Socjologia zmiany Sztompki-streszczenie, Geografia, Socjologia


Socjologia zmiany Sztompki

czyli streszczenie książki Pana Profesora , wersja poprawiona i z bonusem

Spis treści

Słowo wstępne: streszczenie powstało głównie w oparciu o polską wersję książki, więc jeśli gdzieś pojawiają się numery stron książki, to trzeba pamiętać, że chodzi o tę polską zmiankę. Druga sprawa jest taka, że niektóre nazwiska w nawiasach mogą niekoniecznie oznaczać twórców danej teorii, lecz autorów książek, w których znalazło się omówienie tej teorii, na przykład w ramach szerszej typologii. Trzecia sprawa jest taka, że dwa fragmenty, które zaznaczone są czerwoną czcionką, wymagają uzupełnienia, wyjaśnienia.

Miłej lektury!

Część Pierwsza

I. Podstawowe pojęcia

Wiele zmian w systemie może prowadzić do zmiany systemu.

Zmianom mogą podlegać:

Proces: wiele zmian przyczynowo i sekwencyjnie następujących w obrębie tego samego systemu.

Rozwój: proces kierunkowy (żaden stan się nie powtarza) i monotoniczny (stałe zwiększanie natężenia wybranej cechy) wynikający z samego systemu, immanentny.

Cykl: proces ani kierunkowy, ani chaotyczny, składający się z powtarzalnych stanów charakteryzujących się oscylacjami, falowaniem.

Postęp: kierunkowy proces prowadzący do realizacji pożądanej (aspekt normatywny) wartości lub stanu.

Model alternatywny: dynamiczne pole społeczne, nazywane też polem społeczno-kulturowym, opiera się na dwóch założeniach

  1. Uznaniu dynamiki

  2. Dereifikacji grupy, organizacji itp.

I posiada cztery odpowiadające sobie wymiary pola jednostkowego i tkanki społecznej:

Cztery wymiary pola jednostkowego

Cztery rodzaje tkanki społecznej

Idealny

Idei

Normatywny

Reguł

Interakcyjny

Działań

Szans życiowych

Interesów

To właśnie te wymiary tworzą pole społeczno-kulturowe.

II. Typologia procesów społecznych

Kryteria typologii:

  1. Forma

  2. Skutki

  3. Świadomość

  4. Siła Napędowa (kim był Napędow?)

  5. Poziom rzeczywistości społecznej

  6. Zakres czasowy

Ad 1.

Proces może być:

Ad 2.

Skutki procesu to transformacja, czyli zmiana systemu, lub reprodukcja, czyli zmiana w systemie.

Ad 3.

Procesy bywają:

Ad 4.

Przyczyny mogą być endogenne lub egzogenne, ale właściwie to nie wiadomo, gdzie leży granica, a poza tym i tak nie ma jednej przyczyny, tylko jest ich wiele.

Ad 5.

Tajemnicze poziomy rzeczywistości to nic innego jak dobrze znane:

Ad 6.

Zagadnieniu czasu jest poświęcony odrębny rozdział (IV).

III. Postęp

Krótka historia postępu jest taka. Już starożytni Grecy i Żydzi rozprawiali o postępie, przy czym ci pierwsi upatrywali źródeł postępu w społeczeństwie, a drudzy - w siłach nadludzkich. Święty Augustyn (IV-V w.) dokonał syntezy. Następnym sporym krokiem był pomysł Bacona (XIII w.), że wiedza się kumuluje, co też jest rodzajem postępu. Mniej ciekawie zaczęło się robić w momencie, gdy Europa postanowiła odkryć i skolonizować świat. Nastały ciemne wieki zachodniego etnocentryzmu. Oświecenie (XVII-XVIII w.), jak sama nazwa sugeruje, rzuciło nieco światła na kwestię postępu w osobach Giambattisty Vico i Condorceta (pełne nazwisko: Marie Jean Antoine Nicolas Caritat, marquis de Condorcet), którzy dopatrywali się regularności historycznych. Inną drogą poszedł Kant, który wykombinował historię porządku wolności opartej na ludzkiej woli (chodzi o to, że człowiek najpierw nieświadomie realizuje wolę przyrody, a potem sam zyskuje świadomość, rozum i wolność wyboru moralnego) i przepowiedział istnienie Unii Europejskiej, a dokładniej związek narodów, który zapewnia bezpieczeństwo i współpracę gospodarczą. Tak czy inaczej, przyszedł wiek XIX, a wraz z nim triumf idei postępu. Poszczególni wielcy myśliciele tak oto widzieli postęp:

Człowiek

Mechanizm

Saint-Simon, Comte

Rozum prowadzi społeczeństwo przez stadia: teologiczne, metafizyczne, pozytywne

Spencer

Ewolucja społeczeństwa i przyrody polegająca na rosnącym zróżnicowaniu; od społ. militarnego do industrialnego

Marks

Wiadomo

Weber

Racjonalizacja

Durkheim

Podział pracy i integracja; od społ. mechanicznego do organicznego

Tylko Ferdynand Tönnies się opamiętał w tym szale radości i pierwszy wystosował krytykę postępu. Tęsknota za Gemeinschaft…

Do oczywistości definicyjnych postępu, których w książce jest kilka, a które każdy sam powinien wymyślić na poczekaniu, należą dwie takie:

Przyczyny postępu:

W historii ludzkości różne wątki pojawiały się jako kryteria postępu:

Ale od postępu też się odwrócono. Nisbet charakteryzuje odwrót od postępu jako:

    1. Irracjonalizm, odrodzenie mistycyzmu

    2. Subiektywizm, egoizm

    3. Pesymizm, degeneracja

A Sztompka dorzuca jeszcze:

    1. Antyutopijność

    2. Brak perspektywy przyszłościowej

Pojęcie postępu zostało wyparte przez chroniczny kryzys.

Ujęcie alternatywne: w postępie nie tyle chodzi o jakiś cel, co o samo dążenie, czyli proces.

Warunki tak rozumianego postępu:

  1. Cechy działających jednostek - otwartość, twórczość, gotowość do podejmowania ryzyka

  2. Cechy struktury - elastyczność, bogactwo opcji

  3. Cechy środowiska przyrodniczego

    1. Obiektywne

    2. Subiektywne - chodzi o to, jak traktujemy przyrodę (panowanie i eksploatacja czy harmonia, rozwój zrównoważony - sustainable development)

  4. Historia

    1. Obiektywna - ciągła tradycja

    2. Subiektywna - poszanowanie dla tradycji

  5. Wyobrażenia przyszłości - optymizm, przewidywanie, planowanie

A teraz, to znaczy na stronie 52, Piotr wdusza pedał gazu i jedzie: wzajemne przekształcanie się podmiotowości i struktury społecznej w płaszczyźnie praxis umożliwia postęp rozumiany jako autotranscendencja społeczeństwa.

IV. Czas

Czas społeczny jest zróżnicowany pod względem następujących kryteriów:

  1. Świadomość wartości czasu - Time is money kontra Mañana

  2. Horyzont czasowy

  3. Forma cykliczna (zachowana jeszcze w rozkładzie dnia, tygodnia, porach roku) lub linearna

  4. Nacisk na

    1. przeszłość

    2. teraźniejszość

    3. przyszłość

  5. Atrybucja wewnętrzna (planowanie) lub zewnętrzna (adaptacja)

  6. Dominujące wartości - innowacja kontra konserwa

Funkcje czasu:

  1. Synchronizacja

  2. Koordynacja

  3. Sekwencyjne uporządkowanie

  4. Określanie terminów

  5. Pomiar - np. rekordy świata w sporcie albo przepracowane godziny, za które trzeba zapłacić

  6. Jakościowa alokacja, czyli po naszemu - święta, które zabezpieczają nas przed nudą

Klasyka teorii to francuska szkoła Durkheimistów, którzy przyjmowali trzy perspektywy:

  1. Socjologiczną - czas jako fakt społeczny

  2. Relacyjną - czas podzielony na sacrum i profanum

  3. Relatywistyczną - kulturowe zróżnicowanie traktowania, przeżywania czasu

V. Tradycja

Drogi przekazu tradycji:

W rzeczywistości oba mechanizmy ze sobą współgrają.

Tradycja to konstrukt, często idealizowany, skrzywiony, filtrowany w procesie selekcji

Funkcje konstruowania tradycji (Pozor! To nie to samo co funkcje tradycji):

    1. Dostarczanie spójnej symboliki, tożsamości społecznej

    2. Legitymizacja władzy

    3. Socjalizacja do norm, reguł, wartości

Poziom

Dziedzictwo tradycji

Makro

Historyczne

Mezzo

Grupowe

Mikro

Osobiste

Tworzenie (się) tradycji:

Zmiana:

Przyczyny zmiany:

Funkcje tradycji:

    1. Dorobek historyczny, pula zasobów idealnych i materialnych

    2. Legitymizacja stylu życia, instytucji itp.

    3. Symbol tożsamości grupowej

    4. Ucieczka od frustracji - w ciężkich momentach można się pocieszać tradycją

Nie samą jednak tradycją człowiek żyje, bo przecież ona może:

VI. Nowoczesność

Definicje:

  1. Historyczna - jest to taki proces (w skrócie), który zaczął się mniej więcej w XVII w. w Anglii, Francji, Niderlandach i Niemczech, a w XX w. objął praktycznie cały świat (Giddens)

  1. Analityczna - jest to taki proces, który zawiera w sobie następujące elementy (Comte):

    1. koncentracja siły roboczej w miastach

    2. organizacja pracy zorientowana na efektywność i zysk

    3. wykorzystanie odkryć naukowych i technologii w procesie produkcji

    4. utajone lub jawne antagonizmy między pracownikami i pracobiorcami

    5. wzrost kontrastów i nierówności społecznych

    6. ekonomia oparta na indywidualnej przedsiębiorczości i wolnej konkurencji

A co na to inni?

Właściwie to jest podobne do tabelki postrzegania postępu:

Człowiek

Co było kiedyś

Co było potem

Spencer

Społeczeństwo militarne

Społeczeństwo industrialne

Tönnies

Gemeinschaft

Gesellschaft

Durkheim

Solidarność mechaniczna

Solidarność organiczna

Marks&Engels

Wiadomo

Też wiadomo

Weber

Różnice w 6 wymiarach

Społeczeństwo tradycyjne

Społeczeństwo kapitalistyczne

Własność

Technologia

Siła robocza

Rynek ekonomiczny

Prawo

Motywacje

Parsons zrobił zrzynkę od Webera, Tönniesa i Durkheima, bo wymyślił „zmienne porządkujące”. Podsumowanie Webera i Parsonsa w tabelach znajduje się na stronach 80 i 81.

Cechy nowoczesności według Krishana Kumara (1988):

Można też powiedzieć, że istnieje coś takiego jak osobowość nowoczesna, której 9 cech zostało przedstawionych na stronie 86. Można się z grubsza domyślić, jakie to cechy.

Krytyka nowoczesności:

  1. Alienacja w różnych dziedzinach (Marks, Fromm, Herbert Marcuse [a był jeszcze Ludwig Marcuse, filozof i pisarz, który żył w tym samym czasie])

  2. Anomia (Durkheim, Merton: rozbieżność celów i sposobów ich osiągania)

  3. Społeczeństwo masowe (Tönnies, William Kornhauser: ruchy masowe jako substytut więzi)

  4. Ekologia (Ezra Mishan)

  5. Globalna nierównowaga (Andre Gunder Frank i Fernando Enrique Cardoso [były prezydent ISA, a potem… Brazylii]: teorie zależności)

  6. Wielkie wojny (Bauman: holocaust jako konsekwencja racjonalności; dążenie do zysku i racjonalność robią z ludzi biedne trybiki wielkiej machiny)

VII. Ponowoczesność

Klasyczna wizja społeczeństwa postindustrialnego (Bell, Touraine, potem John Naisbitt [polecam jego stronę, na której zamieszcza swoje fenomenalne zdjęcie http://www.naisbitt.com/], Patricia Aburdene) obejmuje megatrendy:

  1. W gospodarce dominuje sektor usług

  2. Powstaje klasa usługowa (Dahrendorf)

  3. Technologia intelektualna, high-tech (Brzeziński)

  4. Samonapędzający się rozwój technologiczny

  5. Wiedza jako wartość centralna, społeczeństwo wiedzy (Drucker)

Oprócz tej optymistycznej, ewolucyjnej wizji są jeszcze trzy inne:

    1. Powrót do społeczeństwa tradycyjnego

    2. Nowa jakość (Bauman, Lyotard, Habermas), bardzo chwytliwa, popularna

    3. Późna nowoczesność (Giddens), charakteryzująca się:

      1. zaufaniem

      2. ryzykiem obiektywnym i subiektywnym

      3. nieprzejrzystością

      4. globalizacją

VIII. Globalizacja

Definicja: „zbiór procesów, które czynią świat społeczny jednym” (Roland Robertson 1992)

Klasyka teorii (wszystkie trzy są marksistowskie):

Kultura

Głównym problemem z kulturą jest starcie relatywizmu z etnocentryzmem

I dlatego powstają takie pomysły jak globalna ekumena (Ulf Hannerz, 1987-1989, to nie są daty jego urodzin i śmierci), polegająca na ciągłych interakcjach, przenikaniu się i wymianie treści kulturowych.

Mechanizm jest taki, że centrum eksportuje kulturę do peryferii (asymetria), ale

Hannerz przewiduje cztery scenariusze:

  1. Globalna homogenizacja - cały świat jak Zachód

  2. Nasycenie kulturowe - to samo co wyżej + wymiar historyczny (nie rozumiem różnicy)

  3. Deformacja kulturowa w dwóch postaciach:

    1. degradacji, której powodem są

      1. brak popytu na wyższe wartości

      2. dumping kulturowy (ja bym dumping zaliczył już do objawów, a nie przyczyn), czyli nieśmiertelna kapela „Scorpions” na Festiwalu w Sopocie

    2. zafałszowanie wyższych wartości - demokracja w Trzecim Świecie zamienia się w despotyzm, a wolność i równość - w nepotyzm

  4. Dojrzewający amalgamat kulturowy. Nietrudno się domyślić, że Hannerz trzyma kciuki właśnie za tym scenariuszem, bo chodzi w nim o to, że

    1. jest więcej równości i dialogu

    2. a zatem lepsza selekcja przekazów i w konsekwencji - kreolizacja kultury

Szmuel Eisenstadt popiera Hannerza na podstawie swoich badań nad cywilizacjami starożytnymi i współczesnymi. Według Eisenstadta istotne są reakcje społeczeństw peryferyjnych na ekspansję zachodniego centrum. Owe reakcje zależą od:

Robertson też ma swoje wizje porządku świata:

    1. Globalny Gemeinschaft I - izolowane wspólnoty, antyglobalizm

      • wersja równościowa

      • wersja hierarchiczna

  1. Globalny Gemeinschaft II - globalna wioska konsensusu religijnego lub świeckiego: wokół wartości pokoju na świecie lub ochrony środowiska, ale także bezpieczeństwa międzynarodowego (Smelser)

  2. Globalny Gesellschaft I - suwerenne, otwarte państwa narodowe, intensywna wymiana ekonomiczna, polityczna i kulturowa

  • Globalny Gesellschaft II - rząd światowy, federacja (jak Unia Europejska)

    • Część Druga

    IX. Ewolucjonizm i neoewolucjonizm

    Jest różnica między ewolucjonizmem biologicznym, takim jak u Darwina, i społecznym, który zresztą był wcześniejszy od biologicznego.

    Ewolucjonizm społeczny

    Ewolucjonizm biologiczny

    Społeczeństwo jako całość

    Poszczególne gatunki

    Determinizm

    Prawdopodobieństwo

    „Immanentny mechanizm rozwoju potencjału”

    Przypadkowe mutacje i selekcja

    Ewolucjonizm w klasycznej myśli socjologicznej:

    Człowiek

    Główne pomysły

    Comte

    Stadia: teologiczne, metafizyczne, pozytywne

    Spencer

    Stadia: militarne, industrialne

    Lewis Morgan

    Materializm, technologia: dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja

    Durkheim

    Wzrost ludności większe zróżnicowanie

    Tönnies

    Ewolucja bez postępu (wyjątkowe podejście)

    Lester Ward

    Ewolucja ewolucji, ewolucja celowa, sterowana przez człowieka (też wyjątkowe)

    Wspólne założenia (jest ich w książce aż 14, ale można to skondensować):

    1. Istnieje pewien uniwersalny wzór, jeden mechanizm przyczyn, który da się odkryć.

    2. Obiektem jest społeczeństwo jako całość.

    3. Dominuje metafora organiczna.

    4. Nacisk na zmianę systemu, a nie w systemie.

    5. Zmiana jest

      1. naturalna

      2. immanentna

      3. wszechobecna

      4. niezamierzona

      5. nieuchronna

      6. kierunkowa

      7. jednoliniowa

      8. ciągła

      9. ale w fazach, stadiach

    6. Idea postępu rządzi

    Za co oberwało się ewolucjonizmowi?

    Dlatego powstał neoewolucjonizm. Obrano nowy kurs:

    1. Obiektem są społeczności, grupy, kultury

    2. Poszukuje się wyjaśnień i mechanizmów zamiast schematów i stadiów

    3. Odchodzi się od ocen moralnych (że Zachód jest taki super, a reszta to barbarzyńcy)

    4. Determinizm został wyparty przez prawdopodobieństwo

    5. Uznano i przejęto dorobek ewolucjonizmu Darwinowskiego

    Przedstawiciele neoewolucjonizmu:

    Człowiek

    Idea

    Leslie White

    Kultura jako mechanizm adaptacji człowieka do przyrody.

    Technologia rządzi

    Julian Steward

    Ewolucja multilinearna pomiędzy społeczeństwami, ale też wewnątrz nich - pomiędzy różnymi podsystemami.

    Technologia i ekonomia rządzą, określając na wyższych poziomach organizację społeczno-polityczną i ideologię

    Kierunek przemian: integracja społeczno-kulturowa, złożoność struktur

    Krytyka:

    • zróżnicowanie kultur jest większe niż zróżnicowanie środowisk, więc część wariancji pozostaje niewyjaśniona

    • ideologie zyskują na znaczeniu

    Marshall Sahlins i Elman Service

    Ewolucja ogólna kontra ewolucja szczegółowa (mogą wchodzić w konflikt)

    W socjologii wykonano slalom:

    ewolucjonizm funkcjonalizm neoewolucjonizm,

    który usprawniał oba wcześniejsze podejścia

    Gerhard i Jean Lenski

    Podejście ekologiczno-ewolucyjne.

    Technologia i informacja rządzą

    Długofalowe trendy w warunkach konkurencji:

    Komunikacja genetyczna symboliczna ewolucja ewolucji

    Leńscy wyróżniali typy społeczeństw, chociaż podobno miało nie być mowy o stadiach

    Parsons

    Zmiana w wartościach regulujących relacje między podsystemami

    Mechanizmy ewolucji:

    1. różnicowanie

    2. doskonalenie adaptacyjne

    3. inkluzja nowych podsystemów w normatywne wartości społ.

    4. uogólnianie wartości, by dać legitymację powstającym nowym formom

    Parsons też wyróżnia fazy społ.

    Krytyka: prozachodnie nastawienie

    X. Neofunkcjonalizm

    Lata 80. - debata na temat różnicowania pojętego szerzej niż tylko podział pracy. Szukano przyczyn, wyjaśnień i wyjątków.

    Ważne persony: Dietrich Rueschemeyer (władza), Jeffrey Alexander, Edward Tiryakian

    Nastąpił zwrot w kierunku ewolucjonizmu biologicznego:

    Progresywizm, ontogeneza selekcja naturalna (mutacja, selekcja, reprodukcja)

    Ważne persony: Tom Burns & Thomas Dietz, Randall Collins, Joseph Lopreato

    Rywalizują ze sobą systemy reguł, a ludzie w tym procesie mają też wpływ, przypadkowy lub nie. Ważne jest jednak, że ludzie posiadają podmiotowość.

    Selekcja według Burnsa&Dietza:

    Krótka historia walki:

      1. Walka o przetrwanie

      2. Walka o wzmocnienie, czyli zaspokojenie potrzeb (John Langton)

      3. Walka o satysfakcję, czyli przewagę przyjemności nad bólem (Lopreato)

      4. Walka o podmiotowość, czyli pozytywną wolność do samoprzekształcania swojego społeczeństwa (Sztompka)

    Neofunkcjonalizm w analizie zmiany społecznej opiera się na:

    XI. Teorie modernizacji

    W wąskim rozumieniu chodzi o przejście od peryferii do centrum, czyli doganianie bardziej rozwiniętych państw przez te mniej rozwinięte.

    W szerszym rozumieniu pisali o Europie i USA klasycy: Comte, Spencer, Marks, Weber, Durkheim, Tönnies.

    Podział na Trzy Światy ustawił teorie:

    Relacje między Pierwszym a Trzecim Światem

    Relacje między Pierwszym a Drugim Światem

    Teorie

    Modernizacji

    Konwergencji i transformacji postkomunist.

    Przedstawiciele

    Marion Levy

    Everett Hagen

    Parsons

    Smelser

    Daniel Lerner

    David Apter

    Eisenstadt

    Clark Kerr

    Huntington

    Walt Rostow

    Oczywiście, przyszedł czas na krytykę, ale pod koniec lat 80. teorie te się odrodziły pod postaciami:

    Tak czy inaczej, były to teorie (te zwykłe, nie neo-) mocno ewolucjonistyczne w sensie tego wczesnego ewolucjonizmu, to znaczy przejęły sporo jego założeń. Nie ustrzegły się też etnocentryzmu. Przyjmowano perspektywę odgórną, która skupiała się na inżynierii społecznej w procesie celowego naśladowania Zachodu przez państwa rozwijające się.

    Definicje modernizacji:

    1. Historyczne - Europa Zachodnia i USA XVII-XIX w. (Wilbert Moore, Eisenstadt)

    2. Relatywistyczne - osią modernizacji są innowacje i postęp (Tiryakian, Szymon Chodak)

    3. Analityczne - przez wyróżnienie cech (Smelser):

      1. duża rola technologii w dziedzinie wiedzy

      2. komercyjne rolnictwo

      3. energia ożywiona nieożywiona

      4. urbanizacja i znaczenie siły roboczej

    4. No i jeszcze jest pomysł osobowości nowoczesnej (Alex Inkeles).

    Mechanizmy modernizacji:

    Krytyka:

    Jak się nietrudno domyślić, kiedy na teorie modernizacji i konwergencji spadł grad zarzutów i kubły pomyj, postanowiono zmodyfikować założenia i nazwać nowe kierunki teoriami postmodernizacji, neomodernizacji i neokonwergencji.

    Co zmieniono? Dużo zmieniono:

    1. Uznano, że perspektywa oddolna też jest przydatna, nie tylko odgórna.

    2. Modernizacja to nie wymysł zachodnich elit.

    3. Nie tylko USA są wzorem do naśladowania.

    4. Włączono czynniki egzogenne w procesie zmian.

    5. Zmiany trwają różnie:

      1. prawo konstytucyjne można zmienić w 6 miesięcy

      2. na gospodarkę nawet 6 lat może już nie wystarczyć

      3. budowa społeczeństwa obywatelskiego zajmie pokolenia (Dahrendorf)

    6. Proces modernizacji też ma pewne ograniczenia, tarcia, blokady.

    7. Większą uwagą obdarzono ludzkie wartości, a nie tylko PKB.

    8. Rehabilitacja tradycji.

    9. Nie wiadomo, co zrobić z reliktami komunizmu (i nie chodzi o pomniki, tylko o sowietyzm w głowach ludzi).

    10. Zmienił się motyw przewodni: postęp kryzys. Efekty bumerangowe doprowadziły do zniechęcenia opinii publicznej i wytworzenia klimatu dekadencji.

    Korekta teorii konwergencji:

    1. Wzajemność nie zadziałała. Kapitalizm nie zespolił się z komunizmem, tylko go pokonał.

    2. Rewolucja, a nie ewolucja. Komunizm się nie przekształcił, tylko runął.

    3. Technologia nie zadziałała. To nie technologia, lecz psychologiczny efekt demonstracji zachodniego dobrobytu uruchomił falę niezadowolenia i mobilizacji.

    XII. Teorie cykli historycznych

    Cykle mogą być:

    Sorokin dzieli cykle na pełne i względne. Cykle charakteryzują się odchyleniami. Cechy cykli to:

    Prekursorzy tematu:

    Preqrsor

    Idea

    Arystoteles

    Nihil novi sub sole

    Herodot

    Monarchia tyrania oligarchia demokracja rządy motłochu

    Ibn Chaldun

    Silne więzi koczowników osiadłe struktury załamanie więzi rozproszenie

    Vico

    Anarchia i barbarzyństwo porządek i cywilizacja upadek cywilizacji

    Według Vico zmiana wynika z natury ludzkiej

    Historiozofie powstania i upadku cywilizacji: Danilewski, Spengler, Toynbee. Przejedziemy ich po kolei.

    Uwaga generalna: teorie te, jakkolwiek wydają się pesymistyczne (nieuchronne upadki cywilizacji, w tym naszej, zachodniej), to jednak nie są takie w istocie. Nie chodzi tu o to, że wszystko ginie i nie ma sensu żyć, tylko o to, że cywilizacje starzeją się, gniją, rozpadają, a na ich miejscu powstają nowe, świeże. I z tego można się cieszyć.

    Mikołaj Danilewski

    Nie ma jednej uniwersalnej historii ani etapów. To podmioty ludzkie (ludy) tworzą historię:

    Każda cywilizacja przechodzi przez trzy fazy:

      1. krystalizację

      2. szczyt

      3. śmierć (właściwie to przez tę trzecią fazę już nie przechodzi)

    Każda cywilizacja ma swój temat przewodni (inaczej: lejtmotyw lub leitmotiv).

    Oswald Spengler. On też uważał, że każda cywilizacja ma swój temat przewodni, duszę kultury.

    Według niego istniało osiem cywilizacji:

    Dusze kultur:

    Nazwa

    Przykłady

    Dominujące wartości, idee

    Apollińska

    Cywilizacje antyczne: grecka i rzymska

    Zmysłowość i statyka

    Faustowska

    Cywilizacja Zachodu

    Dynamika, duch i elitaryzm

    Magiczna

    Narody: aramejski, żydowski, perski, bizantyjski, armeński i arabski

    Podporządkowanie boskości, poczucie czasu zamkniętego w określonych ramach

    Tabelkę stworzyłem z pomocą tekstu Darka Brzezińskiego, który napisał o Spenglerze i zmierzchu Zachodu.

    To nie społeczeństwa określają swoją kulturę, ale raczej kultura wybiera dane społeczeństwo jako swojego nosiciela.

    Arnold Toynbee

    I znowu to samo, to znaczy motyw przewodni cywilizacji. Tylko że Toynbee wyróżnia ich aż 21.

    Cywilizacja w tym ujęciu jest czymś pomiędzy państwem narodowym a ludzkością.

    Co ciekawe, warunki powstania cywilizacji powinny być ani zbyt niesprzyjające, ani zbyt korzystne, gdyż cywilizacje podlegają dialektyce wyzwań i odpowiedzi. Dlatego właśnie warunki powinny z jednej strony stanowić wyzwanie, a z drugiej - nie mogą być ekstremalne. Do tego potrzebna jest obecność twórczych elit.

    Każda cywilizacja musi umrzeć, rozpaść się. Upadek zaś prowadzi do wglądu.

    Jedyny wzór, jaki można zaobserwować, to postęp duchowości, bo tak naprawdę cywilizacje są służebnicami religii.

    A w socjologii mamy Paretę i Sorokina.

    Vilfredo Pareto

    równowaga bałagan nowa równowaga

    Słowniczek:

    Residua - immanentne skłonności ludzkie

    Interesy - obiektywne warunki zaspokajania ludzkich potrzeb

    Derywacje - uzasadnienia, racjonalizacje residuów i interesów

    Najważniejszą parą residuów są przebiegłość i siła. Oto ich konsekwencje i wcielenia:

    Residuum

    Przebiegłość

    Siła

    Żywioł

    Innowacja

    Konserwatyzm

    Typ polityka

    Lis

    Lew

    Właściwy obszar polityki

    Polityka wewnętrzna

    Bezpieczeństwo narodowe

    Najdogodniejszy okres

    Czasy pokoju

    Czasy wojny i zagrożenia

    Moje trzy grosze

    Demokraci

    Republikanie

    Przykład z religii

    Intelektualiści

    Kapłani

    Przykład z gospodarki

    Spekulanci

    Rentierzy

    Najdogodniejszy okres

    Rozwój

    Stagnacja

    Aktywność gospodarcza

    Inwestycje

    Oszczędzanie

    Pitirim Sorokin

    Kultura jest ogromem, ale sensownym. A jej centralną zasadą jest mentalność kulturowa.

    Przeciwstawne typy idealne kultury:

    Cykle bardzo różnią się między sobą, ale nadal można w nich odnaleźć podstawowe treści, które pojawiają się w nowych konfiguracjach.

    Z czasem oczywiście system się wyczerpuje, a ludzka aktywność rozsadza go od środka.

    XIII. Materializm historyczny

    Korzenie: Hegel i ewolucjonizm

    Według Sztompki materializm historyczny (w skrócie: MH) jest wielowymiarową teorią dziejów, w związku z czym nie należy bezkrytycznie jeździć po Marksie, tylko umieć życzliwie spojrzeć na MH.

    Teoria ta operuje na trzech poziomach:

    Poziom

    Wizja

    Teoria formacji społeczno-ekonomicznych

    Komunizm

    Teoria walki klas

    Społeczeństwo bezklasowe

    Teoria jednostek ludzkich

    Wolność (negatywna i pozytywna)

    Dzięki takiej perspektywie widzimy:

    Natura ludzka jest między ludźmi, a nie w nich samych.

    Praca - między człowiekiem a naturą.

    Sześć założeń działania:

    1. Świadomość, cel

    2. Refleksja - działanie i świadomość na siebie wpływają

    3. Planowanie

    4. Konsekwencja, trwałość

    5. najbardziej złożoną teorią zmiany społecznej, która zachowała ewolucjonistyczną wiarę w postęp, ale jednocześnie zawarła podmiotowość. MH wpłynął na pojawienie się socjologii historycznej i teorii podmiotowości.Twórczość

    6. Odniesienie do innych ludzi

    Kontynuatorzy: szkoła humanistyczna, aktywistyczna, Antonio Gramsci, Gyorgy Lukács, Fromm.

    Centralne pojęcie: praxis, w której dokonuje się samoprzekształcanie.

    MH był

    Część Trzecia

    XIV. Krytyka progresywizmu

    Krytycy progresywizmu:

    I znów będziemy jechali po kolei.

    Karl Popper

    Twierdzenia historycyzmu, z którym trzeba walczyć:

    Ogromne znaczenie w tworzeniu historii ma wiedza.

    Robert Nisbet

    Trzeba walczyć ze zwodniczą metaforą wzrostu, wziętą z ewolucjonizmu społecznego, którego grzechami było poszukiwanie jednej przyczyny wszystkich zmian:

    Zamiast tego Nisbet proponuje uwzględnić:

    Sam Nisbet zrobił poważne badania historyczne.

    Charles Tilly

    Znowu należy walczyć, tym razem z ośmioma szkodliwymi postulatami XIX wieku:

    1. Społeczeństwo jako organizm, odrębna całość

    2. Struktura ma zewnętrzny wpływ na zachowanie

    3. Zmiana jest spójna i całościowa

    4. Następstwo stadiów (na coraz wyższym poziomie)

    5. Różnicowanie jako logika dziejów

    6. Porządek społeczny zależy od równowagi między różnicowaniem a integracją

    7. Patologie wynikają z napięć spowodowanych szybkimi zmianami

    8. Zmiana i nieład są przyczynami nieprawomocnych form konfliktu i przymusu, natomiast te prawomocne służą integracji i kontroli

    Tilly, jako że był historykiem, też wykonał głębokie, konkretne badania historyczne.

    Immanuel Wallerstein [wym. Uollerstiin, podobno sam tak nakazał]

    Trzeba zapomnieć wiek XIX! Tak jakbyśmy już gdzieś to słyszeli…

    W ogniu krytyki stanęła idea rozwoju, bo do tego doprowadziła globalizacja:

    1. Zmiany są głównie egzogenne.

    2. Państwa narodowe nie są izolowane.

    3. Poza tym rozwój śmierdzi postępem, który już wcześniej został poddany krytyce.

    Święta trójca polityki, ekonomii i społeczeństwa tak naprawdę nie istnieje.

    Odchodzi więc progresywizm (ewolucjonizm, materializm historyczny), a nadchodzi…

    XV. Post-, czyli ku teorii podmiotowości

    Krótka historia podmiotowości:

    Morfogeneza to jest coś takiego, że system sam się przekształca (Walter Buckley).

    Amitai Etzioni - społeczeństwo aktywne to takie, które cechuje się mobilizacją oraz (pozor!) samowyzwalającą się transformatywnością i twórczą reaktywnością (tutaj Amitai wdusił gaz). Źródłem tej wizji była cybernetyka.

    Alain Touraine:

    Michel Crozier & Erhard Friedberg

    Anthony Giddens i jego strukturacja

    Tony krytykuje dotychczasowe pojęcie struktury, z pomocą socjologii interpretatywnej.

    Dwoistość struktury polega na tym, że jej zasoby i reguły generatywne są zarówno środkami, jak i wynikami praktyk.

    Działania ludzkie są oparte na wiedzy i refleksyjności, ale ich wyniki są po części niezamierzone.

    Zakłada się, że „aktorzy społeczni mają znaczną wiedzę o warunkach i konsekwencjach tego, co robią w życiu codziennym” (Giddens 2003: 331, to jest książka Stanowienie społeczeństwa).

    Są dwa rodzaje świadomości:

    ale nie wiem, czym one się charakteryzują.

    Tom Burns & Helena Flam - teoria systemów reguł

    (zajmowała się tym także szkoła uppsalska)

    Istnieją głębokie struktury w historii ludzkiej. Moduły tych struktur to:

    1. Systemy reguł - regulacja transakcji, aktywności

    2. Reżimy reguł - to co wyżej + władza, kontrola, sankcje

    3. Gramatyki - indywidualny poziom reguł

    A skoro mówimy o regułach, to nic dziwnego, że struktura społeczna jest widziana jako dynamiczna, złożona, wielowymiarowa sieć normatywna.

    Margaret Archer - rozwinięta teoria morfogenezy

    Według Archer morfogeneza to „złożone wymiany między strukturami a działaniami, co prowadzi do zmiany zastanej formy, struktury i stanu Systemu”.

    Pozor! Nie dualność w sensie zlania struktury z działaniem, lecz analityczny dualizm - rozdzielenie struktury od działania i spojrzenie na ich wzajemne oddziaływanie jako cykliczna sekwencja.

    Podwójna morfogeneza (i tutaj już nie jestem pewien, czy to wciąż Archer, czy już Sztompka) - nie tylko struktura w dialektyce z działaniem, ale również sama podmiotowość się przekształca.

    Ważne jest osadzenie dialektyki działanie-struktura w czasie historycznym.

    Sześć ontologicznych założeń teorii podmiotowości:

    1. Społeczeństwo jest procesem i podlega nieustannej zmianie.

    2. Zmiana jest głównie endogenna.

    3. Moc jednostek i zbiorowości jest podstawowym motorem zmiany.

    4. Kierunek, cele i prędkość zmiany ustalają się między podmiotami w toku gier, walk itp.

    5. Podwójna właściwość struktur (przekształcają i są przekształcane).

    6. Wymiana między działaniem a strukturą zachodzi w czasie, na drodze naprzemiennych faz podmiotowej kreatywności i strukturalnej determinacji.

    XVI. Drogi socjologii historycznej

    Z socjologią historyczną było ciężko, ponieważ od czasu klasyków: Marksa, Tocqeville'a, Webera prawie nikt nie chciał ciągnąć tego wątku i przez większość XX w. panował ahistoryzm.

    Prawie nikt nie oznacza jednak zupełnie nikt. Następcy klasyków poszli dwiema drogami:

    Droga Marksa

    Droga Smoka

    Gramsci

    Merton

    Lukács

    Smelser

    Szkoła frankfurcka

    Eisenstadt

    Nowa lewica

    Lipset

    Theda Skockpol (zawsze mi się kojarzy z firmą Sokpol)

    Oczywiście, tabelka nie wyczerpuje listy ważnych nazwisk. Nadchodzi ich cała lawina…

    Odrodzenie perspektywy historycznej nastąpiło w latach 70. i 80. (Mills, Dahrendorf). W szkole Annales badania porównawcze prowadził Fernand Braudel i jakoś godził socjologię z historią.

    Oto zdjęcie Fernanda Braudela (ściągnięte z Wikipedii):

    0x01 graphic

    Nie o to chodzi, żeby był jakoś szczególnie istotny, tylko o to, że jak się już czyta dwudziestą którąś stronę notatek, to przydałby się choćby jeden obrazek.

    Norbert Elias - figuracje

    Figuracje to konkretne, historyczne układy, sieci napięć, rozgrywek władzy. Figuracje są tworzone historycznie, to znaczy z jednych wyrastają następne.

    Ludzie działają w figuracjach, a efekty tych działań są niezamierzone, co tworzy porządek sui generis. Ludzie nie są więc zupełnie wolni, ale też nie ma tu żelaznego determinizmu.

    Philip Abrams - najbardziej radykalny projekt socjologii historycznej

    Socjologia = historia

    Procesy historyczne, a więc zmiany społeczne, dokonują się w drodze sekwencji i kumulacji.

    Charles Tilly, historyk społeczny, socjolog historyczny

    SYNTEZA

    Historia to kumulatywny wpływ zdarzeń przeszłych na obecne.

    Zmiana społeczna ≠ urbanizacja, industrializacja, biurokratyzacja, kapitalizacja, bo te procesy zachodzą w możliwy do określenia, spójny sposób, a zmiana społeczna - nie, bo nie ma czegoś takiego jak zmiana społeczna w ogóle.

    Tilly skupił się na historii ludu, a nie elit. W badaniach porównawczych analizował:

    Rzeczywistość społeczna to pole.

    Christopher Lloyd - strukturyzm

    Społeczeństwo to zbiór relacji, reguł, ról.

    Sześć ontologicznych założeń współczynnika historycznego:

    1. Rzeczywistość społeczna jest procesem. Czas jest immanentnym czynnikiem życia społ.

    2. Zmiana społeczna jest wypadkową procesów.

    3. Społeczeństwo jest płynną siecią relacji.

    4. Kumulatywna sekwencja zdarzeń określa pole aktualnych możliwości.

    5. Podmioty ludzkie są czynnikami sprawczymi procesu.

    6. Ludzie są ograniczeni strukturą. Istnieje dialektyka struktura-działanie.

    Daleko jeszcze do powszechnej zgody na takie stanowisko, ale Piotr jest pełen nadziei, bo właśnie to stanowisko przezwycięża stare dylematy.

    Trzy grosze ode mnie, a propos lat osiemdziesiątych:

    Wygląda na to, że owa dekada była bardzo owocna. Skorygowano wówczas dotychczasowe mankamenty funkcjonalizmu i teorii modernizacji, powrócono do perspektywy historycznej. Same dobre rzeczy… chyba. A oto fragmenty streszczenia, które do tego skłaniają:

    1. Lata 80. - debata na temat różnicowania pojętego szerzej niż tylko podział pracy. Szukano przyczyn, wyjaśnień i wyjątków. (chodzi o neofunkcjonalizm)

    2. Oczywiście, przyszedł czas na krytykę, ale pod koniec lat 80. teorie te się odrodziły pod postaciami:

    1. Odrodzenie perspektywy historycznej nastąpiło w latach 70. i 80. (Mills, Dahrendorf).

    XVII. Stawanie się Sztompki

    Środowisko:

    Czas:

    Panta rei, nawet pewne zaobserwowane prawidłowości w historii (ale nie prawa historii, bo takich nie ma!) się zmieniają.

    Rysunek poglądowy na teorię stawania się społeczeństwa:

    Potencjał

    Realizacja

    Całość

    Structures

    Operation

    Rzeczywistość (taka prawdziwa rzeczywistość)

    Agency (podmiotowość)

    Praxis

    Jednostka

    Agents

    Action

    Ta prawdziwa rzeczywistość, życie, rozgrywa się na poziomie pomiędzy analitycznie wyróżnionymi poziomami jednostek i całości. Na każdym z tych poziomów rozgrywa się dialektyka, która w czasie modyfikuje cały system.

    Stawanie się stawania się

    „Oznaki powolnego wyłaniania się nowego sposobu stawania się społeczeństwa, zapewniającego społeczeństwu ludzkiemu większą autonomię, jak również większą samoświadomość oraz krytyczną i realistyczną kontrolę nad własnym losem.”

    Część Czwarta

    XVIII. Idee jako siły historyczne

    Uwaga natury ogólnej: badanie (jak Merton i Giddens) niezamierzonych efektów i ukrytych funkcji jest swoistym wkładem socjologa.

    A teraz do rzeczy. Pierwszym wielkim, który zainteresował się rolą idei (nadbudowy) w wyjaśnianiu zmian, był… Weber! A to ci niespodzianka! Schemat tworzenia i umacniania się ducha kapitalizmu, czyli etosu przedsiębiorczości, jest z grubsza taki:

    idee, religia

    zachowania przedsiębiorcze konformizm

    kapitalistyczny system sankcji (rynek)

    Następcy:

    Everett Hagen - osobowość innowacyjna

    W społeczeństwie tradycyjnym dominowała osobowość autorytarna.

    Oto mechanizm krystalizowania się osobowości innowacyjnej:

    utrata statusu

    w wyniku przeobrażeń systemu

    rozbieżność między aspiracjami a rzeczywistością

    (analogia do Mertona)

    socjalizacja zmiana zachowania nacisk kobiet na innowacyjność

    partnerów (lepiej przystosowane

    potomstwo)

    1. wycofanie

    2. rytualizm

    3. innowacja

    4. bunt

    Dave McClelland - motywacja do osiągnięć

    Istnieją trzy rodzaje motywacji:

    Przy czym dwie ostatnie skombinowane ze sobą dają mieszankę totalitarną.

    Proces:

    edukacja, socjalizacja, wychowanie

    syndrom osobowościowy

    n Achievement

    przedsiębiorczość

    rozwój gospodarczy

    Jest jeszcze mentalność socjalistyczna, umysł zniewolony, homo sovieticus, ale nie chce mi się o tym pisać.

    XIX. Normy, uniki, innowacje

    Problemem norm zajmowali się:

    Według Mertona nonkonformizm (dewiacja pryncypialna) jest publiczny, a aberracja (dewiacja doraźna) jest prywatna.

    Rozdział dzieli się na omijanie norm i innowacje normatywne.

    1. Omijanie norm. Omijanie norm może zostać z czasem zinstytucjonalizowane:

      1. Erozja norm nieprzystających do życia, np. rozluźnienie obyczajów seksualnych.

      2. Opór przeciw świeżym normom, np. prohibicji w USA.

      3. Substytucja, a właściwie olewanie, np. zakazu palenia w miejscach publicznych. Pozor: jest to możliwe do czasu, gdy pojawią się protesty przeciw takiej ignorancji.

    W końcu trzeba coś z tym zrobić, jakoś zmodyfikować.

    Jest to zjawisko cykliczne.

    1. Innowacje normatywne. Danej normie odmawia się prawomocności już od początku.

    Schemat narodzin innowacji jest taki:

    Inicjacja

    Filtrowanie - pozostaje prywatna lub publiczna

    Dyfuzja - zostaje zaakceptowana lub nie

    Uprawomocnienie - przyjmuje formę:

    1. Kompensacji - reakcji ograniczających innowację.

    2. Nadkompensacji - efektu bumerangowego, czyli wzmocnienia starej normy.

    3. Insulacji - zamrożenia, izolacji, przy braku oddźwięku.

    4. Dyspersji - chaotycznej, mozaikowej zmianie.

    5. Amplifikacji - pozytywnego sprzężenia zwrotnego.

    XX. Wielkie jednostki

    Pozor! Typologia ludzi:

    Drugi pozor! Kontinuum działań:

    prywatne, codzienne

    zbiorowe chaotyczne (panika tłumu)

    zbiorowe intencjonalne (kampanie, petycje)

    przedsiębiorcze

    polityczne

    Inna typologia działań zorientowanych na:

    strukturę

    inne podmioty

    przyrodę, w tym zhumanizowaną, czyli cywilizację

    socjalizacja, edukacja, mobilizacja, koordynacja

    np. praca

    Na wielkich ludzi możemy patrzeć pod kątem:

    Teorie opisujące wielkich ludzi oscylowały na poniższym kontinuum:

    Teorie

    Determinizm heroiczny

    Podejście ewolucyjno-adaptacyjne

    Determinizm społeczny

    Założenia

    Indywidualizm i woluntaryzm

    Losowa dystrybucja i selekcja

    Fatalizm

    Klasycy

    Thomas Carlyle (1795-1881) skupił się na bohaterach działania (nie bohaterach myśli), stających się przedmiotem kultu

    Alfred Kroeber (1876-1960) dokonał syntezy, ale nie wiem, na czym polegała

    Hegel, Marks

    Następcy

    Frederick Wood zbadał 386 królów i pokazał, że korelacja między ich rządami i okresami ich państw (słabi-słabe, silni-silne) wynosiła 70%.

    Merton badał naukowców

    Założenia podejścia ewolucyjno-adaptacyjnego w przypadku badania naukowców (są w tabelce, ale nic nie szkodzi powtórzyć):

    1. Losowa dystrybucja talentu naukowego.

    2. Selekcja.

    Pozostaje pytanie: jak to się rozgrywa między jednostką a społeczeństwem, że jedni zostają wielcy, a inni nie.

    Czynniki sprzyjające wielkim:

    1. Historia jest w takim punkcie, że:

      1. istnieje wiele możliwości rozwoju

      2. diabeł tkwi w szczegółach, to znaczy wiele zależy od pojedynczych decyzji

    2. Człowiek musi mieć faktyczną władzę.

    3. Trzeba mieć zasoby ludzkie

      1. Musisz mieć następców!

    Charyzma ma charakter społeczny, a nie wyłącznie indywidualny.

    Wielkich ludzi można podzielić na:

    XXI. Ruchy społeczne

    Ruchami społecznymi (w skrócie RS) zajmowali się przede wszystkim:

    Kryteria typologii zmiany:

    Definicja RS: zbiorowość niezbyt zorganizowana, niekonwencjonalna, spontaniczna i ukierunkowana na zmianę społeczną.

    Uwagi:

    1. Zmiana może być pozytywna i negatywna, np. blokada jakiejś innej zmiany.

    2. RS są jednocześnie skutkami i przyczynami zmiany.

    3. RS same się zmieniają, są częścią społeczeństwa i jego odbiciem.

    Zatem pozor! RS same są zmianą społeczną par excellence! (Gary Marx, James Wood)

    RS istnieją od zawsze, ale ostatnio istnieją bardziej. Dlaczego? Oto lista przyczyn:

    1. Urbanizacja, industrializacja - zagęszczenie kontaktów.

    2. Samotność, alienacja - RS zaspokajają potrzebę więzi, uczestnictwa.

    3. Nierówności, konflikty.

    4. Demokracja - obowiązek odpowiedzialnego obywatela.

    5. Szerząca się idea woluntaryzmu - wiara we własną moc kształtowania rzeczywistości.

    6. Edukacja, kultura - intelektualne zaplecze RS.

    7. Media masowe.

    Kryteria typologii RS:

    1. Zakres planowanej zmiany

      1. w systemie czy systemu

      2. normy czy wartości (Smelser)

    2. Orientacja postępowa lub konserwatywna.

    3. Przedmiot zmiany

      1. struktura

        1. społeczno-polityczne RS

        2. społeczno-kulturowe RS

      2. jednostka

        1. religijne

        2. świeckie

    4. Wektor zmian - wprowadzanie czy blokowanie

    5. Logika postępowania, strategia

      1. instrumentalne RS - przekształcają się w organizacje władzy, np. Partia Zielonych lub Solidarność

      2. ekspresyjne RS - na przykład ruch feministyczny

    6. Stare (klasowe, ekonomiczne) i nowe (ekologiczne, pokojowe, feministyczne), których elektoraty pochodzą z różnych klas, a organizacja jest luźną, zdecentralizowaną siecią.

    7. Ruchy, kontrruchy i SMI (Social Movement Industries, John McCarthy).

    Roberta Garner i Mayer Zald wymyślili, że istnieje sektor RS, czyli SMS (Social Movement Sector). Etzioni stwierdził, że społeczeństwo aktywne (ta idea już wcześniej się pojawiła) dba o swój SMS jako potencjał do tworzenia się poszczególnych RS.

    Podwójna morfogeneza RS to dynamika wewnętrzna i zewnętrzna. Chodzi o to, że same się zmieniają i że zmieniają społeczeństwo, a społeczeństwo też je zmienia. W ogóle, panie, wszystko zmienia wszystko…

    Podwójna morfogeneza jest nieustannym procesem wzajemnego wpływu. Nie ma faz ani stadiów.

    Fazy życia RS:

    1. Powstawanie

    2. Mobilizacja

    3. Rozbudowa struktury

      1. artykulacja idei, czasem światopoglądu (Weltanschauung)

      2. wyłanianie się norm, instytucjonalizacja

      3. wewnętrzna organizacja (SMO, McCarthy, Zald)

      4. hierarchia, struktura szans

    4. Koniec działalności

    Ad 1.

    Istnieją historyczne ułatwienia i ograniczenia formowania się RS. Istnieją struktury:

    Do powołania RS trzeba wytworzyć pewne schematy myślowe.

    Ad 2.

    Następuje rekrutacja twardzieli, a potem oportunistów. Kto jest kim, to się można przekonać w chwilach kryzysu, bo pierwsi odpadną oportuniści, a ostatni - twardziele. Dlatego konieczni są dobrzy przywódcy.

    Ad 3.

    RS kształtowane odgórnie nieco inaczej przechodzą przez te fazy rozbudowy niż RS kształtowane oddolnie.

    Ad 4.

    RS może osiągnąć zwycięstwo lub porażkę, lecz żaden z tych stanów nie musi być tym, czym się wydaje, ponieważ istnieją syndromy:

    Zewnętrzny wpływ RS na społeczeństwo należy analizować w konkretnych, historycznych warunkach. Efekty mogą być:

    Dlatego bilans życia RS może być niejednoznaczny.

    Potencjał morfogenetyczny RS:

    Ruchy rewolucyjne to tylko takie, które swój potencjał rozwinęły (posiadły) we wszystkich aspektach twórczości.

    Dwa modele teoretyczne RS:

    Myra Marx Ferree i Frederick Miller postulowali włączenie psychologii do teorii strukturalno-organizacyjnej.

    Z kolei teoria mobilizacji zasobów (Doug McAdam, McCarthy, Zald) powinna być łączona z teorią zachowania zbiorowego (Ralph Turner), ponieważ „wnosi istotne spostrzeżenia” do problemów tej ostatniej. Te problemy to:

    1. Dlaczego ludzie odchodzą od zinstytucjonalizowanych sposobów działania?

    2. Dlaczego ludzie przekształcają pozainstytucjonalne dyspozycje w działania?

    3. Dlaczego ludzie zbierają się w celu manifestacji uczuć i zapału?

    Twórcy perspektywy mobilizacji zasobów też chcą trzeciej drogi, to znaczy nie tylko oddolnej ani odgórnej, ale syntetycznej.

    Może to dostarczyć strategicznego pola badawczego (Merton) dla ogólnej teorii społeczeństwa w skali mikro i makro.

    Prawdziwe działanie RS znajduje się pomiędzy mikro i makro (McAdam i inni).

    W RS odbija się także społeczeństwo in statu nascendi.

    Badanie RS dostarcza mocnego potwierdzenia teorii stawania się społeczeństwa.

    XXII. Rewolucje

    Rewolucje charakteryzują się tym, że pojawiające się w ich wyniku zmiany:

    1. Mają najszerszy zakres, angażują masy ludu.

    2. Są najbardziej radykalne.

    3. Są wyjątkowo szybkie.

    A zatem rewolucje są najistotniejszymi przejawami zmiany. A poza tym wywołują określone reakcje emocjonalne u ich uczestników i świadków, co może nie jest bardzo odkrywcze, ale ważne, przynajmniej dla Piotra .

    Rewolucje nie występują w historii regularnie:

    • 1640 angielska

    narodziny epoki nowoczesnej

    • 1776 amerykańska

    • 1789 francuska

    • 1917 rosyjska

    narodziny i upadek komunizmu

    • 1949 chińska

    • 1989 środkowoeuropejska

    Tilly określił czas od 1830 r. do 1930 r. jako zbuntowany wiek, a Stan Taylor powiedział, że XX wiek jest wiekiem rewolucji.

    Istniejące teorie rewolucji dużo czerpią z potocznych mitów.

    Wyzwaniem są dwa pytania:

    1. Dlaczego rewolucje NIGDY nie kończą się tak, jak zamierzano, a wręcz przeciwnie?

    2. Dlaczego Prometeusze są wypierani przez terror i brutalny motłoch?

    Postęp został wyparty przez kryzys, a ludzie coraz częściej boją się rewolucji.

    Definicje rewolucji akcentują:

    Zjawiska, które przypominają rewolucje albo występują razem z nimi, ale nie są rewolucjami:

    Historie naturalne rewolucji (L. P. Edwards, Crane Brinton):

      1. Sytuacja rewolucyjna - niepokój klas średnich

      2. Przeniesienie lojalności intelektualistów (świadomość)

      3. Cząstkowe reformy reżimu

      4. Paraliż państwa na skutek nieudolności

      5. Upadek starych i „rewolucyjny miesiąc miodowy”

      6. Podziały na umiarkowanych i radykałów

      7. Przewaga umiarkowanych reformatorów - marazm

      8. Przewaga ekstremistów

      9. Terror, szansa dla dyktatorów i wojskowych

      10. Wyluzowanie, obranie nowego kursu i potępienie terroru

    Okazuje się, że taki czy inny schemat i tak nie wyjaśnia wszystkich rewolucji, bo istnieją odchylenia, a poza tym nie pokazuje czynników, które wpływają na pojawienie się i przebieg rewolucji.

    Teoria rewolucji, która wyjaśniałaby, dlaczego do nich dochodzi, musiałaby:

    1. Dać ogólny model pojęciowy.

    2. Wskazywać zmienne (niezależne).

    3. Formułować testowalne hipotezy co do

      1. początku,

      2. przebiegu

      3. i skutków rewolucji.

    Generalnie, tak jak w przypadków ruchów społecznych, istnieją dwa modele teoretyczne:

        1. Podmiotowy