to najwyżej zorganizowany system przystosowania obejmujący szereg właściwości adaptacyjnych:

zdolność przewidywania, wyobraźnia, samoświadomość i autorefleksja, posługiwanie się symbolami, zdolność do uczenia się, giętkość motywacji i zachowania, zdolność transgresji

Dzięki tym właściwościom człowiek może wychodzić poza wzorce zachowań typowe dla gatunku, poszukiwać nowych sposobów zachowania i tworzyć kulturę.

94. Czy zachowania człowieka da się opisać i wyjaśnić w kategoriach etogramów?

Etogram - naturalny wzorzec zachowań u zwierząt, automatyczny program aktywności, zapewniający przetrwanie, zdobywanie pokarmu, rozmnażanie itd.

Etogram:

1. Pojawia się u wszystkich przedstawicieli danego gatunku

2. Przejawia się w jednakowy sposób

3. Pojawia się samoistnie

4. Nie zmienia się pod wpływem doświadczenia i uczenia się

• Obserwuje się istotne podobieństwa ludzkich zachowań w odmiennych kulturach, ponieważ plany i motywy zachowań jednostkowych i społecznych mają podstawy biologiczne, instynktowe

• Ewolucja wyposażyła ludzi w szereg mechanizmów rozwiązywania podstawowych problemów adaptacji (np. przeżycie, reprodukcja)

95. Jakie są trzy powszechne potrzeby wg R. Hogana?

1. Akceptacji i aprobaty - ludzie zawsze żyją w grupach, zatem potrzeba życia społecznego należy do natury człowieka

2. Statusu i siły/władzy - w każdej grupie istnieje hierarchia ról, a więc ludzie mają potrzebę statusu i władzy

3. Sensu i celu - każda grupa praktykuje jakiś rodzaj religii lub światopoglądu

Najistotniejsze różnice indywidualne można opisać i wyjaśnić na 3 wymiarach:

1. Jak ludzie uzyskują miłość, aprobatę i przyjaźń

2. Jak budują własną siłę, zabiegają o pozycję i zdobywają władzę

3. Jak nadają sens swemu życiu lub określają jego cel

Potrzeby motywują jednostkę do spełniania określonych ról w społeczności, a umysłowe reprezentacje oczekiwań społecznych, obraz samego siebie i grupy odniesienia wpływają na ich wybór i sposób realizacji.

96. Na czym polega i czemu służy „maksymalizowanie jakości” i „ilości”?

2 adaptacyjne sposoby przekazywania genów:

1. Maksymalizowanie jakości - trwałe i raczej zgodne relacje między rodzicami, odpowiedzialne rodzicielstwo, optymalne warunki dla rozwoju, wychowywania i edukacji dzieci, troskliwa opieka przygotowanie do życia w warunkach stabilności i dobrobytu. Wysoka jakość życia sprzyja również przetrwaniu słabszych organizmów.

W takich rodzinach jest zwykle mało dzieci stąd nazwa.

2. Maksymalizowanie ilości - niestabilne związki, stresujące warunki rozwoju dla dzieci, braki emocjonalne i materialne, wczesne dojrzewanie, rodzicielstwo i macierzyństwo przygotowanie do życia w warunkach silnego stresu i niedoboru środków koniecznych do życia. Przeżywają organizmy najmocniejsze - brak trwałych więzi rodzinnych przygotowuje ludzi do spostrzegania innych jako nieprzewidywalnych i jest przyczyną do niezdolności do pełnej wzajemności uczuć.

Kobiety mają zwykle dużo dzieci, często z różnymi partnerami, nie zajmują się dziećmi stąd nazwa.

97. Co łączy socjobiologię z teorią cech?

Cechy maja ugruntowanie w biologii człowieka, a ta podlegała ewolucji cechy powinny mieć wartość przystosowawczą.

Pięć problemów decydujących o przystosowaniu i przetrwaniu:

1. W jakim stopniu jednostka jest aktywna i dominująca?

2. W jakim stopniu jest ugodowa i przyjazna?

3. W jakim stopniu jest sumienna i odpowiedzialna?

4. W jakim stopniu jest przewidywalna i stała?

5. W jakim stopniu jest mądra i zdolna się czegoś nauczyć?

W gruncie rzeczy są to pytania o podstawowe wymiary osobowości (koncepcja wielkiej piątki).

Wniosek: człowiek jako gatunek jest w stanie przetrwać dzięki różnicom indywidualnym, ponieważ ewolucja przygotowała ludzkość na rozmaite ewentualności.

98. Co chroni nas przez paraliżującą trwogą i czego ta trwoga dotyczy - wg teorii opanowania trwogi?

Twórcy teorii: Solomon, Greenberg, Pyszczynski

Teoria to rozwinięcie myśli Beckera, wg którego rola kultury i poczucia własnej wartości polega na tym, że dostarczają one człowiekowi poczucia sensu, wartości i bezpieczeństwa w zagrażającym i niepewnym świecie.

Zdolności decydujące o giętkości i możliwościach adaptacyjnych:

1. Zdolność do ujmowania rzeczywistości w kategoriach przyczynowych

2. Zdolność wyobrażania sobie przyszłych wydarzeń

3. Zdolność do refleksji nad sobą

• Możliwość przewidywania przyszłych wydarzeń, kontrolowania ich i giętkiego reagowania na zmiany w środowisku.

• Jednak obok tych zysków ponosimy ogromne koszty: mamy świadomość nieuniknionej śmierci, niepewności własnego istnienia, możliwości tragicznych wydarzeń.

• Gdyby nie było jakiejś gwarancji bezpieczeństwa, nie bylibyśmy w stanie normalnie funkcjonować, paraliżowałaby nas trwoga przed śmiercią.

• Ludzie radzą sobie z tym problemem, tworząc kulturę i koncepcje rzeczywistości (światopogląd)

• Światopogląd zapewnia światu sens, porządek i stabilność. Dzięki temu człowiek rozumie świat jako pewny i trwały, a własne życie jako sensowne i bezpieczne, kultura daje poczucie, że człowiek jest czymś więcej niż tylko zwierzęciem.

• Każdy światopogląd zawiera podobne elementy: opis stworzenia świata, wskazania dot. sposobu życia, obietnice nieśmiertelności.

• Światopogląd daje iluzję własnej nieśmiertelności oraz przeświadczenie, że jesteśmy wartościową jednostką czegoś, co ma absolutny sens i ponadczasowe istnienie.

• Równie ważne jest przekonanie o własnej wartości - o byciu wartościowym fragmentem społeczności i w szerszym wymiarze - wszechświata. Kształtuje się w wyniku zaakceptowania standardów wartości danej kultury i życiem stosownie do nich. Postępowanie wg społecznie przepisanego wzorca daje poczucie bezpieczeństwa.

• Podtrzymywanie światopoglądu i poczucia własnej wartości tak naprawdę redukuje lęk przed unicestwieniem

Podsumowanie:

co chroni nas przez paraliżującą trwogą światopogląd i poczucie własnej wartości

czego ta trwoga dotyczy świadomości, że najbardziej fundamentalne pragnienie - zachowanie życia - nie może zostać spełnione.

99. Samorealizacja jako zasada rozwoju - na czym polega?

Zdrowy organizm wyposażony jest w mechanizmy samoregulacji i samorozwoju - program prorozwojowych działań w zmieniającym się świecie. Człowiek z natury dąży do aktualizacji swojego potencjału.

Maslow zaproponował dwa ważne składniki podejścia humanistycznego - teorię potrzeb (zwaną piramidą Maslowa) oraz teorię samoaktualizacji.

Koncepcja potrzeb zakłada, że mechanizmem sterującym ludzkimi zachowaniami są potrzeby stanowiące hierarchię wstępującą:

• P. fizjologiczne

• P. bezpieczeństwa

• P. przynależności i miłości

• P. szacunku

• P. samoaktualizacji

Samoaktualizacja jest procesem stawania się tym, kim się jest, dążeniem do wewnętrznej spójności, jedności z samym sobą, spełniania swojego przeznaczenia lub powołania.

Człowiek jest osoba. Jest czymś więcej niż sumą doświadczeń czy reagującym organizmem. Jest aktywny, ukierunkowany na cele, wartości, wybiera, tworzy. Jest świadomy, świadomie doświadcza. Ujawnia swoje możliwości w ludzkich sytuacjach, w sytuacji osobowego kontaktu z drugim człowiekiem. Rozwija się, aż do pełnej aktualizacji swoich możliwości, potencjalności. Jako podmiot działania ma poczucie godności. Osadzony jest w społeczeństwie, doświadczeniach życiowych, zdarzeniach. Akcent na jego świadomość i indywidualność.

Główne cechy osoby dojrzałej:

• Sprawna percepcja rzeczywistości: realizm, docieranie do istoty rzeczy, nieuleganie pozorom

• Akceptacja siebie, innych i świata natury

• Spontaniczność, prostota i naturalność

• Koncentracja na zadaniach a nie na sobie

• Dystans wobec rzeczywistości, potrzeba prywatności

• Autonomia, aktywność i niezależność od kultury i otoczenia

• Ciągła świeżość ocen i bogactwo uczuć

• Obecność doświadczeń mistycznych i doznań szczytowych

• Poczucie wspólnoty z innymi ludźmi

• Głębokie uczuciowe kontakty z innymi ludźmi, zdolność do prawdziwej przyjaźni

• Demokratyczna struktura charakteru

• Odróżnianie środków i celów, dobra i zła

• Filozoficzne, niezłośliwe poczucie humoru

• Twórczość, oryginalność, pomysłowość

• Zdolność do przekraczania wpływów i ograniczeń kulturowych

100. Czym potrzeby podstawowe różnią się od potrzeby samoaktualizacji wg A. Maslowa?

Potrzeby podstawowe:

1. Fizjologiczne - najbardziej elementarne potrzeby - pożywienia, snu itd., ich deprywacja zaburza funkcjonowanie organizmu

2. Bezpieczeństwa - braku zagrożeń, unikania bólu, porządku, stabilności, redukowania niepewności poprzez przyjęcie światopoglądu - układu odniesienia, dzięki któremu świat staje się bardziej zrozumiały.

3. Przynależności i miłości - pragnienie bycia kochanym, akceptowanym, tworzenia jedności

4. Szacunku - szacunku do samego siebie i ze strony innych, pragnienie, by sprostać zadaniom, mieć osiągnięcia, być spostrzeganym jako osoba kompetentna.

Zaspokojenie potrzeb podstawowych jest konieczne dla prawidłowego funkcjonowania, znacząca frustracja na dłuższą metę powoduje zaburzenia zdrowia psychicznego.

Zaspokojenie potrzeb podstawowych pozwala na ujawnienie się tendencji do samo aktualizacji i grupy potrzeb wyższych wchodzących w jej skład (np. estetycznych, moralnych, poznawczych, religijnych).

• Potrzeba samo aktualizacji motywuje człowieka do spełniania gatunkowych i indywidualnych potencjalności, wychodzenie poza potrzeby niższe.

• Im bardziej potrzeby niższe były zaspokojone we wczesnym okresie życia, tym większa jest ich odporność na frustrację u człowieka dorosłego.

• Niezaspokojone potrzeby podstawowe związane są z motywacją braku, człowiek dąży do ich zaspokojenia. Motywy braku wiążą się ze stanami napięcia, wymagającymi redukcji.

• Spełnienie potrzeb wyższych jest kwestią wyboru, funkcjonują na zasadzie „apetyt rośnie w miarę jedzenia”. Zaspokojenie potrzeb wyższych nie redukuje ich, ale jeszcze je nasila.

101. W jakich okolicznościach powstają metapatologie i czego dotyczą?

Metapatologie powstają w wyniku patogennej deprywacji określonych wartości istnienia i dotyczą tych wartości (tabelka str. 313-314). (???)

102. Jaką rolę pełni frustracja w rozwoju osobowości - kiedy jest korzystna a kiedy nie?

Frustracja jest korzystna, jeśli sprzyja osiąganiu dojrzałości jednostki, natomiast niekorzystna jeśli blokuje zdrowy rozwój zgodnie z programem samoaktualizacji.

Brak frustracji nie zawsze jest korzystny - gdyż uniemożliwia spełnienie potrzeby szacunku (wobec siebie) i radzenie sobie z trudami życia.

103. Rozwój osobowości wg psychologii humanistycznej - z czego wynika?

Rozwój to tendencja do wyrażania i uaktywniania wszystkich możliwości organizmu, własnego „ja”.

104. Jakimi właściwościami charakteryzuje się „w pełni funkcjonująca osoba” wg C. Rogersa?

Osoba w pełni funkcjonująca charakteryzuje się:

1. Otwartością na doświadczenie

2. Brak nastawienia obronnego

3. Jasna i dokładna świadomość

4. Bezwarunkowe poczucie własnej wartości

5. Harmonijne relacje z ludźmi

• Działa zgodnie z organizmicznym procesem wartościującym - biologicznie uwarunkowanym mechanizmem oceny strumienia doświadczeń pod kątem ich wartości w procesie samo aktualizacji

• Jest zdolna do korekty swoich działań

105. Dlaczego empatia jest podstawowym „narzędziem” poznania drugiego człowieka (Rogers)?

Tylko dzięki empatii - współodczuwaniu i współrozumieniu świata można poznać doświadczenia innej osoby, wniknąć w jej pole fenomenologiczne i przyjąć jej perspektywę.

106. Czym jest pole fenomenologiczne a czym pole świadomości wg C. Rogersa?

Pole fenomenologiczne - całość doświadczeń, tego, co dzieje się w obrębie organizmu i jest potencjalnie dostępne dla świadomości, jednakże nie pokrywa się z polem świadomości. Świadomość obejmuje doświadczenia dające się zwerbalizować (im dalej od idealnego stanu zdrowia, tym mniej doświadczeń daje się zwerbalizować).

Jeśli symbolizacja doświadczeń w świadomości przebiega bez zakłóceń, istnieje szansa na realistyczne i adaptacyjne zachowanie.

Doświadczenia nieobjęte świadomością są podświadomie odbierane przez proces subcepcji.

Kiedy znaczna część pola fenomenologicznego pozostaje poza polem świadomości, odczuwa się wyższy poziom napięcia i lęku.

Struktura osobowości wg Rogersa: w jego teorii występują dwa konstrukty teoretyczne o podstawowym znaczeniu, są to pojęcia Organizm i Ja.

Organizm jest umiejscowieniem wszelkiego doświadczenia. Doświadczenie obejmuje wszystko to, co dzieje się w obrębie organizmu w każdym momencie i jest potencjalnie dostępne świadomości. Całość doświadczenia tworzy pole fenomenologiczne. Pole to stanowi indywidualny układ odniesienia, znany jedynie samej jednostce. Zachowanie jednostki uzależnione jest od jej pola fenomenologicznego(rzeczywistości subiektywnej), a nie od warunków bodźcowych(rzeczywistości zewnętrznej). Pole fenomenologiczne nie jest tożsame z polem świadomości „Świadomość jest częścią naszego doświadczenia, przedstawioną w formie symbolicznej”. Pole fenomenologiczne w danym momencie składa się z doświadczeń świadomych(przedstawionych w formie symbolicznej)oraz z doświadczeń nieświadomych(nie mających postaci symbolicznej).

Pojęcie Ja jest to część pola fenomenologicznego, które oznacza zorganizowaną, spójną postać pojęciową, składającą się ze spostrzeganych własności „ja” czyli samego siebie, oraz ze spostrzeganych relacji między „ja” a innymi i między „ja” a różnymi aspektami życia, a także wartości przypisanej tym spostrzeżeniom. Postać ta jest dostępna świadomości, aczkolwiek niekoniecznie jest w niej obecna. Obraz jest płynny i zmienny, jest procesem, lecz w każdym momencie stanowi specyficzną całość.

Oprócz „ja realnego”, takiego jakie ono jest(struktura ja), istnieje także „ja idealne”, które wyraża, jaka chciałaby być dana osoba.

Jeśli przedstawione w symbolicznej formie doświadczenia jakiejś osoby, tworzące jej ja, odzwierciedlają wierne doświadczenia organizmu, to osobę tę możemy określić jako przystosowaną, dojrzałą i funkcjonującą w sposób pełny. Osoba taka akceptuje wszelkie doświadczenia organizmu, bez poczucia zagrożenia i lęku. Zdolna jest także myśleć w sposób realistyczny. Natomiast niezgodność między ja a organizmem prowadzi do poczucia zagrożenia i niepokoju. Osoby o takiej niezgodności zachowują się obronnie, a ich sposób myślenia jest zawężony i sztywny.

107. Co oznacza kongruencja wg C. Rogera?

Koncepcja siebie:

• Ja realne - jaki jestem

• Ja idealne - jaki chciałbym być

Jeśli są zbieżne - stanowią miarę samoakceptacji i przystosowania osobistego.

Przystosowanie osobiste - jak jednostka czuje się sama ze sobą, w odniesieniu do innych ludzi jest pochodną samoakceptacji. Rozbieżność między ja realnym a ja idealnym oznacza brak samoakceptacji i brak przystosowania osobistego.

Kongruencja oznacza spójność, dopasowania doświadczenia i świadomości.

Kiedy brak jest spójności, pojawia się lęk, zachowanie jest usztywnione i ma charakter obronny.

Rozbieżności mogą dotyczyć:

• Ja realne vs ja idealne

• Pole fenomenologiczne vs pole świadomości

• Rzeczywistość subiektywna (pole fenomenologiczne i pole świadomości) vs rzeczywistość zewnętrzna / obiektywna

108. Potrzeby służące samorealizacji wg. Ryana i Deci'ego.

1. Potrzeba kompetencji - wpływu na wydarzenia i efekty działań

2. Potrzeba autonomii - działania w poczuciu wolności i swobody wyboru

3. Potrzeba powiązań - troski o innych, poczucia bliskości i więzi z ludźmi

VIII

109. Zasada rozumienia i motywacji - w psychologii egzystencjalnej.

Zasada rozumienia i interpretacji zastąpiła zasadę przyczynowości z psychoanalizy. Postępowanie człowieka, jego uczucia wynikają ze sposobu interpretacji aktualnej sytuacji życiowej (a nie z przeszłości). Mamy szanse wyboru sposobu istnienia, a wydarzenia mają na nas taki wpływ, jak znaczenie, które im przypisujemy. Rozumiemy świat w określony sposób i dysponujemy nieograniczonymi możliwościami zinterpretowania go w sposób odmienny.

110. Jakie są główne właściwości człowieka według teorii egzystencjalnych?

Cechy wyróżniające człowieka: zdolność do autorefleksji, świadomość wyboru, unikalność, odpowiedzialność za własny rozwój.

Człowiek to istota wolna i intencjonalna, aktywny podmiot nadający kształt istnieniu.

Człowiek jako wędrowiec.

Istnienie w świecie odnosi się do trzech wymiarów:

• Umwelt - świat fizyczny, otoczenie, krajobraz, klimat

Biologiczne uwarunkowania organizmu (konieczność snu, potrzebę ciszy, itp.), a także środowisko fizyczne z czynnikami klimatycznymi, miejscem do mieszkania, dostępnem pożywieniem, środkami transportu, itp.

• Mitwelt - świat relacji międzyludzkich

Społeczne uwarunkowania indywidualnych działań, świadomość obyczajów, koniecznej rywalizacji, powiązań i zależności.

• Eigenwelt - wnętrze człowieka, jego przeżycia, uczucia i myśli oraz ciało

W tym wymiarze rozgrywa się dramat ludzkiej wolności i odpowiedzialności. To tu człowiek tworzy swój własny projekt świata i z jego perspektywy interpretuje rzeczywistość oraz podejmuje decyzje. Czas i przestrzeń traktowane są subiektywnie.

Zdrowy człowiek żyje jednocześnie w każdym z tych trzech światów.

Sposoby bycia w świecie:

• Dualny - bliska relacja z drugim człowiekiem oparta na wspólnym rozumieniu świata i autentycznym dialogu

• Pluralny - wybór kontaktów opartych na stosunkach formalnych i rolach społecznych, rywalizacji i walce

• Pojedynczy - życie samotne z wyboru

• Anonimowy - zagubienie w świecie ludzi, ale bez kontaktu z nimi, zupełnie jak przechodzień w tłumie obcych osób

Nieodłączne atrybuty ludzkiej egzystencji:

• Przestrzenność

• Czasowość

• Cielesność

• Istnienie we wspólnym świecie

• Nastrój (dostrojenie)

111. Czym jest wina egzystencjalna?

• Wina egzystencjalna człowieka polega na tym, że nie udaje mu się w pełni wywiązać z nakazu urzeczywistnienia wszystkich swoich możliwości. Wina jest wpisana w egzystencję.

• Zachowanie nie jest efektem ani zewnętrznej stymulacji, ani wewnętrznych stanów organizmu.

• Człowiek jest zawsze wolny w swoich wyborach i działaniach.

• Ale też jest odpowiedzialny za swoją egzystencję.

• Wolność i odpowiedzialność są ze sobą nierozerwalnie związane.

• Wina jest wpisana w egzystencję każdego człowieka, jest wpisana w Dasein.

112. Na czym polega autentyczność istnienia i co ją ogranicza?

• Autentyczne istnienie polega na spełnianiu swych możliwości.

• Zakres wolności człowieka jest znaczny, ale ograniczony przez tzw. osnowę egzystencjalną czyli określony czas, miejsce, środowisko i kulturę, w których żyje.

• Autentyczność to otwartość, twórczość, etyczny wymiar troski o siebie i innych.

• Ograniczenia wynikają z nieoptymalnych lub błędnych wyborów, których dokonują ludzie.

• Jeśli ludzie ignorują lub ograniczają pełnie możliwości swojej egzystencji albo też pozwalają się zdominować innym ludziom czy swojemu środowisku, ich egzystencja jest nieautentyczna.

113. Dylematy egzystencjalne - czym są i czy da się je rozwiązać?

Dylemat implikuje wybór, a każdy wybór wydaje się nieoptymalny:

Np. być z sobą czy z innymi ludźmi? Jak dążyć do szczęścia, skoro życie niesie cierpienie? Czy w miłości można pokonać podstawową samotność?

114. Zdolność do transcendencji a potrzeba samoaktualizacji - to samo, czy nie?

Zdolność do transcendencji - specyficzna ludzka zdolność polegająca na wykorzystaniu możliwości przekraczania uwarunkowań oraz poszerzania granic Ja

Nie.

Wg Maslowa i Rogersa potencjalności są ukryte w biologicznym programie rozwoju jednostki, natomiast wg koncepcji egzystencjalnej, możliwości związane są zarówno z posiadanymi zdolnościami, jak i ze świadomymi wyborami osoby.

115. Czym jest lęk egzystencjalny wg TR. May'a, i P. Tillicha i jak sobie z nim radzimy?

Wg Tilicha - lęk egzystencjalny jest spowodowany świadomością skończoności życia, koniecznością podejmowania działań, których skutków nie znamy, możliwością pustki i bezsensu - w przypadku niewłaściwych wyborów życiowych.

Wg R.Maya - lęk egzystencjalny wynika ze zrozumienia, że zagrożona jest pewna wartość, którą jednostka uznaje za esencjalną dla swojej egzystencji (np. życie, możliwość samorealizacji, tworzenie wspólnoty z bliskimi)

Przy dużym nasileniu lęk egzystencjalny może przerodzić się w lęk neurotyczny, tj. prowadzący do wycofania się z pewnych form aktywności

Typy lęku egzystencjalnego:

1. W odniesieniu do UMWELT - lęk przed wyobcowaniem ze świata natury, stanowiącej „zakorzenienie” egzystencji

2. W odniesieniu do MITWELT - lęk przed utratą osobowych związków i doświadczania osamotnienia

3. W odniesieniu do EIGENWELT (według P. Tillicha)

• Lęk przed losem i śmiercią

• Lęk przed pustką i bezsensem

• Lęk przed winą i potępieniem

• Bugental wyróżnił jeszcze jeden typ lęku: przed oddzieleniem i niemożnością pełnego porozumienia się z drugą osobą.

• ile zaakceptowanie lęku egzystencjalnego może przyczynić się do rozwoju w kierunku bardziej dojrzałej osobowości, to brak akceptacji prowadzi do lęku neurotycznego.

116. Specyfika myślenia narracyjnego.

• kreowanie własnej historii i aktywność autonarracyjna to uniwersalna właściwość człowieka

• narracje mają funkcję interakcyjną (wobec realnego bądź wyobrażonego odbiorcy) i reprezentacyjną (komunikują coś ważnego i reprezentacyjnego)

• treść i forma zależą nie tylko od intencji narratora, ale także od interakcji z odbiorcą

• opowiadanie historii to nie tylko relacja z przeszłości, ale także proces twórczy (dodawanie lub pomijanie faktów, reinterpretowanie itd.)

• narracja to sposób na odnalezienie się w czasie, uporządkowanie własnego zycia

• sposoby myślenia:

• Paradygmatyczny - uogólnianie doświadczeń w celu zrozumienia powiązań między nimi, porządkowanie wydarzeń wg zasad logiki

• Narracyjny - nie tłumaczy wydarzeń wg kategorii przyczynowo-skutkowych, lecz odnosi się do ludzkich pragnień, potrzeb i celów, wskazuje motywy i cele, którymi kierują się ludzie

• Dzięki historiom, ludzkie życie nabiera spójności, celu i sensu

117. Co to jest skrypt wg teorii S. Tomkinsa?

Skrypt to zespół zasad wg których interpretujemy sceny (pamięć określonych zdarzeń i towarzyszących im uczuć) i nadajemy sens relacjom pomiędzy różnymi scenami.

Teoria Tomkinsa:

• wskazuje na istnienie ogólnych schematów narracyjnych, użytecznych w interpretacji zdarzeń,

• człowiek rozumiany jest jako istota nadająca sens scenom wg dominujących w nich uczuć,

• opisuje zwłaszcza te zachowania, które polegają na powtarzaniu określonych wzorców zachowań,

• przypisuje wiodącą role w kształtowaniu się osobowości procesom emocjonalno-uczuciowym

• zwraca uwagę na zjawisko huśtawki emocjonalnej

118. Skrypt typu zaangażowanie i typu jądrowego wg. S. Tomkinsa

2 najbardziej ogólne skrypty:

1. Skrypt typu zaangażowanie - aktywność osoby pochłoniętej realizacją dążeń lub programu życia, który ma wartość silnie nagradzającą. Jednostka chętnie angażuje się w poprawianie świata. Skrypt powstaje na bazie pozytywnych wspomnień z dzieciństwa. Osoba wierzy w możliwość pokonania przeszkód, a negatywne emocje nie mają istotnego wpływu na skrypt.

2. Skrypt typu jądrowego - powstaje na bazie określonej sceny z dzieciństwa, która pełni funkcję jądra interpretacyjnego, charakteryzuje się ambiwalencją uczuć i jest wzmacniana kolejnymi podobnymi doświadczeniami. Skrypt jądrowy łączy się z niepewnością, pomieszaniem, konfliktami typu dążenie-unikanie Pojedyncza scena nie determinuje skryptu - ważne jest, czy zachodzą następne sceny wzmacniające lub osłabiające uczucia towarzyszące scenie pierwotnej.

119. Czym jest tożsamość narracyjna, kiedy i jak się tworzy?

Tożsamość narracyjna to specyficzna organizacja pamięci biograficznej i w związku z tym podlega wszelkim uwarunkowaniom i ograniczeniom, na które podatna jest tego rodzaju pamięci (procesy generalizacji, rola uczuć i wyobraźni), pełni rolę integrującą, nadając określone znaczenie doświadczeniom człowieka.

Tożsamość narracyjna tworzy się i zmienia w ciągu całego życia człowieka:

- z wczesnego dzieciństwa pochodzi ton narracyjny, który nadaje historiom klimat emocjonalny; potem pojawiają się wyobrażenia (dot. obrazów, dźwięków, smaków - to, co daje się zapamiętać jako dom rodzinny).

- w okresie szkolnym tworzą się całości, które z czasem złożą się na temat historii (opartej wokół motywów siły/władzy i intymności/miłości)

- w okresie adolescencji następuje interpretacja tonu narracyjnego, wyobrażeń i tematu

- u progu dorosłości wytwarza się wyidealizowana personifikacja Ja-imago

- w połowie życia pojawia się temat śmierci, ograniczoności życia oraz treści skryptu generatywnego (wzmożona troska o innych, siebie, gotowość wprowadzania w dorosłość kolejnego pokolenia)

120. Motywy wg D. McAdamsa.

121. Jak rozumie się osobowość wg teorii wartościowania i dialogowego Ja?

Osobowość to system znaczeń osobistych wraz z procesami nadawania, porządkowania i reorganizowania znaczeń różnych doświadczeń życiowych - osoba jest aktywnym podmiotem, interpretuje doświadczenia, tworząc z nich złożoną całość.

122. Na czym polega proces wartościowania wg H. Hermansa?

Proces wartościowania polega na nieustannym ocenianiu doświadczeń pod kątem ich znaczenia dla podmiotu, porównywaniu i zestawianiu z innym doświadczeniami, interpretowaniu, porządkowaniu i tworzeniu systemu znaczeń osobistych.

123. Typy ludzkich doświadczeń i motywy podstawowe wg H. Hermansa.

Motywy podstawowe:

1. Umacnianie siebie (poczucie własnej wartości) - obejmuje dążenie do sukcesu, ekspansji, transcendencji, samoobrony; wskaźniki: pewność siebie, duma, poczucie siły.

2. Pragnienie kontaktu i jedności z kimś innym - dążenie do więzi, przynależności, wspólnoty, uczestniczenia, współpracy; wskaźniki: uczucia miłości, czułości, troskliwości, intymności

Sześć typów wartościowań (typy ludzkich doświadczeń):

1. Siła i jedność - dobre samopoczucie wnikające ze spełnienia i integracji obu motywów podstawowych

2. Autonomia i sukces - wysokie nasilenie uczuć odnoszących się do umacniania siebie oraz przewaga uczuć pozytywnych nad negatywnymi

3. Jedność i miłość - wysokie nasilenie uczuć odnoszących się do kontaktu i jedności łączy się z przewagą uczuć pozytywnych nad negatywnymi

4. Agresja i złość - uczucia związane z umacnianiem siebie, z przewagą uczuć negatywnych nad pozytywnymi (zagrożenie samooceny, mobilizacja do pokonywania przeciwności)

5. Niezaspokojona tęsknota - potrzeba miłości adresowana do nieosiągalnego obiektu, przewaga uczuć negatywnych nad pozytywnymi

6. Bezsilność i izolacja - wartościowania silnie nasycone negatywnymi uczuciami, uczucia wyrażające motywy podstawowe nie dochodzą do głosu

124. Co oznacza dialogowość Ja?

Nadawanie znaczeń ma także charakter dialogowy - tzn. podmiot określa, co jest dla niego ważne, ale czyni to w określonej relacji z otoczeniem, od którego chce coś uzyskać i którego reakcję przewiduje.

Mamy w sobie rozmaite pozycje Ja, które prowadzą wewnętrzny dialog.

Wewnętrzna aktywność dialogowa ma trzy różne postaci:

1. Monolog

2. Dialog

3. Dialog między częściami własnego Ja

125. Jak można interpretować tożsamość na gruncie teorii dialogowego Ja?

IX

126. Czy możliwa jest integracja teorii osobowości - na bazie jakiego modelu?

Biorąc pod uwagę odmienność założeń, wzajemnie kontrowersyjne tezy oraz różnice w metodach poznania, integracja wiedzy o osobowości na obecnym etapie rozwoju psychologii może wydawać się trudna. W ostatniej dekadzie XX pojawiły się 2 znaczące propozycje integracji nauki o osobowości. Sformułowali je badacze reprezentujący skrajnie odmienne podejście do przedmiotu psychologii i sposobu jej uprawiania: luminarze teorii cech: Robert R. McCrae Paul T. Costa oraz przedstawiciel psychologii narracyjnej - Dan McAdams.

127. Jakie poziomy poznania osobowości wyróżniają D. McAdams i J. Pals?

Punktem wyjścia było pytanie: Co to znaczy zrozumieć osobę, czyli poznać jej osobowość?

By opisać i zrozumieć osobowość trzeba poznać:

Cechy wspólne, które wskazują na stałe predyspozycje behawioralne (natura ludzka),

Różnice indywidualne w zakresie dążeń, celów i wartości, pozwalające określić w czym jednostka jest podobna do innych ludzi, a w czym ujawnia się jej indywidualność,

System osobistej narracji, obejmujący znaczenie, jakie osoba nadaje swym doświadczeniom i ogólnie swemu życiu, czyli to, co decyduje o unikalności człowieka.

Tak więc na poznanie osobowości składa się znajomość cech, charakterystycznych przystosowań i historii życia.

Poziomy:

1. Cechy jako dyspozycje - Wymiary osobowości opisujące wewnętrzne, ogólne i stabilne różnice indywidualne w zachowaniu, myśleniu i odczuwaniu. Cechy odpowiadają za spójność funkcjonowania jednostki w różnych

Przykłady: Życzliwość, Dominacja, Tendencja do depresji, Punktualność

2. Charakterystyczne przystosowania - Bardziej szczegółowe aspekty osobowości, opisujące osobistą adaptację do wyzwań i zadań o charakterze motywacyjny, poznawczym i rozwojowym. Charakterystyczne przystosowania odnosi się zwykle do czasu, miejsca, sytuacji lub roli społecznej.

Przykłady: Cele, motywy i plany życiowe, Wartości i przekonania religijne, Schematy poznawcze, Typy relacji i odniesień, Studia psychospołeczne, Zadania rozwojowe

3. Historie życia - Zinternalizowane i rozwijające się autonarracje, tworzone przez ludzi celem integrowania przeszłości, teraźniejszości i przyszłości oraz nadawania życiu poczucia spójności, celu i sensu. Historie życia odnoszą się do problemów tożsamości i integracji w osobowości - problemów specyficznych zwłaszcza dla współczesnego człowieka

Przykłady: Najwcześniejsze wspomnienia, Rekonstrukcja dzieciństwa, Spostrzeganie siebie w przyszłości, Historie „od żebraka do bogacza”, Wyobrażenia i temat historii

Na poznanie osobowości składa się znajomość (struktury) cech, charakterystycznych przystosowań i historii życia, wyrażającej intencjonalne odniesienie człowieka do siebie, świata i własnej relacji ze światem w procesie nadawania i tworzenia znaczeń.

Cechy jako dyspozycje mają charakter kontekstowy. Rozwijają się i przejawiają w sposób w przeważającej części zdeterminowany biologicznie, środowisko odgrywa mniejszą rolę w ich kształtowaniu się, stąd też zmienność cech w czasie jest mocno ograniczona.

Charakterystyczne przystosowania, na które składają się: dążenia, zadania życiowe, mechanizmy obronne, strategie radzenia sobie, uzdolnienia specjalne i zainteresowania, wartości oraz wiele innych zmiennych, służących zwłaszcza do opisu i wyjaśniania procesów motywacyjnych i rozwojowych. Mają one odniesienie do czasu, miejsca lub roli, czyli szeroko rozumianego kontekstu społecznego i sytuacyjnego. Poznanie osobowości na tym poziomie obejmuje eksplorację dynamiki, procesów i zmian.

Historie życia to swoista interpretacja doświadczeń, wydarzeń i intencji. Na tym poziomie poszukujemy odpowiedzi na pytanie, jak osoba nadaje swemu życiu poczucie jedności, celu i sensu.

128. Cztery założenia o naturze ludzkiej wg Pięcioczynnikowej Teorii Osobowości.

Założenia dotyczące natury ludzkiej:

• jest poznawalna - dostępna jako przedmiot naukowego badania,

• jest racjonalna - jest w znacznym zakresie dostępna samopoznaniu,

• jest zróżnicowana - trudno jest poszukiwać właściwości uniwersalnych, a raczej należy się skupić na badaniu różnic indywidualnych,

• jest intencjonalna - aktywność człowieka jest w znacznym stopniu autonomiczna względem środowiska i dyspozycji biologicznych; ludzie na ogół sami wybierają cele i decydują o kierunku swych działań, choć są nimi różnice co do tego, w jakim stopniu sprawują kontrolę nad własnym życiem.

129. Co to są charakterystyczne przystosowania, przykłady zmiennych.

W ciągu życia jednostki cechy wywierają wpływ na specyficzne sposoby adaptacji, w tym np. postawy, dążenia osobiste lub przekonania o własnej skuteczności. Cechy wpływają na charakterystyczne przystosowania w dwojaki sposób:

• determinują sposób zachowania, choć to motywacja decyduje o jego kierunku,

• mogą się przyczyniać do ogólnego ukierunkowania motywacji, ponieważ zawierają inklinacje do takich, a nie innych zachowań, np. do większej lub mniejszej aktywności interpersonalnej.

Natomiast to, jaki jest powód lub cel tej aktywności - pozostaje kwestią motywacji. Charakterystyczne przystosowania są uwarunkowane socjokulturowo i obejmują umiejętności i nawyki, motywy i dążenia osobiste, przekonania i postawy, relacje i role, itd. W sumie, są wynikiem interakcji dyspozycji osobowościowych (cech) i środowiska.

Poznanie osobowości na poziomie charakterystycznych przystosowań oznacza dotarcie do mechanizmów motywacyjnych i wyjaśnienie zachowania człowieka w kategoriach np. dążeń osobistych, zadań życiowych, mechanizmów obronnych i adaptacyjnych, strategii radzenia sobie oraz szeregu innych zmiennych mających odniesienie do czasu, miejsca czy roli społecznej.

130. Co oznaczają procesy dynamiczne w modelu R. McCrae'a i P. Costy

Między poszczególnymi składnikami osobowości - podstawowymi tendencjami, wpływami zewnętrznymi, charakterystycznymi przystosowaniami, koncepcją siebie i obiektywną biografią zachodzi szereg dynamicznych procesów. Dynamiczne procesy odpowiadają za organizację wyróżnionych zespołów zmiennych. Potrafimy opisać szereg współzależności, podać niektóre związki przyczynowe, jednak w większości nie znamy natury procesów, które za nie odpowiadają.

131. Według jakich kryteriów można porównywać teorie osobowości?

Pięcioczynnikowa teoria osobowości R. McCrae'a i P. Costy	Model integracyjny D. McAdamsa
Model osobowości. Rozwinięcie pięcioczynnikowego modelu osobowości. Silne powiązanie poziomów: drugi wywodzi się z pierwszego, a trzeci jest podsystemem drugiego. Największe znaczenie ma poziom cech, ponieważ cechy są podstawowe. Charakterystyczne przystosowania wywodzą się z interakcji między podstawowymi tendencjami i presją ze strony środowiska. Koncepcję siebie i/lub mit osobisty można analizować w ramach charakterystycznych przystosowań. Zakłada określone powiązania między grupami zmiennych, co wyznacza kierunki badań. Złożony system teoretyczny - implikuje pytania badawcze. Propozycja bardziej restrykcyjna, implikuje wymogi metodologiczne (np. terminologia, metody)	Schemat porządkujący wiedzę. Luźne ramy przydatne w ujmowaniu osobowości. Trzy poziomy poznania osobowości są pojęciowo i epistemologicznie niezależne. Poziom historii życia ma największe znaczenie, gdyż decyduje o unikalności osoby. Na poziomie charakterystycznych przystosowań decyduje kontekst socjokulturowy, a zmienne są niezależne od cech. Narracyjna tożsamość i historia życia są zmiennymi o odrębnym statusie metodologicznym. Wykrycie powiązań między poziomami ma być efektem niezależnie prowadzonych badań. Obrona idiograficznego stylu badań i analiz jakościowych. Otwarta propozycja: dopuszcza różne teorie, pojęcia i metody poznania.
KONKLUZJA: TEORIA INTEGRUJĄCA	KONKLUZJA: Wstęp do METATEORII

24

Asertywność

Aktywność

Towarzyskość

Żywiołowość

Ekstrawersja

---