RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
1
KOSZTY I POJECIA BLISKOZNACZNE
Koszty - brak jednoznacznej definicji, stad ważne jest przy interpretacji pojęcia kosztów odniesienie się do ram, które zostały uwzględnione w terminologii, a są nimi: cel tworzenia informacji, obiekty kosztów i ich miejsce w rozbudowanej klasyfikacji kosztów.
W ekonomii koszty są opisywane jako wielkość składającą się z kosztów jawnych (explicite, księgowych) oraz kosztów ukrytych (implicite, alternatywnych).
Koszt alternatywny danego wariantu decyzyjnego obejmuje utracone korzyści; wartość najbardziej preferowanej, ale niewykorzystanej alternatywy.
Koszt ekonomiczny (całkowity) obejmuje koszty explicite (jawne) i koszty implicite (ukryte).
Koszt jawny to wydatek niezbędny w celu pozyskania zasobu/usługi (związane są z przeszłym, bieżącym lub przyszłym wpływem pieniądza, nawiązują do kosztów księgowych opartych na wydatkach).
Koszt ukryty to wartość niewykorzystanych możliwości wykonania lub pozyskania czegoś innego lub zastosowania zasobów do innego celu. W procesach decyzyjnych w rachunkach efektywności traktuje się je jako koszty utraconych korzyści (opportunity cost) oraz jako efekty - korzyści z oszczędzonych kosztów.
Koszt krańcowy to dodatkowy koszt ponoszony w związku z wykonaniem dodatkowej jednostki produkcji.
Rozróżnienie obydwu rodzajów kosztów ma ogromne znaczenie dla zrozumienia kategorii ryzyka
ekonomicznego.
Koszt ekonomiczny = koszt księgowy + koszt alternatywny
Np. koszty 70, przychody 100 (zysk księgowy 30). Oprocentowanie 10%, wynagrodzenie za prace 13 na w/w okres.
Koszt alternatywny 10%*70 = 7 + 13 = 20 Zysk ekonomiczny = 100 - 70 - 20 = 10.
Koszt ekonomiczny
(rachunki decyzyjne)
- koszty księgowe - koszty alternatywne
- koszty jawne - koszty ukryte
- koszty explicite - koszty implicite
Koszty można uznać jako celowe, wyrażone w pieniądzu zużycie zasobów materialnych i niematerialnych wytworzonych we własnym zakresie lub sprowadzonych z zewnątrz, w związku z prowadzeniem działalności w jednostce w określonym czasie.
Celowe zużycie - czy z punktu widzenia racjonalności? Czy z punktu widzenia prowadzenia działalności?
Wydatki nie powodują zużycia zasobów, ale są elementem kosztowym (nie dodane do wartości wyrobu).
Koszt wytworzenia - obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem oraz uzasadniona część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem tego produktu. Koszty bezpośrednie obejmują wartość zużytych materiałów bezpośrednich, koszty pozyskania i przetworzenia związane bezpośrednio z produkcja i inne koszty poniesione w związku z doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca, w jakich się znajduje w dniu wyceny. Do uzasadnionej, odpowiedniej do okresu wytwarzania produktu, części kosztów pośrednich zalicza się zmienne pośrednie koszty produkcji oraz te część stałych, pośrednich kosztów produkcji, które odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych. Za normalny poziom wykorzystania zdolności
produkcyjnych uznaje się przeciętną, zgodną z oczekiwaniami w typowych warunkach, wielkość produkcji za daną liczbę okresów lub sezonów, przy uwzględnieniu planowych remontów. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie kosztu wytworzenia produktu, jego wyceny dokonuje się według ceny sprzedaży netto takiego samego lub podobnego produktu, pomniejszonej o przeciętnie osiągany przy sprzedaży produktów zysk brutto ze sprzedaży, a w przypadku produktu w toku - także z uwzględnieniem stopnia jego przetworzenia.
Koszty własne stanowią wyrażone w pieniądzu zużycie ST, WNiP, materiałów, paliwa, energii, usług, czasu pracy pracowników oraz niektóre wydatki nieodzwierciedlające zużycia, dotyczące normalnej działalności danej jednostki gospodarującej w określonej jednostce czasu. /J.Matuszewicz/ (!!!)
Podobne czynniki decydują o kosztach, najpierw pisze, że materiały, a później je wymienia.
Wydatki nie odzwierciedlające zużycia określone są mianem kosztów transferowych, np. ubezpieczenie samochodu, podatek od nieruchomości (ponoszone w postaci pieniężnej).
- definicje i pojecie kosztów należy odnosić do produktu i czasu
- należy akcentować i mierzyć wielkości niezbędne i przeciętne
- celowość - celem jest zysk w kontekście całej jednostki
- związek kosztów z wydatkami (czy akcentować?)
- podmiotowe podejście jest niezbędne (należy jednak podejmować internalizacje kosztów, czyli
uwewnętrznienie kosztów, które pochodzą z zewnątrz). Należy analizować otoczenie, w którym funkcjonuje jednostka w celu ustalenia sposobu wyceny zakresu uczestnictwa tej jednostki w korzystaniu ze środowiska
- nie można w sposób obiektywny określić pojęcia kosztów
Pojęcia bliskoznaczne kosztów
Strata - bezekwiwalentne zmniejszenie się składników majątkowych. /W.Malc/
Koszty i straty - uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych
o wiarygodnie określonej wartości w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadza do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli. /UOR/
- w ujęciu ewidencyjnym
- ujemne (zmniejszenie zasobów)
- definicja nie wchodzi w istotę kosztów, ale zwraca uwagę na procedurę ich ujęcia w WF na tle całego
układu majątkowego
Nakłady to ilościowe zużycie czynników produkcji; zużycie zasobów i powstanie zobowiązań w kontekście całego przedsiębiorstwa. Nakłady dotyczą wszystkich elementów ujemnych tworzących Wynik Finansowy, koszt natomiast jest przeciwstawiany przychodom ze sprzedaży produktów, towarów, materiałów (w celu wyliczenia wyniku zasadniczej działalności).
(nakład wyrażony w wartości to koszt)
Wydatek - każde wykorzystanie (wydatkowanie lub angażowanie) środków finansowych netto bez względu na cel ich poniesienia.
Wydatek dotyczy:
- środków pieniężnych (wpłaty i wypłaty)
- funduszu środków pieniężnych
W związku z zastosowaniem zasady memoriałowego ujęcia operacji, wydatek na odniesienie do funduszu środków pieniężnych.
Fundusz środków pieniężnych netto (FŚPN) - składa się ze środków pienionych (aktywa pieniężne) + należności bieżące - zobowiązania bieżące.
Np. środki pieniężne 100, należności 100, zobowiązania bieżące 30. FŚPN 170.
Wydatek zawsze związany ze zmniejszeniem FŚP.
Zmniejszenie funduszu może nastąpić przez:
- zmniejszenie należności bieżących
- zmniejszenie środków pieniężnych
- wzrost zobowiązań bieżących
Jeżeli zmiany następują w obrębie FŚP, to nie powstanie wydatek.
Jeżeli FŚP rośnie, to powstanie WPŁYW.
Z istoty wydatku wynika, że jest on pojęciem szerszym od pojęcia kosztu zwykłej działalności, ponieważ może dotyczyć zakupów zasobów nieumarzalnych, wypłat kapitałów, zysków, podatków, strat.
Wydatek np. na grunt, ST nie będzie kosztem, wypłata kapitału nie będzie kosztem.
Kwalifikacja operacji:
1. Spłacono kredyt - fundusz się nie zmniejsza, sama wypłata; ani koszt, ani wydatek; zmiany
w strukturze
2. Ujecie podatku VAT (standardowe) - fundusz się nie zmniejsza, nie ma wydatku
3. Zakupiono i przyjęto materiały (Pz) - powstaje wydatek (koszt później)
4. Wyliczono i ujęto w ewidencji wynagrodzenia - powstaje wydatek i koszt
5. Ujecie amortyzacji - powstaje koszt (wydatek nastąpi później)
6. Zakupiono, sfinansowane długoterminowymi zobowiązaniami, środki trwałe - nie ma wydatku, ani
kosztu
7. Naliczono dywidendę od WF - nie jest kosztem, jest wydatkiem, zobowiązania wzrastają
Koszt łączy się z wydatkiem w różnym czasie (wcześniej, później, w tym samym czasie).
Koszt nie musi być wydatkiem (np. zużycie, umorzenie)
Relacja miedzy kosztami, a pojęciami bliskoznacznymi
Koszty strata rozliczenia
publ-prawne
wydatek
wypływ wypływ (wypłata)
przesunięcie w czasie
- - - wydatek = wypływ
----- przesuniecie w czasie; kwota wydatku nie
jest jednocześnie wypłata środków pieniężnych
Każdy koszt jest wydatkiem, chociaż może
wystąpić przesuniecie/rozbieżność w czasie.
- Koszt powstaje przed wydatkiem
- Koszt powstaje równolegle z wydatkiem
- Koszt powstaje po wydatku
Stad w określonym punkcie czasowym, koszt wstępnie może nie być związany z wydatkiem, bądź może być równoległy do wydatku niebędącego wypłata lub wydatkiem opartym na wypłacie.
PRZEKROJE KLASYFIKACYJNE KOSZTÓW
- Związane z istota kosztów, ich zachowaniem się i funkcja w procesie działalności.
Koszty zależne i niezależne |
Koszty rodzajowe |
Koszty proste |
|||
|
Koszty podstawowe |
Koszty ogólne |
Koszty proste i złożone |
||
|
Koszty bezpośrednie |
Koszty pośrednie |
|
||
|
Koszty zmienne |
Koszty stałe |
|
||
a. Koszty rodzajowe - proste elementy procesu pracy; naturalna postać zużywanych zasobów. 2 parametry decyzyjne: cena zużytych zasobów, ilość
Układ ten wykazuje rodzaje kosztów bez względu na cel ich poniesienia, wg obowiązujących regulacji. W strukturze kosztów wg rodzaju wyróżnia się następujące pozycje kosztów działalności operacyjnej: amortyzacja, zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, pozostałe koszty.
b. Koszty proste i złożone - możliwość wyodrębnienia w danym podmiocie elementów prostych
Rachunek kosztów musi dostarczyć informacji o przebiegu procesów, w których produkty powstają; więcej parametrów decyzyjnych: ilość, cena zużycia zasobów, sposób tworzenia wartości nowych produktów z wykorzystaniem zasobów.
c. Koszty podstawowe i koszty ogólne - związek z procesem produkcyjnym. Koszty podstawowe -
bezpośrednio związane z tworzeniem produktów; koszty ogólne - tworzą warunki funkcjonowania.
Ma to duże znaczenie przy obniżaniu kosztów, ponieważ obniżanie kosztów podstawowych nie powiązane z jakością produktu może doprowadzić do zmiany jakości produktów.
d. Koszty bezpośrednie i koszty pośrednie - sposób odnoszenia kosztów na produkty; możliwość
przyporządkowania produktom pracy, miejscom powstania (na podstawie dowodów źródłowych). Koszty te pozwalają wnioskować o prawidłowości kalkulacji bądź stopniu ich utrudnienia.
e. Koszty stałe i zmienne - stopień zależności od rozmiarów produkcji, działania.
Koszty zmienne - proporcjonalne, progresywne, degresywne
Ten podział pozwala w sposób dokładny budować modele kosztów przydatne przy planowaniu kosztów.
f. Koszty zależne i niezależne - możliwość kształtowania. To wyodrębnienie jest ważne z punktu widzenia kształtowania struktury kosztów i ich poziomów w poszczególnych zakresach funkcjonowania jednostki oraz kontroli kosztów. Wszystkie koszty są zależne od podmiotów bądź czynników działania.
Od szczegółowości (np. dokumentacji) zależy charakter kosztów (im większa szczegółowość, tym więcej kosztów bezpośrednich).
wg Sawickiego (+) :
a). Sfera działalności :
- koszty zakupu,
- koszty produkcji
- koszty sprzeda(y
- koszty zarządzania
b). Rodzaj działalności:
- koszty działalności operacyjnej - podstawowej i pozostałe koszty operacyjne
- koszty działalności finansowej
- koszty działalności inwestycyjnej - żeby otrzymać szczególne pożytki; np. zwiększenie wartości środka
trwałego
c). Miejsce ujęcia w sprawozdaniach finansowych:
- aktywa (produkty) - koszty aktywowane (ST, materiały wytworzone we własnym zakresie i niesprzedane)
- wynik finansowy - koszty wynikowe
Klasyfikacja kosztów dla podejmowania decyzji:
1. wg czynników kształtujących (warunki rynkowe, źródła zaopatrzenia, rozmiary produkcji, organizacja, technologia, jakość materiałów itd.) - ważne ze względu na możliwość przewidywania i kontrole kosztów.
2. Znaczące i nieznaczące dla wariantu decyzyjnego. Istotne - określa się koszty, na które ma wpływ wybór określonego wariantu działania; nieistotne - na które wybór określonego wariantu działania nie ma wpływu.
3. Koszty decyzji wcześniejszych - nieodwracalne (przeważnie nieznaczące dla procesu decyzyjnego)
4. Koszty utraconych korzyści (w rachunku efektywności). Utracone korzyści - nie rejestrowane; nie są związane z wydatkami, ale w rachunku efektywności występują jako element kosztowy.
5. Koszty uznaniowe (np. premia, system wynagrodzeń, wyposażenie)
6. Koszty przewidywane - standardowe, wzorcowe, postulowane, normatywne, budżety elastyczne kosztów pośrednich. Nazwa dokładna przewidywania związana jest z metodami przyjętymi do ustalenia przewidywanych kosztów. Te metody mogą być precyzyjnie oparte na normach technologicznych, technicznych, aktualnych bądź celowych, bądź te( z uwzględnieniem w sposób prosty danych z okresów poprzednich. Im precyzyjniej są przewidywane koszty, tym dokładniej możemy ustalić przyczynę odchyleń.
7. Koszty zależne i niezależne od podmiotu - kontrolowane
Należy wnioskować, że te podziały kosztów są bezpośrednio wykorzystywane w podejmowaniu decyzji.
Przykład 1.
Firma ma możliwość uzyskania kontraktu na produkcje części specjalistycznych; wykorzystuje jednak całkowicie zdolności produkcyjne. Zmniejszenie produkcji i sprzeda(y dotychczas wytwarzanych wyrobów spowoduje zmniejszenie przychodów o 300j.p. Podjecie produkcji nowego zamówienia związane jest z następującymi elementami kosztowo-przychodowymi - dodatkowe koszty 1000j.p., przychody 1400j.p.
1400 j.p. > 1000 j.p. + 300 j.p.
Czy przychody są jedyna miara utraconych korzyści?
Gdyby utracone przychody wynosiły 410 j.p. rachunek byłby następujący:
1400 < 1000 + 410
W tej sytuacji należałoby uwzględnić niezrealizowane zyski i dodatkowo cześć nakładów już poniesionych w związku z obsługa kontrahenta. W rachunku tym należałoby uwzględnić zysk. Gdyby jednostka nie kalkulowała, można byłoby się posłużyć relacją globalnego zysku do przychodu.
Przykład 2.
Firma chce obciążyć pracownika w związku ze spowodowaniem szkody. Uległy zniszczeniu wyroby, które miały wartość ewidencyjną (koszty wytworzenia) 100000, w tym wartość zużytych materiałów i usług obcych 80000. Wyroby mogą być sprzedane za 120000 (cena sprzedaży netto).
Szkoda - wydatki, utracone korzyści
- wartość wyrobów 100000
- VAT 17600
- wynik brutto (netto) 20000 (16200)- CIT
Suma 137600 (133800)
+ zapłacone kary, odsetki…
+ utracone przyszłe obroty…
Przykłady kosztów znaczących i nieznaczących dla decyzji (branych pod uwagę przy decyzjach lub nie uwzględnianych):
1. Koszt ubezpieczenia samochodu i podatek drogowy (200/rok); decyzja: czy lecieć samolotem (60-podróż), czy samochodem (8-podróż), gdy( należy odbyć 4 podróże rocznie?
Niezależnie od ilości podróży, należy wybrać samochód, chyba że duża ilość podróży ze względu na kwotę nie mieści się w możliwościach firmy.
Przy kosztach podróży samochodem należy uwzględnić utracone korzyści.
- posiadam samochód
60 > 8; 240 > 32
- nie posiadam samochodu
amortyzacja + 200+ 32 > 240
Gdyby samochód miał być wykorzystany na podróże, to jego koszty stałe powinny być przyporządkowane w części do tego rachunku (proporcjonalnie np. wg czasu).
2. Nabyte towary (100) w dotychczasowej formie nie mogą być sprzedane, ale po dodatkowej obróbce, której kwota wynosi (50) nabywca decyduje się na cenę zakupu 110. Co robić?
- rachunek pełny, ale niepoprawny
100 + 50 > 110 (odrzucenie)
- rachunek niepełny, ale poprawny
50 < 110 (przyjęcie) (100 utopione)
- rachunek pełny i poprawny
100 + 50 < 110 + 100 (unikanie straty) N < E
POJECIE I FUNKCJE RACHUNKU KOSZTÓW
Rachunek kosztów - system informacyjny o kosztach (transformacja kosztów); system ciągłego w czasie ujmowania, grupowania, prezentowania, interpretowania i przewidywania ogólnych i szczegółowych, bilansujących się danych o kosztach podmiotu bilansującego w różnych przekrojach.
Co określa sposób przetwarzania informacji?
- potrzeby decyzyjne, czyli pożądane przekroje
- własności procesu działalności, produkcji…
- procedury prawne
Rachunek kosztów
- cześć rachunkowości finansowej
- część rachunkowości zarządczej
- element controllingu (systemu sterowania przedsiębiorstwem z odpowiednimi wskaźnikami, procedura ich tworzenia i wykorzystania, który pomaga osiągnąć jednostce przyjęty cel. Controlling: kosztów i efektów, finansowy, inwestycyjny)
Dlaczego jednostki bilansujące liczą koszty?
- określają uzyskany wynik
- wyznaczają miejsca i podmioty tworzące wynik, zakresy działalności determinujące wynik
- przewidują wynik
Czynniki wpływajace na model rachunku kosztów:
a) rozwój teorii R.K. oraz teorii organizacji i zarządzania
b) technika, technologia i organizacja jakości
c) uwarunkowania rynkowe:
- pozycja na rynku
- segment rynku
- nasilenie konkurencji
d) system finansowy państwa:
- rodzaje, zakres, częstotliwość sprawozdawczości finansowej
- układ, zakres statystyki gospodarczej
- rozliczenie z budżetem
Zadania rachunku kosztów
1. Planowanie
- planowanie zaopatrzenia, inwestycji (ceny zaopatrzenia, dostaw, własne produkty czy kupione)
- planowanie zbytu (ceny zbytu, program zbytu, dróg i marketingu)
- planowanie produkcji (braki, optymalna produkcja, wykorzystanie czynników ograniczonych)
2. Kontrola
- kontrola kosztów (plan, norma i rzeczywistość)
- kontrola gospodarności (miejsca powstawania kosztów)
- kontrola krótkookresowa wyniku
3. Dokumentacja
- ustalenie kosztu wytworzenia (wg przepisów)
- ustalenie pełnego kosztu własnego (ceny, subwencje, dotacje)
Model (system) rachunku kosztów
Zespół powiązanych ze sobą elementów rachunku kosztów (DERKSAP)
Model zależy od sposobu i czasu dokumentacji kosztowej, zakresu i szczegółowości przetwarzania informacji kosztowych (pierwotnych), częstotliwości i użyteczności sprawozdawczości o kosztach.
Zakres rachunku kosztów (rozdzielczy)
Tradycyjny rachunek kosztów |
||||||
Dokumentacje |
Ewidencja |
Rozliczenie |
Kalkulacja |
Sprawozdawczość |
||
Rachunek rozdzielczy kosztów |
||||||
Preliminowanie Normowanie
|
Dokumentacja P ± O
|
Ewidencja P ± O
|
Rozliczanie P ± O
|
Kalkulacja P ± O
|
Sprawozdaw. P ± O
|
Kontrola (analiza)
|
RK ex ante |
RK ex post |
|||||
Tradycyjny rachunek kosztów składa się DERKS
Rachunek rozdzielczy kosztów składa się z:
- preliminowania,
- normowania (ex ante),
- DERKS,
- kontroli (ex post)
P - planowanie O - odchylenia
Są to informacje o koszcie rzeczywistym. To model zespołu powiązanych ze sobą elementów DERKS
W rozdzielczym RK - informacje o kosztach rzeczywistych i całość z rachunkiem ex-ante. Do dokumentacji ponad normę - odpowiednio się oznacza te dokumenty. W Rozdzielczym RK ujmuje się od razu odchylenia od wcześniejszych wzorców - zarządzanie przez odchylenia.
Modele rachunku kosztów
Kryteria |
|
|
Charakter danych wejściowych, wyjściowych |
Rachunek kosztów rzeczywistych |
Prosty RK |
|
|
Rozdzielczy RK (normatywny, wzorcowy) |
|
Rachunek kosztów przewidywanych |
Planistyczny RK (oparty na hipotezach, a nie praktyce) |
|
|
Standardowy RK (oparty na standardach: RK normatywnych, RK normalnych) |
Stosowany model kosztów |
RK pełnych |
(y=ax) wszystkie koszty (y) zale(a od rozmiarów działania (x) |
|
RK zmiennych (częściowych) |
(y=ax+b) cześć kosztów nie zależy od rozmiarów działania (b) |
|
RK czynników produkcji |
funkcje, obszary działania, czynniki produkcji |
|
Mieszany model |
|
Kompletność i kompleksowość danych |
Systematyczny RK |
Obejmuje kompletnie i kompleksowo wszystkie koszty okresu |
|
Systematyczny RK i wyników |
|
|
Rachunki problemowe |
Predykcja i badanie kosztów (modele kosztów, plany kosztów) |
|
|
Rachunki decyzyjne (efektywność, wybór wariantu, optymalizacja) |
|
|
Rachunki informacyjno - kontrolne (pomiar obniżki i poziomu w różnym okresie) |
EWIDENCJA KOSZTÓW
Etapy rozliczania kosztów
<schemat z podstaw rachunkowości> Związane są one z przejściem od kosztów rodzajowych do kosztów
produktów, a następnie określenie kosztów kształtujących wynik finansowy; (ewidencja kosztów w układzie funkcjonalnym).
Uproszczone modele ewidencyjne kosztów
- są odbiciem stosowanych w podmiocie gospodarczym sposobów wytwarzania, działalności, metod kontroli kosztów, planowania kosztów i potrzeb decyzyjnych.
Ilość kont decyduje o zakresie i szczegółowości informacji. Stosowany model ewidencji ma wpływ na możliwości wykorzystania odpowiedniej formuły rachunku zysków i strat. Polegają głównie na wykorzystaniu tylko układu rodzajowego kosztów. W związku z tym, jeśli istnieją zmiany stanu produkcji lub świadczenia na własne potrzeby należy w tych modelach, dla celu obliczenia ich wielkości, zastosować algorytm porównania kosztów rodzajowych okresu (na „Rozliczeniu kosztów”) z kosztem własnym sprzedaży i kosztem własnym obrotów wewnętrznych.
Model I
Produkcja prosta, jednorodna, nieskomplikowana organizacja i technologia. Powstaje problem wyceny zapasów produktów. Konto WF musi być dzielone wg struktury sprawozdawczej.
1. Koszty rodzajowe bieżąco - bieżące ujecie kosztów rodzajowych okresu; analityka wg struktury rachunku zysków i strat
2. Przychody bieżące - bieżące ujecie przychodów
3. Inwentaryzacja - ustalona na koniec kwartału (lub częściej) wartość produktów (np. ilość*cena sprzedaży pomniejszona o przeciętnie osiągany przy sprzedaży produktów zysk, przy produktach w toku z uwzględnieniem stopnia przerobu, wg kosztów bezpośrednich, materiałów bezpośrednich)
4. Zapis techniczny - pozwalający ustalić prawidłowy stan zapasów
Model II
Produkcja prosta, nieskomplikowany proces technologiczny i organizacyjny. Materiały są wydawane na początku okresu, pozostałość jest inwentaryzowana i wyceniana. Produkty mogą być wyceniane metodami uproszczonymi, jest ich niewiele.
Jednostka korzysta z art. 17 UOR, który mówi, (e wszystkie materiały, które zostały zakupione, to materiały zużyte oraz wszystkie poniesione koszty rodzajowe dotyczą produkcji sprzedanej. Na koniec okresu obrotowego musimy przeprowadzić inwentaryzacje materiałów oraz produktów.
1. Bieżące ujecie kosztów rodzajowych (ilość kont dostosowana do konstrukcji RZiS), minimum 7 kont kosztów rodzajowych.
2. Ustalona na podstawie inwentaryzacji (art.17 UOR) wartość niewykorzystanych materiałów - wycena wg cen nabycia (zakupu), a odpadki wg ceny sprzedaży netto
3. Koszty rodzajowe okresu
4. Ustalona na podstawie inwentaryzacji wartość produktów (zakończonych i niezakończonych) - wycena wg ceny sprzedaży netto
5. Przeniesienie kosztu własnego sprzedaży w celu ustalenia zmiany stanu produktów (Z)
6. Przeniesienie wyliczonej zmiany stanu produktów jako korekty na wynik finansowy (+/-)
7. Przeniesienie uzyskanych przychodów ze sprzeda(y
Model III
Produkcja prosta, nieskomplikowany proces technologiczny i organizacyjny. Koszty są rozliczanie w czasie. Produkty są na bieżąco wyceniane. KWS jest ustalany na podstawie ustalonych remanentów produktów i kwoty kosztów produktów ustalonej w odrębnej ewidencji.
1. -||-
2. Bieżące ujecie kosztów rozliczanych w czasie
3. Przeniesienie raty kosztów dotyczących bieżącego okresu
4. Ujecie kosztów bieżących jako kosztów produktów (koszty rodzajowe - RMK + kwota raty kosztów dot. bieżącego okresu)
5. Ustalenie i przeniesienie KWS na podstawie kwoty kosztów produktów (mogą być remanenty z poprzednich okresów) wycenionego remanentu końcowego
6. Przeniesienie KWS
7. Przeniesienie kosztów rodzajowych
8. Przeniesienie zmiany stanu produktów (+/-)
9. Przeniesienie wartości przychodów ze sprzeda(y
Model IV
W podmiocie nie występuje wytwarzanie. Koszty rozliczanie w czasie dotyczące kosztów zakupu i są ujmowane jako cześć wartości zasobów w cenie nabycia.
1. -||-
2. Bieżące ujecie kwoty kosztów rozliczanych
3. Przeniesienie raty kosztów dotyczących okresu bieżącego
4. Przeniesienie kosztów rodzajowych na WF
Model V
W podmiocie nie występują remanenty produktów. Istnieje duży zakres kosztów rozliczanych w czasie, dlatego funkcjonują konta „RMK” oraz „Rozliczenie kosztów”, które pozwalają na ustalenie zmiany stanu produktów. Analityka do konta „RMK” pozwala uzyskać niezbędne informacje o zakresie, wielkości i czasie rozliczania kosztów.
1. Koszty rodzajowe okresu (łącznie z kwotami rozliczanymi w czasie)
2. Ujecie kwoty kosztów do rozliczenia w czasie
3. Przeksięgowanie raty kosztów dotyczącej bieżącego okresu
4. Przeniesienie kosztów rodzajowych
5. Przeniesienie wyliczonej zmiany stanu produktów
Model VI
W przedsiębiorstwie funkcjonuje zespół 5 - koszty wg typów działalności i ich rozliczenie. Analityka może zapewnić informacje o kosztach rodzajowych.
Model VII
Funkcjonuje: zespół 4 - koszty wg rodzajów i ich rozliczenie
zespół 5 - koszty wg typów działalności i ich rozliczenie
Układ sprawozdania o WF jest dowolny.
ROZLICZANIE KOSZTÓW
Koszty w tzw. zespole funkcjonalnym sa grupowane wg:
_ faz działalnosci
_ specyficznych miejsc, w których one powstaja
_ produktów
Przekroje informacyjne kosztów mo(na powiazac syntetycznie z kontami zespołu 5, ale w praktyce istnieje
potrzeba tworzenia do nich wielu przekrojów analitycznych.
Rozliczanie powiazane z ewidencja analityczna ma szerszy zakres ni( przedstawiony na schemacie.
4
31.12
2
bie(aco
1
bie(aco RMK
3
rata
5 (D)
31.12
KOSZTY RODZAJOWE
K. fazy zakupK. wydziałów pomoc. u
K. wydziałów podst.
Rozliczenie m\o kosztów K. fazy sprzeda(y
K. ogólne zarzadu
K. wytworzenia produktów
Produkcja w toku Półfabrykaty Wyroby usługi K. produkcji sprzed.
I
I
I
Ia
Ia
I
II II
II
I
V
IV
III
III
VI
V V VI
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
12
I przeniesienie na podstawie dowodów zródłowych kosztów rodzajowych; w przekrojach ewidencyjnych
przyjetych w jednostce; do tego ujecia nie stosuje sie posrednich procedur rozliczeniowych.
Uwaga! Niekiedy przy głebokiej analityce ju( na tym etapie powstaja problemy z rozliczaniem kosztów, np. na
stanowiska wydziałów pomocniczych, podstawowych; ró(ne grupy kosztów wyodrebnione w ramach fazy
sprzeda(y, zakupu.
II przeniesienie uprzednio rozliczonych kosztów wydziałów pomocniczych dla odbiorców ich usług /
swiadczen
III przeniesienie kosztów fazy zakupu w slad za materiałami
Na schemacie przyjeto, (e wszystkie koszty fazy dotycza materiałów bezposrednich. To uproszczenie stosowane
jest w praktyce, gdy koszty zakupu dotycza głównie materiałów bezposrednich, a one sa wiekszoscia zu(ywanych
materiałów.
IV przeniesienie uprzednio rozliczonych kosztów wydziału podstawowego na produkty
V rozliczenie kosztów produktów na zakonczone i niezakonczone
Niekiedy etap jest połaczony z kalkulacja i wynika z ujec analitycznych. Nieraz jednak nale(y przed kalkulacja
dokonac podziału kosztów wytworzenia na zakonczone i niezakonczone.
VI rozliczenie kosztów wytworzenia produktów, ogólnego zarzadu i sprzeda(y na WF.
Zakres kosztów wydziałów podstawowych jest mniejszy ni( wydziałów pomocniczych. W zwiazku z tym koszty
bezposrednie ujete standardowo tylko w przekroju produktów nie pozwalaja kontrolowac ich poziomu w miejscach,
których powstały.
Problem ten mo(na rozwiazac poprzez wprowadzenie analityki do kont produktów wg stanowisk kosztów (miejsc
powstania), badz te( przez wstepne „przelotowe” ujecie kosztów bezposrednich na kontach wydziałów
podstawowych.
Standardowo na koncie „Koszty zakupu” ujmuje sie czesc kosztów tej fazy, bezposrednio zasobów. Wa(ne, aby
koszty zakupu były powiazane z okreslonymi zasobami.
Oprócz kosztów bezposrednich fazy zakupu, wystepuje du(a grupa logistyki materiałowej oraz koszty ogólne
zwiazane z prowadzeniem gospodarki materiałowej w przedsiebiorstwie.
W zakresie fazy kosztów sprzeda(y (w praktyce) ujmuje sie komplet kosztów, np. marketing, promocja, sposób
sprzeda(y.
Koszty ogólnego zarzadu - w praktyce powinny obejmowac tylko koszty zarzadzania jednostka jako całoscia;
koszty tzw. ogólnoprodukcyjne powinny byc rozliczone na produkty.
Kryteria wyró)niajace miejsca powstawania kosztów (mpk)
Za miejsca powstawania kosztów uwa(a sie wyodrebnione obszary w przedsiebiorstwie, dla których okresla sie
wysokosc kosztów w sposób bezposredni lub posredni. Celem wyodrebnienia miejsc powstawania kosztów jest
m.in. umo(liwienie prawidłowego rozliczania kosztów na nosniki (obiekty)
Kryteria klasyfikacji kosztów (mpk):
_ Przestrzenne
» Magazyny
» Hale produkcyjne
» Stanowiska, gniazda obróbcze
» Budynki zarzadu
_ Funkcjonalne
» Zaopatrzenie
» Magazynowanie
» Produkcja
~ Czesci
~ Obróbka
~ Monta(
~ Konserwacja
~ Zabezpieczenie
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
13
» Administrowanie
» Sprzeda(, zbyt
» Jakosc
_ Odpowiedzialnosc
» Oddział
» Wydział
» Stanowisko
_ Proceduralno - rozliczeniowe
» Miejsca ostateczne
» Miejsca podstawowe
» Miejsca pomocnicza
» Ogólna
Zasady wyodrebniania miejsc powstawania kosztów (mpk):
_ Dla miejsc powinny byc okreslone przyczyny powstawania kosztów
_ Ka(de miejsce powinno byc samodzielnym obszarem odpowiedzialnosci
_ Mo(liwosc ujecia w dokumentacji kosztów miejsc powstawania kosztów
Procedury rozliczania kosztów
Rozliczenie kosztów polega na przyporzadkowaniu kosztów dotyczacych kilku przekrojów (miejsc powstawania
kosztów, nosników kosztów).
Metody rozliczania kosztów:
_ bezposredniego rozliczania - odbywa sie na podstawie informacji ujetych w dokumentach zródłowych
_ posredniego rozliczania - polega na odniesieniu kosztów na miejsca powstawania, nosniki; przy pomocy
kluczy rozliczeniowych
Etapy procedury rozliczeniowej:
1. dobór podstawy rozliczeniowej
» zbadanie, czy istnieje wiez przyczynowo-skutkowa pomiedzy podstawa rozliczen, a kosztami
rozliczanymi
» zbadanie, czy podstawa rozliczen wystepuje w przekrojach, czyli w miejscach powstania kosztów,
nosników kosztów, na które koszty maja byc rozliczane
2. wyliczenie relacji miedzy kosztami rozliczanymi, a podstawa (klucz)
Wn = K/P K - koszty (suma kosztów); P - podstawa (suma podstaw)
Obliczony wskaznik narzutu Wn słu(y nie tylko do rozliczen, ale ma te( wartosc poznawcza, analityczna na tle
okresów ubiegłych lub innych jedn.
3. obliczenie kosztów czastkowych dotyczacych i-tego miejsca powstawania kosztów
k = Wn * pi
4. nale(y zbadac, czy suma kosztów czastkowych jest zgodna z globalna kwota kosztów rozliczanych
Rodzaje wskazników/kluczy:
_ wskazniki kumulatywne (łaczne); wskazniki indywidualne, czastkowe
_ wskazniki oparte na danych rzeczywistych; wskazniki oparte na danych planowanych (stabilizowanych)
_ wskazniki zmienne; wskazniki stałe
Przykład rozliczania kosztów posrednich
Spółka produkuje wyroby w podstawowym systemie zlecen produkcyjnych, w bie(acym miesiacu, spółka miała
otwarte 3 zlecenia produkcyjne:
Zlecenie I - 1000szt. Wyrobu A Zlecenie II - 500szt. Wyrobu B Zlecenie III - 200szt. Wyrobu C
Koszty wydziałowe za okres wynosiły 144 000 Koszty ogólne zarzadu 100 800
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
14
Nale(y obliczyc koszty posrednie wg 3 wariantów przyjmujac jako podstawe obliczen:
A. koszty materiałów bezposrednich
B. koszty płac bezposrednich
C. sume kosztów bezposrednich
Koszty bezposrednie:
» materiały z narzutami 120.000 (I 60.000; II 50.000; III 10.000)
» wynagrodzenia z narzutami 240.000 (I 110.000; II 70.000; III 60.000)
Zlecenie I 1000szt. Zlecenie II 500szt. Zlecenie III 200szt.
Materiały bezposrednie 60.000 50.000 10.000
Płace bezposrednie 110.000 70.000 60.000
Suma kosztów bezp. 170.000 120.000 70.000
Wariant A
Koszty wydziałowe:
144000/120000 = 120%
120% * 60000 =
72.000
120% * 50000 =
60.000
120% * 10000 =
12.000
Koszty zarzadu:
100800/120000 = 84%
84% * 60000 =
50.400
84% * 50000 =
42.000
84% * 10000 = 8.400
Całosc kosztów 292.400 222.000 90.400
Koszt jednostkowy 292,40 444 452
Wariant B
Koszty wydziałowe:
144000/240000 = 60%
60% * 110000 =
66.000
60% * 70000 =
42.000
60% * 60000 =
36.000
Koszty zarzadu:
100800/240000 = 42%
42% * 110000 =
46.200
42% * 70000 =
29.400
42% * 60000 =
25.200
Całosc kosztów 282.200 191.400 131.200
Koszt jednostkowy 282,20 382,80 656
Wariant C
Koszty wydziałowe:
144000/360000 = 40%
40% * 170000 =
68.000
40% * 120000 =
48.000
40% * 70000 =
28.000
Koszty zarzadu:
100800/360000 = 28%
28% * 170000 =
47.600
28% * 120000 =
33.600
28% * 70000 =
19.600
Całkowity koszt 285.600 201.600 117.600
Koszt jednostkowy 285,60 403,20 588
Na podstawie wyników obliczen widac ró(nice w wysokosci obliczanych kosztów jednostki. Nale(y da(yc do
tego, aby wybrac podstawe skorelowana z kosztami rozliczanymi. Jesli jednak nie bada sie korelacji, to w celu
usrednienia wariantów rozliczen nale(ałoby wybrac podstawe zło(ona, na która wpływa wiele czynników w ró(nych
kierunkach. Wynik niekoniecznie bedzie poprawny, ale nie bedzie zawierał znaczacych ró(nic.
Obliczone wskazniki słu(ace rozliczeniu kosztów sa podstawa do prowadzenia analiz kosztów, porównan
w przestrzeni i czasie.
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
15
KOSZTY WYDZIAŁÓW PRODUKCJI PODSTAWOWEJ
_ koszty bezposrednie
_ koszty posrednie
¨ koszty ruchu maszyn i urzadzen
» amortyzacja maszyn i urzadzen produkcyjnych
» materiały technologiczne i na potrzeby ruchu
» energia na potrzeby ruchu maszyn i urzadzen
» paliwo technologiczne i na potrzeby ruchu
» remonty bie(ace i srednie maszyn i urzadzen produkcyjnych
» płace i ubezpieczenie społeczne pracowników zatrudnionych przy utrzymywaniu urzadzen
produkcyjnych
¨ koszty ogólnowydziałowe
» amortyzacja srodków trwałych (np. hali produkcyjnej, magazynu)
» materiały na potrzeby ogólne wydziału (opał, utrzymanie czystosci)
» energia na potrzeby ogólne wydziału (oswietlenie, ogrzewanie)
» remonty srodków trwałych o charakterze ogólnowydziałowym
» koszty BHP
» koszty transportu wewnatrzzakładowego
» płace i ubezpieczenie społeczne kierownictwa i administracji wydziału, wydziałowej kontroli
technicznej i pomocniczego personelu wydziałowego
Analizujac elementy poszczególnych grup kosztów wydziałowych mo(na postawic hipoteze, (e koszty ruchu sa
raczej kosztami zmiennymi. Dla poprawy analizy koszty nale(ałoby szacowac wskaznik zmiennosci dla
poszczególnych pozycji kosztów.
Rozliczenie kosztów wydziałowych
Prawidłowosc rozliczen zale(y od doboru podstawy (klucza). W praktyce koszty wydziałowe rozliczane sa
najczesciej w oparciu o nastepujace klucze:
_ wynagrodzenia bezposrednie (stosowany przy produkcji pracochłonnej)
_ materiały bezposrednie (przy produkcji materiałochłonnej)
_ maszynogodziny (przy produkcji zmechanizowanej)
_ liczba przepracowanych roboczogodzin (przy produkcji pracochłonnej)
Ró(norodnosc elementów składowych kosztów wydziałowych i wielorakosc czynników je kształtujacych
powoduje trudnosci w znalezieniu jednego klucza rozliczeniowego.
Stad wyró(nia sie:
- wskazniki kumulatywne, indywidualne dla wydziałów
- globalne, czastkowe dla grup kosztów
Technika rozliczen:
- ustalenie wskaznika narzutu
- ustalenie kwot kosztów dla poszczególnych nosników
Metody rozliczen sa oparte na:
- rzeczywistych, zmiennych wskaznikach narzutu
- planowanych, stałych wskaznikach narzutu
Metody planowanych wskazników narzutu:
- ułatwiaja, przyspieszaja rozliczenie
- eliminuja wpływ zmian w stopniu wykorzystania zdolnosci produkcyjnych na wielkosc wskaznika
Odchylenia:
» w ciagu roku nie sa rozliczane, proporcjonalizowane
» bie(aco sa odnoszone na koszt własny sprzeda(y lub pozostałe koszty operacyjne
» rozlicza sie je na produkty gotowe i produkty niezakonczone
» na wytworzone produkty
Pierwsze dwa - uproszczone; pozostałe dwa - prawidłowe
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
16
Je(eli sa małe, to odnosi sie je na koszty zarzadu; jesli du(e, to na produkty.
Przykład rozliczen przy pomocy planowanego wskaznika narzutu
Koszty wydziałowe rozliczane sa w stosunku do wynagrodzen bezposrednich metoda stałych narzutów
obliczonych na podstawie bud(etu kosztów. Planowany wskaznik = 200%
Rzeczywiste koszty kształtuja sie nastepujaco (w tys. zł). Rzeczywiste koszty wydziałowe wyniosły 2090
X Y Z RAZEM
1. materiały bezposrednie (w tys. zł)
2. wynagrodzenie
3. inne koszty bezposrednie
200
400
100
250
350
200
300
200
150
750
950
450
4. razem 700 800 650 2150
5. planowe narzuty kosztów wydziałowych
6. ODCHYLENIA
(rzeczywiste - planowane)
7. koszty wydziałowe rzeczywiste
8. koszty wytworzenia
800
+ 80
880
1580
700
+ 70
770
1570
400
+ 40
440
1090
1900
+ 190
2090
4240
Odchylenia w sumie 190; wskaznik narzutu odchylen (2090 - 1900)/1900 = 10%
Wyliczyc koszty wytworzenia wyrobów i ujac w ewidencji efekty obliczen (syntetyczne i analityczne).
Ewidencja:
Produkcja podst.
* 2150
1)1900
2)190
Analityka:
X
* 700
1)800
2)80
* - rzeczywiste poniesione koszty
1. planowany koszt wydziałowy
2. odchylenie stanu rzeczywistego od planowanego
Przy rozliczeniu kosztów wydziałowych przy pomocy planowanych wskazników narzutu powstaje specyficzna
struktura informacyjna na kontach:
„Produkcja podstawowa” „Koszty wydziałowe”
Gdyby rachunek kosztów prowadzony był w formie rozdzielczej w odniesieniu do kosztów bezposrednich to
na koncie produkcja podstawowa równie. w zakresie kosztów bezposrednich wystepowałyby normy tych
kosztów i odchylenia od nich.
Zało)enia metody planowanej stawki maszynogodziny:
» planowanie kosztów wydziałowych (z podziałem na stałe i zmienne) z uwzglednieniem stanowisk kosztów
» planowanie czasu pracy, w tym celu niezbedne jest okreslenie czasu nominalnego oraz efektywnego (czas
nominalny = kalendarzowy - dni wolne; przy uwzglednieniu godzin pracy na dzien i liczby zmian; czas
efektywny = czas nominalny (-) czas zwiazany z obowiazkowymi remontami i konserwacjami)
» obliczenie planowanej stawki kosztów przypadajacych na jedna maszynogodzine
Koszty wydziałowe
* 2090
1900 (1
190 (2
Z
* 650
1)400
2)40
Y
* 800
1)700
2)70
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
17
stawka planowana = koszt planowany / czas efektywny (S = Kpln/Te)
» rejestracja czasu pracy w powiazaniu z nosnikami
» obliczanie kosztów przypadajacych na nosniki
» rozliczenie odchylen
Istota metody jest wyró(nienie stanowisk kosztów w ramach wydziałów, które maja jednolita strukture
zu(ywania zasobów. Mo(na wiec scisle przyporzadkowac koszty obrobienia, wytworzenia produktów wg stanowisk,
na których były one wytwarzane. Czesto zdarza sie, (e nie wszystkie produkty przechodza równomiernie przez
poszczególne stanowiska.
TK 365,25 * 24h = 8766h
TN czas u(ytkowania (zmiany, 220dni * 8h,7h,6h)
czas konserwacji, przezbrojen przy zmianie prod.
czas przestojów
TE czas u(ytkowania:
- praca pod obcia(eniem
- bieg jałowy
- czas pomocniczy
Rozliczanie kosztów wydziałowych metoda stawki planowanej kosztu maszynogodziny
Stawka planowana maszynogodzin dla 3 stanowisk wynosi I - 100, II - 400, III - 200. W wydziale wytwarzane
sa wyroby A i B, które przechodza przez 2 stanowiska: A - przez I i II, B - II i III. Godziny pracy na stanowiskach:
I II III
A 300 100 -
B - 200 200
Koszty rzeczywiste wydziałowe 209000 (I 35000, II 126000, III 48000). Dokonac rozliczenia kosztów przy
pomocy stawki maszynogodziny.
I II III RAZEM
A 300 × 100 = 30000 400 × 100 = 40000 --- 70000
B --- 400 × 200 = 80000 200 × 200 = 40000 120000
RAZEM 30000 120000 40000 190000
Koszty rzeczywiste 35000 126000 48000 209000
Odchylenia
(rzeczywiste -
planowane)
+ 5000 + 6000 + 8000 + 19000
Narzut odchylen 5000/13000 = 0,166 6000/120000 = 0,05 8000/40000 = 0,2
A 5000 (0,166 × 30000) 2000 (0,05 × 40000) --- 7000
B --- 4000 (0,05 × 80000) 8000 (0,2 × 40000) 12000
Suma 5000 6000 8000 19000
Globalne rozliczanie odchylen na wyroby:
19000/190000 = 10% A = 0,1 * 70000 = 7000 B = 0,1 * 120000 = 12000
Ten sposób globalnego rozliczania odchylen nie jest prawidłowy, poniewa( nie pozwala prowadzic kontroli
kosztów w mpk. Dla kalkulacji daje ten sposób te same wyniki, co analitycznie, tylko gdy kierunek odchylen jest
jeden.
Efektem planowania kosztów uwzgledniajacego koszty stałe i zmienne jest m.in. mo(liwosc wyliczenia kosztów
bezczynnosci maszyn i urzadzen.
(TN - TE) * KPLS / TN KPLS - koszty planowane stałe
Koszty bezczynnosci maszyn zale(a od:
_
czasu bezczynnosci (TN - TE)
_
stawki kosztu stałego na jednostke czasu nominalnego
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
18
Koszty bezczynnosci mo(na interpretowac jako koszty poniesione w firmie nie dajace efektu u(ytecznego, czyli
jako koszty stałe, które nie znalazły pokrycia w mar(y.
Przykład 2. Ustalenie kosztów bezczynnosci
W okresie sprawozdawczym planowano koszty wydziałowe z podziałem na stałe i zmienne w przekroju 3
stanowisk. Koszty stałe wydziału były nastepujace:
I II III RAZEM
1. amortyzacja (b) 200000 120000 80000 400000
2. koszty utrzymania powierzchni
produkcyjnej (p)
powierzchnia stanowisk
100000
200m2
125000
250m2
25000
50m2
250000
500 m2
3. koszty zu(ycia materiałów (p)
liczebnosc obsługi
50000
5
20000
2
10000
1
80000
8
4. koszty osobowe (b)
200000 80000 40000 320000
RAZEM 550000 345000 155000 1050000
B - bezposrednio rozliczane - na podstawie informacji szczegółowych
P - rozliczane posrednio (za pomoca klucza)
Obliczyc koszty bezczynnosci zakładajac, (e TN = 200h, a czas bezczynnosci dla stanowisk I - 4h, II - 5h, III -
12h.
S1 = 550000/200 = 2750 KB1 = 2750 * 4 = 11000
S2 = 345000/200 = 1725 KB2 = 1725 * 5 = 8625
S3 = 155000/200 = 775 KB3 = 775 * 12 = 9300
_ Czas bezczynnosci jest ró(ny na stanowiskach
_ Kj bezczynnosci zale(y od globalnych kosztów stanowiska
_ Nie wykorzystanie zdolnosci produkcyjnych powoduje powstanie kosztów bezczynnosci.
Przykład 3. Rozliczanie kosztów wydziałowych
W przedsiebiorstwie „X” wyroby produkowane sa na dwa zlecenia (1 i 2). Koszty wydziałowe obejmuja swoim
zakresem trzy stanowiska jednorodne pod wzgledem struktury ponoszonych kosztów.
Planowane i rzeczywiste roczne i miesieczne koszty oraz inne wielkosci wg stanowisk (I II III):
I II III Razem
Planowane roczne koszty (K)
a) koszty stałe 20000 40000 80000 140000
b) koszty zmienne 40000 50000 70000 160000
c) razem 60000 90000 150000 300000
Czas nominalny roczny (mg)
(TN)
500 500 500
Planowana stawka
maszynogodziny (S) = K / TN
a) stałe 40 80 160
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
19
b) zmienne 80 100 140
c) razem 120 180 300
Czas nominalny miesieczny (mg) 50 50 50
Czas rzeczywisty obróbki (mg) 40 45 50
a) zlecenie 1 15 35 30
b) zlecenie 2 25 10 20
Koszty miesieczne rzeczywiste
a) stałe 1800 3700 7800 13300
b) zmienne 3400 4500 7000 14900
c) razem 5200 8200 14800 28200
Koszty planowane miesieczne
wg
stawki maszynogodziny i
odchylenia
Kpl I +/- 0 Kpl II +/- 0 Kpl III +/- 0 Kpl +/- 0
a) zlecenie 1 (120*15) 1800 +150 6300 +78 9000 -120 17100 +108
b) zlecenie 2 (120*25) 3000 +250 1800 +22 6000 -80 10800 +192
c) razem (120*40) 4800 +400 8100 +100 15000 -200 27900 +300
Koszty bezczynnosci (czas
nomin. - czas rzeczyw.) * (S)a
400 400 - 800
a) zlecenie 1 1800*0,083= 150 6300*0,01234=78 9000*0,01333=20
b) zlecenie 2 3000*0,083= 250 1800*0,01234=22 6000*0,01333=80
ROZLICZANIE KOSZTÓW PRODUKCJI POMOCNICZNEJ
Wydziały pomocnicze sa nastawione na obsługe działalnosci podstawowej. Sa tworzone, jesli zakup z zewnatrz
okreslonych usług jest niemo(liwy, nieefektywny.
Rozliczenie kosztów produkcji pomocniczej polega na:
¨ ujeciu kosztów wydziałów swiadczacych (ewidencja na kontach analitycznych)
¨ ustaleniu rozmiarów swiadczen i ich rozdzieleniu na odbiorców (dokumentacja i rozdzielniki
swiadczen)
¨ wycenie swiadczen (wg kosztów dla odbiorców wewnetrznych)
rozdzielnik kosztów _ koszt jednostkowy swiadczenia * ilosc swiadczen dla odbiorców
¨ ujeciu w ewidencji swiadczen wydziałów (uznanie dostawców i obcia(enie odbiorców)
Wyliczenie kosztu jednostkowego na poszczególnych wydziałach pomocniczych odbywa sie metoda prosta,
poniewa( z reguły swiadczenia sa jednorodne, a na ka(dym z kont analitycznych jest komplet kosztów
(bezposrednich + posrednich).
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
20
Mo.liwosci ujecia kompletu kosztów wydziałowych zale.nie od powiazania swiadczen wydziałów
pomocniczych:
I. >aden wydział nie odbiera swiadczen wzajemnych
Wydziały pomocnicze wzajemnie nie
swiadcza sobie usług, lecz wszystkie na
zewnatrz (np. na produkcje podstawowa).
Ka(dy z wydziałów ma komplet kosztów.
II. Przynajmniej jeden wydział nie odbiera swiadczen wzajemnych
Wydział B swiadczy usługi na rzecz
wydziału A i C, ale sam nie przyjmuje
swiadczen; wydział A przyjmuje
swiadczenia od B, a sam swiadczy na rzecz
wydziału C; wydział C przyjmuje
swiadczenia od A i B, a sam swiadczy usługi tylko na zewnatrz.
Zasada kolejnosci
W tej sytuacji nale(y analizowac relacje miedzy wydziałami. W pierwszej kolejnosci nale(y rozliczyc
wydział(y), które nie odbierały swiadczen wzajemnych (B), w drugiej kolejnosci te, które odbierały od poprzednio
rozliczonych (A), a jako trzecie (C).
III. Ka.dy wydział odbiera 3 swiadczenia wzajemne
Poszczególne wydziały swiadcza sobie usługi
wzajemnie. Po upływie okresu nie znamy
pełnego kosztu (adnego z tych wydziałów.
Je(eli chcemy na podstawie kosztów rzeczywistych _ układ równan
Je(eli stawka planowana to kolejnosc nie gra roli (gdy jest stosowana w pełnym zakresie).
Metody uproszczone:
a. Jesli w tej sytuacji chcemy rozliczyc wydziały wg stawek rzeczywistych, to nale(y budowac
układy równan, w których niewiadomymi sa koszty jednostkowe poszczególnych wydziałów.
b. Zastosowanie stawki planowanej - jesli ta stawke stosuje sie w pełnym zakresie do wszystkich
swiadczen, wszystkich wydziałów, to powstaje sytuacja jak przy wydziałach podstawowych;
odchylenia nale(y rozliczac w slad za swiadczeniami lub na ostatecznych odbiorców (najczesciej).
Metody rozliczania swiadczen wydziałów pomocniczych:
1. Rozliczenie wg stawek rzeczywistych:
_ Brak swiadczen wzajemnych
_ Przynajmniej jeden wydział nie odbiera swiadczen wzajemnych
_ Wszystkie wydziały swiadcza sobie nawzajem usługi (uproszczone metody, układ równan)
2. Rozliczenie wg stawek umownych (planowych)
_ dobór stawki umownej - mo(e nia byc:
» planowany jednostkowy koszt swiadczen
» rzeczywisty koszt jednostkowy okresów ubiegłych
» cena sprzeda(y
_ zakres stosowania stawki umownej
A
X
B
X
C
X
A
X
B
X
C
X
A
X
B
X
C
X
III I
II
I
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
21
» czesc swiadczen jednego lub kilku wydziałów
» całosc swiadczen jednego wydziału
» całosc swiadczen wszystkich wydziałów (procedura i kontrola; problem rozliczenia odchylen)
Zalety stosowania stawek umownych:
_ zmniejszenie nakładu pracy
_ mo(liwosc bie(acych obcia(en odbiorców (wydział podstawowy)
_ kontrola i analiza kosztów
Metody uproszczone rozliczenia kosztów wydziałów pomocniczych:
1. metoda zerowa - zało(enie, (e swiadczenia wzajemne lub zu(ycie na własne potrzeby nie istnieja lub
koszty ich sa niewielkie
2. metoda kosztów bezposrednich - polega na rozliczaniu jedynie kosztów bezposrednich swiadczen
miedzywydziałowych tj. bez kosztów posrednich; stosuje sie ja głównie do rozliczania swiadczen
wzajemnych; przy tej metodzie koszty bezposrednie swiadczen wewnetrznych ujmuje sie nie na wydziałach
swiadczacych, lecz od razu na wydziałach korzystajacych ze swiadczen.
3. metoda miedzywydziałowego wyrównania kosztów - jest rozwinieciem metody kosztów bezposrednich,
przy tej metodzie koszty bezposrednie swiadczen miedzywydziałowych odnoszone sa wprost na wydziały
korzystajace ze swiadczen; dodatkowo wydziały odbierajace swiadczenia obcia(ane sa czescia kosztów
wspólnych dotyczacych tych swiadczen (najczesciej stosuje sie planowane wskazniki narzutu)
Przykład (konspekt nr 44)
Rozliczane metoda kosztów rzeczywistych (układem równan)
KJr = ? (koszt jednostkowy wydziału remontowego)
KJt =? (koszt jednostkowy wydziału transportowego)
dla remontowego: 17000 * 1000KJt = 140KJr + 60KJr [200KJr] KJr = 100 jp/rbd
dla transportowego: 9000 * 60KJr = 4000KJt + 1000KJt [5000KJt] KJt - 3 jp/tkm
Na podstawie obliczonych kosztów jednostkowych dla wydziału nale(y zrobic rozdzielnik kosztów dla
poszczególnych wydziałów i ujac je w ewidencji:
_ rozliczenie kosztu wydziału remontowego:
a. 140 * 100 = 14000 - na koszty wydziałowe
b. 60 * 100 = 6000 - wydział transportowy
_ rozliczenie kosztu wydziału transportowego:
a. 4000 * 3 = 12000 - na koszty wydziałowe
b. 1000 * 3 = 3000 - wydział remontowy
Gdyby dane dotyczyły wielkosci przewidywanych bud(etów i planowanych rozdzielników, to efektem układu
równan byłby koszt jednostkowy planowany. Ten koszt mo(na by wykorzystac do dwuetapowego rozliczenia
wydziałów pomocniczych.
Gdy rozmiary swiadczen wzajemnych niewielkie, mo(emy stosowac metode zerowa.
Jesli rozliczamy wg stawek planowych to mamy odchylenia. Szukamy przyczyn przekroczenia lub
przeszacowania.
Istotnym problemem w przedsiebiorstwie jest wybór procedury do rozliczania kosztów wydziałów
pomocniczych.
Pomijanie swiadczen WR na rzecz WT oznacza, (e WT ma komplet kosztów i od niego mo(na rozpoczac
rozliczanie:
Produkcja pomocnicza
*26000
1b)1800
-----------
9000(1
18800(2
------------
Koszty wydziałowe
1a)7200
2)18800
Wydział transportowy
*9000
-----------
9000(1
------------
Wydział remontowy
*17000
1b)1800
---------
18800(2
-----------
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
22
1. Rozliczenie wydziału transportowego: 9000 j.p. / 5000 tkm = 1,8 j.p. / tkm
a. KW 4000 tkm * 1,8 = 7200 j.p.
b. WR 1000 tkm * 1,8 = 1800 j.p. w sumie 9000
1,8 _ wynik znaczaco ró(ni sie od rzeczywistego, wobec tego metoda jest niepoprawna; pominiete zbyt du(e
swiadczenia
2. Rozliczanie wydziału remontowego: WR 18800 j.p. / 140 = 134,28 j.p. / rbdn _ KW
Gdyby były z wydziałów podstawowych:
WI odebrałby 100 rbdn * 134,28 = 13428
WII -||- 40 rbdn * 134,28 = 5372 w sumie 18800
KW I KW II
13428 5372
3. Stawki planowane w pełnym zakresie (kolejnosc rozliczen nie odgrywa roli)
Wydziały
pomocnicze
Wydział R Wydział T Koszty wydziałowe
*26000
1b) 6600
2b) 2800
3) 2200
22000 (1
14000 (2
1600 (3
*17000
2b) 2800
3) 2200
22000 (1
*9000
1b) 6600
14000 (2
1600 (3#
1a) 15400
2a) 11200
#3) 1600
2200 (3
37600 37600 22000 22000 15600 15600
1) Rozliczenie wydziału remontowego:
a) KW 140 * 110 = 15400
b) WT 60 * 110 = 6600 w sumie 22000
2) Rozliczenie transportu:
a) KW 4000 * 2,8 = 11200
b) WR 1000 * 2,8 = 2800 w sumie 14000
3) Odchylenia (#)
Przykład (konspekt nr 45)
Wydziały pomocnicze Koszty wydziałowe WN WT
D4) 10500
D 5) 402500
o 1000
X 4000
2a) 12000
3a) 2000
7500 (1
10500 (4 D
X 40000
1b) 5000
3b) 16000
60000 (2
1000 o
E 18000 18000 61000 61000
X 4000
X 370000
X 40000
1ab) 7500
2ab) 60000
3ab) 18000
7500 (1
60000 (2
18000 (3
10500 (4 D
402500 (5D
1000 o
X 370000
1a) 2500
2b) 48000
18000 (3
402500 (5 D
499500 499500
420500 420500
X - koszty pierwotne o - odchylenia kosztów rzecz. od k. Planowanych
D - ró(nica kosztów obcia(ajaca ostatecznego odbiorce
I etap _ Rozliczenie swiadczen wzajemnych wydz. pomoc. wg stawek planow.:
1. WN a) E 100 * 25 = 2500
b) WT 200 * 25 = 5000 w sumie 7500
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
23
2. WT a) WN 2000 * 6 = 12000
b) E 8000 * 6 = 48000 w sumie 60000
3. E a) WN 1000 * 2 = 2000
b) WT 8000 * 2 = 16000 w sumie 18000
Koszty pomniejszone o rozliczone koszty wzajemnych swiadczen stanowia podstawe do rozliczenia i obcia(enia
ostatecznych odbiorców.
II etap _ Rozliczenie swiadczen na ostatecznych odbiorców
WN ma ró(nicowa kwote kosztów przeznaczonych dla ostatecznych odbiorców (18000 - 7500) = 10500 _
operacja 4. Wobec tego nale(y obliczyc stawke jednostkowa kosztów przypadajacych na ostatecznego odbiorce.
Gdyby istniały dwa lub wiecej wydziałów podstawowych lub inne kierunki swiadczen, to nale(ałoby stosujac ta
stawke, sporzadzic rozdzielnik kosztów dla poszczególnych kierunków.
Stawki jednostkowe WN: 10500 / 400 = 26,25 zł/rbh
E: 402500 / 200000 = 2,01 zł/kWh
Stawka obcia(ajaca ostatecznego odbiorce zawiera odchylenia kosztów. Gdyby było wielu ostatecznych
odbiorców , to nale(ałoby sporzadzic rozdzielnik kosztów, wykorzystujac te stawki.
Operacja 5. _ resztowa kwota kosztów dotyczaca E = 402500 (420500 - 18000)
WT nie swiadczył dla wydziału podstawowego, wiec kwota resztowa kosztów to sa odchylenia kosztów
rzeczywistych od planowanych.
ROZLICZANIE KOSZTÓW OKRESU SPRAWOZDAWCZEGO NA PRODUKCJE
GOTOWA I W TOKU
Ten etap rozliczen mo(e byc przeprowadzony równoczesnie z kalkulacja kosztów lub przed kalkulacja. Polega
on na obliczeniu KOSZTÓW WYTWORZENIA.
Wg art. 34 UoR na dzien bilansowy jednostki moga wyceniac produkty w toku produkcji (jesli nie zniekształca
to wyniku):
1. wg bezposrednich kosztów wytwarzania
2. wg zu(ytych materiałów bezposrednich
3. nie wyceniac ich w ogóle
Tych uproszczonych zasad nie mo(na stosowac, jesli produkcja trwa dłu(ej ni( 3 miesiace, jest przeznaczona do
sprzeda(y lub na rzecz srodków trwałych w budowie oraz jesli przyjecie wymienionych wariantów spowoduje
zniekształcenie stanu aktywów i wyniku finansowego.
Wg art. 28 UOR dotyczacego wyceny produktów, produkty mo(na wyceniac wg ceny sprzeda.y netto (je(eli
nie jest mo(liwe ustalenie kosztu wytworzenia zasobu) tego samego lub podobnego przedmiotu pomniejszonej o
przecietnie osiagany zysk brutto ze sprzeda(y, z uwzglednieniem jego przetworzenia.
Jesli nie jest mo(liwe ustalenie ceny sprzeda(y netto, to nale(y okreslic wartosc godziwa.
Je(eli do wyceny stosuje sie planowane koszty (art. 34), to gdy ró(nice w stosunku do kosztów rzeczywistych sa
nieznaczne, to na koniec roku nie trzeba ich korygowac o odchylenia od kosztów rzeczywistych (nie sa wieksze od
ceny sprzeda(y netto).
Koszty wytworzenia niezakonczonej usługi, w tym budowlanej, obejmuja koszty poniesione
od dnia zawarcia umowy do dnia bilansowego (art. 34c).
Filmy, oprogramowanie komputerowe i inne produkty wielokrotnego u(ytku wycenia sie w
okresie przynoszenia przez nie korzysci ekonomicznych (nie dłu(szym ni( 5 lat) w wysokosci
nadwy(ki kosztów wytworzenia nad przychodami ze sprzeda(y (Kw - Ps). Potem nieodpisane
zwiekszaja one „Pozostałe koszty operacyjne” (art. 34 ust.3)
Kw P WF
100
-50
50 50 0
50
-30
30 30 0
20 20 70 50
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
24
Metody rozliczania kosztów na produkcje gotowa i niezakonczona
Metody wyceny w rachunku kosztów opieraja sie na równaniu konta produkcji:
Sp + Ko = Wg + Sk
Sp - stan poczatkowy Ko - koszty okresu
Wg - wyroby gotowe Sk - saldo koncowe (u) - wg kosztów umownych, np. po koszcie planowanym
I. Metoda identyfikacji - na podstawie ewidencji analitycznej nastepuje stosownie do metody kalkulacji
przyporzadkowanie pozycji kosztów wytworzenia do produktów zakonczonych i w toku.
II. Wyceny produkcji w toku wg wielkosci umownych
_ Przewiduje sie pełny koszt wytworzenia biorac pod uwage stopien zaawansowania w przerobie
_ -||- koszty bezposrednie i stopien przerobu
_ -||- zu(ycie materiałów bezposrednich
Wg = Sp + Ko - Sk(u)
Wszystkie odchylenia przechodza na produkty gotowe.
III. Wycena produkcji gotowej wg wielkosci umownych
Sk = Sp + Ko - Wg(u)
Ta metode mo(na stosowac przy znaczacych rozmiarach produkcji niezakonczonej i kontroli okresowej wsadu
i uzysku.
IV. Wycena produkcji w toku i zakonczonej wg jednostek umownych
Sp + Ko = Wg(u) + Sk(u)
O (odchylenie) = Sp + Ko - Wg(u) - Sk(u) Wn = O/[Wg(u) +Sk(u)]
V. Przeliczenie produkcji w toku na umownie zakonczona wg stopnia zaawansowania w przerobie
- jednolite lub zró(nicowane dla pozycji kosztów przeliczniki
Przykład:
W przedsiebiorstwie „Z” produkuje sie masowo jeden rodzaj wyrobów. Produkcja w toku na poczatek okresu
wyniosła 20000, koszty okresu 150000. W styczniu br. wytworzono 3200 szt. wyrobów gotowych, których koszt
planowany wynosi 51. Ponadto wytworzono 500szt produkcji niezakonczonej; stopien jej zaawansowania wynosi
40%. Produkcja niezakonczona wyceniana po koszcie planowanym wynosi 9000.
Wyznaczyc koszt produktów zakonczonych i w toku wg znanych metod. Koszt planowany < koszt umowny
Metoda I Wycena produkcji niezakonczonej wg kosztu planowanego
Wg = 170000 - 9000 = 161000 Wg(u) = 3200 * 51 = 163200 (planowany koszt Wg)
Metoda II Wycena produktów wg stawki planowej
Produkcja w toku = 170000 - (3200 * 51) = 6800
W tym wariancie mo(na nie
prowadzic konta “rozliczenia
kosztów działalnosci” (bo nie
ma odchylen)
Metoda III Wycena wstepna wg kosztu planowanego i korekta
Wg(u) = 3200 * 51 = 163300 Produkcja niezakonczona = 9000 Suma = 172200
Odchylenia =170000 - 172200 = -2200 Wno = -2200/172200 = 0,0128 (narzut odchylen)
Wyroby gotowe
1)163200
Rozliczenie kosztów
działalnosci
2) 161000
3) 2200
163200 (1
Produkcja podst.
Sp 20000
150000
161000 (2
9000 (Sk
OCE wyrobów got.
2200 (3
Wyroby gotowe
1)163200
Rozliczenie kosztów
działalnosci
2) 163200
163200 (1
Produkcja podst.
Sp 20000
150000
163200 (2
6800 (Sk
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
25
Koszt WG = 163200 - 163200 * 0,0128 = 161112
Koszt prod. niezakon. (Sk) = 9000 - 0,0128 * 9000 = 8888 Suma = 170000
Udział produkcji w toku jest niewielki
Metoda IV Ustalenie kosztu jednostki umownie zakonczonej
Oparty na danych rzeczywistych i ocenie stopnia zaawansowania produkcji.
500szt * 40% = 200szt 3200szt + 200szt = 3400szt jedn. umownych
Kj = 170000/3400 = 50 Koszt WG = 50 * 3200 = 160000 Koszt Sk = 50 * 200 = 10000
KALKULACJA KOSZTÓW (RACHUNEK NOSNIKÓW, RACHUNEK
KALKULACYJNY)
Kalkulacja kosztów to rachunek pienie_ny składników przychodów i kosztów; odzwierciedla racjonalnosc
Racjonalne działanie:
- cel przy minimalnych nakładach, kosztach (k/w)
- zało(one nakłady, maksymalny wynik (w/k)
Gospodarnosc i rentownosc
Kjn - 1800 (Kj normatywny)
Kalkulacja kosztów
Kalkulacja cen
Kalkulacje kosztów i cen (decyzje)
KALKULACJE KOSZTÓW _ procedury prowadzace do okreslenia jakosciowego (pozycje zu(ywanych
zasobów) i wartosciowego kosztów w odniesieniu do jednostki działania.
Przedmiotem kalkulacji moga byc nie tylko produkty wytwarzane przez przedsiebiorstwo, ale te( rezultaty zadan
czastkowych, funkcji.
Gospodarnosc ogólna jest uwarunkowana czastkowymi efektami działan. (Nale(y kalkulowac w ujeciu ex ante
i ex post pojedyncze działania jednostek - dokonuje sie tego w nowoczesnych systemach rachunku kosztów, np.
ABC).
Warunki przeprowadzenia poprawnej kalkulacji:
1. dostosowanie do rodzaju i organizacji produkcji
2. odpowiednio dobrane zasady rozliczania kosztów
3. okreslenie cech i miar jednostek kalkulacyjnych
Rozliczenie kosztów
działalnosci
2) 161112
3) 2088
163200 (1
Produkcja pdst.
Sp 20000
150000
161112 (2
8888 (Sk
Wyroby gotowe
1)163200
OCE wyrobów got.
2088 (3
Rozliczenie kosztów
działalnosci
2) 160000
3) 3200
163200 (1
Produkcja pdst.
Sp 20000
150000
160000 (2
10000 (Sk
Wyroby gotowe
1)163200
OCE wyrobów got.
3200 (3
Cj (cena jedn.) Kjrz (Kj rzeczyw.) G R
1 2000 1500 + +
2 2000 1900 - +
3 1800 1800 + -
4 1800 1900
OCENA
- -
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
26
4. sprecyzowana struktura kosztu jednostkowego
Rodzaje kalkulacji (zale(a od momentu i celu):
1) Kalkulacja wstepna - sporzadzana jest przed rozpoczeciem procesu, oparta jest na kosztach
przewidywanych
_ Planowa (luzniej ustalane ni( normatywne)
_ Normatywna
_ Ofertowa (przy niepowtarzalnej produkcji)
2) Kalkulacja wynikowa (w szczególnosci sprawozdawcza) opiera sie na kosztach rzeczywistych,
dokumentowanych. Jest podstawa wyceny produktów i obliczania WF.
Metody kalkulacji:
Ze wzgledu na sposób zaliczania kosztów na nosniki wyró(nia sie kalkulacje:
_ Podziałowa prosta
_ Podziałowa ze współczynnikami
_ Produktów sprze(onych, (odjemna)
_ Doliczeniowa asortymentowa
_ Doliczeniowa zleceniowa
Ze wzgledu na sposób nawarstwiania kosztów wyró(nia sie:
_ Kalkulacje jednostopniowa
_ Kalkulacje wielostopniowa: procesowa i fazowa
Rodzaje jednostek kalkulacyjnych:
1. jednostki naturalne lub ich wielokrotnosc - stosowane sa przy produkcji jednorodnej, np. sztuki, tony,
metry, litry itd.
2. jednostki umowne (obrachunkowe) - (przy produkcji ró(norodnej, wieloasortymentowej), umo(liwiaja one
łaczenie produktów zbli(onych do siebie pod wzgledem przebiegu procesu technologicznego, struktury
kosztów etc.
Sposoby uzyskiwania jednostek umownych:
1. przyjecie innej naturalnej jednostki miary, np. sztuki przeliczamy na kilogramy, np. przy produkcji
czekolad, porcelany
2. przeliczanie produktów o ró(nych cechach, na produkty o cechach typowych przy jednoczesnym
zachowaniu naturalnej jednostki miary produktów pierwotnych, np. waga wyrobów o ró(nym ste(eniu
substancji podstawowej wyra(ona w przeliczeniu uwzgledniajacym zawartosc czystego składnika.
Struktura kalkulacyjna kosztu jednostkowego (wynika z procedury ewidencyjno-rozliczeniowej)
1. materiały bezposrednie z narzutami
2. płace bezposrednie z narzutami
3. inne koszty bezposrednie (narzedzia specjalistyczne, koszty przygotowania nowej produkcji, modele itd.)
4. koszty wydziałowe
5. techniczny wydziałowy koszt wytworzenia 1+2+3+4
6. koszty ogólne zarzadu
7. zakładowy koszt 5+6
8. koszty sprzeda(y
9. koszt własny sprzeda(y 7+8
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
27
_ Kalkulacja podziałowa prosta. Mo(e byc stosowana przy produkcji jednorodnej, o charakterze prostym,
Poniesione i zaliczone na nosniki koszty dzielone sa przez ilosc jednostek kalkulacyjnych dla poszczególnych
pozycji kosztów
a) wszystkie pozycje kosztów traktowane sa jednakowo
j
j x
Ki
k
å
= xj - ilosc jednostek kalkulacyjnych (wielkosc produkcji w jednostkach naturalnych)
kj - koszt jednostkowy Ki - koszty i-tego rodzaju w okresie
b) z wyjatkiem materiałów i półfabrykatów, które bezposrednio sa ujete wg produktów
materiały + [K... - materiały] / [ilosc jedn. kalkul.]
_ Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami - stosowana mo(e byc w jednostkach, w których masowo
wytwarzane sa ró(ne, ale zbli(one do siebie produkty poprzez surowiec, proces technologiczny etc.
Wytwarzane z tego samego surowca, w tym samym procesie technologicznym. Np. pudełka z kartonu,
gwozdzie. Nastepuje sprowadzenie pokrewnych wyrobów do wspólnego mianownika przy pomocy
współczynników przeliczeniowych.
Współczynniki - wielkosci sprowadzajace ró(ne jednostki do wspólnej miary; uwzgledniaja one relacje miedzy
kosztami (grubosc, cie(ar, powierzchnia, pracochłonnosc, planowane koszty itp.). Współczynniki moga byc
WSPÓLNE do wszystkich pozycji kalkulacyjnych lub RÓgNE.
Procedura obliczeniowa kalkulacji współczynnikowej
Pozycje
kalkul.
Koszty
Ilosc jedn.
rzeczyw.
Współczynniki
przeliczeniowe
Ilosc jedn.
umownych
Koszty jedn.
umownych (Kju)
Koszty jedn.
rzeczyw.
Koszt
a Wa a' (aWa) KjuA*WA KjrzA*a
b Wb b' (bWa)
Koszty /
/ ilosc jedn.
umownych
KjuB*WB KjrzB*b
S (a' i b')
Zadanie 5b
Pozycje kalkul. Koszty okresu Ilosc jedn. umownych Kj umownej Kj WG Kjrz
C D C D C D
Materiały bezp. 185000 (500+50)*2 (400+120)*5 3700 50 50*2 50*5 100 250
Płace bezp. 48600 550*1 520*0,5 840 60 60*1 60*0,5 60 30
Koszty wydz. 42000 550*1,6 520*1 1400 30 30*1,6 30*1 48 30
Koszty ogólne 14000 550*1,6 520*1 1400 10 10*1,6 10*1 16 10
Razem 289600 224 320
Rozliczenie:
C prod. zakonczona 500*224 = 112000
prod. niezakonczona 50*224 = 11200 w sumie 123200
D prod. zakonczona 400*320 = 128000
prod. niezakonczona 120*320 = 38400 w sumie 166400
Suma 289600
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
28
Produkcja:
C 500szt. WG 200szt. (25%)
D 400szt. WG 300szt. (40%)
Współczynniki:
C materiały 2 płace 1 koszty wydz. 1,6 koszty ogólne 1,6
D materiały 5 płace 0,5 koszty wydz. 1 koszty ogólne 1
SZCZEGÓLNE METODY KALKULACJI
Kalkulacja podziałowa
_ prosta
_ ze współczynnikami
1) Gdy wystepuje remanent koncowy produkcji niezakonczonej
iloscWG
Ko Rk u
K j
− ( )
=
iloscWG (iloscRk %Z)
Ko
K j + ×
= %Z - wskaznik zaanga(owania w przerobie
ilosc WG ilosc Sk
Ko materialy
Kjm
_ _
_
+
= _ ten wskaznik jest wykorzystywany, gdy materiały wydawane sa w całosci do
przerobu na poczatku procesu (nie sa wydawane sukcesywnie)
2) Gdy wystepuje remanent poczatkowy
a. Obliczanie kosztu przecietnego
iloscWG
Rp Ko
K j
+
=
−
iloscWG
Rp KO Rk u
K j
+ − ( )
=
−
iloscWG (iloscRk %Z)
Rp KO
K j
+ ×
+
=
−
Mo(na kalkulowac koszt przecietny, gdy nie ma ró(nic w warunkach działalnosci w poszczególnych okresach.
b. Obliczanie kosztów produkcji niezakonczonej wg kosztów bie)acych
( % ) ( % ) 1 iloscWG iloscRk Z iloscRp Z
Ko
Kj
+ × − ×
= koszt produktów wytworzonych w bie(acym okresie
iloscRp
Rp
Kjp = koszt jednostkowy oparty na poprzednim okresie
1 Kjd = %d × Kj koszt jednostkowy oparty na bie(acym okresie
K Kjp Kjd j = + 2 koszt produktów, które były wytworzone w dwóch okresach; zawieraja czesc kosztów
poprzedniego okresu i czesc kosztów bie(acego okresu, które zwiazane sa ze stopniem dokonczenia w tym okresie
tych produktów
Wystepuja ró(nice w warunkach działania i koszty produktów, które czesciowo były wytworzone w poprzednim
okresie, maja inna strukture kosztów, poziom ni( produkty, które sa wytworzone tylko w bie(acym okresie.
Przykład (kalkulacja podziałowa prosta) - ksero
Pozycje Rp Ko Rp + Ko Kj1 Kjp Kjd Kj2 Kj* przec.
Mat. bezp. 220000 280000 500000 20 27,5 5 32,5 25
Płace bezp. 130000 350000 480000 25 16,25 6,25 22,5 24
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
29
Koszty wydz. 138000 182000 320000 13 17,25 3,25 20,5 16
Koszty
ogólnoprod.
156000 224000 380000 16 19,5 4 23,5 19
Razem 644000 1036000 1680000 74 80,5 18,5 99 84
* - liczone metoda kosztów przecietnych; pozostałe liczone gdy koszty produkcji w toku wyra(a sie w kosztach
bie(acych
Koszty ogólnoprodukcyjne - rozliczane tak(e na produkcje niezakonczona
Sp (Rp) = 8000szt. (75%) Rk = 8000szt. (50%),WG = 16000szt.
Wyliczenie ilosci do Kj1:
Ilosc WG + ilosc Rk%Z - ilosc Rp%Z = 16000 + 4000 - 6000 = 14000
Wyliczenie ilosci do Kj*:
Ilosc WG + ilosc Rk%Z = 16000 + 4000 = 20000
Sprawdzenie do Kj1 i Kj2:
WG 8000szt.*74 = 592000 8000szt.*99 = 792000 w sumie 1384000
Rk 4000szt.*74 = 296000 w sumie 1680000
Sprawdzenie do Kj*:
WG 16000*84 = 1344000
Rk 4000*84 = 336000 w sumie 1680000
_ Kalkulacja doliczeniowa i jej odmiany (zadanie 2. ksero)
Stosowana w jednostkach o produkcji jednostkowej, małoseryjnej oraz wieloseryjnej - produkcja ró(nych
produktów w ró(nych procesach.
Etapy kalkulacji doliczeniowej (procesowej):
1. jednoznacznie okreslenie przedmiotu (obiektu) kalkulacji
2. otwarcie kart kalkulacyjnych dla zlecen i asortymentów
3. zaliczenie kosztów bezposrednich na koszty
4. doliczenie kosztów posrednich
5. obliczenie kosztu jednostkowego
Ze wzgledu na zło(onosc i wieloetapowosc prowadzonych kalkulacji wyró(nia sie:
- kalkulacje fazowa (półfabrykatowa)
- kalkulacje procesowa
fazowa / półfabrykatowa - ka(da faza jest traktowana jako miejsce tworzenia półfabrykatów; przy kalkulacji
fazowej koszty liczy sie narastajaco (koszt ciagniony). W wyniku wliczenia do kosztów ka(dej fazy wartosci
półfabrykatów pobranych z poprzedniej fazy, ostatnia faza daje koszt produktu.
procesowa - polega ona na oddzielnym kalkulowaniu kosztu jednostkowego ka(dej fazy; koszt jednostkowy
produktu jest suma kosztów jednostkowych faz.
Jesli półfabrykaty kolejnych faz sa jednoczesnie przekazywane do nastepnych i czesciowo sprzedawane, to
nale(ałoby stosowac kalkulacje fazowa. Natomiast kalkulacja procesowa daje mo(liwosc bezposredniego
kontrolowania kosztów z ka(dej faz oddzielnie.
_ Produkcja łaczna i procesy sprze)one
Produkcja sprze(ona polega na przymusowym otrzymaniu w procesie produkcji z okreslonych surowców
ró(nych produktów (np. przemysł chemiczny, paliwowy, spo(ywczy, farmaceutyczny itp.)
Produkty sprze)one (kryterium ekonomiczne):
_ główne (cel działania)
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
30
_ uboczne ( mniejsza wartosc u(ytkowa)
_ odpady (nie posiadaja wartosci u(ytkowej)
Produkcja wiazana skojarzona - powstaje wtedy, gdy wraz z produktem zasadniczym, bedacym celem
działalnosci jednostki, ze wzgledu na mo(liwosci wykorzystania dodatkowych odpadów, surowców, mo(liwosci
zaspokojenia pełnych potrzeb klienta, wytwarza sie inne wyroby obok tych zasadniczych.
Kalkulacja produkcji łacznej (sprze_onej)
1) Metody oparte o warunki rynkowe:
a. Metoda pozostałej wartosci (odpadowa) - brak kalkulacji weglopochodnych mimo
mo(liwosci uchwycenia kosztów
b. Metoda amerykanska (utarg ze sprzeda(y) - globalne rozliczenie kosztu jednostkowego
bez struktury
c. Metoda rozliczania kosztów w stosunku do utargu
2) Metody oparte na wskaznikach techniczno - produkcyjnych
a. Rozliczenie kosztów w stosunku do masy uzyskiwanych produktów
b. -||- do równowartosci gazowej produktów
c. metoda kalorycznosci
HISTORIA RACHUNKU KOSZTÓW
Podstawowe kroki rachunku kosztów celowych
Cena rynkowa jest celem kosztu.
Struktura systemu rachunku kosztów działan (ABC - Activity Base Costing)
_ identyfikacja istotnych działan (activities)
_ okreslenie jednostki wolumenu działania (cost driver)
_ ustalenie kosztów działania (cost pool)
_ rozliczanie kosztów posrednich poszczególnych działan na produkty
Rachunek kosztów pełnych
Rachunek kosztów czesciowych
Aktualne kierunki rozwoju
Rachunek kosztów
celowych (Target
Costing; Genka Kikaku)
Rachunek kosztów
procesów (ABC)
Cena celowa (rynkowa)
(-)
Zysk celowy
Koszty celowe
Luka kosztowa
(=)
Koszty prognozowane
Kształtowanie wartosci
In(ynieria wartosci
Racjonalizacja
RACHUNEK KOSZTÓW prof. AE dr hab. Anna Kostur
31
Zakres przedmiotowy koncepcji ABC i rachunku kosztów procesów
Koncepcja ABC
Działania bezposrednio
produkcyjne
(funkcja produkcji)
Działania posrednie
zwiazane z produkcja
(np. f. logistyki)
Działania o charakterze
usługowym
(np. zarzadzanie
personelem)
Działania wyró(nione
w zarzadzaniu
przedsiebiorstwem
jak całoscia
Rachunek kosztów procesów
(koncepcja niemiecka)
Rachunek planowanych
kosztów krancowych
Koszty
bezposrednie
Wyszukiwarka