Opracował dr Cezary Marasiński

I.

Klasyfikacja materiału wchodzącego w zakres przedmiotu - 3 zasadnicze grupy zagadnień:

1. Etyka jako subdyscyplina filozofii2. Etyka zawodowa(skierowana na istotne wartości dla zawodu nauczyciela)3. "Etyki" mające wpływ na współczesnego człowiekanp. etyka kapitalizmu, etyka społeczeństwa konsumpcyjnego, reklama, neodarwinizm społeczny, postmodernizm, subkultury, etyka zrównoważonego rozwoju...

II.

Współczesny podział filozofii na subdyscypliny:ontologia (dawniej metafizyka) - teoria bytuepistemologia lub gnoseologia - teoria poznaniaantropologia filozoficzna - filozofia człowiekaaksjologia - filozofia wartości:

etyka

estetyka

III.

Etymologia podstawowych pojęć

filozofia

phileo - kochać, sophia - mądrość

etyka

(stgr.) ethos - obczaj; ethikai - traktat o obyczajach(łac.) moralis -obyczajnyDzisiaj etos to postawa zgodna z etyką.

Podstawowym celem etyki jest udzielenie odpowiedzi na pytanie:Co i dlaczego człowiek powinien?

Przedmiotem dociekań etyki jest dobre postępowanie. (Dobre, a więc prowadzące do urzeczywistnienia pożądanych wartości.)

Właśnie dlatego, że etyka zajmuje się czynem, bywa przez niektórych autorów nazywana filozofią praktyczną.

etyka a aksjologiaetyka a moralność

IV

Istota filozofii w ujęciu Wilhelma Diltheya

Wilhelm Dilthey (1833-1911), O istocie filozofii, 1907

Dzieło Wilhelma Diltheya O istocie filozofii zawiera kilka sugestywnych ujęć całościowych zagadnienia filozofii, które są szczególnie pomocne w rozważaniach natury aksjologicznej i tym samym etycznej.

1. Traktowanie filozofii jako dziedziny pośredniej, istniejącej pomiędzy religią a nauką.

religia>filozofia>nauka

Powyższe 3 dziedziny ludzkiej aktywności różnie odnoszą się do pojęcia prawdy.

2. Koncepcja cyklicznego „rozpadania się” filozofii na szczegółowe dyscypliny naukowe

Można powiedzieć, że filozofia wyrasta z religii, następnie stając się w coraz większym stopniu dyscypliną samodzielną, zbliża się do nauki. Wytwarza wówczas wewnątrz siebie samej system naukowych dyscyplin szczegółowych, które z czasem zdobywają samodzielność i oddzielają się od filozofii, która wskutek tego procesu obumiera; dosłownie, rozpada się na różne „nauki”.

3. Rozróżnienie filozofii systemowej (filozofii nauki) i filozofii życia

Po takim rozpadzie systemu filozoficznego dochodzi do głosu nowa forma filozofii, nazwana przez W. Diltheya filozofią życia. Teksty składające się na różne filozofie życia mogą być rozmaite. Zazwyczaj bliższe są literaturze pięknej bądź religii niż filozofii nauki. Najistotniejsze jest jednak to, że stanowią dla odczytujących je ludzi źródło silnych przeżyć.

4. Wybrane fragmenty z książki W. Diltheya

o prawdzie w ujęciu filozoficznym:

W słowie filozofia umieszcza Grek poszukiwanie prawdy ze względu na samą prawdę - wartości niezależnej od jakiegokolwiek praktycznego zastosowania. [s.14]

o pierwszym, znanym nam, rozpadzie filozofii:

Zasada jeddnoosobowego przewodznictwa w pracy naukowej, jaka osiągnęła najwyższy stopień rozwoju w szkole Arystotelesa, rozpadła się podobnie jak imperium Aleksandra. Nauki szczegółowe dojrzały do samodzielności. Więź, która je łaczyła uległa zerwaniu. (...) Nauki szczegółowe stopniowo opanowały całą dziedzinę rzeczywistości w procesie, który odnowił się w czasach nowożytnych i dotychczas się nie zakończył. [s.19 i n.]

o filozofii życia:

Oczy ich [filozofów życia] kierują sie ku zagadce życia, chociaż wątpią oni, czy można ją rozwiązać za pomocą powszechnie ważnej metafizyki, opierając się na teorii wszechświata; życie należy zinterpretować na podstawie samego życia - oto jest wielka idea, która łączy tych filozofów życia z poznawaniem świata i poezją. [s.47 i n.]

Komentarz:

Współczesna etyka zachowuje większy związek z filozofią życia niż z filozofią systemową. Próby skonstruowania aksjologii i etyki w oparciu o filozofię systemową nie powiodły się a ich rezultaty wiązały się często z moralnymi katastrofami ludzkości.

V

Przykład wpływu tekstów filozoficznych (stoicyzmu) na wrażliwość moralną człowieka

1. Paul Veyne, Historia żucia prywatnego,t. 1-5,tłum. K. Arustowicz i M. Rostworowska, Wrocław -Warszawa-Kraków 2005.

Powyżej wskazany fragment mówi o tym, że z starożytnym Rzymie istniał zwyczaj porzucania niechcianych przez ojca noworodków. Ten straszny zwyczaj uległ zmianie po spopularyzowaniu się filozofii stoickiej.

2.Charakterystyczne elementy stoickiej postawy:

świat jest materialny i zarazem boski, przyroda przeniknięta jest boskim rozumem. Rozum przenika kosmos i rządzi nim. Każda rzecz należąca do świata jest tedy boska.

Przyjmowano, że materia jest ożywiona, dynamiczna, dzięki pierwiastkowi czynnemu, jakim jest boska pneuma. Istoty żywe rodzą się i rozpadają, ale zarazem "ewoluują", tj. osiągają coraz wyższy stopień wysycenia pneumą. Świat dąży do doskonałości.

W. Dilthey o rzymskim stoicyzmie, który stanowił filozofię życia Rzymian:Problemowi wartości i celu życia podporządkował się teraz problem struktury świata; w systemach stoicyzmu rzymskiego, najbardziej wpływowego, jaki kiedykolwiek istniał, wystąpiła na pierwszy plan zdolność filozofii do kształtowania osoby. [21]

Komentarz:

Obyczaj "nie-podnoszenia" (czyli odrzucenia) dziecka przez ojca nie jest zaatakowany przez stoików wprost. Możliwość innego, nowego, odniesienia się do noworodka wynika z przeżycia na nowo "zagadki świata i życia". U podstaw tego przeżycia tkwi zarówno bezpośredni kontakt z żywym światem jak i znajomość tekstów filozoficznych, które starają się nadać/odnaleźć w życiu nowy sens.

tollere - czasownik łaciński oznaczający podniesienie przez ojca noworodka, gest ten był równoznaczny z przyznaniem dziecku statusu członka rodziny

6

---