Parazytologia - egzamin - opracowania zagadnień:)

Zestaw 1

1) Rzęsistki u Bo.

a) Tritrichomonas foetus;

Trichomonas vaginalis;

b) choroba: trichomonadoza;

c) występowanie: obecnie sporadycznie, swój renesans w Polsce miała w latach 1945-1960;

d) Morfologia pasożyta

• Trofozoit jest owalnego, rzadziej wrzecionowatego kształtu długości 12—25 µ i szerokości 5—11

• Owalne jądro zlokalizowane w przedzie ciała

• Przed jądrem znajduje się blefaroplast.

• Z ciałek podstawowych położonych w pobliżu blefaroplastu wychodzą 4 wici, z których 3 są skierowane ku przodowi, a jedna, tzw. sterowa, biegnie ku tyłowi wzdłuż krawędzi błony falującej i kończy się wolno w tyle poza ciałem komórki;

• Podstawę błony falującej stanowi żeberko (costa) odchodzące od blefaroplastu.

• Nadaje ono także wypukłość stronie grzbietowej pierwotniaka.

• Między żeberkiem a jądrem znajduje się ciałko parabazalne o nieznanej funkcji (być może wydzielniczej).

e) Umiejscowienie:

U krów

* Głównym miejscem osiedlenia jest macica.

* W pochwie rzęsistki umiejscawiają się przejściowo po kryciu.

U buhaja

* Głównym miejscem osiedlenia są fałdy błony śluzowej napletka, żołędzi i prącia.

Niekiedy mogą wnikać do ujścia cewki moczowej.

Mimo doniesień wskazujących na obecność rzęsistków w górnych odcinkach dróg płciowych, tj. nasieniowodach, pęcherzykach nasiennych, przyjądrzach, nie wydaje się to możliwe.

f) Cykl rozwojowy: bezpłciowo, przez podział podłużny. Bez przetrwalników.

g) Źródło zarażenia

Źródłem zarazy jest chory buhaj, u którego przewlekła inwazja przebiega zwykle bezobjawowo.

Zarażanie odbywa się wyłącznie przez akt krycia lub drogą sztucznego unasieniania nasieniem zanieczyszczonym rzęsistkiem

Możliwość mechanicznego przenoszenia pierwotniaków przez muchy, ściółkę lub też narzędzia służące do zabiegów pielęgnacyjnych, wydają się nie mieć praktycznego znaczenia.

h) Objawy kliniczne:

Samice: niepłodność, ronienia, obumarcie płodu i ropomacicze.

Niewydalenie błon płodowych i łożyska co prowadzi do przewlekłego ropnego zapalenia macicy,

Wyjątkowo rzadko ciąża pomimo inwazji może być donoszona, a poród może odbyć się w terminie.

Objaw patognomiczny: guzkowe zapalenie pochwy. Trwa to około miesiąca, potem może nastąpić samowyleczenie. Jeśli nie, przenosi się do macicy

Samce: stan zapalny błony śluzowej worka napletkowego i żołędzi. Obrzęk puzdra, śluzowo-ropny wyciek z worka napletkowego. Wybroczyny, guzki, pęcherzyki, nadżerki na błonie śluzowej. Wysuwaniu prącia towarzyszy ból. Ponieważ mają słabą reakcję odpornościową - nie dochodzi do samowyleczenia i długo są nosicielami.

i) Patogeneza: stany zapalne w miejscu usadowienia.

2) Capillaria u Car.

gatunek: Capillaria aerophila;

a) cykl rozwojowy: w jajach wydalonych z kalem wykształca się larwa

Po zjedzeniu jaj przez dżdżownicę rozwijają się larwy inwazyjne.

Zjedzenie dżdżownicy przez zwierzę mięsożerne uwalnia larwy C. aerophila

Larwy naczyniami krwionośnymi i chłonnymi dostają się do płuc.

Po odbyciu dalszych dwóch linek dojrzewają płciowo

b) Okres prepatentny: 25-29 dni;

c) morfologia: Samce 15-25mm, samice 25-32mm;

d) Występowanie: kosmopolityczny

e) żywiciel ostateczny - Vul, Ca, Fe;

f) żywiciel pośredni - dżdżownica;

g) umiejscowienie - płuca, oskrzela, tchawica.

h) objawy kliniczne: (młode) nieżytowe zapalenie oskrzeli i tchawicy - kaszel, duszność, wypływ z nosa. Przy intensywnej inwacji wychudzenie, osłabienie, niedokrwistość. Wtórne powikłania.

gatunek: Capillaria plica.

a) cykl rozwojowy: w jajach wydalonych z moczem wykształca się larwa.

Po zjedzeniu przez dżdżownicę larwy osiedlają się w jej tkankach.

Zjedzenie dżdżownicy przez zwierzę mięsożerne uwalnia larwy (L1).

U zwierzęcia mięsożernego larwy linieją w świetle żołądka.

W ścianie jelita linieją ponownie i przechodzą w larwy inwazyjne L3.

Larwy L3 migrują do nerek gdzie linieją. Moczowodami dostają się do pęcherza moczowego i dojrzewają płciowo.

b) okres prepatentny wynosi 60 dni;

c) morfologia: cienki, włosowaty. Samiec 13-30 mm, samica 30-60 mm. Jaja szarawe, beczułkowate;

d) występowanie: kosmopolityczny;

e) żywiciel ostateczny: Ca, Vul, Fe;

f) żywiciel pośredni: dżdżownica;

g) umiejscowienie: pęcherz moczowy;

h) objawy kliniczne: rzadkozaburzenia wydalania moczu, RBC w moczu. U Vul zahamowanie rozwoju;

3) Tasiemce u ryb.

Przywry:

gatunek: Opisthorchis felineus (przywra kocia);

a) morfologia: 7-12 mm. Rozdęta gardziel, jelita środkowa dochodzą prawie do końca ciała, dobrze widoczny pęcherz moczowy, żółtniki w połowie ciała (po bokach). Jaja z wieczkiem na biegunie, guziczkiem na drugim, wydalane z wykształconym miracidium;

b) występowanie: kosmopolityczny;

c) żywiciel ostateczny: Fe, Ca, Vul, Su i inne rybożerne ssaki;

d) żywiciel pośredni: ślimaki słodkowodne (Bithynia) i ryby (karpie, płocie, liny, leszcze);

e) umiejscowienie: u ostatecznych przewody żółciowe trzustki lub wątroby, u ryb w mięsniach;

f) cykl rozwojowy: jaja z kałem → woda → ślimaki → w przewodzie pokarmowym powstaje miracydium → w jamach ciała powstaje sporocysta, w której wykształcają się redie → trzustkowątroba → cerkarie → opuszczenie ślimaka → pływanie po wodzie → ryba → przez skórę do mięśni → metacerkarie → stadium inwazyjne → żywiciel ostateczny → przewód pokarmowy → młodociane przywry → wędrówka do miejsca docelowego;

g) Okres prepatentny: 3-4 tyg;

h) Obraz kliniczny:

Silniejsza inwazja O. felineus u kotów prowadzi do wychudzenia, zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego, niedokrwistości, żółtaczki, obrzęków, a nawet wodobrzusza.

Przy omacywaniu jamy brzusznej stwierdza się niekiedy powiększenie wątroby.

i) Zmiany anatomopatologiczne:

Stwierdza się oznaki żółtaczki i powiększenie wątroby oraz rozszerzenie przewodów żółciowych, prowadzące miejscami do powstawania torbieli wielkości orzecha włoskiego (wypełnionych przywrami).

W przypadkach przewlekłej inwazji stwierdza się poza tym nieżytowe zapalenie ścian przewodów żółciowych oraz rozrost nabłonka, prowadzący do powstawania brodawczakowatych lub gruczolakowatych zmian.

Tasiemce:

gatunek: Caryophyllaeus laticeps (goździcznik); choroba: kariofiloza!!

a) morfologia: 0,5-1 cm. Tasiemiec nieczłonowany, bez narządów czepnych. Przedni koniec ciała podobno przypomina goździka:] Jajnik w kształcie litery H lub motyla, w tylnej części ciała.

b) występowanie: Europa, głównie u karpii;

c) żywiciel pośredni: skąposzczet, np. rurecznik (Tubex, Limnodrilus);

d) życiciel ostateczny: ryby karpiowate;

e) umiejscowienie: jelito cienkie;

f) cykl rozwojowy: skąposzczet - procerokid → karp → plerocerkoid (larwa II stadium);

gatunek: Ligula intestinalis (rzemieniec); choroba: liguloza;

a) morfologia: długość 3-4 cm, ma 2 słabo widoczne bruzdy przyssawkowe na skoleksie, członowanie zewnętrzne widoczne tylko w przedniej części ciała, kolor blado żółty;

b) występowanie: Europa;

c) żywiciele pośredni: I żywiciel pośredni - oczlik lub inne widłonogi, II żywiciel pośredni - ryby (głownie karpiowate-leszcz, płoć,amur, ukleja i inne);

d) żywiciel ostateczny: ptaki (perkozy, nury, mewy, rybitwy i kaczki);

e) cykl rozwojowy: dojrzałe płciowo tasiemce długości 10-100 cm szer. około 1 cm składają jaja, które wraz z kałem ptaka dostają się do wody. Z jaj wykluwają się koracidia żyjace najwyżej 5 dni - są one połykane przez widłonogi(oczliki). Po około 10-15 dniach rozwijaja się w ich jamie ciał procerkoid. Procerkoid zjedzony przez rybę wraz żywicielem przedostaje się z przewodu pokarmowego ryby do jamy ciała i tam przekształca się plerocerkoid. Ta postać dojrzewa w ciele ryby przez okres około roku, lecz może w niej żyć kilka lat. Plerocerkoid zjedzony przez ptaka wraz z rybą składa jaja w przeciągu pięciu dni po czym ginie. Jaja wydalane są przez ptaka do wody i cały cykl sie powtarza. Chociaż cykl ten wyglada na bardzo skomplikowany to liguloza jest pospolita w Europie i Azji.

gatunek: Khawia sinensis (bruzdogłowiec chiński); choroba: kawioza;

a) morfologia: jednoczłonowy, długości do 1,7 cm, z przodu ciała wachlarz;

b) cykl rozwojowy jak w kariofilozie;

c) objawy (do wszystkich): wzdęcie powłok brzusznych mogącym w skrajnych przypadkach prowadzić nawet do ich rozerwania i wydostawania sie plerocerkoidów na zewnątrz. Około połowa z zaatakowanych ryb umiera (głownie wiosną). Ryby będące nosicielami są wychudzone i rosną powoli, pływają tuż pod powierzchnią wody i na płyciznach, przez co stają się łatwym żerem, także dla żywicieli ostatecznych, którymi są rybożerne ptaki.

4) Włosogłówka u Su.

Zestaw 5

1) Syngamoza ptaków;

a) Choroba wywoływana jest u kurowatych i gołębi przez Syngamus trachea, nicienia z rodziny Syngamidae

b) Występowanie

Pasożyt kosmopolityczny

W Polsce stwierdzany u kurcząt, bażantów, kuropatw, wron i gawronów

c) Umiejscowienie: Tchawica

d) Droga zarażenia: Zarażenie ptaków następuje per os

Z przewodu pokarmowego larwy wędrują drogą krwionośną przez wątrobę do płuc (u indycząt stwierdza się także czynną wędrówkę przez jamę ciała do płuc)

W płucach linieją dwukrotnie (po 5 dniach są wielkości 1-2mm) po czym osiedlają się (około 7 dnia po zarażeniu) ostatecznie w tchawicy

e) Okres prepatentny wynosi 16-20 dni

f) Długość życia pasożyta wynosi 9 m-cy

g) Obraz kliniczny

Syngamus trachea odżywia się krwią, uszkadza mocną torebką gębową błonę śluzową tchawicy w miejscu przyczepu

Obecność nicieni powoduje zwężenie światła tchawicy, które w przypadku intensywnego zarażenia może być tak znaczne, że doprowadza do uduszenia

Szczególnie wrażliwe są ptaki młode w wieku do miesiąca

Bardzo wrażliwe są indyki, gołębie i ptaki kurowate wolno żyjące

Początkowo u chorych ptaków stwierdza się osowienie, nastroszenie piór, niechęć do ruchu i osłabienie apetytu

Wkrótce obserwuje się charakterystyczne „ziewanie”, tj. wyciąganie szyi i szerokie otwieranie dzioba

Charakterystyczne jest również utrudnione oddychanie, świszczący kaszel, potrząsanie głową jakby w celu pozbycia się pasożytów

W jamie dzioba może pojawić się krwisty śluz

Śmierć następuje w wyniku ogólnego wyniszczenia lub uduszenia, a u młodych ptaków może być znaczna

h) Zmiany AP

W tchawicy w miejscu przyczepu pasożyta błona śluzowa wykazuje oznaki zapalenia z obecnością wybroczyn lub guzkowatych zgrubień powstałych w wyniku przerostowego zapalenia bł śluzowej

Niekiedy zrazikowe zapalenia płuc wywołane jest obecnością larw nicieni

U sekcjonowanych ptaków stwierdza się ogólne wyniszczenie

i) Rozpoznawanie

Do przyżyciowego rozpoznania syngamozy zaleca się u ptaków młodych prześwietlenie tchawicy mocnym światłem. Metoda ta umożliwia wykrycie nicieni widocznych w postaci smugowatych tworów

Zaleca się badanie kału lub wydzieliny dziobana obecność charakterystycznych jaj (z obecnością guziczkowatych zgrubień na obu biegunach)

Najpewniejsze rozpoznanie opiera się na badaniach sekcyjnych i stwierdzenie w tchawicy obecności krwistoczerwonych nicieni (nie potraktować ich jako skrzepy krwi)

j) Zapobieganie

W okolicach, gdzie syngamoza występuje należy dokonać:

1. Oddzielenia wybiegów dla poszczególnych gatunków ptaków

2. Krycie siatką wybiegów (w celu izolacji od ptaków wolno żyjących) i utrzymywanie wybiegów w stanie suchym (co zapobiega występowaniu żywicieli partenicznych)

3. Izolowanie piskląt w pomieszczeniach lub na osiatkowanych wybiegach przez pierwszych 6-8 tygodni (w celu uzyskania przez ptaki pewnego stopnia odporności). W zagrożonych syngamozą fermach drobiu dobre wyniki w zapobieganiu uzyskać można przez podawanie profilaktycznych dawek leków np.:

- Tiabandazol w dawce 0,3g/kg mc przez 7 dni

- Mebendazol jako domieszka do karmy w ilości 0,0064% (= 64ppm) dział zapobiegawczo w fermach indyków

Próby czynnego uodporniania ptaków przez podanie inaktywowanych promieniami Roentgena larw S. trachea zdają się być zachęcające;

2) Protostrongyloza Cap i Ov;

a) Rodzaj Protostrongylus, Muellerius, Cystocaulus i Neostrongylus;

b) Protostrongylus kochi seu rufescens

Samiec długości 23-45 mm, szer 0,15-0,20 mm torebka kopulacyjna dość dobrze rozwinięta. szczecinki płciowe gąbczaste, poprzecznie prążkowane

Samica długości 25-65 mm, szer 0,16-0,22 mm Otwór płciowy zlokalizowany w pobliżu odbytu. Larwy I stadium są bardzo ruchliwe, długości 320-400 µm Koniec ogona lekko falisto wygięty z dwoma płytkimi wcięciami w połowie

swej długości

Żywiciel pośredni Ślimaki lądowe, wodno-lądowe

Lokalizacja: Średnie i małe oskrzeliki.

c) Muellerius capillaris

Samiec długości 12-15 mm, szer 0,02-0,04 mm Tylny koniec ciała okręcony w kształcie korkociągu. Torebka kopulacyjna słabo rozwinięta. Szczecinki płciowe ciemnobrązowe, poprzecznie prążkowane, długości 150-180 µm,

Samica długości 17-30 mm szer 0,04-0,6 mm Otwór płciowy zlokalizowany w pobliżu otworu odbytowego

Larwy I stadium długości 300-320µm, szer 12-16µm

Koniec ogona przecinkowato wygięty, zaopatrzony po stronie grzbietowej w kolec

Żywiciel pośredni ślimaki

Lokalizacja: Końcowe oskrzeliki pęcherzyki płucne

d) Cystocaulus ocreatus seu nigrescens

Samiec długości 18-90 mm Torebka kopulacyjna dość dobrze rozwinięta. Szczecinki płciowe gąbczaste, żółto zabarwione, długości 270-370 µm z delikatnymi poprzecznie prążkowanym skrzydełkami w tylnej połowie

Samica długości 90-160 mm Otwór płciowy zlokalizowany w pobliżu odbytu

Larwy I stadium długości 340-480 µm Koniec ogona przecinkowato wygięty, podzielony na dwa odcinki. Przed przednim odcinkiem po stronie grzbietowej występuje wyraźny kolec.

Żywiciel pośredni: Ślimaki

Lokalizacja : Końcowe oskrzeliki i pęcherzyki płucne

e) Neostrongylus linearis

Samiec długości 5-8 mm Torebka kopulacyjna dość dobrze rozwinięta szersza niż dłuższa. Szczecinki płciowe rożnej

długości 160-180 µm

Samica długości 13-15 mm Otwór płciowy zlokalizowany w pobliżu odbytu

Larwy I stadium długości 300-400 µm Koniec ogona prosty podzielony na dwa odcinki. Przed przednim odcinkiem, po stronie grzbietowej występuje słabo rozwinięty kolec

Żywiciel pośredni Ślimaki

Umiejscowienie: Końcowe oskrzeliki i pęcherzyki płucne

f) Biologia nicieni Protostrongylidae

Larwy (I stadium) tych nicieni wykluwają się w drogach oddechowych żywicieli ostatecznych. Po wykrztuszeniu i połknięciu wydalane są z kalem, gdzie

Po napotkaniu żywicieli pośrednich zostają przez nich połknięte lub też wnikają czynnie przez powłoki zewnętrzne do ślimaków lądowych z rodzin: Limnaeidae, Zonitidae, Helicidae, Vertigidae, Enidae oraz ślimaków wodno-lądowych z rodziny Succineidae.

U ślimaków larwy odbywają dwie kolejne linki i osiągają stadium inwazyjne (L3) po około 12-35 dniach.

Owce zwykle ulegają inwazji po zjedzeniu zarażanych ślimaków, rzadziej natomiast przez zjadanie inwazyjnych larw po wydostaniu się ich ze ślimaka.

Z przewodu pokarmowego zwierząt larwy przez ścianę jelit cienkich dostają się do węzłów chłonnych krezkowych, gdzie odbywają trzecie linienie, po czym wraz z chłonką, a następnie krwią dostają się do płuc

W płucach linieją po raz czwarty i dojrzewają płciowo.

g) Okres prepatentny waha się w granicach od 35 do 60 dni.

3) Tasiemce u gryzoni.

Gatunek: Taenia hydatigena

a) morfologia: 1-5 m, charakterystyczna strobila (człon mankietem obejmuje poprzedni). Dwa wieńce haków na skoleksie + 4 przyssawki. 5-10 odgałęzień bocznych od macicy w członach. Jaja elipsowate z onkosferą z 3 parami haków.

b) Żywiciel, ostateczny: Pies, kot, lis, wilk, szakal, kojot, kuna, łaska oraz inne dzikie mięsożerne.

c) Żywiciel pośredni: Domowe i dzikie przeżuwacze, świnie, rzadziej gryzonie.

d) Larwa Cysticercus tenuicollis — wągier cienkoszyjny, kształtu pęcherza wielkości jaja kurzego, z wpuklonym skoleksem, osadzony na długiej cienkiej szyjce umiejscawia się na błonach surowiczych, często na sieci, krezce, pod torebką wątroby, rzadziej na otrzewnej i opłucnej żywiciela pośredniego.

e) Rozwój larwy do stadium inwazyjnego po około 3 miesiącach.

f) Okres prepatentny u żywiciela ostatecznego wynosi 10—12 tygodni.

Gatunek: Hymenolepis nana → hymenolepioza (tasiemiec karłowaty)

a) morfologia: 25-60 mm. Na skoleksie 4 przyssawki i pojedynczy wieniec haków.

b) żywiciel ostateczny: mysz, szczur, człowiek;

c) żywiciel pośredni: stawonogi (larwy mącznika i pcheł);

d) umiejscowienie: j. cienkie;

e) → stawonóg → cysticercoid → ssak; możliwy także cykl prosty w jelicie ssaka;

f) objawy kliniczne: biegunki (czasem z krwią), wyniszczenie ogranizmy, anemia;

Gatunek: Hymenolepis diminuta → hymenolepioza (tasiemiec szczurzy);

a) morfologia: 15-40 mm, podobny do H. nana;

b) żywiciel pośredni: pchła mysia;

c) żywiciel ostateczny: myszy i szczury;

d) umiejscowienie: j. Cienkie;

e) okres prepatentny: 3-4 tygodnie;

Gatunek: Hymenolepis microstoma → hymenolepioza (tasiemiec mysi);

4) Toksoplazmoza.

a) przyczyna: Toxoplasma gondii.

b) Trofozoity w zależności od stadium rozwojowego i lokalizacji, zwane tachyzoitami, bradyzoitami (cystozoitami), sporozoitami. Są kształtu łukowatego, sierpowatego lub owalnego, wielkości 2-7 x 2-4 µm. W tkankach żywicieli pierwotniaki stwierdza się je w pseudocystach lub cystach.

c) Pseudocysty są to komórki żywiciela, najczęściej makrofagi, monocyty, neutrofile, zawierające liczne trofozoity zwane tachyzoitami zgrupowane zwykle na jednym z biegunów komórki.

d) Cysty występują w wielu narządach, głównie w mózgu, sercu i mięśniach. Są kuliste lub owalne, o wymiarach 100-200 qm, i zawierają liczne bradyzoity. Otoczką cysty jest początkowo błona komórki żywiciela. Powstająca po pewnym czasie torebka łącznotkankowa, ulega z czasem wysyceniu solami wapnia.

e) występowanie: pasożyty kosmopolityczne;

f) żywyciel ostateczny: Kot i inne kotowate;

g) żywiciel pośredni: wszystkie gatunki ssaków w tym konie, ptaki, gady, a nawet ryby.

h) cykl rozwojowy: Po połknięciu sporocysty inwazyjnej przez żywiciela pośredniego: ssaka lub ptaka, następuje uwolnienie sporozoitów, które wnikają do komórek, szczególnie UŚŚ. Rozmnażają się w nich przez endodiogenię.

W narządach tworzą się pseudocysty nieimmunizujące, wypełnione tachyzoitami (postacie o szybkim podziale). Pęknięcie tych pseudocyst uwalnia formy wegetatywne i jest to ostry okres toksoplazmozy nabytej. Połknięcie pseudocyst nie powoduje zarażenia, bo są one niszczone przez soki trawienne. Po jakimś czasie, gdy formy wegetatywne pobudzą układ immunologiczny, tworzą się cysty prawdziwe, (bardzo aktywne immunologicznie). Cysty pozostają w żywicielu przez całe życie. Są one szczególnie liczne w mięśniach i ośrodkowym układzie nerwowym, również w siatkówce. Przypadkowe pęknięcie cysty wywołuje odpowiedź immunologiczną, która jest przyczyną objawów toksoplazmozy chronicznej (m.in. chorioretinitis evolutiva). W cystach pasożyt namnaża się powoli (pod postacią bradyzoitów), dając początek setkom postaci inwazyjnych.

i) kot jako żywiciel pośredni: Zjadając mięso lub trzewia (owiec, świń, ptaków) zawierające cysty, kot zapada na toksoplazmozę jelitową. Najbardziej wrażliwe są młode koty i one stanowią najbardziej niebezpieczne ogniwo w łańcuchu epidemiologicznym. U kotów starszych (ponad 6-8 miesięcy życia), cysty rzadko są stwierdzane w kale.

Kot może chorować na pozajelitową toksoplazmozę narządową i być nosicielem cyst zawierających bradyzoity - formy inwazyjne dla jego napastników. W razie spadku odporności stary kot może chorować na toksoplazmozę jelitową nawrotową, której początek dają bradyzoity pozostające w jego organizmie od młodości i wówczas jest na nowo „siewcą" oocyst w wydalanych do środowiska odchodach. Dla kota bradyzoity są bardziej inwazyjne niż sporozoity pochodzące z gleby.

j) źródła zakażenia: Spożywanie mięsa zawierającego bradyzoity. Spożywanie surowego lub niedogotowanego mięsa zarażonego zwierzęcia zawierającego cysty pierwotniaka. Mięso owiec jest bardziej niebezpieczne niż mięso wieprzowe, to zaś bardziej niż inne mięsa (wołowina, konina, drób). Pożywienie (warzywa owoce, wodę) i ręce zanieczyszczone oocystami z kału kota. Przekazanie tachyzoitów od matki do płodu poprzez łożysko (zarażenie wertykalne. Przypadkowy kontakt z tachyzoitami, (transfuzje krwi i preparatów krwiopochodnych, transplantacje narządów).

k) objawy kliniczne:

• szczenięta: zamieranie zarodków, ronienia, syndrom słabnących szczeniąt;

• Fe: u młodych przebieg ostry - brak apetyty, osowiałość, gorączka, polidypsja, po 2-3 dniach duszność, bolesność eątroby i trzustki, skrajne wyczerpanie i śmierć. Osobniki dorosłe: postać przewlekła - zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego i OUN, temperatura, powiększenie węzłów chłonnych;

• Ca: przewlekle i bezobjawowo;

• Ho (płody): triada Pinkertona: mało- lub/i wodogłowie, zapalenie siatkówki i naczyniówki, zwapnienia śródmózgowe;

• Ho: postać ostra - objawy grypopodobne, powiększenie węzłów chłonnych, bóle głowy, gorączka. Postać przewlekła - nawracająca gorączka, bóle głowy, dolegliwości stawowe;

Zestaw VI

1) Sarkocystoza Ru.

a) ŻYWICIEL POŚREDNI - BYDŁO

SARCOCYSTIS BOVICANIS (syn S. cruzi, S. fusiformis),

SARCOCYSTIS BOVIFELIS (syn S. hirsuta),

SARCOCYSTIS BOVIHOMIMIS (syn S hominis)

b) ŻYWICIEL POŚREDNI - OWCE

SARCOCYSTIS OVICANIS (syn S. tenella, Isospora bigemina).

SARCOCYSTIS OVIFELIS (syn S. gigantea, S. medusiformis, Ispora bigemna).

c) ŻYWICIEL POŚREDNI-KOZY

S. CAPRICANIS, S. HIRCICANIS S. HIRCIFELIS

d) występowanie: kosmopolityczny;

e) umiejscowienie: mięśnie;

f) cykl rozwojowy: oocysty lub sporocysty → Ru → przewód pokarmowy → sporozoity → krew → naczynia włosowate wątroby → namnożenie → uogólnienie procesu → ponowne namnażanie → mięśnie → cysty mięśniowe (cewy Mieschera) → zjedzenie przez Car → przewód pokarmowy → uwolnienie ekscystacja → komórki nabłonka jelit → gamogonia → oocysty → sporulacja → wydalanie do środowiska.

g) objawy kliniczne: intensywne inwazje - temperatura, bóle mięśniowe, apatia, niedowłady, anemia;

h) ap: białoszare cewy Mieschera (do kilkunastru mm), możliwe zmiany struktury i zabarwienia mięśni;

2) Metastrongylus Su.

3) Schistosomatoza Ho i zwierząt.

Gatunek: Schistosoma bovis.

a) morfologia: Samiec (9-22 mm długości). Ma poniżej tylnej przyssawki dwa fałdy brzuszne, ograniczające tzw. rynienkę płciową (canalis gynaecophorus), w której umieszczona jest dłuższa Samica (długości do 28 mm).

Jaja, o średnich wymiarach 60x80 µm mają wrzecionowaty kształt i zaopatrzone są w kolec na jednym z biegunów.

b) występowanie: rozprzestrzeniona jest w Afryce, Azji i na Dalekim Wschodzie. W rejonie Morza Śródziemnego oraz w Afryce Wschodniej.

c) żywiciel ostateczny: Bydło, owce i kozy.

d) żywiciel pośredni: Ślimaki - Bulinus truncatus, Bulinus contortus, Physopsis africanus i inne, żyjące głównie w wodach stojących lub leniwym nurcie.

e) umiejscowienie: Występujące zawsze parami dojrzałe przywry umiejscawiają się niekiedy w dużej ilości w żyle wrotnej i żyłach krezkowych. Poza tym. mogą pasożytować w małych żyłach ścian jelit, a niekiedy nawet - w żyłach śledziony i trzustki.

f) cykl rozwojowy: Samice składają jaja w małych naczyniach żylnych ścian jelit. Przedostają się one dzięki kolcom oraz litycznym substancjom (zawartym wewnątrz jaja) rozluźniającym tkanki, przez ścianę naczyń i jelit do światła przewodu pokarmowego, a stąd do środowiska zewnętrznego. W środowisku wodnym z jaj wylęgają się miracidia, z których po wniknięciu do ślimaków - żywicieli pośrednich rozwijają się (poprzez sporocysty pierwszego i drugiego rzędu) w formy inwazyjne - furkocerkarie, zaopatrzone w rozwidlony ogonek i gruczoły penetracyjne.

Inwazja następuje per cutis w trakcie pojenia lub przebywania zwierząt w wodzie. Po wniknięciu do układu krwionośnego młode przywry rozpoczynają wędrówkę do miejsca swej lokalizacji. Okres prepatentny S. bovis u cieląt wynosi 48 dni. Długość życia przywr w żywicielu ostatecznym określa się na kilka do kilkunastu lat.

g) patogeneza: Działanie chorobotwórcze pasożytów sprowadza się do pobierania krwi i działania toksycznego na organizm żywiciela (produkty przemiany materi przywr). Mechaniczne uszkodzenie naczyń przez same pasożyty jest niewielkie, silne natomiast uszkodzenia ścian naczyń i jelit powstają na skutek przebijania się jaj do światła jelit.

h) objawy kliniczne: Objawy kliniczne schistosomatozy są mało charakterystyczne. Najczęściej stwierdza się znacznego stopnia niedokrwistość, przyspieszenie oddechów, wychudzenie, utratę apetytu, wodnisty kał, niekiedy z domieszką krwi, oraz ogólne osłabienie.

i) ap: U sekcjonowanych zwierząt w przypadkach zaawansowanych i przewlekłych często stwierdza się:

marskość wątroby, zakrzepicę (thrombosis) w międzyzrazikowych odgałęzieniach żyły wrotnej, (powodowaną obecnością martwych przywr) złogów jaj zatykających światło naczyń.

Gatunek: Schistosoma haematobium.

a) morfologia: Samiec 15 mm, Samica 20 mm.

b) cykl: Jajo zaopatrzone w sztylecik na jednym z biegunów skorupki przebijają ścianę naczyń i wydostają się do światła pęcherza moczowego. Jaja wydostają się z moczem do wody. Z jaj wylęga się miracidium. Wnikają do żywiciela pośredniego ślimaków z rodzaju Bulinus, Physopsis. W ślimakach przekształcają się w sporocystę macierzystą a z nich rozwijają się sporocysty potomne, w nich z kolei cerkarie. Brak redii. Cerkarie pływają w wodzie poszukując żywiciela ostatecznego. Należą do typu furkocerkarii. Wnikają czynnie przez skórę człowieka. W czasie kąpieli lub uprawy ryżu. Cerkarie tracą ogonek i przekształcają się schistosomulę. Schistosomule docierają do żyły wrotnej i tętnicy krezkowej.Przedostawszy się do wątroby, zasiedlają drobne naczynia żylne, dojrzewają płciowo i łączą się w pary. Samice w celu złożenia przechodzą do naczyń włosowatych pęcherza moczowego. Przywra żyje u żywiciela do 20 lat.

c) objawy kliniczne: Schistosomatoza lub bilharcjoza powoduje stany zapalne oraz rozrost nowotworowy pęcherza moczowego i macicy na skutek mechanicznego uszkodzenia ściany narządów przez jaja pasożyta.

Fazy kliniczne inwazji:

1. Świąd skóry - przenikanie furkocerkarii.

2. Faza toksyczno-alergiczna - wędrówka i dojrzewanie przywr (10 tygodni).

3. Faza narządowa-bytowanie pasożytów w naczyniach żylnych miednicy mniejszej i składanie przez nie jaj

Gatunek: Schistosoma mansoni.

a) morfologia: Samiec 1 mm, Samica 1,6 mm.

b) cykl rozwojowy: Jajo zaopatrzone w sztylecik z boku skorupki bliżej dolnego końca, przebijają ścianę naczyń i wydostają się z kałem. W środowisku wodnym z jaja wylęga się miracidium. Wnikają do ślimaka zatoczka z rodzaju Biomphalaria glabrata i rodzaj Tropicorbis. W ślimakach przekształcają się w sporocystę macierzystą a z nich rozwijają się sporocysty potomne, w nich z kolei furkocerkarie. Brak redii. Furkocerkarie pływają w wodzie poszukując żywiciela. Wnikają czynnie przez skórę człowieka w czasie kąpieli lub uprawy ryżu. Furkocerkarie tracą ogonek i przekształcają się schistosomulę. Schistosomule docierają do wątroby, gdzie, dojrzewają płciowo i łączą się w pary. Jeśli samice składają jaja to przechodzą do naczyń włosowatych kapilarów żył trzewnych. Część jaj z prądem krwi zawlekana jest do wątroby, płuc, oczu i mózgu.

c) objawy kliniczne: Schistosomatoza lub bilharcjoza przebiega : Postać jelitowa z krwawymi biegunkami. Prowadzi do powstawania brodawczaków, owrzodzeń i rozrostów nowotw Zawlekane jaja do wątroby mogą powodować zatory naczyń żylnych, co prowadzi do hepatomegalii, splenomegalii, wodobrzusza i obrzęków.

Fazy kliniczne inwazji:

1. Świąd skóry - przenikanie furkocerkarii.

2. Faza toksyczno-alergiczna - wędrówka i dojrzewanie przywr (10 tygodni).

3. Faza narząd owa-bytowanie pasożytów w naczyniach żylnych jelita grubego i składanie przez nie jaj.

Gatunek: Schistosoma japonicum:

a) morfologia: Samiec 25 mm, Samica 30 mm.

b) cykl: Jajo zaopatrzone w sztylecik z boku skorupki przebijają ścianę naczyń i wydostają się do światła jelita. Z jaj wylęga się miracidium. Wnikają do żywiciela pośredniego ślimaków z rodzaju Oncomelania. W ślimakach przekształcają się w sporocystę macierzystą a z nich rozwijają się sporocysty potomne, w nich cerkarie. Brak redii.

Cerkarie pływają w wodzie poszukując żywiciela ostatecznego. Należą do typu furkocerkarii. Wnikają czynnie przez skórę człowieka. W czasie kąpieli lub uprawy ryżu. Cerkarie tracą ogonek i przekształcają się schistosomulę. Schistosomule docierają do żyły wrotnej i tętnicy krezkowej. Przedostawszy się do wątroby, dojrzewają płciowo i łączą się w pary. Jeśli samice składają jaja to przechodzą z naczyń żyły krezkowej górnej do drobnych naczyń włosowatych jelita. Część jaj z prądem krwi zawlekana jest do wątroby, płuc i mózgu.

c) objawy kliniczne: Schistosomatoza lub bilharcjoza przebiega pod kilkoma postaciami: postać jelitowa z krwawymi biegunkami, postać wątrobowa- prowadzi do marskości wątroby. Postać mózgowa-utrata mowy, utrata pamięci, stany padaczkowe.

4) Wszoły i wszawica u Car.

a) RODZINA: Mallophagea - wszoły

Gł. pasożyty ptaków. Przeobrażenie niezupełne.

Trichodectes canis - psy, Ischnocera → wszołowica, malofagoza; 1,7-1,9 mm.

Felicola subrostrata - 1,2-1,4 mm, głowa trapezowata.

U psów mogą być i wszoły i wszy, u kotów tylko wszoły.

Wszoły - małe, do 3mm, spłaszczone grzbieto-brzusznie (u łabędzi ponad 5mm). Głowa zawsze szersza od tułowia. Kończyny krótkie, słabo wykształcone - ale bardzo szybko biegają. Żywią się wydzielinami skóry, czasem też naskórkiem i krwią, a także włosami i piórami (ale to tylko dodatki). Nie mają oczu. Aparat gębowy gryzący.

Rozwój - 4 tygodnie. U samic odwłok wcięty na końcu. Amblycera - wyraźnie odgraniczony tułów i odwłok; Ischnocera - zrośnięte.

T.canis - zwykle u młodych, zaniedbanych psów.

Objawy: ptaki się obdziobują, ssaki drapią.

Przyklejenie jaja do podstawy włosa → kilka dni → larwa → trzykrotne linienie → imago (3-5 tyg)

b) RODZINA: Anoplura - wszy

Większe, też spłaszczone grzbieto-brzusznie, szaro-białe. 1,6 mm.

Linognathus setosus - wesz psia → wszawica, anopluroza;

Głowa węższa od tułowia, oczy, aparat gębowy kłująco-ssący. Kończyny masywne, dobrze wykształcone, ze szczypcami (pazur i wyrostek goleni), dzięki nim powoli chodzą wzdłuż włosów. Głodne - przemieszczają się w dół i ssą krew.

Rozwój: niezupełny. Jaja - gnidy. Jak u wszołów - 3 stadia larwalne. Rozwój trwa 3 tygodnie.

4 - bardzo podobne do 1 - trochę mniejsza, szerszy odwłok. U psów.

Przyklejenie gnidy do włosa → kilka dni → larwa → trzykrotne linienie → przeobrażenie niezupełne → imago (3 tyg)

Zestaw 7

1) Giardoza, wiciowiec Giardia lamblia (Lamblia intestinalis).

a) morfologia: występuje w formie trofozoitu i cysty. Trofozoit dwubocznie symetryczny, gruszkowaty, zaokrąglony na biegunie przednim, zaostrzony na tylnym. 9-21 µ. Organellum ruchu - 4 pary wici. Po stronie brzusznej krążek czepny - umożliwia przyczepianie do enterocytów. Rozmnażanie przez podział podłużny. Cysta owalna, a widocznymi 4 jądrami i zawiązkami wici, zawartość cysty odstaje od ścianki.

b) występowanie: pospolita na całym świecie, u ¼ psów i kotów na świecie.

c) żywiciele: Ca, Fe, Ho.

d) Lokalizacja: jelito cienkie; niekiedy przewody żółciowe, zwłaszcza u dzieci;

e) cykl rozwojowy: prosty;

- Zarażenie cystami per os wraz z pokarmem lub wodą

- W dwunastnicy następuje ekscystacja dwóch trofozoitów, które przysysają się krążkami czepnymi od błony śluzowej jelita.

- Dzielą się podłużnie i okresowo ulegają incystacji.

- Cysty jako formy inwazyjne są wydalane wraz z kalem do środowiska zewnętrznego.

- Żywiciel: człowiek, a także psy, koty, naczelne

f) Postacie kliniczne choroby:

POSTAĆ OSTRA

- nudności, wymioty, biegunka

POSTAĆ PRZEWLEKŁA

- brak apetytu, bóle nadbrzusza, odbijanie, zgaga, nudności, bóle głowy, stany podgorączkowe

- Utrzymujące się zarażenie prowadzi do zmniejszenia masy ciała, zaniku mięśni pasa barkowego i miednicowego. - U około 50% zarażeń przebiega z niedokwaśnością soku żołądkowego, zaburzeniami trawienia tłuszczu, węglowodanów i upośledzonym wchłanianiem witamin (A,B12);

g) Patogeneza:

1. Efektorowe limfocyty T przenikają przez nabłonek i atakują Giardia i eliminują pasożyty.

- Limfocyty T w odpowiedzi na antygen Giardia uwalniają limfokiny, uszkadzają enterocyty, pobudzają mitozę oraz wydzielanie komórek kubkowych.

3. Komórki tuczne uwalniają mediatory komórkowe, prostoglandyny i proteinazę kininową wpływając na czynność wydzielniczą i perystaltykę jelita cienkiego.

- Naczynioaktywny polipeptyd jelitowy (VIP) odpowiedzialny za indukowanie cAMP, wydzielanie wody, elektrolitów, do światła jelit i P-neurokininy

h) apy: stany zapalne błony śluzowej jelit cienkich;

2) Haemonchus u Ov → Haemonchus contortus.

a) rodzina: Trichostrongylidae.

b) morfologia: samiec 13,5-22 mm, samica 17-34 mm. Torebka gębowa bardzo słabo rozwinięta, z małym zębem na jej grzbietowej ściance. Występują, brodawki szyjne ułożone symetrycznie. Jaja zawierają powyżej 16 blastomerów.

c) żywiciel: Owce, kozy, bydło, renifery, jelenie kozice, żubry i inne dzikie przeżuwacze.

d) umiejscowienie: trawieniec.

e) cykl rozwojowy: Zarażanie następuje na pastwiskach - droga alimentarna.

♦ W przewodzie pokarmowym zwierząt larwy lokalizuje się w trawieńcu lub jelicie cienkim, gdzie odbywają dalsze dwie linki i osiągają dojrzałość płciową

♦ Larwy rodzaju Ostertagia wnikają w gruczoły błony śluzowej trawieńca i tworzą guzki (faza histotropowa), a larwy Cooperia wnikają zwykle do krypt między kosmkami jelita cienkiego, gdzie odbywają część swego rozwoju

♦ Okres prepatentny trwa około 3 tygodnie.

f) ważne!

CHARAKTERYSTYCZNE FENOMENY

1) zahamowanie rozwoju larw (ang inhbition phenomenon) wstrzymanie rozwoju w organizmie żywiciela, tzw. larwy drzemiące).

2) nagły wzrost wydalanie jaj na wiosnę (ang. spring rise - skok wiosenny), skorelowanego ze znacznym wzrostem ilości larwalnych i dojrzałych postaci pasożytów.

3) spontanicznego wyleczenia (ang. self cure samowyleczenie).

g) źródła inwazji:

1. Głównym źródłem inwazji nicieni z rodziny Trichostrongylidae są pastwiska, na których pasące się starsze zwierzęta rozsiewaj jaja tych pasożytów

2. W oborach i owczarniach mimo znacznie gorszych warunków do rozwoju i bytowania larw, część larw może rozwinąć się do stadium inwazyjnego i powodować zarażanie zwierząt

Wydalanie jaj z kalem następuje w ciągu całego roku. ale liczba wydalanych jaj waha się w zależności od pory roku (a nawet dnia).

3. Nagromadzenie inwazyjnych larw na pastwiskach zależy od liczby zwierząt i stopnia wilgotności pastwisk.

h) patogeneza: guzki w błonie śluzowej trawieńca, wzrost pH (do 5,8-6,8), osłabienie aktywności enzymów, upośledzenia trawienia. Dojrzałe nicienie mechanicznie uszkadzają błonę śluzową.

i) objawy kliniczne: zaburzenia czynności przewodu pokarmowego, anemia, a nawet wodnistość krwi (hydraemia), wychudzenie, charłactwo, wypadanie wełny.

j) apy: szukamy w trawieńcu osobników dorosłych i larw, omacując ściany jelit szukamy guzków robaczych.

3) Trematodozy ptaków.

Rodzina Echinostomatidae

a) gatunki:

Gatunek Echinostoma revolutum

Pasożytuje w jelitach ślepych i prostnicy kaczek, gęsi, kurowatych i wielu innych gatunków ptaków

W Polsce stwierdzana u kur, indyków, kaczek domowych i dzikich

Gatunek Echinoparyphium recervatum

Pasożytuje w jelicie cienkim kur, kaczek i wielu dzikich ptaków wodnych.

W Polsce stwierdzana u kur i dzikich kaczek.

Gatunek Hypodereum conoideum

Pasożytuje w jelicie cienkim kaczek, gęsi i kurowatych.

W Polsce występuje u kur i dzikich kaczek.

b) morfologia: mają wydłużony kształt, długość 2-5 mm. Cechują się obecnością nerkowatego kształtu kołnierzyka zaopatrzonego w kolce, który otacza od strony grzbietowej przyssawkę gębową. Wzdłuż brzusznej powierzchni ciała znajdują się trzy rzędy jednokomórkowych gruczołów.

c) żywiciele pośredni: I - słodkowodne ślimaki z rodzajów Limnaea, Planorbis, Helisoma. Viviparus i Valvata, w których rozwijają się cerkarie. II - (w którym po wniknięciu cerkarii rozwijają się one w metacerkarie) są zwykle te same gatunki ślimaków, a niekiedy także kijanki i żaby.

d) cykl rozwojowy: miracidium → ślimak → sporocysty → redie → cerkarie → ślimak, kijanka, żaba → metacerkarie → zjedzenie ślimaka → ..

Rodzina: Notocotylidae

Gatunek: Notocotylus attenuatus.

a) cechy charakterystyczne:

- Pasożytuje w jelitach ślepych i prostnicy kurowatych. kaczek, gęsi i dzikich ptaków wodnych

- Przywry małe, długości 2-5 mm.

- Wzdłuż brzusznej powierzchni ciała znajdują się trzy rzędy jednokomórkowych gruczołów.

- Żywicielem pośrednim są słodkowodne ślimaki z rodzajów Planorbis, Limnaea, Bulinus i in. Cerkarie opuszczają ślimaka i incystują się na jego skorupce, roślinach wodnych lub w wodzie.

Rodzina: Psilostomatidae

Gatunek: Psilotrema oligoon.

a) cechy charakterystyczne:

- Pasożytuje w jelicie cienkim kaczek, gęsi i innych gatunków ptaków wodnych.

- W Polsce stwierdzona u gęsi.

- Przywry bardzo małe, długości do 1 mm, o zwężonych obu końcach ciała. Otwór płciowy znajduje się w pobliżu gardzieli.

- Żywicielem pośrednim jest ślimak słodkowodny - Bithynia tentaculata. Cerkarie, otorbiają się na roślinach wodnych.

Rodzina: Strigeidae

Gatunek: Apatemon gracilis i Cotylurus cornutus

a) cechy charakterystyczne:

- Pasożytują w jelicie, głównie kaczek, rzadziej gęsi i niekiedy u gołębi. Oba gatunki stwierdzone w Polsce u dzikich kaczek.

- część przednia - łyżeczkowata lub kielichowata z dwiema przyssawkami - pełni rolę narządu czepnego;

- w cylindrycznej części tylnej znajdują się narządy rozrodcze,

- Wielkość ich waha sic w granicach 1-3 mm.

b) Objawy kliniczne:

- Trematodoza jelitowa ma zwykle charakter enzootii przebiegającej w przypadkach intensywniejszej inwazji z dużymi stratami, szczególnie ptaków młodych.

- W tych przypadkach stwierdzą, się utratę apetytu, biegunkę (niekiedy kał ma domieszkę krwi), wychudzenie, niedokrwistość zahamowanie rozwoju.

- W notokotylozie u gąsląt 2-3 miesięcznych (Notocotylus attenuatus) obserwować można drgawki epileploidalne, niedowład nóg oraz obrzęk lewego stawu kolanowego.

- Psilotrema oligoon powoduje wysoką śmiertelność (70—100%) wśród gąsiąt l-3-miesięcznych.

c) apy:

- 1. Ogólne wyniszczenie

- 2.Stan zapalny nieżytowego błony śluzowej jelit

- stan zapalny krwotoczny,

- dyfteroidalno-wrzodziejacy

Gatunek: Collyriclum faba

a) cechy charakterystyczne:

- Przywry kształtu krążka, wielkości około 5,5 mm, pozbawione przyssawki brzusznej, pasożytują parami w cystach powstałych w tkance podskórnej brzucha kur. indyków i innych ptaków

- Przypuszcza się, że pierwszymi żywicielami są ślimaki, drugimi prawdopodobnie owady, metacerkarie bowiem stwierdzono u ważek.

- Intensywna inwazja prowadzić może do śmierci wśród objawów postępującego wyniszczenia.

Gatunek: Trichobilcharzia schidati

a) cechy charakterystyczne:

- Przywry rozdzielnoplciowe (samiec długości około 4 mm, samica około 2 mm), pasożytują parami w żyłach krezkowych i żyle wrotnej kaczek domowych i dzikich oraz innych ptaków wodnych,

- Żywicielem pośrednim Są ślimaki Limnaea stagnalis i Planorbis cereus.

- Cerkarie opuszczają ślimaka i czynnie wnikają do ptaków przez skórę. Są uważane za mało chorobotwórcze.

4) Taenia multiceps, Multiceps serialis; syn. Taenia serialis

a) Żywiciel ostateczny - Pies, wilk, lis, szakal, kojot i inne dzikie, mięsożerne, wyjątkowo człowiek.

b) Żywiciel pośredni - Zając, królik, rzadziej wiewiórka, nutria i inne liczne gryzonie.

c) Rozwój pasożyta: W mięśniach żywicieli pośrednich (w tkance łącznej mięśni) rozwija się w ciągu około 5 miesięcy larwa - Coenurus serialis. Ma ona kształt pęcherza wielkości orzecha włoskiego, do wnętrza (lub na zewnątrz) którego pączkują pęcherze wtórne.

d) Umiejscowienie: u żywiciela ostatecznego w jelicie cienkim.

Zestaw 12

1) Histomonas meleagridis.

a) etiologia: Histomonoza, czyli czarna główka (Histomonosis s. enterohepatitis infectiosa s. typhlohepatitis infectiosa). Przyczyną choroby, głównie indyków, jest Histomonas meleagridis, pierwotniak należący do rodziny Monocercomonadidae.

b) morfologia: owalny lub okrągły, 8-20 µ, 1 lub 4 wici. W tkankach pełzakowaty, bez wici, krótkie nibynóżki;

c) występowanie: Pasożyt kosmopolityczny. W Polsce notowany u indyków i kur;

d) żywiciel: Głównie indyki, rzadziej kury, perliczki, pawic, bażanty, kuropatwy i przepiórki;

e) umiejscowienie: Jelita ślepe i wątroba;

f) cykl rozwojowy: Rozmnaża się przez podwójny podział. Nie tworzy cyst. Zarażanie ptaków następuje głównie przez jaja nicieni Heterakis gallinarum (pasożyta jelit ślepych wielu gatunków ptaków domowych i dzikich), w których znajdują się omawiane pierwotniaki. Inwazja Histomonas meleagridit może nastąpić przez zanieczyszczoną pierwotniakami karmę. W przypadkach równoczesnej inwazji obu tych pasożytów (pierwotniaków i nicieni). Pierwotniaki po dostaniu się do jelita nicienia przenikają do jego jamy ciała i układu rozrodczego, w którym się namnażają, a następnie wnikają do formujących się jaj nicienia Na tej podstawie oparto sugestie traktujące nicienia Heterakis gallinarum jako żywiciela pośredniego Histomonas meleagridis.

g) objawy kliniczne: Histomonoza jest choroba przede wszystkim indyków, cechującą się zapaleniem jelit ślepych i wątroby. Występować może u ptaków w różnym wieku. Przebieg ostry u indycząt w wieku od 4 tygodni do 4 miesięcy. Po okresie inkubacji, trwającym 1-2 tygodnie, ptaki tracą apetyt, stają się osowiałe, ptaki są mało ruchliwe, osłabione, stoją z opuszczoną głową, skrzydłami i ogonem. Dołącza się biegunka z charakterystycznymi zielonkawożołtymi (koloru siarki) odchodami. Dość często grzebień i korale zmieniają barwę, t.j. stają się blade lub ciemnosine, a nawet prawie czarne zabarwienie (w wyniku sinicy na skutek zaburzeń w krążeniu) i stąd też wywodzi się nazwa choroby -„czarna główka" (ang. blackhead).

h) apy: Dotyczą one głównie jelit ślepych i wątroby. W początkowym okresie choroby zmiany występują tyko w jednym lub obu jelitach ślepych w postaci małych owrzodzeń, w których stwierdzić można pierwotniaki. Z czasem owrzodzenia powiększają się i obejmują coraz większe obszary błony śluzowej pokrywają się dyfteroidalnym nalotem, który nawarstwiając się tworzy serowate, suche, żółto zabarwione masy, wypełniające całkowicie, światło jelita ślepego. Poza tym stwierdza się znaczne powiększenie jednego lub obydwu jelit ślepych oraz zgrubienie ich ścian. Niekiedy sięgające w głąb ścian jelit owrzodzenie doprowadzić mogą do ich przebicia i zapalenia otrzewnej. W wątrobie stwierdza się charakterystyczne zmiany, powstałe pod wpływem pierwotniaków, które przedostały się układem wrotnym z jelit ślepych. Liczne, duże (ponad 10 mm śred) ogniska martwicowe, szarawo-żółt zabarwione, ostro odgraniczone od zdrowej tk wątrobowej. Ogniska - o wklęśniętym dnie, sięgają głęboko w miąższ narządu. Niekiedy stwierdza się ogniska martwicze w nerkach i płucach.

2) Dictiocaulus Ru.

Gatunek: Dictyocaulus viviparus (rodzina Dictyocaulidae)

a) morfologia: Nicienie dość długie, nitkowate, barwy szarobiałej. Samiec długosci 30-55 mm. Torebka kopulacyjna jest krótka, ale dość dobrze rozwinięta. Szczecinki kopulacyjne gąbczastej budowy, są krótkie, krępe i brązowo zabawione. Samica długości 60-80 mm Otwór płciowy jest zlokalizowany w pobliżu środka ciała. Jaja. o wymiarach 85x51 µm, zawierają w momencie złożenia wykształconą larwę. W kale bydła wylęgnięte larwy I stadium mają 300-400 µm długości i zawierają wewnątrz liczne ziarnistości;

b) żywiciel: Bydło, żubr oraz inne dzikie przeżuwacze, np. sarny, jelenie, daniele, łosie;

c) umiejscowienie: Tchawica, oskrzela;

Gatunek: Dictyocaulus filaria

a) morfolofia: Samiec długości 20-80 mm Torebka kopulacyjna krótka. Szczecinki kopulacyjne budowy gąbczastej

Samica 30-112 mm. Otwór płciowy w pobliżu środka ciała. Jaja w momencie składania posiadają wykształconą larwę

Larwy I stadium w kale owiec są długości 480-580 µm i szerokości 25-28 µm, zaopatrzone na przednim końcu ciała w guziczek będący zgrubieniem oskórka. Ogon ich jest krótki, tępy. Komórki jelita wypełnione są licznymi ciemnymi ziarnistościami. stanowiącymi materiał odżywczy.

b) żywiciel: Głównie owce, kozy poza tym muflony, daniele, jelenie, sarny.

c) umiejscowienie: Tchawica i oskrzela.

d) cykl rozwojowy (wspólny dla obu): Jaja składane przez samice w tchawicy i oskrzelach zawierają larwy, które mogą opuszczać skorupkę jajową jeszcze w drogach oddechowych i być wydalane podczas kaszlu na zewnątrz. Większa część jaj zostaje wykrztuszona, połknięta i dopiero w przewodzie pokarmowym wylęgają się larwy, które z kałem wydostają się na zewnątrz. Wydalone larwy I stadium mają przewód pokarmowy wypełniony ziarnistościami (materiał zapasowy). Linieją one dwukrotnie u D. viviparus w czacie 3-10 dni. a u D. filaria po 4-7 dniach i jako larwy III stadium (okryte dwiema wylinkami) są inwazyjne. Zwierzęta zarażają się przez połknięcie inwazyjnych larw wraz z trawą lub wodą. W jelicie cienkim żywiciela larwy przenikają przez ścianę jelita do węzłów chłonnych krezkowych, gdzie przebywają około 7 dni (trzecia linka) (L4). Larwy L4 z węzłów chłonnych wędrują naczyniami chłonnymi a następnie żylnymi do prawego serca i małym krwiobiegiem (juz około 7 dnia) przedostają się do płuc. Po przebiciu ścian naczyń włosowatych docierała one do pęcherzyków płucnych skąd migrują do coraz to większych odgałęzień oskrzeli, gdzie odbywają (około 15 dni) czwarte linienie (LV). Dojrzałość płciową uzyskują po 21-24 dniach.

1. Jaja składane przez samice w tchawicy i oskrzelach, dostają się wraz ze śluzem do gardła i są połykane.

2. Podczas wędrówki przez przewód pokarmowy wylęgają się z nich larwy (I stadium), które wydalane są wraz z kałem do środowiska zewnętrznego.

3. Część larw może opuszczać skorupkę jajową jeszcze w drogach oddechowych i być wykrztuszona na

zewnątrz

4. Stadium inwazyjne (L3) osiągają one w odpowiednich warunkach środowiska, tj. w temperaturze 25-27°C i przy dostatecznej wilgotności, po około 5-7 dniach, liniejąc w tym czasie dwukrotnie.

5. Podczas chłodów (np. pozna jesienią) okres rozwoju do stadium inwazyjnego może się znacznie przedłużać.

6. Część larw L3 nie zrzuca wylinek oskórkowych i pozostaje otoczona obydwiema.

e) Okres prepatentny: zależy od wieku zwierząt, ich odporności i pory roku waha cię od 21 do 28 dni.

Dla D. filaria wynosi 4-8 tyg. U jagniąt okres ten jest 4-5 tyg.

f) objawy kliniczne:

1) Kaszel

2) Duszność

3) Wypływ z nosa

Objawy pojawiają się 7 - 8 dnia (po dotarciu larw IV stadium do płuc)

Kaszel pojawia się około 7 - 10 dnia po zarażeniu, przed wystąpieniem duszności i wówczas pst on pierwszym objawem robaczycy płuc

Duszność powstaje w wyniku gromadzenia się wysięku zapalnego, który zatyka mniejsze i większe oskrzela. W tym samym czasie stwierdza się przyspieszenie oddechów nawet do 100. W przypadkach bardzo intensywnego pierwszego zarażenia zwierząt młodych przebieg diktiokaulozy jest zwykle ostry i prowadzi do śmierci w następstwie obrzęku płuc

W tym okresie występują krótkie i rzadkie napady suchego kaszlu, który w miarę pogłębiania się procesu chorobowego staje się częstszy i wilgotny. Prawie równocześnie z wystąpieniem duszności pojawia się jedno- lub obustronny wyciek śluzowy z nosa, w miarę trwania procesu chorobowego przechodzi w śluzowo-ropny, a następnie ropny. W początkowym okresie duszności stwierdza się zaostrzenie szmeru pęcherzykowego płuc, a niekiedy słabe i suche rzężenie

Po kilku dniach rzężenie staje się wilgotne, drobno lub grubobańkowe. Przy opukiwaniu stwierdza się ogniskowe stłumienia. Temperatura ciała może podwyższać się do 40°C, a tętno przyspieszać do 100-120 uderzeń/min

Częstotliwość oddechów może wzrosnąć do 100/min. Poza tymi obserwuje się u chorych zwierząt utratę apetytu, nastroszenie sierści, osowienie, odstawanie od stada, polegiwanie i biegunka.

g) szczepienia: Zaleca się czynne uodparnianie przez podawanie szczepionki zawierającej inaktywowane, inwazyjne larwy D. viviparus. Krajowa szczepionka pod nazwa EL-Dic jest oparta na inaktywowanych promieniami jonizującymi inwazyjnych larwach, których dawka I zawiera - 1000 larw, a dawka II - 1500 law. Termin ważności wynosi miesiąc.

• szczepienia należy przeprowadzać tylko na terenach, na których diktiokaulaza występuje: powinny być one przeprowadzone dwukrotne.

• cielęta poddawane pierwszemu szczepieniu (w lutym lub marcu) powinny ukończyć 4-8 tygodni życia i być zdrowe

• drugie szczepienie (w kwietniu) mające na celu utrwalenie powstającej odporności należy przeprowadzić po 4 - 6 tygodniach. Trzeba chronić szczepione zwierzęta przed zakażeniem diktiokaulozą nie wypuszczać na pastwiska.

• rozpoczęcie wypasu powinno nastąpić 3 - 4 tygodnie po drugim szczepieniu. Dwukrotne podanie szczepionki wywołuje praktycznie długotrwałą odporność (przypuszczalnie trwającą przez cale życie).

h) proflaktyka:

1. Wychów cieląt musi się odbywać w izolacji od zwierzaj starszych, na suchych nie porośniętych trawą okólnikach. Siano i trawa używane do karmienia powinny pochodzić z łąk, na których nie wypasano zwierząt, co daje gwarancję, że są one wolne od larw pasożytów. Do pojenia należy używać wody studziennej. Kał cieląt z okólników należy sprzątać co 3 dni

2. Cielęta urodzone jesienią lub wiosną należy wypasać oddzielnie. Izolować od starszej o rok jałowizny, stanowi ona bowiem (w wiosennym szczycie intensywności diktiokaulozy) główne źródło inwazji.

3. Należy stosować kwaterowy wypas, przy którym należy uwzględniać szybki, trwający w warunkach optymalnych 3 dni rozwój larw do stadium inwazyjnego. Powrót na kwaterę może nastąpić po kilku miesiącach

4. Zaleca się budowanie sztucznych wodopojów umożliwiających higieniczne pojenie i odgradzanie rowów melioracyjnych oraz zbiorników wód stojących znajdujących się na pastwiskach (miejsce inwazji)

5. Zapobieganie dictiokaulozie owiec polega na odrobaczaniu całego pogłowia (Nilverm), po raz pierwszy przed wiosennym wypasem, drugi raz po miesiącu od wypuszczenia na pastwisko i trzeci późną jesienią.

3) Hydatigera taeniaeformis ( Taenia crassicollis) u Fe.

a) morfologia: 15-60 cm długości, walcowaty ryjek na skoleksie, dwa rzędy haków. Jaja z onkosferą z 3 parami haków.

b) występowanie: kosmopolityczny;

c) żywiciel ostateczny: Fe, rzadko Vul;

d) żywiciel pośredni: gryzonie, głównie myszy i szczury;

e) umiejscowienie: j. cienkie;

f) cykl rozwojwy: jaja lub człony z kałem → zjedzenie przez gryzonia → jama brzuszna lub wątroba → onkosfera przekształca się w wągier - Strobilocercus fasciolaris - umiejscawia się u żywiciela pośredniego w wątrobie, w pęcherzykowatej cyście. Uwolniona z cysty larwa ma długość od 3 do 30 cm, członowana z wpukloną główką na przednim, zwężonym końcu ciała. Tylny koniec ciała jest pęcherzykowato rozszerzony → zjedzenie gryzonia → ..

g) okres prepatentny: od 36 do 42 dni.

h) objawy kliniczne: biegunka, zaparcia, wychudzenie, zahamowanie wzrostu;

4) Gzawice żołądkowo-jelitowe Eq → gesterofiloza.

Gatunek: Gastrophilus intestinalis (giez jelitowy)

a) morfologia dorosłego: Owady dość duże (12-15 mm) żółtawo-brunatno-czarno zabarwione. Ciało tych owadów jest gęsto owłosione, skrzydła przezroczyste z ciemnymi plamami. Mają 3 przyoczka; narządy gębowe uwstecznione; pokładełko długie, zagięte pod odwłok.

b) morfologia larwy: W żołądku larwy III stadium długości 20 mm, zbudowane są z 12 segmentów uzbrojonych na brzegach dość dużymi kolcami.

c) żywiciel: koń, osioł i muł.

d) umiejscowienie: żołądek;

e) cykl rozwojowy:

• Dojrzałe gzy występują w pełni lata;

• Samice po zapłodnieniu atakują konie i składają 900-1500 jaj, przylepiając je do włosów przednich kończyn, w okolicy barków i na bokach ciała.

• Jaja G. intestinalis są dość duże i zaopatrzone w wieczko.

• W ciągu I-2 tygodni rozwija się w jaju larwa I stadium.

• W momencie ogryzania przez konia swędzących miejsc (na skutek drażnienia przez larwy) następuje masowe wylęganie się larw, które po dostaniu się do jamy ustnej konia wnikają w błonę śluzową języka, gdzie pozostają przez 21-28 dni, odbywają pierwszą linkę.

• Przekształcają się w larwę II stadium.

• Larwy opuszczają błonę śluzową języka zostają połykane i umiejscawiają się w żołądku (na błonie śluzowej części wpustowej), gdzie przebywają około 9-10 miesięcy, rosną i po kolejnej lince osiągają III stadium larwalne.

• Dojrzałe larwy III stadium opuszczają żywiciela wraz z kałem w końcu wiosny lub na początku lata;

• Okres poczwarki trwa, w zależności od warunków klimatycznych, od 3 do 7 tygodni.

Gatunek: G. nasalis, syn. G. veterinus (giez dwunastniczy)

a) morfologia imago: Giez ten ma długość do 13 mm, w zasadzie jest czarno zabarwiony. Skrzydła dość szerokie, przezroczyste, z żółtym użytkowaniem i pozbawione plam. Pokładełko dość grube, czarno zabarwione.

b) morfologia larwy: Larwy III stadium długości około 20mm, uzbrojone jednym rzędem kolców zlokalizowanych na przednich krawędziach II-VII segmentów włącznie.

c) żywiciel: koń i osioł;

d) umiejscowienie: dwunastnica, rzadko żołądek;

e) cykl rozwojowy:

• Samice G. nosalis składają około 500 jaj, przyklejając je na włosach okolicy międzyżuchwowej;

• Po 18-24 dniach, wylęgają się larwy I stadium, które wędrują po włosach i skórze do jamy ustnej konia, umiejscawiają się na dziąsłach oraz podniebieniu i tu osiągają II stadium larwalne;

• Po przełknięciu lokalizują się w dwunastnicy, gdzie pasożytują i przekształcają się w larwę III Stadium

• Okres poczwarki trwa do 24 dni;

Gatunek: Gasterophilus haemorrhoidalis (giez odbytniczy)

a) morfologia imago: Owady średniej wielkości (9-11 mm), o barwie ciemnobrązowej. Skrzydła przezroczyste, z brązowym użytkowaniem. Odwłok smukły, wydłużony; pokładełko długości około 1/3 długości odwłoka.

b) morfologia larwy: Larwy III stadium, długości około 18 mm, są smukłe. Poszczególne segmenty (od II do VII) po brzusznej stronie uzbrojone są dwoma rzędami kolców.

c) żywiciel: koń;

d) umiejscowienie: żołądek;

e) cykl rozwojowy:

• Przed opuszczeniem żywiciela umiejscawia się na pewien okres w prostnicy.

• Samice tego gatunku gza składają na włosach warg około 200 jaj. Jaja 8ą duże, czarne z prążkowanym przydatkiem czepnym. Larwy po wylęgnięciu przedostają się na błonę śluzową jamy ustnej, a następnie do żołądka. Okres poczwarki trwa od 16 do 28 dni.

• Loty G. haemorrhoidalis odbywają się w lipcu i sierpniu.

Gatunek: Gasterophilus pecorum (giez kolcogłowy)

a) morfologia imago: Gzy dość duże (13-16 mm), o jasnobrązowym tułowiu i czarnym odwłoku. Skrzydła lekko przydymione, z trzema jaśniejszymi plamami u samca. Pokładełko krótkie.

b) żywiciel: Eq, osioł, Bo, Ho;

c) umiejscowienie: żołądek;

d) cykl rozwojowy:

• Przed opuszczeniem żywiciela umiejscawia się na kilka dni w prostnicy.

• Samice G. pecorum składają po kilka jaj poza żywicielem na liściach traw. W sumie jedna samica może złożyć do 2500 dość charakterystycznych jaj, długości 0,9 mm, czarno zabarwionych, zaopatrzonych w pędzelkowaty przydatek czepny.

• Po około tygodniu w jajach wykształcają się larwy, które zachowują żywotność bardzo długo, bo przez 9 miesięcy

• Konie ulegają zarażaniu podczas zjadania trawy lub siana z jajami tego gatunku gza.

• Larwy w jamie ustnej, po opuszczeniu skorupek jajowych, lokalizują się u nasady języka, rozwijają się do II stadium, a następnie po przełknięciu pasożytują w dwunastnicy jako larwy III stadium.

• Okres poczwarki twa 12-24 dni.

• Dojrzałe imago odbywają loty w lipcu.

Gatunek: Gasterophilus inermis(giez prostnicy)

a) morfologia imago: Gzy średniej wielkości (9-11 mm), o żółtobrunatnym odwłoku; skrzydła z ciemnymi plamami; pokładełko krótkie.

b) morfologia larwy: Larwy III stadium są małe, nie przekraczają bowiem 15 mm długości. Uzbrojone słabo widocznymi, jasnymi, krótkimi kolcami.

c) żywiciel: Eq;

d) umiejscowienie: prostnica;

e) występowanie: rejony Morza Śródziemnego;

f) cykl rozwojowy:

• Samice składają około 350 jaj na policzkach konia. Jaja, żółtawe, mają poprzecznie prążkowaną skorupkę i długi przydatek czepny.

• Larwy I stadium wnikają w skórę i wędrują w niej do kąta ust, a następnie do błony śluzowej jamy ustnej, gdzie osiągają II stadium larwalne;

• Przewód pokarmowy → odbytnica → larwa III stadium → 3-4 tygodnie;

• loty od końca czerwca do początku sierpnia; południe Europy;

Gatunek: Gasterophilus nigricornis (giez czarnorogi);

a) morfologia imago: Owady średniej wielkości (10-11 mm), zasadniczo czarnej barwy. Skrzydła przezroczyste, z brunatnożółtawym użytkowaniem.

b) morfologia larwy: Larwy III stadium, są zielone, uzbrojone na poszczególnych segmentach jednym rzędem kolców.

c) żywiciel: Eq;

d) umiejscowienie: prostnica;

e) cykl rozwojowy:

• Samice składają jaja (do 350) na włosach okolicy szczęk i u nasady nosa. Jaja są smukłe, długości 0,83 mm i mają żółtawą, poprzecznie prążkowaną skorupkę.

• Larwy I stadium, już po około 5 dniach wykluwają się z jaja, wędrują czynnie do jamy ustnej, wnikają w błonę śluzowa policzków, gdzie w ciągu 20-30 dni linieją.

• Larwy II stadium umiejscawiają się głęboko w błonie śluzowej dwunastnicy, powodując tworzenie się guzków, na wierzchołkach których widoczne są ostatnie segment larwy.

• Larwy III stadium opuszczają żywiciela wiosną.

• Stadium poczwarki trwa 30-34 dni.

• Loty dojrzałych owadów odbywają się w czerwcu.

• W naszym klimacie pojawiają się one w pełni lata, budząc wyraźny niepokój atakowanych koni.

f) objawy kliniczne:

• Na przykład larwy I stadium G. inermis, wędrując w skórze policzków do kąta ust, powodują smugowate stany zapalne skóry, często pozbawionej w tych miejscach włosów, pokrytej strupami. W kącie warg, w wyniku skupienia się larw, może dojść do owrzodzenia.

• Po umiejscowieniu się w błonie śluzowej jamy ustnej wywołują stan zapalny.

• Obecność larw III stadium w żołądku przyczynia się do powstawania kraterowatych uszkodzeń błony śluzowej, nadżerek i owrzodzeń.

• Umiejscowienie się większej liczby larw w gruczołowej i odźwiernikowej części żołądka upośledza czynność wydzielniczą i zakłóca przesuwanie się treści pokarmowej, co prowadzić może do rozszerzenia żołądka.

• Lokalizacja larw w dwunastnicy powoduje również stany zapalne.

• W przebiegu tej inwazji w okresie jesienno-zimowym, dominują objawy ze strony przewodu pokarmowego, wyrażające się: utratą apetytu, zaburzeniami w trawieniu i postępującym wychudzeniem, objawami morzyskowymi i niedokrwistością.

• Obecność larw w prostnicy powodować może częste napinanie do oddawania kału oraz świąd odbytu.

g) apy:

• Stwierdza się je w miejscach lokalizacji larw (np. błonie śluzowej żołądka czy dwunastnicy) w postaci okrągłych kraterowatych wgłębień z ubytkami nabłonka i oznakami wytwórczego zapalenia na obwodzie.

• Nierzadko obserwować można owrzodzenia sięgające do błony podśluzowej.

• Wyjątkowo stwierdza się przebicie ściany żołądka i zapalenie otrzewnej.

Zestaw 13

1) Opistorchis felineus.

2) Eurytrema pancreaticum (przywra trzustki).

a) morfologia: 1-1,5 cm, podobna do motyliczki. Jaja ciemnobrunatne, zawierają miracidium.

b) występowanie: Azja Pd, Brazylia;

c) żywiciel pośredni: ślimaki lądowe z rodzaju Bradybaeria, koniki polne (Conocephalus);

d) żywiciel ostateczny: Bo, Ov, Cap, bawoły;

e) umiejscowienie: przewody trzustki, jelito cienkie;

f) cykl rozwojowy: z kałem → ślimak → przewód pokarmowy → miracidium → trzustkowątroba → sporocysty macierzyste → sporocysty potomne → cerkarie → wydalenie → konik polny → metacerkarie → zjedzenie przypadkowe.

g) objawy kliniczne:

• silna inwazja wywołuje sporadycznie chorobę syndrom wyniszczenia

• brak jest specyficznych objawów lecz wyraźnie stwierdza się utratę wagi

• silna inwazja może prowadzić do pogrubienia przewodów trzustki i ich włóknienia

• przywry mogą być również w tkance parynchymalnej trzustki. Stan ten prowadzi do przewlekłego śródmiąższowego zapalenia trzustki;

3) Leishmaniozy u Ho.

a) leiszmanioza skórna:

Gatunek: Leishmania tropica

• forma miejska na Bliskim Wschodzie

• Niewielkie zmiany skórne, suche, pojedyncze w postaci nacieku komórkowego, rzadko wrzodziejącego, cofające się samoistnie po kilku miesiącach, pozostawiające niewielką bliznę;

Gatunek: Leishmania major

• Forma wiejska na środkowym wschodzie, w Chinach, Indiach, Afryce, Ameryce Środkowej i Południowej

• Zmiany skórne liczne, sączące, dające owrzodzenia o uniesionym brzegu.

• Zmiany goją się po dłuższym czasie, tworząc, zapadniętą, nieregularną bliznę

Gatunek: Leishmania mexicana

• W Ameryce Środkowej i Południowej

• Liczne zmiany nawracające (chiclero ulcer);

b) leiszmanioza śluzówkowo-skórna:

Gatunek: Leishmania brasiliensis

• Zmiany naciekające i wrzodziejące skóry, błony śluzowej, chrząstek nosa lub podniebienia twardego, prowadzące do destrukcji tkanek i oszpecenia twarzy.

• Zmiany te ustępują samoistnie.

• Z trudem są leczone paromomycyną i amfoterycyną B.

c) Leiszmanioza trzewna (Kala-azar):

Gatunek: Leishmania donowani u młodzieży i osób dorosłych w Afryce, Iranie, Indiach, Chinach

Gatunek: Leishmania infantum u dzieci w Afryce Północnej, Europie Południowej

Gatunek: Leishmania chagasi w Ameryce Środkowej i Południowej

• W miejscu ukłucia przez przenosiciela - ćmianki z rodzaju Plebotomus lub Lutzomyia

• Powstaje mały, guzkowaty naciek tzw. leiszmanioma w którym pasożyt może ulec likwidacji.

• W przypadku osłabionej odporności dochodzi do uogólnienia zarażenia.

• Okres wylęgania waha się od 2 tygodni do 18 miesięcy

• Uogólnionemu zarażeniu towarzyszy hepatosplenomegalia, nieregularna gorączka (często z dwoma szczytami w ciągu dnia i poty przy początkowo dość dobrym stanie ogólnym chorego);

• Powoli rozwija się odczyn układu siateczkowo-śróbłonkowego na szybko mnożącego się pasożyta prowadzący do powiększenia śledziony, wątroby, węzłów chłonnych.

• Rozwija się niedokrwistość normochromiczna i normocytarna oraz leukopenia, eozynofilia jest mała

• Nie leczona leiszmanioza trzewna jest śmiertelna w ciągu kilku tygodni lub lat.

4) Chrysops silacea (Ślepak):

a) występowanie: bardzo pospolite. Postacie dorosłe ślepaków mają duży zasięg lotu. Są silne i aktywne szczególnie w godzinach popołudniowych. Występują one także w górach do wysokości 3000 m. Pojawiają się dość często masowo w strefach klimatu umiarkowanego i tropikalnego.

b) morfologia: Owady średniej wielkości, 10-14 mm długości, ciemno zabarwione. Skrzydła ciemnoszare z wyraźnym charakterystycznym deseniem. Czułki dłuższe od głowy. Oczy ze złotymi i czerwonymi smugami. Narządy gębowe (tnąco-liżące) przystosowana są do pobierania krwi i połykania pokarmów płynnych. Odwłok złożony z siedmiu segmentów oraz dwóch przekształconych w hypopygium. Samce odżywiają się sokami roślinnymi. Larwy żyją w wodzie i są dość ruchliwe.

c) cykl rozwojowy: Samice ślepaków składają jaja na roślinach, kamieniach, korzeniach i glebie, głównie w miejscach wilgotnych. Wylęgające się z jaj larwy dostają się do wody lub wilgotnej gleby. Dość często występują także w mule. W czasie rozwoju występuje 7-9 stadiów larwalnych. Postacie larwalne ślepaka zasiedlają płytkie zbiorniki wodne. Są robakowate i ruchliwe. Postacie larwalne żywią się mikroorganizmami i szczątkami roślin. Z wyjątkiem rodzaju Chrysops postacie larwalne innych ślepaków są drapieżne i wydzielają ślinę z toksynami. Larwy mają narządy gębowa typu gryzącego, mogą przegryzać także skórę człowieka. Dorosłe larwy przemieszczają się do miejsc suchych, w których następuje przepoczwarzenie. Stadium nieruchomej poczwarki trwa krótko (ok 12 dni). W klimacie umiarkowanym i chłodnym poczwarki są w stadium zimującym. Poczwarki nie wytwarzają kokonu. Samice ślepaków mogą się karmić krwią kręgowców w tym człowieka.

d) epizootiologia: Samice ślepaków i innych Tabanidae żywią się krwią kręgowców. Wyróżnia się wśród nich gatunki antropofilne i zoofilne. Ślepaki nie atakują ptactwa. Przy masowym występowaniu są szczególnie dotkliwe dla ssaków kopytnych za względu na toksyny występujące w ich silnie oraz bolesność ukłuć i powodować groźne stany alergiczne

Ślepaki z rodzaju Chrysops mogą mech przenosić liczne choroby zwierząt hodowlanych i dzikich. Zazwyczaj jednorazowo pobierają od żywicieli małe ilości krwi, co zmusza ja do pobierania od kilku żywicieli w dość krótkich odstępach czasu. Są wektorami świdrowców, np. Trypanosoma evansi u bydła, wielbłądów, koni, osłów itp. Owady te mogą także przenosić inne pierwotniaki, np. Aneplasma marginale wywołujące choroby u bydła, owiec i dzikich zwierząt przeżuwających. Ślepaki mogą czynnie w sensie biologicznym przenosić nicienie z rodzaju Filaria (Loa loa). które wywołuj chorobą zwaną także robaczycą oczną, chorobą kalabarską lub obrzękiem przelotnym. Mogą być mechanicznymi przenosicielami licznych chorób u zwierząt hodowlanych i łownych, np świdrowców Trypanosoma evansi, które są pasożytami krwi wielbłądów, koni, osłów, mułów, bydła, a także psów, kotów, świń i słoni. Ślepaki przenoszą także zarazę stadnicza u koni, osłów i mułów.

Zestaw 14

1) Kokcydioza królików(eimerioza);

a) morfologia:

	oocysta	mikropyle	czas sporulacji	Lokalizacja
E. coecicola	Żółtawa, lub brązowa, eliptyczna	tak	4 dni	j. cienkie i j. grube
E. exigua	Bezbarwna, kulista	nie	1 dzień	j. cienkie
E. flavescens	Żółtawa, jajowata	nie	4 dni	j. cienkie i j. grube
E. intestinalis	Żółtawa, brązowa	tak	3 dni	j. cienkie i j. grube
E. irresidua	Żółtawa, eliptyczna	tak	4 dni	j. cienkie
E. magna	Ciemnożółta, owalna	tak	2-3 dni	j. cienkie
E. media	Różowa, eliptyczna	tak	2 dni	j. cienkie
E. perforans	Bezbarwna, eliptyczna	tak	1-2 dni	j. cienkie
E. piriformis	Żółtawa, brązowa, gruszkowata	tak	4 dni	j. cienkie i j. grube
E. stiedai	Bezbarwna, eliptyczna	tak	2-3 dni	przewody żółciowe
E. vejdovskyi	Różowa, owoidalna	tak	2 dni	j. cienkie

b) występowanie: powszechne;

c) żywiciel: królik;

d) cykl rozwojowy: sporulowane oocysty, zawierające 4 sporocysty, po 2 sporozoity w każdej → przewód pokarmowy królika → uwolnienie sporozoitów → wnikanie do miejsc docelowych → schizogonia → gamogonia → oocysty (z zygotą) → wydalanie z kałem → sporulacja →

e) okres prepatentny: 4-16 dni;

f) objawy kliniczne:

• jelita: utrata apetytu, osowiałość, zaburzenia trawienia, kał ze śluzem, potem możliwe zaparcia, wzdęcia, kał z krwią, wysoka śmiertelność;

• wątroba: bezobjawowo lub jedynie spadek masy ciała. Przy intensywnych inwazjach - dysfunkcja wątroby (uszkodzenie przewodów żółciowych), wzdęcia, żółtaczka, powiększona wątroba, utrata apetytu, spadek masy ciała.

g) apy: wychudzenie, jelita wzdęte, wypełnione wodnistą treścią, zmieniona zapalnie błona śluzowa jelit, z widocznymi białymi ogniskami. Powiększenie wątroby, pod torebką białawe guzki różnej wielkości, wypełnione serowatą masą.

2) Paragonimus westermani.

a) morfologia: 8-16 mm (1 cm), czerwonobrunatny, duże przyssawki, krótka macica. Jaja z niewykształconym miracidium.

b) występowanie: Jest rozprzestrzeniona na Dalekim Wschodzie; pasożytuje w płucach (parami w cystach) głównie u ludzi, a także u psów, kotów i świń.

c) żywiciel pośredni: I - ślimaki z rodzaju Melania, II - słodkowodne skorupiaki (Potamon spp, Ascecus, Combarus);

d) cykl rozwojowy: jaja → ślimak → miracidium → sporocysty → redie → skorupiaki → cerkarie → Ho, Su, Ca, Fe → parami w płucach lub na opłucnej;

e) objawy kliniczne: Zarażenie następuje przez spożywanie surowych skorupiaków. Inwazja tego gatunku przywr wywołuje objawy zapalenia oskrzeli i płuc, kaszel i krwioplucie.

3) Taenia hydatigena.

a) morfologia: 1-5 m, Skoleks z 4 przyssawkami i 2 wieńcami haków, pojedynczy komplet narządów rozrodczych męskich i żeńskich. W członach macicznych od głównego człona odchodzi 5-10 odgałęzień bocznych;

b) żywiciel pośredni: Ov, Bo, Su;

c) żywiciel ostateczny: Ca, Fe, Vul, Lu;

d) umiejscowienie: j. cienkie;

e) cykl rozwojowy: zjedzenie onkosfery → przewód pokarmowy → naczynia krwionośne → wątroba → Larwa Cysticercus tenuicollis — wągier cienkoszyjny, kształtu pęcherza (zbudowany z dwóch warstwa, oskórkowej i mezenchymatycznej) wielkości do jaja kurzego, z wpuklonym skoleksem, osadzony na długiej cienkiej szyjce umiejscawia się na błonach surowiczych, często na sieci, krezce, pod torebką wątroby, rzadziej na otrzewnej i opłucnej żywiciela pośredniego → zjedzenie narządów wewnętrznych z wągrami;

d) okres prepatentny: 6-8 tyg;

e) objawy kliniczne: wągrzyca sieciowa u Ru.

4) Argas:

Gatunek: Argas polonicus - Obrzeżek polski

a) morfologia: Dymorfizm płciowy słabo zaznaczony, widoczny w budowie otworu płciowego. Idiosoma dorosłych i nimf jest podłużnie owalna, zwężająca się ku przodowi. Pokrywy idiosomy skórzaste, zbudowane głównie z rozciągliwego oskórka. Oskórkiem twardym pokryte SA płytki genitalne samców, tarczki oddechowe, zawory odbytowe, a także liczne drobne skleryty, tzw. Dyski. Larwy są sześcionogie.

b) cykl rozwojowy: Pasożyt gniazdowo-norowy

Występuje przeważnie w synantropijnych i sesmisynantropijnych siedliskach na strychach i wieżach budowli, gdzie jego głównymi żywicielami są gołębie (Columbia livia domestica). Znane są również przypadki atakowania ludzi.

Obrzeżki polskie są pasożytami o nocnej aktywności. Rzadko zdarza się, że pojedyncze okazy podrażnione w środku dnia, chodzą po murze. Żerują w sposób typowy dla obrzeżków, pasożytów ptaków. Larwy wolno - około 6 dni.

Nimfy i postacie dorosłe szybko - od kilkunastu minut do około 2 godzin. Dzień spędzają w ukryciu w szparach i załomach murów w pobliżu gniazd żywicieli. Zwykle w jednej szparze skupionych jest po kilka okazów w różnych stadiach rozwojowych i o różnym stanie najedzenia. Zimę przebywają ukryte głęboko w murze. Najwcześniej obserwowano obrzeżki polskie na powierzchni ścian i w płytkich szparach w pierwszych dniach kwietnia.

Maksimum pojawienia się przypada w lipcu i sierpniu, w cieplejsze lata do początków września. Mają wielożywicielowy cykl rozwojowy. Ogólny charakter cyklu rozwojowego obrzeżka polskiego jest następujący:

Jajo - > larwa-> nimfa (dwa do czterech stadiów) ->postać dorosła (samiec lub samica)

W warunkach naturalnych samice A. polonius składają jaja od połowy lipca do sierpnia. Zwykle kilka samic składa jaja w tej samej szparze, tworząc znaczne ich skupiska. Prawdopodobnie czas rozwoju lub przypadający na ciepły okres roku w większości przypadków jest krótszy niż miesiąc.

W warunkach laboratoryjnych wynosi średnio 35 dni w temp 22°C, a 15 dni w temperaturze 30°C i 12 dni w temperaturze 37°C. Pełny cykl rozwojowy obrzeżka polskiego w warunkach laboratoryjnych wynosił: około 236 - 300 dni w przypadku samców, około 242-305 dni w przypadku samic.

c) znaczenie epidemiologiczne: brak danych.

Gatunek: W Polsce występują również obrzeżki nietoperzowe (A.vespertilionis). Są aktywne w dzień i stanowią zagrożenie dla ludzi przebywających w dzień w kryjówkach nietoperzy (strychy, poddasza, piwnice, jaskinie itp.).

Gatunek: Argas reflexus - Europejski obrzeżek gołębi

a) morfologia: bardzo podobny do obrzeżka polskiego i różni się drobnymi szczegółami morfologicznymi.

b) cykl życiowy: Obrzeżek gołębi jest pasożytem gniazdowo-norowym. Wszystkie znane jego polskie stanowiska znajdują się w siedliskach synantropijnych (strychy, poddasza kościołów, biurowców i domów mieszkalnych oraz gołębników), wszędzie tam, gdzie gnieżdżą się gołębie, główni żywiciele tych kleszczy). Często atakują ludzi, szczególnie w przypadkach, gdy braknie gołębi lub gdy nadmiernie wzrośnie liczebność ich lokalnej populacji. Nocnik:] Pełny cykl rozwojowy europejskiego obrzeżka gołębiego trwa w warunkach naturalnych 204 lata, najczęściej 3 lata.

c) epidemiologia: Żerowanie obrzeżków wywołuje u atakowanych ludzi stres oraz reakcje alergiczne (obrzęk z rumieniem, świąd, ból, gorączka, osłabienie) i zatrucia (nudności, biegunka, zawroty i bóle głowy, stan niepokoju, przyspieszenie tętna i oddechu, omdlenia) o różnym stopniu nasilenia. A.reflexus zaliczany jest do gatunków mogących powodować także paraliż kleszczowy.

Zestaw 15

1) Alaria alata (alarioza).

a) morfologia: Długości 3—6 mm. „Uszka" dobrze rozwinięte. Przedni odcinek ciała długi, spłaszczony, w tylnej części rozszerzony. Tylny odcinek krótki, zaokrąglony. Narząd czepny poza przyssawką brzuszną.

b) żywiciel ostateczny: Vul, Lu, Ca, Fe;

c) żywiciel pośredni: I - ślimak (Planorbis, Spiralina, Vortex), II - kijanki lub dorosłe żaby;

d) cykl rozwojowy: Z jaj wydalanych do wody rozwija się miracidium po 25 dniach. Wnika do ślimaka zatoczka i umiejscawia się w trzustkowątrobie i przekształca się w sporo cystę macierzystą a ta w sporo cysty potomne. Brak redii. Cerakarie typu furkocerkarii opuszczają sporocysty i wydostają się ze ślimaka, aby wniknąć do drugiego żywiciela tj. żaby lub kijanki żaby gdzie przekształcą się w inwazyjne metacerkarie.

e) objawy kliniczne: brak.

2) Babesia canis.

a) morfologia: wielkość do 6 µm, głównie w RBC, parami, gruszkowatego kształtu, połączone węższym końcem. Możliwa także postać ameboidalna lub pierścieniowata. Rzadko w osoczu.

b) 3 podgatunki: B. canis canis, B. canis vogeli, B. canis rossi. W Europie tylko B. canis canis.

c) żywiciel ostateczny: kleszcze ( Dermacentor marginatus, D. reticulatus, D. pictus, Rhipicephalus, Haemophysalis);

d) żywiciel pośredni: Ca.

e) cykl rozwojowy: wraz ze śliną do skóry sporozoity → trofozoity →2 merozoity → opuszczenie krwinek → krótki pobyt w osoczu → RBC (mogą je opuszczać bez uszkodzenia) → kilka pokoleń → gamonty → pobranie przez kleszcze → przewód pokarmowy → gamety → zapłodnienie → ookineta → pełzanie do różnych narządów kleszcza → ślina → sporozoity lub jajniki → oocyty → dalszy podział ookinet w nimfach i imago;

3) Tasiemce drobiu, gęsi i kaczek - cestozy.

Gatunek: Davainea proglottina (rodzina: Davaineidae)

a) morfologia: 0,5-3 mm. Kurczliwy ryjek + 2 wieńce drobnych haków. Małe przyssawki z drobnymi kolcami. Strobila z 4-9 członów.

b) występowanie: kosmopolityczna;

c) żywiciel pośredni: różne gatunki lądowych ślimaków, głównie z rodzaju Deroceras;

d) cykl rozwojowy: ostatnie człony pojedynczo się odrywają → na zewnątrz → rosną do wielkości 2 mm → uzyskują zdolność pełzania po podłożu → zjedzenia przez ślimaka → 3 tygodnie → cysticerkoidy → ..

e) okres prepatentny: 2 tygodnie;

Gatunek: Raillietina cesticillus

a) morfologia: 9-13 cm, poduszeczkowaty ryjek + 2 wieńce drobnych haków, drobne przyssawki. Macica zbudowana z torebek, w każdej torebce 1 jajo.

b) występowanie: kosmopolityczna.

c) żywiciel pośredni: liczne gatunki chrząszczy z rodzajów Anisotarsus, Amora, Harpalus;

d) cykl rozwojowy: cysticerkoid rozwija się w chrząszczach w ciągu 3-4 tygodni.

e) okres prepatentny: 2-3 tygodnie;

Gatunek: Raillietina echinobothrida

a) żywiciel pośredni: mrówki z rodzajów Tetramorium i Pheidole.

b) okres prepatentny: około 3 tygodni.

Gatunek: Raillietina tetragona

a) żywiciel pośredni: muchy i mrówki z rodzajów Tetramorium i Pheidole.

b) okres prepatentny: około 3 tygodni.

Gatunek: Amoebotaenia cuneata s. A. sphenoides( rodzina: Dilepididae)

a) żywiciel pośredni: dżdżownice z rodzajów Helodrilus, Pheretina, Octenodrilus, Allolobophora i in.

b) Cysticerkoid rozwija sic w ciągu 14 dni.

c) okres prepatentny: około 30 dni.

Gatunek: Choanotaenia infundibulum

a) żywiciel pośredni: mucha domowa, konik polny i wiele gatunków chrząszczy z rodzajów Geotrupes, Aphodius.

b) rozwój cysticerkoidu trwa w zależności od gatunku żywiciela pośredniego i temperatury od 17 do 48 dni.

c) okres prepatentny: w granicach 2-3 tygodni.

Gatunek: Echinolepis carioca, syn. Hymenolepis carioca

a) żywiciel pośredni: kałożerne chrząszcze.

b) okres prepatentny: około 2 tygodni. Hymenolepididioza.

c) epidemiologia:

1. Występowanie tasiemczycy u kurowatych jest uzależnione od:

- sposobu chowu.

- obecności żywicieli pośrednich,

- odpowiednich warunków środowiskowych i glebowych niezbędnych do występowania tych żywicieli.

2. Na zarażenie zwykle narażone są ptaki przebywające na wybiegach, chociaż i w warunkach hodowli przemysłowej (zamkniętej), może wystąpić inwazja takich tasiemców, jak Raillietina cesticillus i Choanotaenia infundibulum.

3. Jest to możliwe w przypadku pojawienia się żerujących na drobiowej paszy chrząszczy, które pełnie mogą również rolę żywiciela pośredniego tych tasiemców.

d) objawy kliniczne:

1. Przebieg choroby i nasilenie objawów klinicznych zalezą od intensywności inwazji, gatunku pasożyta i wieku ptaków.

2. Szczególnie chorobotwórcze są tasiemce z rodziny Davaineidae. a najbardziej wrażliwe są kurczęta w wieku do 8 tygodni.

3. W przypadkach intensywnej inwazji (zwłaszcza D. proglottina) stwierdza się posmutnienie, osłabienie apetytu, biegunkę, niedokrwistość i postępujące wychudzenie.

4. Niekiedy objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, np. niedowład nóg.

5. Inwazje innych gat powodują zmniejszenie przyrostów wagowych, spadek nieśności i stopniowo postępujące wychudzenie.

e) apy:

• Wychudzenie, oznaki niedokrwistości, zapalenie nieżytowe jelit niekiedy z obecnością wybroczyn w błonie śluzowej.

• W przypadku inwazji Raillietina echinobothrida w miejscu wniknięcia skoleksów stwierdza się w błonie śluzowej obecność guzków, często widocznych od błony surowiczej jelita.

• Guzki te mogą zawierać główki tasiemca, a z czasem ulegają zserowaceniu lub zwapnieniu.
  

4) Tasiemczyce gęsi i kaczek - hymenolepididozy:

Gatunek: Drepanidotaenia lanceolata

a) żywiciel pośredni: skorupiaki planktonowe z rodzaju Cyclops i Diaptomus.

b) okres prepatentny: 15-19 dni.

c) umiejscowienie: j. cienkie gęsi i kaczek;

Gatunek: Drepanidotaenia przewalskii

a) umiejscowienie: j. cienkie gęsi;

Gatunek: Fimbriaria fasciolaris

a) umiejscowienie: j. cienkie kaczek i gęsi;

Gatunek: Hymenolepis setigera

a) umiejscowienie: j. cienkie kaczek, w Polsce także gęsi;

Gatunek: Diorchis stefanskii

a) umiejscowienie: j. cienkie kaczek i gęsi;

b) źródła zakażenia:

1. Zbiorniki wodne (jeziora, stawy z wyjątkiem rzek o wartkim prądzie), w których żyją żywiciele pośredni - skorupiaki planktonowe

2. Rezerwuarem inwazji są zwykle dzikie ptaki wodne, będące czysto bezobjawowymi nosicielami pasożytów.

3. Kaczki i gęsi domowe, które uległy zarażeniu stają się dodatkowym, szczególnie niebezpiecznym rezerwuarem inwazji, rozsiewając bowiem duże ilości jaj przyczyniają się do masowego zarażania planktonu postaciami inwazyjnymi.

c) objawy kliniczne:

• U gęsi najczęściej występującym i najbardziej chorobotwórczym tasiemcem jest Drepanidotaenia lanceotata. Młode gęsi (w wieku od 2 tygodni do 5 miesięcy) mogą ulegać masowej inwazji, która może przebiegać ze znaczną śmiertelnością

• Początkowo pojawia się biegunka utrata apetytu i wzmożone pragnienie. W miarę trwania choroby dochodzi do zachamowania rozwoju i ogólnego wyniszczenia

• Ptaki stają się osowiale i odstają od stada.

• Niekiedy występują objawy nerwowe w postaci utraty równowagi, przewracanie się, przyjmowanie nienaturalnej postawy, objawy te po 1-2min nagle ustępują

d) apy:

1. Ogólne wyniszczenie,

2. Nieżytowe, czasem krwotoczne zapalenie jelita cienkiego,

4. Zaczopowanie światła jelit

4) Phlebotomus papatasi - Ćmianka

a) morfologia: Owady te to w większości małe okazy 1,2-3,7 mm długości, koloru brunatnożółtego. Oczy duże, czarne

Ćmianki, mają narządy gębowe typu kłująco-ssącego. Kłujka ćmianek jest nieco krótsza niż u komarów. Miedzy czułkami umiejscowiony jest nadustek (clipeus), który tworzy kłujkę. Krew żywicieli pobierają wyłącznie samice, zazwyczaj wieczorem i w porze nocnej, a znacznie rzadziej w dzień. U samic tego gatunku na stronie brzusznej znajduje się spermateka składająca się z chitynowego pnia oraz z torebki złożonej z 9-10 członów.

b) Ćmianki (Psychodidae) jest to nowa polska nazwa rodziny, która obejmuje rodzaje Phlebotomus i Lutzomyia.

c) cykl rozwojowy: Podobnie jak inne muchówki mają rozwój z przeobrażeniem zupełnym. Z jaj rozwijają się robakowate, wyraźnie segmentowane larwy. Na siedmiu segmentach odwłokowych występują pseudopodia. Poczwarki są ruchliwe, przytwierdzone szczecinkami do wylinki larwalnej. Rozwój jednego pokolenia uzależniony jest głównie od warunków termicznych i żywieniowych. W gorącym klimacie pełny rozwój tego gatunku przebiega w czasie od 1 do 2,5 miesiąca. U ćmianek stwierdzono kilka pokoleń w ciągu roku. Optymalna temperatura rozwoju waha się w granicach 26-30°C. Rozwój ćmianek w klimacie tropikalnym przebiega w ciągu całego roku. W ciągu dnia postacie dorosłe chronią się w siedliskach wilgotnych. Dość często występują one w norach zwierząt, których krwią mogą się odżywiać. Na terenach afrykańskich ćmianki zasiedlają kopce termitów. Pasożyty te, podobnie jak komary, atakują ludzi i zwierzęta wieczorem i nocą. W miejscach zacienionych mogą także atakować żywicieli w porach przedpołudniowych i popołudniowych. Żywicielami tego gatunku są ssaki, w tym człowiek, a niekiedy także ptaki, gady i płazy.

d) epidemiologia: Na ukłucia tych owadów narażone są u człowieka wszystkie odkryte części ciała (twarz, szyja, ręce itp.). U zwierząt ćmianki atakują głównie pysk, wymiona, srom oraz okolice ciała okryte cienką, rzadziej owłosioną skórą. Na Bliskim Wschodzie reakcje uczuleniowe u wielu wrażliwych osób znane są pod nazwą choroby „harra".

W strefie klimatu tropikalnego ćmianki są przenosicielami choroby znanej pod nazwą czarnej febry (kala-azar), Lejszmanioza narządowa, (trzewna). Chorobę wywołują pasożytnicze pierwotniaki Leishmania donovani.

Najczęściej występuje w Azji, Ameryce Południowej oraz Afryce. Phlebotomus papatasi może przekazywać także zoonozę wywoływaną przez Leishmania tropica. Choroba występuj w Afryce, Am Południowej, Azji oraz w Europie i znana jest pod nazwą leiszmaniozy skórnej, pendyny albo pendynki lub też wrzodu wschodniego. Naturalnym rezerwuarem tego pasożyta są psy, koty i różne gatunki gryzoni. Ćmianki są także przenosicielami choroby o nazwie gorączka papatasi (gorączka trzydniowa) o podłożu wirusowym. W Ameryce Środkowej i Południowej niektóre gatunki ćmianek z rodzaju Lutzomyia są przenosicielami leiszmaniozy amerykańskiej o nazwie Espundia. jest to choroba jamy ustnej, błon śluzowych nosa i skóry. Lutzomyia verrucarum jest przenosicielem z małp i psów na ludzi brodawczakowości peruwiańskiej, którą wywołuje Bartonella bacilliformis.

Zestaw 21

1) Izosporoza u Su.

2) Hydatigena taeniaeformis u Fe → patrz Zestaw 7, pytanie 3.

3) Syngamoza u ptaków → patrz zestaw 4, pytanie 1.

4) Anopheles spp.

a) Uznano, że w Europie można wyróżnić około siedmiu gatunków w tym w Polsce trzy: A. maculipennis, A. messeae, A. atroparvus.

b) cykl rozwojowy: Zapłodnione samice komarów po pobraniu krwi szukają miejsc zacisznych, gdzie trawią krew. Na powierzchni wody składają kilkaset jaj. Każda samica może składać jaja wielokrotnie. Przed tym jednak samica musi pobrać krew, która jest niezbędna do wytworzenia jaj. Jaja wielkości 0,7-0,9 mm zaopatrzone są z boku w komory powietrzne - jaja utrzymują się na powierzchni wody. Początkowo mają kolor jasny, stopniowo ciemniejący na powietrzu. Powierzchnia jaj pokryta jest charakterystycznym rysunkiem (plamkami). Jaja składane są w postaci siateczki i stykają się ze sobą końcami. Z jaj wykluwają się larwy, które żywią się szczątkami roślinnymi i bakteriami.

Dorosły owad wylęga się wewnątrz poczwarki po kilku dniach i wykluwa się poprzez podłużną szparę. Wylinka pełni rolę tratwy, pozwalającej wyklutemu komarowi przez krótki czas przetrwać na powierzchni wody, do czasu stwardnienia chityny i wyprostowania się skrzydeł. Cały rozwój w okresie letnim trwa do czterech tygodni, a w porze chłodniejszej o dwa tygodnie dłużej. W umiarkowanej strefie klimatycznej może się rozwinąć od trzech do czterech pokoleń komara widliszka w ciągu jednego sezonu.

• Dorosłe komary rozprzestrzeniają się czynnie lub też są przenoszone prądami powietrza, środkami transportu na żywicielach, lecz zazwyczaj blisko miejsca wylęgu.

• Komary malaryczne (tylko samice) zimują w pomieszczeniach o stałej temperaturze około 10°C Anopheles maculipennis i A. messeae w okresie zimy nie odżywiają się.

• Anopheles atroparvus o pomieszczeniach cieplejszy może w zimie atakować żywicieli i pobierać krew.

c) epidemiologia: Ślina komarów zawiera między Innymi substancje drażniące wywołujące u ludzi odczyny alergiczne i świąd. Komary malaryczne w klimacie umiarkowanym na bardzo wielu obszarach są przenosicielami: zarodźca ruchliwego (Plasmodium vivax), Plasmodium ovale, P. falciparum, P. malariae. Na terenie Polski malaria może wystąpić u ludzi tylko w przypadku przetransportowania żywych komarów zarażonych Plasmodium z innych krajów.

Jest to możliwe wobec rozległych kontaktów na drodze komunikacji lotniczej i morskiej. Liczne przypadki malarii w Polsce notowano głównie na Wybrzeżu.

d) suplement - cykle rozwojowe Plasmodium spp.

• Plasmodium vivax: schizogonia egzoerytrocytarna (komórki środbłonka u ptaków lub miąższowe wątroby u ssaków) → kryptozoity → schizogonia erytrocytalna → merozoity → mikro-, makrogametocyty → komar → błona śluzowa żołądka → gametogonia → makro- i mikrogameta → zygota (ookineta) → mięsniówka → sporogonia → oocysta ze sporozoitami → rozpad cysty → sporozoity w hemocelu → ślinianki → ..
  Z jednego schizonta → 10 000 merozoitów, w RBC ma nieregularny kształt, porusza się pełzając, spycha jądro i plazmę → krypta, 1 schizont → 14-18 merozoitów, schizonty powstają co 48 h. Malaria trzeciaczka (febris tertiana). Powiększa krwinkę;

• Plasmodium malariae: pasożyt po formie pierścieniowatej przyjmuje postać pasmowatą. Nie powiększa RBC. Malaria czwartaczka (febris quartana), ponieważ schizonty dojrzewają co 72 h.

• Plasmodium falciparum: mała forma pierścieniowata (2-6 w jednej RBC), zarażone krwinki zatrzymywane są w śledzionie, wątrobie i szpiku. RBC nie zmienia wymiarów, mikrogametocyt - banan, makrogametocyt - rogalik. Zimnica tropikalna - codzienne ataki - rozpad co 48 h, ale jest nieregularny. Tylko jedna generacja kryptozoitów.

• Plasmodium gallinaceum - faza pozakrwinkowa w UŚŚ. Komar Aedes, kury na Dalekim Wschodzie.

Zestaw 40

1) Trichomonas vaginalis.

a) morfologia: 5 wici, 4 wolne, 1 skierowana ku tyłowi. Błona falująca zajmuje 60% pasożyta, kształt gruszkowaty lub owalny, wielkość, 10-25 µ;

b) miejsce bytowania:

• kobiety: kanał szyjki macicy, pęcherz moczowy;

• mężczyźni: cewka moczowa, gruczoł krokowy, pęcherzyki nasienne;

c) zapotrzebowanie: estrogeny, wilgotność, glikogen, warunki beztlenowe, pH powyżej 5,8;

d) cykl rozwojowy: szybko przedostaje się do pochwy, potem szyjki macicy. Może kolonizować macicę, a nawet jajowody. Przez cewkę do pęcherza, prostaty, pęcherzyków nasiennych.

e) okres wylęgania: 4-20 dni;

f) objawy kliniczne: ostre zapalenie pochwy i sromu, obfite upławy, zmiany oparzeniowe, zapalenie cewki moczowej, pieczenie, częstomocz, parcie na mocz. Możliwe wtórne powikłania grzybicze i bakteryjne.

3) Świerzbowce u Ov.

Gatunek: Sarcoptes scabiei varietes ovis → świerzb drążący owczy;

a) morfologia: Samce wielkości do 0,28 mm. Samice do 0,50 mm. Ciało ich jest niesegmentowane, kształtu prawie okrągłego. Postacie dojrzałe zaopatrzone są w 4 pary krótkich nóg. U samca I, II i IV pary nóg zakończone są kielichowatymi przylgami osadzonymi na długach, niesegmentowanych szypułkach. Przyssawek kopulacyjnych brak

U samic w przylgi zaopatrzone są tylko I i II pary nóg. Nogi pozbawione przylg są zakończone długimi szczecinkami.

b) cykl życiowy:

• Pasożytują w głębokich warstwach naskórka (stratum granulosum, rzadziej stratum spinosum). Zapłodnione samice składają w wydrążonych korytarzach do 50 jaj z których po kilku dniach wylęgają się sześcionożne larwy

• Po 3-4 dniach przebywające w korytarzach larwy linieją i przekształcają się ośmionożne nimfy, a których część po następnej lince przeobraża się w samce, a część w niedojrzałe, ale zdolne do kopulacji samice

♦ Po kopulacji (na powierzchni skory żywiciela) samice linieją jeszcze raz i dopiero wówczas mogą składać jaja

♦ Cały cykl rozwojowy trwa około 2-3 tygodni, a długość życia świerzbowców drążących wynosi około 3-4 tygodnie.

♦ Poza żywicielem mogą żyć, w zależności od temperatury (35-5°C), od 3 do 14 dni;

Gatunek: Psoroptes ovis → świerzbowiec naskórny.

a) morfologia: Roztocza dość duże. Samce wielkości do 0,62 mm. samce do 0,75 mm, kształtu owalnego. Nogi mocne i długie z wyjątkiem IV pary nóg. U samców wszystkie pary nóg są zakończona przylgami osadzonymi na długich, segmentowanych szypułkach. Po bokach otworu odbytowego znajdują się dwie przyssawki. U samic III para nóg pozbawiona przylg, zakończona jest długimi szczecinkami.

b) cykl życiowy:

• Żyją na skórze czy w runie u nasady włosów

• Jaja składane są przez samice głownie na pograniczu skóry zdrowej i chorobowo zmienionej

• Wylęgają się z w ciągu 1-3 dni, sześcionożne larwy.

Pierwsza linka i przekształcenie się w nimfę odbywa się po 2-3 dniach.

• Po drugiej lince, i następującej po dalszych 3-4 dniach, część nimf przekształca się w samce, a część w niedojrzałe samice.

• Od 1 do 2 dni po kopulacji samice linieją jeszcze raz i przekształcają się w dojrzałą, samice.

• Cykl rozwojowy świerzbowców naskórnych jest krótki i wynosi 8-9 dni, może się jednak przedłużać do 3 tygodni.

• W ciągu całego życia, trwającego 30-40 dni, samice składają około 90-100 jaj

• Długość życia tych świerzbowców poza żywicielem waha się od kilku do ponad 20 dni

• Świerzbowce te, pasożytując na skórze, odżywiają się chłonką i płynem tkankowym po nakłuciu narządami gębowymi naskórka i po dostaniu się do jego głębszych warstw, a nawet do skory właściwej.

Gatunek: Chorioptes bovis → świerzb pęcinowy.

a) morfologia: Roztocza średniej wielkości. Samiec długości do 0,33 mm. Samica - do 0,39 mm. Kształtu podłużnie owalnego. Nogi z wyjątkiem IV pary u samca, długie zakończone przylgami, szypułki są krótkie i nieczłonowane. Znajdują się one na wszystkich parach nóg samca. Samiec ma dwie przyssawki kopulacyjne. U samicy natomiast III para odnóży, pozbawiona przylg, zakończona jest dwiema długimi szczecinkami.

b) cykl życiowy: Cykl rozwojowy świerzbowców pęcinowych przebiega podobnie jak świerzbowców drążących czy naskórnych, a pełny rozwój trwa około 19-23 dni. Długość życia samic wynosi około 20 dni.

c) umiejscowienie zmian: Głównie skóra dolnych części kończyn; równie czysto na pośladkach, u nasady ogona i na ogonie. W przewlekających się przypadkach świerzbowce rozprzestrzeniają się na przyśrodkową stronę wymię, a u buhajów na mosznę.

d) objawy kliniczne: W początkowym okresie inwazji zmiany chorobowe w postaci lokalnego, ograniczonego łuszczenia się naskórka, tworzącego łuskowate naloty, występują zwykle, na skórze w okolicy pęcin, a niekiedy także, u nasady ogona. W miarę upływu czasu stan zapalny nieznacznie nasila się, a dotknięta inwazją skóra ulega zaczerwienieniu i zgrubieniu, rogowaciejący zaś naskórek tworzy brodawkowate wzniesienia, co w efekcie przypomina obraz „grudy”. Chorioptoza jest inwazji mało zaraźliwą i rozwijającą się bardzo powoli. W przypadkach zaniedbanych rozprzestrzenia, się na dalsze części ciała. Mimo umiarkowanego świądu zwierzęta są niespokojne, przestępują z nogi na nogę, ocierają się lub liżą chorobowo zmienione miejsca. Nasilenie procesu chorobowego ma miejsce zwykle w zimie i wczesną wiosną, natomiast w okresie letnim, zmiany cofają się (utajona).

4) Tasiemce u Car.

I Tasiemce niższe.

Gatunek: Diphyllobothrium latum → bruzdogłowiec szeroki;

a) morfologia: Cechą tego rodzaju jest wyraźnie członowana strobila. Otwory płciowe znajdują się na stronie brzusznej w płaszczyźnie strzałkowej. Prącie i pochwa uchodzą do wspólnego otworu płciowego. Poniżej jego znajduje się otwór macicy. Owalne jaja zaopatrzone w wieczko, o końcach zaokrąglonych. Długość ciała 1 - 3 m (u ludzi dochodzi do 15 m długości). Łyżeczkowatego kształtu skoleks zaopatrzony w dwie bruzdy. W linii środkowej strobili widoczne są macice w postaci ciemniejszych plamek. Jaja owalne, o wymiarach 55-76 x 37-46 µm zaopatrzone są w słabo widoczne wieczko.

b) żywiciel ostateczny: Vul, Ca, Fe;

c) żywiciel pośredni: I - skorupiaki planktonowe Cyclops lub Diaptomus, II - ryba (szczupak, okoń, łosoś);

d) rozwój: jaja → miracidia → skorupiaki planktonowe → procerkoidy → ryba → przewód pokarmowy → mm. i jama ciała ryb → plerocerkoid → (ryby drapieżne) → Car → ..

e) okres prepatentny: 2-6 tygodni;

Gatunek: Spirometra erinacei europaei

a) morfologia: Oddzielne otwory płciowe znajdują się na stronie brzusznej członu. Otwór prącia leży w linii środkowej członu, tuż za nim znajduje się otwór pochwy, a poniżej również oddzielny otwór macicy. Zaopatrzone w wieczko jaja są na końcach zwężone. Często występuje na Dalekim Wschodzie.

b) żywiciel ostateczny: Ca, Fe, dzikie mięsożerne;

c) żywiciel pośredni: I - widłonogi planktonowe z rodzaju Cyclops, II - wiele gatunków płazów (żaby), gadów (węże), a także ptaki i ssaki, w tkankach których rozwija się plerocerkoid.

Gatunek: Spirometra erinacei europaei

a) Larwa ta zjedzona (np. w przypadku spożywania żab) przez niewłaściwego żywiciela, np. człowieka lub świnię, nie rozwija się do postaci dojrzałego tasiemca, natomiast migruje z jelita do mięśni, a niekiedy także do innych narządów, gdzie osiedla się w postaci - plerocerkoidu - zwanego sparganum. Umiejscowiony w organizmie człowieka, np. w gałce ocznej (sparganoza oczna), mózgu lub naczyniach krwionośnych, staje się dla niego niebezpieczny.

II Tasiemce wyższe.

Gatunek: Mesocestoides lineatus

a) morfologia: 25 cm - 2 m, skoleks buławkowaty, 4 szczelinowate przyssawki, człony perełkowate.

b) żywiciel ostateczny: dzikie Car, Ca, Fe, Vul;

c) żywiciel pośredni: I - mechowce, II- gryzonie;

d) umiejscowienie: j. cienkie;

e) cykl rozwojowy: jaja → mechowce → cysticerkoid → płazy, gady, ptaki, ssaki → jama otrzewnej, wątroba, płuca → tetratyrydium (do 70 mm) → Car, Ca, Fe, Vul → formy dojrzałe (mogą być tu też tetratyrydia, które mogą się rozmnażać);

f) okres prepatentny: 2-3 tyg;

Gatunek: Dipylidium caninum.

a) morfologia: 20-80 cm, skoleks z 4 przyssawkami, ryjkiem, 3-7 wieńców haków. Podwójne narządy płciowe, przewody otwierają się na krawędziach bocznych. Człony końcowe mają kształt pestek dyni i zdolność ruchu. Człony rozpadają się na torebki z pakietami do kilkudziesiąciu jaj;

b) żywiciel pośredni: larwy pcheł lub wszoły;

c) cykl rozwojowy: człony odrywają się od strobili → kał lub aktywnie przez odbyt → onkosfery → larwy pcheł lub wszoły → jama ciała → cysticerkoid → zjedzenie pcheł lub wszoła → Car;

d) okres prepatentny: 2-3 tygodnie;

Gatunek: Taenia pisiformis syn T. serrata

a) morfologia: 0,5-1 m, ryjek z 2 wieńcami haków,strobila przypomina piłkę, macica ma 8-14 bocznych odgałęzień;

b) żywiciel pośredni: zajęczaki, tj. zające i króliki, myszy, szczury i inne gryzonie.

c) cykl rozwojowy: Larwy tego tasiemca — Cysticercus pisiformis (w postaci winnego grona) umiejscawiają się najczęściej w sieci, na krezce pod błoną surowiczą wątroby żywicieli pośrednich.

Rozwój larwy do stadium inwazyjnego trwa około 2 miesięcy. Okres prepatentny u żywiciela ostatecznego wynosi około 8 tygodni.

d) umiejscowienie: jelito cienkie.

Gatunek: Taenia ovis

a) żywiciel ostateczny: Ca;

b) żywiciel pośredni: Cap i Ov.

c) cykl: w mięśniach żywiciela pośredniego (a szczególnie w mięśniu sercowym) rozwija się w ciągu około 3 miesięcy wągier.

Gatunek: Cysticercus ovis.

a) okres prepatentny: około 2 miesiące.

b) umiejscowienie: jelito cienkie.

Gatunek: Taenia cervi

a) rozwój pasożyta: mięśniach szkieletowych i mięśniu sercowym żywiciela pośredniego rozwija się w ciągu około 3 miesięcy wągier - Cysticercus cervi.

b) okres prepatentny: 46-50 dni.

c) umiejscowienie: j. cienkie;

Gatunek: Multiceps multiceps; syn. Taenia coenurus

a) żywiciel ostateczny: Ca, Vul, Lu;

b) żywiciel pośredni: Ov, Cap, Bo;

c) cykl rozwojowy: larwa — Coenurus cerebralis (w postaci pęcherza z wpuklonymi licznymi, do kilkuset, skoleksami) osiedla się w mózgu, rzadziej w rdzeniu kręgowym przede wszystkim owiec. Pełny rozwój do stadium inwazyjnego coenurus osiąga po 2—3 miesiącach.

d) Okres prepatentny u żywiciela ostatecznego wynosi około I miesiąca.

e) Umiejscowienie: j. cienkie;

Gatunek: Multiceps serialis; syn. Taenia serialis

a) żywiciel ostateczny: Ca, Lu, Vul;

b) żywiciel pośredni: Cun, zając, wiewiórka, rzadziej gryzonie;

c) cykl rozwojowy: W mięśniach żywicieli pośrednich (w tkance łącznej mięśni) rozwija się w ciągu około 5 miesięcy larwa - Coenurus serialis. Ma ona kształt pęcherza wielkości orzecha włoskiego, do wnętrza (lub na zewnątrz) którego pączkują pęcherze wtórne.

d) Umiejscowienie: j. cienkie;

Gatunek: Echinococcus granulosus; syn. Taenia echinococcus

a) morfologia: 3,5 mm, zbudowany z 3 członów, ostatni większy od pozostałej części strobili, ryjek i 2 wieńce haków. Człon drugi - dojrzały płciowo. 44 pęcherzyki jądrowe. Macica zawiera około 800 jaj.

b) żywiciel pośredni: Ru, Su, Eq;

c) cykl rozwojowy: onkosfera → uwolnienie z jaja → wątroba (80% larw) i płuca (po przejściu płuc mogą rozwijać się w dowolnym narządzie) → rozwój trwa 5 miesięcy - 1 cm → Echinococcus polymorphus s. unilocularis → 2 torebki: kutykularnej i parenchymatycznej. Wewnątrz płyn ze śladami kw. bursztynowego → jeśli na tym kończy się jego rozwój - E. sterilis (jałowy), jeśli nie → wewnątrz tworzą się komory lęgowe ze skoleksami - E. fertilis (zaraźliwy), skoleksy mogą się odrywać i pływać we wnętrzu pęcherza. Komory mogą poczkować endogenus - do wnętrza komory - lub exogenus. Bąblowiec może tworzyć jeden pęcherz. Jeśli tworzy jeden pęcherz - unilocularis, lub multiesicularis.

Zestaw 23
1) Inwazja pcheł u Car + leczenie;
U psów i lisów występuje Ctenacephalides canis - pchła psia spotykana również u kotów, szczurów, myszy.

U kotów- Ctenocephalides Felis- pchła kocia, także psy, szczury i inne zw. domowe i dzikie, a także człowieka (ma grzebienie i do tego ściętą część głowową).
Xenopsylla cheopis - pchła szczurza.

U człowieka- Pulex irritans- pchła ludzka, mogąca występować także u psów, kotów, lisów, borsuków.

Ponadto u lisów i borsuków pospolicie występuje Chaetopsylla globiceps.

Spłaszczone bocznie, brązowe. Zwarta budowa ciała, owalny obrys. Niektóre mają na głowie i pierwszym segmencie odwłoka grzebienie z kolców - ctenidia. Samce - odwłok zagięty do góry.

Są często wielożywicielowe. Znaczenie epidemiologiczne.
Rozwój pcheł zwykle ok.3 tygodni, ale gdy złe warunki to może się wydłużać do 1 roku lub 2 lat

Pulex irritans

1-2mm, bez kolców. Aparat kłująco-ssący. Pchły po zapłodnieniu muszą nassać się krwi. Składają ok.400-500 jaj w środowisku zewnętrznym. Po ok.1-2 tygodniach - larwy I stadium. Potem II i III stadium i poczwarka. Larwy mogą zarażać się tasiemcami (Diphylidium caninum). Poczwarka ma oprzęd z kurzem i ziarnami piasku - nie da się ich zauważyć.

Ctenocephalides canis -Pchła psia

- gatunek kosmopolityczny, w Polsce i na świecie bardzo pospolity.

- w ogólnych zarysach podobna do pchły ludzkiej od której różni się krótszą nieco zaokrągloną od przodu głową.

- na głowie i przed tułowiu charakterystyczne grzebienie chityn (ctenidia)- szczecinki, regularnie rozmieszczone

- samica 2,8-3,0 mm ; samiec 1,5-2,2 mm,

- owady małe, bezskrzydłe, o ciele silnie bocznie ścieśnionym, barwy brązowej.

- narządy gębowe są typu kłująco-ssącego

- trzecia para nóg przystosowana do wykonywania skoków.

Rozwój
- z przeobrażeniem zupełnym.

- składanie jaj przez zapłodnione samice- dopiero po nassaniu krwią właściwego żywiciela; odbywa się wielokrotnie przez 3 miesiące, jednorazowo składa 4-8 jaj (ogółem jedna samica składa 450 jaj)

- po 4-10 dniach wylęgają się robakowatego kształtu, białe, pokryte szczecinkami larwy, które odżywiają się szczątkami organicznymi i kalem dojrzałych pcheł.

- narządy gębowe larw są typu gryzącego w trakcie rozwoju linieją dwukrotnie

- larwy III stadium (po II lince) stadium otaczają się oprzędem, tworząc kokon w którym przekształcają się w poczwarki (st. poczwarki trwa 4-14 dni, może się przedłużać nawet do 160 dni)

- okres rozwoju całkowitego od jaja do imago, w zależności od temp., wilgotności i możliwości zdobycia pokarmu może wynosić 18-500 dni (najkrótszy rozwój pchły ludzkiej wynosi 20, a pchły kociej 11dni).

Pchła szczurza Xenopsylla cheopis

-w Polsce stwierdzono jednorazowo występowanie tego gatunku w Gdańsku i Gdyni.

- pasożytuje na szczurach, lecz w przypadku braku tych żywicieli - także zw domowe (psy, koty) oraz człowiek

- Podczas rozwoju epidemii dżumy atakuje żywicieli głównie szczury.

W przypadku braku żywicieli właściwych, które podczas epidemii giną, pchły szczurze zaczynają atakować ludzi i przekazywać im pałeczki dżumy w czasie karmienia się krwią.

Przekazywanie patogenu dżumy następuje podczas cofania się uprzednio wessanej krwi zakażonej Yersinia pestis. Zjawisko to nosi nazwę regurgitacji.

Szczególnie groźne z punktu widzenia epidemiologicznego takie pchły, w których przewodzie pokarmowym powstaje tzw. blok bakteryjny (zaczopowanie przedżołądka bakteriami dżumy).

Pchły szczurze mogą przenosić także riketsje duru endemicznego (Rickettsia typhi) i gorączkę Gór Skalistych powodowaną przez Rickettsia rickettsii.

Terapia

- zw fosforoorganiczne, karbaminiany, pyretoidy syntetyczne, pirazole fenolowe

- likwidacja pcheł w środowisku psa - lufenuron

2) Okres patentny i prepatentny;

o. prepatenty - utajony, rozpoczyna się wniknięciem pasożyta do żywiciela(zarażeniem) i trwa do momentu osiągnięcia przez pasożyta dojrzałości płciowej

o. patentny- jawny, trwa od uzyskania dojrzałości płciowej przez pasożyta do momentu śmierci pasożyta lub żywiciela. W tym okresie w wydalinach można znaleźć postacie rozwojowe pasożytów: jaja, cysty, oocysty, itp.

3) H. contortus (w tym: rozwój, objawy, apy)
RODZINA TRICHOSTRONGYLIDAE

Rodzaj Haemonchus

Cienkie, bardzo słabo rozwinięta torebka gębowa, mały ząb na jej grzbietowej ściance. Brodawki szyjne ułożone symetrycznie. Samiec 13,5-22,0mm. Torebka kopulacyjna z b. dobrze wykształconymi płatami bocznymi i małym, położonym asymetrycznie, płatem grzbietowym. Szczecinki kopulacyjne jednakowej długości. Samica 17-34 mm

Otwór płciowy nieco poniżej środka tylnej połowy ciała, w okolicy szpary sromowej może wyst. Płat oskórkowy

Jaja owalne , o cienkich, gładkich skorupkach, więcej niż 16 blastomerów w momencie wydalania z kałem.

Żywiciel

Owce, kozy, bydło, renifery, jelenie kozice, żubry i inne dzikie przeżuwacze

H. contortus to pasożyt owiec

Umiejscowienie Trawieniec.
Rozwój prosty.

Składanie jaj w trawieńcu lub jelicie cienkim Jaja w stadium bruzdkowania wydalane z kałem W 15-40 h rozwijają się larwy I stadium opuszczają skorupkę jajową, odżywiają się w środowisku  2 linkiLIII- inwazyjne zarażenie drogą pokarmową trawieniec/jelito grube2 linki dojrzałość płciowa

*Larwy wnikają w gruczoły bł.śl. trawieńca- guzki (faza histotropowa).

* Okres prepatentny trwa 2- 3 tygodnie (może być wstrzymany tzw. larwy drzemiące), patenty od miesiąca do roku.
Objawy:

Zależą od intensywności inwazji, wieku i kondycji zwierząt, żywienia.
zaburzenia czynności pp, biegunki na zmianę z zaparciami, spadek apetytu, chudnięciecharłactwo, obrzęk okolicy szczękowej, wypadanie wełny, osłabienie, wyniszczenie, niedokrwistość, wodnistość krwi, spadek wydajności mlecznej. Przyspieszenie tętna i oddechów, temperatura normalna.

AP:

Obecność dojrzałych osobników i larw w trawieńcu lub jelicie cienkim.

Guzki robacze ścian jelit.

4) Fascjoloza u Ov;
Choroba motylicza czyli fascioloza (fasciolosis)

Motylica wątrobowa - Fasciola hepatica przywra należąca do rodziny Fasciolidea

Pasożyt kosmopolityczny

Ekstensywność inwazji owiec w kraju waha się w granicach od 2 do 69%

Długość ciała 18-51mm barwy białoszarej lub szarobrązowej. Kształtu listkowatego o wyraźnie stożkowatym przednim końcu ciała. Oskórek przedniej części ciała pokryty licznymi drobnymi stożkowatymi kolcami

Przyssawka gębowa zlokalizowana na wierzchołku stożka. Nieco większa przyssawka brzuszna, zlokalizowana jest po stronie brzusznej w niewielkiej odległości od przyssawki gębowej.

Żywiciel pośredni i ostateczny

Rola żywiciela pośredniego pełni kilka gatunków ślimaków z rodziny Limnaeidae

W naszych warunkach klimatycznych żywicielem pośrednim jest Galba truncatula, poza tym Galba occulta i Limnaea siagnalis. Żywiciel ostateczny to owce, kozy, świnie, zające, króliki oraz człowiek

Umiejscowienie

Głównym miejscem pasożytowania są przewody żółciowe wątroby, w których lokalizują się dojrzałe płciowo przywry

Niekiedy motylice mogą osiedlać się w płucach, węzłach chłonnych, śledzionie i innych narządach wewnętrznych oraz tkance podskórnej, w których to miejscach (z wyjątkiem płuc) nie osiągają dojrzałości płciowej

Rozwój u żywiciela pośredniego

Czas trwania rozwoju stadiów larwalnych motylicy w żywicielu pośrednim, od wniknięcia miracidium do wykształcenia cerkarii, waha się w granicach od 5 do 13 tygodni (w naszych war klim w lecie 35 do 55 dni)

Cerkarie po wydostaniu się do środowiska wodnego tracą ogonek i otorbiają się na trawach, roślinach wodnych

Incystowane cerkarie jako metacerkarie

Drogi inwazji i wędrówki pasożyta do miejsca osiedlenia

Młode motylice uwalniają się z cyst i rozpoczynają wędrówkę do przewodów żółciowych wątroby

• Główną drogą wędrówek młodych motylic do miejsca swego usadowienia się jest droga czynnego przebijanie się przez ścianę jelita do jamy otrzewnowej, a stąd - przez torebkę wątrobową i miąższ wątroby

• Także droga prowadząca przez układ żyły wrotnej. Młode motylice przebijają się przez ścianę jelita, wnikają do naczyń krwionośnych układu wrotnego i z krwią wędrują do wątroby, gdzie czynnie wydostają się ze światła naczyń i rozpoczynają wędrówkę przez miąższ wątrobowy

Obraz kliniczny fasciolozy owiec

U owiec przebieg tej choroby może być ostry, podostry lub przewlekły, trwający niekiedy latami

Motylica u owiec może żyć do 11 lat

Postać ostra

Zwykle późnym latem lub jesienią i powstaje w wyniku inwazji pasożytów

Pojawia się biegunka, bak apetytu i osowiałość. W związku z ostrym stanem zapalnym wątroby stwierdza się w trakcie palpacji bolesność i powiększenie tego narządu

Oddechy i akcja serca mogą być przyspieszone, przy normalnej, a nawet obniżonej temperaturze ciała, objawy niedokrwistości oraz powiększenie brzucha (pozorne wzdęcie) na skutek gromadzenia się znacznych ilościpłynu w jamie brzusznej i nagłe zejścia śmiertelne owiec

Postać przewlekła

Występuje zwykle przy średniej i małej intensywności inwazji

Początkowe objawy chorobowe, takie jak zaburzenia w trawieniu, osłabienie, niedokrwistość są słabo wyrażone

Dopiero w okresie zimy, wśród wszystkich objawów obserwowanych w postaci podostrej, nieco tylko słabiej wyrażonych, do których dołączają się także objawy wskazujące na schorzenie wątroby, tj. zmienny apatyt, stopniowa atonia przedżołądków i jelit, niekiedy żółtaczka

♦ W badaniach laboratoryjnych stwierdza się w fazie ostrej i przewlekłej inwazji

♦ hiperbilirubinemię

♦ hipoalbuminemię

♦ hiperglobulinemię gamma,

♦ spadek wskaźników czerwonokrwinkowych oraz

♦ zmiany w układzie białokrwinkowym,

♦ ze szczególnie wyraźną eozynofilią

Śmierć następuje najczęściej pod koniec zimy wśród oznak ogólnego charłactwa. Stan zdrowia pozostałych przy życiu owiec po przezimowaniu i wyjściu na pastwiska ulega zwykle poprawie mimo istniejącej inwazji

Zwierzęta te, wydalają wraz z kałem jaja przyczyniają się do rozprzestrzeniania choroby motyliczej

AP

Pod wpływem masowego wnikania młodych motylic w miąższ wątrobowy, powstaje urazowe, ostre zapalenie wątroby (hepatitis distomatosa acuta)

Na powierzchni wątroby obserwować można punkcikowate otworki prowadzące do korytarzy wypełnionych krwią i rozpadłymi hepatocytami, na dnie których znajdują się młode przywry

Pod torebką wątrobową widoczne są liczne drobne wybroczyny

Zwalczanie

Stosuje się preparaty z różnych grup chemicznych

- ALBENDAZOL doustnie

- NETOBIMIN doustnie

- TRIKLABENDAZOL

- KLOZANTEL

- KLORSULON 7 doustnie lub podskórnie

- RAFOKSANID doustnie

- NITROKSYNIL doustnie

- OKSYLOZANID

---