System polityczny:
Ujęcie instytucjonalne- ogół instytucji za pośrednictwem których podejmowane są decyzje polityczne. Pogląd zapoczątkowany przez G. Jellinka i kontynuowany przez Webera, że system polit. Można utożsamiac z ustrojem państwowym.
strukturalno- funkcjonalne- dynamiczny proces polityczny zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot, tj. państwo, partie polit., zw. zawodowe, stowarzyszenia, grupy nacisków itp.
\wg. koncepcji systemowej- rozpatruje się relacje pomiędzy systemem a jego otoczeniem sprowadzając je do 3 etapów: wejścia, konwersji (przetwarzanie) i wyjścia. Wejście i wyjście (decyzje i działanie polityczne) są relacjami między systemem a otoczeniem, zaś przetworzenie jest wewnętrznym procesem systemu.
Elementy systemu:
-idee i wartości polityczne (suwerenności narodu, pluralizmu politycznego, praw i wolności obywatelskich), tzw. aksjologia.
-Organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to życie (aparat państwowy, partie polityczne, zw. zawodowe, stowarzyszenia, samorządy)
-Normy regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych (normy prawne i normy pozaprawne- moralne, kulturowe, organizacyjne)
Organy władzy państwowej:
Kryterium- Rodzaj
Liczba osób- jednoosobowe i kolegialne
Zakres kompetencji- dotyczące kompetencji ogólnej (prezydent, monarcha, parlament) i szczegółowej (minister)
Zakres przestrzenny- centralne (rozciągają się na zakres całego państwa lub reprezentują państwo na zewnątrz) i terenowe (dotyczą tylko części terytorium państwowego).
Sposób powoływania- z wyboru (bezpośrednie lub pośrednie: kooptacja- uzupełnianie składu przez sam organ, nominacja- wyznaczanie na dane stanowisko przez organ wyższy, dziedziczenie tronu- przekazanie władzy wskutek prawnie ustalonych zasad)
Rodzaj działalności- prawodawcze, sądowe, kontrolne
Budowa aparatu państwowego:
- wg. zasady jednolitości (koncentracji władzy)- jeden organ dominujący (jednoosobowy- monarchia absolutna, państwa faszystowskie), kolegialny- konstytucja Francuska 1793, komuna Paryska 1871, konstytucja szwajcarska 1874, państwa socjalistyczne)
- lub podziału władzy- (Locke, Monteskiusz) Istnieje władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Każda z tych władz jest prowadzona przez odrębny organ państwowy. Mechanizm powiązań między nimi powinien zapewniać ich wzajemne ograniczanie się:
separacja władz (USA, część państw Ameryki Środkowej i Południowej)
współdziałanie i wzajemne hamowanie się legislatywy i egzekutywy (demokracje europejskie)
Poziomy rozwiązań ustrojowych:
-makroskali- dokonuje się wyboru pomiędzy różnymi typami reżimów politycznych (np. autorytaryzm i demokracja).
medioskali- politycy decydują o formie rządów (np. parlamentaryzm, prezydencjalizm)
mikroskali- dokonują wyboru pomiędzy różnymi wariantami instytucji politycznych (np. parlament jednoizbowy, parlament bikameralny itp.)
Typologie państw.
Formy państwa:
Kryterium wg.
reżimu politycznego- demokracja, autorytaryzm, totalitaryzm
terytorialno- prawnej struktury państwa- unitarne i złożone (unia federalna, unia realna, federacja, konfederacja)
zasady organizacji aparatu państwowego
istotę głowy państwa (monarchia i republika)
relacje między organami państwowymi (demokracji parlamentarnej, parlamentarno- gabinetowa i kanclerski, klasyczny, prezydencki, półprezydencki, prezydencki wschodni, parlamentarno- komitetowy)
System demokracji parlamentarnej.
-Układ sił w parlamencie ma decydujący wpływ na proces tworzenia rządu (premier powinien mieć poparcie w rządzie)
-Gabinet i poszczególni członkowie rządu ponoszą odpowiedzialnośc polityczną przed parlamentem (wotum nieufności)
-Głowa państwa i członkowie gabinetu ponoszą odpowiedzialnośc konstytucyjną za tzw. delikt konstytucyjny
-Premier ma prawo rozwiązac parlament przed upływem kadencji, koniecznośc rozpisania przedterminowych wyborów
-Glowa państwa posiada ograniczone kompetencje
-Nie występuje zasada separacji władz
-Ten typ dominuje w Europie (Wielka Brytania, Włochy, Niemcy, Szwecja, Polska, Hiszpania)
Prezydencki
Prezydent jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu
Prezydent i parlament wybierani w wyborach powszechnych
Państwo nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem
Prezydent i ministrowie ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną za delikt konstytucyjny i przestępstwa pospolite
Niepołączalność funkcji w rządzie i parlamencie (członka gabinetu i deputowanego)
Prezydent nie ma prawa skrócenia kadencji parlamentu
System semiprezydencki (mieszany, półprezydencki)
Bezpośredni sposób powoływania prezydenta w drodze wyborów powszechnych
Dualizm egzekutywy- władza wykonawcza należy do państwa i rządu (prezydent i premier)
Odpowiedzialność konstytucyjna prezydenta przy jednoczesnym braku odpowiedzialności politycznej
Szeroki zakres kompetencji głowy państwa
Prezydent powołuje premiera a na jego wniosek ministrów
Zasada niepołączalności mandatu deputowanego ze stanowiskiem w rządzie
Możliwość przedterminowego skracania kadencji parlamentu
Parlamentarno- komitetowy
Jednolitość władzy
Parlament jako najwyższy organ reprezentujący suwerenny naród
Rząd jako komitet- wykonawca parlamentu
Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem jego kadencji
Republika- forma państwa, w której głową państwa jest osoba lub grupa osób wybieranych na określony czas lub/oraz na czele państwa stoi kadencyjny organ wyłoniony na drodze wyborów powszechnych. Republika powstała w opozycji do monarchii.
Do końca XVIII w. republika była rzadką formą, występowała w starożytności (Republika Rzymska), średniowiecze i renesans (Republika Wenecka), czasy nowożytne ( Stany Zjednoczone 1787), republika upowszechniła się dopiero po I wojnie światowej.
Monarchia- funkcję głowy państwa sprawuje dożywotni i zazwyczaj dziedziczny monarcha.
Monarchia matrymonialna- monarchowie dysponowali królestwem tak jak majątkiem prywatnym i nie postrzegali swej władzy jako funkcji publicznej.
Monarchia absolutna- w której cała władza skupiona jest w rękach jednego podmiotu. W obu król był źródłem prawa i stał ponad nim.
Współcześnie: monarchia konstytucyjna(parlamentarna- król panuje z woli ludu, a jego władza jest ograniczona prawem, monarcha sprawuje funkcję ceremonialno- reprezentacyjną, integracyjna jako symbol jedności narodu. Monarcha uzyskuje władzę poprzez dziedziczenie lub wybieralność (m. elekcyjna)
Budowa terytorialna państwa:
1.Federacyjne
2.Jednolite
1.Konfederacje (federalizm międzynarodowy). Związek państw:
Wspólnota oparta na prawie międzynarodowym
Suwerenność należy do części składowych państwa
Realizowanie wspólnych zadań w ramach zawartej umowy
Ustawodawstwo w ramach części składowych, jeżeli nie jest delegowane na organy wspólnoty
Szwajcaria do 1848, Związek Niemiecki do 1866, USA do 1787
Federacje (federalizm wewnątrz państwa). Państwo związkowe:
Państwo jest prawną formą wspólnoty
Suwerenność należy do związku
Udział części składowych w wypracowaniu decyzji ogólnopaństwowych
Podział władzy państwowej między związek i części składowe
Szwajcaria od 1848, RFN, USA od 1787, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Rosja
2.Administracyjna decentralizacja- najważniejsze decyzje należą do władzy centralnej, jest ona ograniczona przez autonomiczne obszary rozstrzygania należące do ciał samorządowych (Wielka Brytania, Włochy, Hiszpania)
Centralizacja- centralne zarządzanie (Niemcy do 1945)
Państwa unitarne- jedność struktury organizacyjnej i brak podziałów na części składowe, które miałyby cechy „państwowości”. Jednolity system prawa naturalnego i formalnego.
Władze regionalne zawsze podlegają władzy centralnej.
Unitarne zdecentralizowane- organy regionów są formowane niezależnie od organów centralnych (Japonia, W. Brytania)
Unitarne scentralizowane- podporządkowanie organów regionalnych centrum poprzez przez władzę centralną urzędników
Zasady konstytucyjne państwa demokratycznego.
Konstytucja- akt prawny o najwyższej mocy prawnej, określający podstawy ustroju demokratycznego i status prawny jednostki.
Cechy konstytucji:
szczególna treść
najwyższa moc prawna w systemie źródeł prawa
trwałość (utrudniony system dokonywania zmian)
Ze względu na:
1.sposób uchwalania:
oktrojowcze- nadawane społeczeństwu przez panujących władców
obywatelskie- uchwalane w drodze referendum lub przez demokratycznie wyłonione zgromadzenie przedstawicielskie
2.treść:
niepełne- zawierają jedynie zasady podziału władzy między głowę państwa a parlament
pełnie- określają suwerenna, podstawy ustroju demokratycznego i gospodarczego, statut prawny jednostki, tryb zmiany konstytucji itp.
(małe- które nie zawierają wszystkich charakterystycznych dla konstytucji pełnych elementów)
3.formy:
pisane- jeden lub kilka aktów prawnych zawierających treść charakterystyczną dla konstytucji w jednym dokumencie
niepisane- więcej niż w jednym dokumencie
4.trwałość:
sztywne- zmiany są trudne do przeprowadzenia, np. za pomocą referendum lub większością kwalifikowaną
giętkie- łatwiejszy sposób modyfikowania, np. zwykłą większością kwalifikowaną
Zasada suwerenności narodu- niezależność władzy państwowej od jakichkolwiek czynników zewnętrznych (od innych państw i organizacji międzynarodowych) i wewnętrznych (zwierzchnia, uprzywilejowana podmiotowość organu lub grupy społecznej wobec wszystkich podmiotów politycznych działających w danym państwie).
Zasada przedstawicielstwa- fikcja prawna reprezentacji, która przypisuje wolę reprezentantów samemu narodowi (naród udziela swoim przedstawicielom mandatu do reprezentowania swojej woli)
Zasada państwa prawa- organy władzy państwowej działają w granicach i na podstawie prawa (każda decyzja musi mieć podstawy prawne)
Zasada praworządności- organy państwa powinny przestrzegać prawa
Zasada podziału władzy- ze względu na stanowienie ustaw, stosowanie ustaw i rozstrzyganie na ich podstawie sporów (jurysdykcja).
Zasada gwarancji praw i wolności obywatelskich- państwo ma obowiązek zapewnić wolności i prawa człowieka i obywatela, bezpieczeństwo obywatela jest głównym zadaniem państwa (wywodzi się z praw naturalnych- godności człowieka)
Zasada pluralizmu politycznego- dopuszczenie do legalnej walki o zdobycie lub utrzymanie władzy państwowej ugrupowań zróżnicowanych pod względem ideologiczno- programowych.
Wielość partii, równość partii, określenie demokratycznej roli patii politycznych.
Zasada większości- decyduje wola większości, ale też poszanowania praw mniejszości.
WIELKA BRYTANIA
XII w. pierwszy parlament, tzw. rada królewska
Doradcy wokół króla (najpierw rada zwykła, porem stal rada oraz tajna rada)
XVII-XVIII pojawia się partia wigów i torysów. Od 1965r. powołano ministrów spośród tej partii, która zdobyła większość w parlamencie.
XIX w. przyjmowanie uprawnień królewskich przez gabinet. Umacnianie się modelu parlamentarno- gabinetowego.
XX w. dominacje egzekutywy nad legislatywą
9 regionów- Anglia
32 Council Areas- Szkocja
22 Unitary Authorites- Walia
26 dystrykty- Irlandia Pół.
System parlamentarno- gabinetowy
Monarchia dziedziczna
Król panuje, a nie rządzi- decyzje podejmuje premier w imieniu monarchy, niektóre jednak kompetencje wykonuje monarcha na wniosek premiera
Nie posiada spisanej, formalnej konstytucji. Zasady działania organów itp. są określone przez prawo.
Źródła prawa konstytucyjnego:
prawo stanowione (np. Wielka Karta Swobód)
prawo precedensowe (orzeczenia sądów w konkretnych sprawach)
konwenanse konstytucyjne (utarte sposoby postępowania w pewnych sytuacjach)
dzieła, traktaty i podręczniki prawnicze
prawa i traktaty UE
Zasady ustrojowe:
rządy prawa- wszystko podlega ocenie sądów, wobec prawa wszyscy są równi
podział władzy
zwierzchnictwo parlamentu- ograniczona rola monarchy, parlament jako jedyne i najważniejsze źródło władzy
Parlament
struktura bikameralna (Izba Gmin i Izba Lordów)
wybory przeprowadzane są wyłącznie do Izby Gmin
Izba Gmin
646 deputowanych
izba niższa, ale odgrywa nadrzędną rolę do Izby Lordów
mandaty: Anglia 529, Szkocja 59, Walia 40, Irlandia Północna 18.
Wybory powszechne, 4 przymiotnikowe
Nie ma określonej kadencji, ale max. 5 lat
Czynne prawo wyborcze 18 lat, a bierne 21 lat.
System sesyjny (otwiera mowa tronowa)
Zasada dyskontynuacji
Speaker- nie musi brać udziału w głosowaniu, chyba że jest równowaga głosów to głosuje za partią rządzącą
Komisja (cała izba gmin):
Stałe i podstawowe
Specjalne (funkcja kontrolna nad ministrami)
Wspólne (przedstawiciele Izby min i Izby Lordów)
Projektów ustaw prywatnych
Gabinet Cieni- dieta i wynagrodzenie ze skarbu państwa
Bierne prawo wyborcze nie dotyczy
Członków Izby Lordów (tylko irlandzcy mogą)
Osób zajmujących eksponowane stanowiska w służbie Korony (jak sędziowie)
Członków parlamentu innych państw wspólnoty
Skazanych za zdradę, którzy nie otrzymali prawa łaski
Skazanych za naruszenie praw wyborczych w ciągu 25lat poprzez dane wybory
Osób odsiadujących długoletnie wyroki (powyżej roku), ale tylko podczas odbywania kary
Bankrutów
Prorogacja- zgoda monarchy na ustawy oraz zawiera datę następnej sesji.
Whip- rzecznik dyscypliny partyjnej, zapewnia jednolitość głosowania
Lider Izby Gmin- czuwa nad realizacją rządowego programu prac ustawodawczych (Hariet Hermann)
Projekty ustaw (bills):
publiczne (public)- o znaczeniu ogólnym, kierowane do wszystkich
prywatne (privace)- dotyczące interesów partykularnych lub indywidualnych (wnoszone tylko przez organy samorządu, obywateli, korporacje i przedsiębiorstwa)
mieszane
Prawo inicjatywy ustawodawczej posiada tylko członek parlamentu.
1inicjatywa ustawodawcza
1 czytanie
2 czytanie
skierowanie do komisji
rozpatrywanie przez Izbę sprawozdania z komisji
3 czytanie
głosowanie nad projektem w drugiej izbie
promulgacja przez monarchę
Król oficjalnie posiada prawo weta, ale nie skorzystał z niego od 1707 roku.
Funkcja kontrolna Izby Gmin:
dyskusja nad ogólną polityką rządu z okazji mowy tronowej
debata budżetowa
dyskusja nad wnioskiem wyrażającym poparcie dla polityki rządu w określonej dziedzinie
rozpatrywanie sprawozdania rządu z realizacji wydatków publicznych
uprawnienia komisji specjalnych (żądanie wyjaśnień z poszczególnych ministerstw)
przekształcenie Izby Gmin na Komisję Całej Izby
zapytania deputowanych (2 pytania dziennie na piśmie, odp. za 2 tygodnie)
kontrola aktów normatywnych stanowionych przez organy wykonawcze
Kontrola ma skutki polityczne, a nie prawne.
Istnieje Urząd Kontrolera i Audytora Generalnego, który kieruje systemem organów kontroli finansowej (polski NIK)
Izba Lordów 725 parowie świeccy i duchowni (najwyżsi hierarchowie kościoła anglikańskiego, zasiadają w izbie tak długo jak długo pełnią swoje funkcje kościelne, obecnie jest ich 26). LP 214, CP 196, LD 71, niezrzeszeni 201, p. niepodległości 2.
lordowie pełnią swoją funkcję dożywotnio, chyba że izba odbiera im tytuł
dzielą się na: 92 parów dziedzicznych, 12 parów prawa, 618 parów dożywotnich
obradom przewodniczy Lord Speaker (dawniej przewodniczył Lord Kanclerz), Janet „Jan” Anne Royall
kadencja od 10 do 15 lat
nie pełni już funkcji Naczelnego Sądu Apelacyjnego (teraz funkcję tą pełni Sąd Najwyższy Zjednoczonego Królestwa)
posiada funkcję ustawodawczą
nie posiada funkcji sądowniczej i kontrolnej
wyraża zgodę na przedłużenie kadencji Izby Gmin
ma weto zawieszające w stosunku do projektów ustaw uchwalanych przez Izbę Gmin
opiniuje projekt ustaw z Izby Gmin
poprawianie ustawodawstwa
inicjatywa ustawodawcza- projekty niekontrowersyjne, ale ważnie, wymagające dłuższego czasu
badanie projektów ustaw prywatnych w trybie specjalnej procedury w kwestii związanej z ustawodawstwem delegowanym lub europejskim
Monarcha- dziedziczna, musi należeć do kościoła anglikańskiego, a jego małżonek nie może być katolikiem
zwierzchnik sił zbrojnych
zwołuje i rozwiązuje
prawo łaski
mianuje wszystkich wyższych urzędników
powoływanie i odwoływanie rządu
powoływanie arcybiskupów i biskupów kościoła anglikańskiego
nawiązywanie i zrywanie stosunków dyplomatycznych
zawiązywanie i wypowiadanie traktatów
nadawanie orderów i odznaczeń
kreowanie nowych parów
W praktyce potrzebuje kontrasygnaty.
Rząd i Gabinet
Rząd- ogół ministrów powoływanych przez premiera lub monarchę (ok.100 osób), nie pracuje w trybie kolegialnym. Występują: ministrowie właściwi, minister koronny oraz ministrze młodsi.
Gabinet- pracuje w trybie kolegialnym, węższe ciało (ok.20 osób), lider partii zwycięskiej to premier. Skład gabinetu i liczbę ministrów ustala premier.
skład i strukturę Gabinetu ustala premier
rząd ponosi odpowiedzialnośc polityczną przed Izbami
Skład Gabinetu: premier, minister ds. zagranicznych, Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, sekretarz ds. zdrowia, sekretarz ds., edukacji, lord kanclerz, Kanclerz Skarbu, minister szkolnictwa wyższego i nauki, m. techniki, spraw wewnętrznych, obrony, Lord Przewodniczący Tajnej Rady, Lord Strażnik Tajnej Pieczęci, Kanclerz Księstwa Lancaster.
Premier:
pierwszy Lord Skarbu, minister ds. cywilnej administracji państwowej (mianuje ministrów, urzędników cywilnej służby państwowej)
ma prawo rozwiązania parlamentu i rządu (zgłasza wniosek do monarchy)
kieruje rządem, swoją partią i formalnie Izbą Gmin
swobodnie dokonuje zmian w składzie rządu, powołuje komitety, określa ich liczbę i skład
Funkcje rządu:
określa podstawowe kierunki polityki państwa
sprawowanie zwierzchniej kontroli nad funkcja administracyjną
koordynacja pracy i zadań resortów
prowadzenie polityki zagranicznej
przygotowanie do uchwalenia przez parlament najważniejszych ustaw
wydawanie aktów normatywnych i nienormatywnych
prowadzenie polityki zdrowotnej państwa
System:
dwupartyjny (Partia Pracy i Partia Konserwatywna, inne: Walijska Partia Narodowa, Szkocka Partia Narodowa, Sinn Feinn- p. katolicka niepodległościowa, P. Zielonych, Front Narodowy, P. Usterskich Unionistów- protestancka)
Partia Pracy- 1990 Brown, socjaldemokratyczna, w ścisłym związku ze zw. zawodowymi, członkostwo indywidualne i zbiorowe (ugrupowania, stowarzyszenia, zw. zawodowe),.
Partia Konserwatywna- 1832 Cameron, tradycyjne wartości, nurt paternalistyczny dopuszczał interwencjonizm państwowy, Tatcheryzm- liberalizm ekonomiczny, monetaryzm, prywatyzacja, centralizm państwowy.
Liberalni Demokraci- Campbell, Wigowie. 1988. Nigdy nie uczestniczyła w sprawowaniu władzy, choc jest trzecią pod względem wielkości partią w Wlk. Brytanii.
Sądownictwo:
sądy pokoju (orzekają bezpłatnie niezawodowi sędziowie pokoju)
sądy hrabstw
Sąd Najwyższy Zjednoczonego Królestwa- pełni funkcje sądu apelacyjnego
Brak sądownictwa administracyjnego (zastępują je sądy hrabstw i sądy pokoju)
NIEMCY- RFN
1939- upadek III Rzeszy
4D: denazyfikacja- oczyszczanie z wpływów ideologii nazistowskich
dekartelyzacja- likwidacja przedsiębiorstw
demilitaryzacja- likwidacja armii niemieckiej i przemysłu zbrojeniowego
demokratyzacja
1949- powstanie dwóch państw niemieckich: NRD i RFN
23.05.1949- uchwalenie Konstytucji
3.10.1990- Zjednoczenie Niemiec
Konstytucja 146 artykułów, 11 rozdziałów + preambuła
Ustawa zasadnicza
Określa prawa człowieka i obywatela wobec przedstawicieli władzy, a także organizację państwa, zadania państwa i jego sposoby działania
Może być zmieniona, wyłączając rozdział 1, 20 oraz 79 (zmiana przez większość kwalifikowaną 2/3 głosów parlamentu)
Wykonanie nadzorowane prze Trybunał Konstytucyjny
Zasady ustrojowe
1.federalizmu- 16 krajów związkowych, mają charakter państw o ograniczonej suwerenności, każdy z krajów posiada własną konstytucję, własny rząd, parlament i sądownictwo. Każdy land wysyła swoich przedstawicieli do Bundesratu. Konstytucja zawiera zasadę domniemania kompetencji na rzecz landów.
2.państwa socjalnego- zasada subsydiarności, państwo zapewnia pomoc jednostkom i grupom jej potrzebującym.
3.demokratycznego państwa prawnego- związanie organów w państwie prawem oraz wymóg stanowienia obowiązków obywatela na mocy aktów ustawodawczych. Państwo nie może ingerować w sferę godności ludzkiej.
4.demokracji przedstawicielskiej- naród jako jedyny suweren, władza sprawowana przez organy wybierane pośrednio lub bezpośrednio. Niedopuszczalne podejmowanie decyzji poprzez referendum na szczeblu centralnym (wyjątek: zmiana granic pomiędzy landami).
Ustrój:
Demokratyczna republika federalna, system kanclersko- prezydencki.
Władza wykonawcza- rząd federalny (kanclerz i prezydent)
Władza ustawodawcza- Bundestag i Bundesrad (Rada Federalna)
Sądownictwo- Federalny Trybunał Konstytucyjny i sądy federalne
(Schemat systemu politycznego Niemiec
Prezydent
rola reprezentacyjna, posiada władzę nas systemem sądownictwa
kadencja trwa 5 lat
wybierany przez Zgromadzenie Związkowe (ok.1200 osób-połowa to przedstawiciele landów, a 2 połowa to członkowie Bundestagu)
ukończone 40 lat i czynne prawo wyborcze do Bundestagu
gdy otrzyma większość bezwzględną, w 2 turze również większość bezwzględną, a kolejne tury większość zwykła
Funkcje:
reprezentuje państwo na zewnątrz
zawiera umowy z innymi państwami
wysyła i przejmuje przedstawicieli dyplomatycznych
wskazuje kandydata na kanclerza
mianuje i odwołuje najważniejszych urzędników państwa
prawo łaski oraz nadawania orderów i odznaczeń
na wniosek rządu wprowadza ustawodawczy stan wyjątkowy
Nie posiada prawa veta, ale może projekt ustawy skierować do TK.
Nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem.
W większości wymaga kontrasygnaty kanclerza lub właściwego ministra (wyjątek: mianowanie i odwołanie kanclerza oraz rozwiązanie Bundestagu: gdy upadnie wniosek zaufania wobec rządu lub prezydent nie zgodzi się na kandydata na kanclerza tzw. kandydata mniejszości).
Rząd (kanclerz + ministrowie)
desygnuje prezydenta (musi uzyskac poparcie parlamentu, jeśli nie to prawo to przechodzi na parlament, który wybiera swojego kandydata większością bezwzględną, jeśli w ciągu 14 dni nie dokona wyboru większością bezwzględną to może przystąpić do wyboru większością zwykłą)
kanclerz pełni wobec innych ministrów rolę nadrzędną
stoi na czele rządu i tworzy rząd, decyduje o liczbie ministrów i zakresie ich kompetencji
powołuje wicekanclerza
może zgłosic wniosek o ogłoszenie ustawodawczego stanu wyjątkowego na max. 6 miesięcy i może być on ogłoszony tylko raz przez danego kanclerza (każdy rządowy projekt odrzucony przez Bundestag może być po uzyskaniu zgody Bundesradu ogłoszony przez kanclerza)
wotum zaufania- wniosek musi być przyjęty bezwzględną większością głosów, w przeciwnym razie rząd upada, a parlament musi wybrac nowego kanclerza
konstruktywne wotum nieufności- w przypadku kiedy dokona wyboru jego następcy za pomocą bezwzględnej większości głosów. Jeśli nie ma większości to albo prezydent rozwiązuje parlament i rozpisuje nowe wybory, albo udziela poparcia kanclerzowi mniejszości i mianuje go.
Parlament może wyrazic wotum zaufania wobec całego rządu, a nie pojedynczego ministra.
Parlament związkowy
Bundestag (izba związku)- reprezentacja ogólnopaństwowa, przedstawiciele z wyborów bezpośrednich
Bundesrad (delegaci rządów poszczególnych krajów związkowych)
Bundestag
Kadencja 4 lata
Liczba posłów obecnie 622 (ustawowo 598 osób)
Na czele stoi przewodniczący (kreuje pracami izby), wybrany bezwzględną większością głosów
Prezydium Bundestagu- członkowie prezydium+23 członków (funkcje doradcze)
Okres posiedzeń- 14 dni, potem przerwa trwająca tydzień (pracuje w trybie permanentnym)
Funkcje Bundestagu:
Na wniosek prezydenta federacji wybiera kanclerza
Wybiera (wraz z Bundesradem) przewodniczących i członków Trybunału Konstytucyjnego
Funkcja ustrojodawcza- możliwośc zmiany Konstytucji
Funkcja ustawodawcza- zgłoszenie projektu ustawy do Bundestagu (prawo inicjatywy: rząd, Rada Federalna, posłowie 5%. Jeśli przechodzi przez Bundestag to musi być przyjęte przez Izbę Wyższą, następnie jest poddawana do prezydenta do podpisu- promulgacja, nie ma on prawa veta)
Uchwala ustawy:
A federacyjne- Rada Federacji ma prawo veta ostatecznego, dotyczy spraw ważnych
B zwykłe- wymagana jest zgoda Rady Federacji, ale ma prawo veta zawieszającego (jeśli R.F. odrzuciła ustawę to Bundestag może tę ustawę uchwalic)
Funkcja kontrolna:
Udzielanie kanclerzowi konstruktywnego wotum nieufności
Interpelacje i zapytania poselskie
Możliwośc żądania obecności kanclerza
Powołanie komisji ankietowych i dochodzeniowo- śledczych
Zatwierdza umowy międzynarodowe
Uchwala ustawy budżetowe i kontroluje jej wykonanie
Komisje stałe (resortowe) i nadzwyczajne (ankietowe i dochodzeniowo-śledcze)
System wyborczy:
Mieszany(proporcjonalny i większościowy)
50% w okręgach jednomandatowych, a drugie 50% wielomandatowe
wyborca ma 2 głosy (1 na indywidualnego kandydata, a 2 na listę)
obliczanie głosów:
zwycięscy w okręgach jednomandatowych- mandat bezpośredni
rozdzielenie na podstawie metody Sainte Lague
klauzula 5%
wybory 2005r.: CDU/CSU 35%, SPD 34%, koalicja CDU/CSU- SPD
wybory 2009r.: CDU/CSU, SPD, FDP, zieloni, lewica
Rada Federalna Niemiec
69 członków
każdy kraj ma od 3-6 głosów
powyżej 7mln- 6 miejsc, 4 kraje związkowe
6-7 mln- 5 miejsc, 1 kraje zw.
2-6 mln- 4 miejsca, 7 kraje zw.
2 mln- 3 miejsca, 1 kraj zw.
mandat imperatywny- związani instrukcjami wyborczymi
pracami kieruje prezydent (przewodniczący) Bundestratu czyli kolejni szefowie krajów związkowych
Prezydent:
Zwołuje i otwiera posiedzenia
Może przejąc funkcje prezydenta RFN
Prawo postawienia prezydenta RFN w stan oskarżenia
Nie ma funkcji kontrolnej (brak pociągnięcia do odpowiedzialności politycznej rządu)
Wybór sędziów federalnego Trybunału Konstytucyjnego
Podział terytorium:
kraje 16- własne sądy, rządy itp.
powiaty 439 (ziemskie, grodzkie)- status jednostek samorządowych i rządowych (na czele stoi starosta)
gminy (zwykłe lub miejskie oraz posiadające p. targowe)
KANCLERZE:
15 IX 1949 - 16 X 1963 |
Konrad Adenauer |
CDU |
16 X 1963 - 1 XII 1966 |
Ludwig Erhard |
CDU |
1 XII 1966 - 21 X 1969 |
Kurt Georg Kiesinger |
CDU |
21 X 1969 - 7 V 1974 |
Willy Brandt |
SPD |
7 V 1974 - 16 V 1974 |
Walter Scheel (kanclerz tymczasowy) |
FDP |
16 V 1974 - 1 X 1982 |
Helmut Schmidt |
SDP |
1 X 1982 - 27 X 1998 |
Helmut Kohl |
CDU |
27 X 1998 - 22 XI 2005 |
Gerhard Schröder |
SPD |
22 XI 2005 - |
Angela Merkel |
CDU |
Prezydenci
Okres urzędowania |
Imię i nazwisko |
Przynależność partyjna |
7 IX 1949 - 12 IX 1949 |
Karl Arnold (prezydent tymczasowy) |
CDU |
13 IX 1949 - 12 IX 1959 |
Theodor Heuss |
FDP |
13 IX 1959 - 30 VI 1969 |
Heinrich Lübke |
CDU |
1 VII 1969 - 30 VI 1974 |
Gustav Heinemann |
SPD |
1 VII 1974 - 30 VI 1979 |
Walter Scheel |
FDP |
1 VII 1979 - 30 VI 1984 |
Karl Carstens |
CDU |
1 VII 1984 - 30 VI 1994 |
Richard von Weizsäcker |
CDU |
1 VII 1994 - 30 VI 1999 |
Roman Herzog |
CDU |
1 VII 1999 - 30 VI 2004 |
Johannes Rau |
SPD |
1 VII 2004 - 30 VI 2014 |
Horst Köhler |
CDU |
Republiki Włoskiej.
Historia Włoch jako jednego państwa rozpoczyna się w 1861 roku, kiedy ogłoszono powstanie Zjednoczonego Królestwa Włoch z królem Wiktorem Emanuelem II na czele. Konstytucję nowe państwo przejęło od Piemontu (statut albertyński). W ten sposób powstał w europie nowy silny podmiot. Kolejnym istotnym momentem jeżeli chodzi o historię rozwoju ustroju Włoch jest przejęcie władzy przez faszystów pod wodzą Benito Mussoliniego w 1922 roku. W roku 1946 państwo stało się republiką, wygnano rodzinę królewską a 22 grudnia 1947 roku uchwalono obowiązującą do dziś konstytucję.
Konstytucja z 1947 roku wprowadziła we Włoszech ustrój parlamentarno - gabinetowy. Uznawana jest ona za konstytucję sztywną. Zmiana musi być przegłosowana dwukrotnie w obu izbach z 3-miesięcznym odstępem między głosowaniami. Co więcej, w drugim głosowaniu potrzeba większości bezwzględnej. Referendum w sprawie zmiany odbyć się może na wniosek 20% deputowanych do jednej z izb parlamentu, 500 000 obywateli lub 5 rad regionalnych. Czynnikiem wykluczającym rozpisanie referendum jest poparcie projektu zmiany większością 2/3 składu w obu izbach.
Konstytucja definiuje Włochy jako republikę demokratyczną opartą na pracy. Konstytucja składa się z 4 części: zasad podstawowych, praw i obowiązków Republiki, ustroju Republiki oraz postanowień przejściowych i końcowych.
Prezydent Włoch pełni funkcję arbitralną, gwarancyjna i kontrolną. Jest on uosobieniem jedności narodowej. Wybierany jest wspólnie przez parlament oraz delegatów z regionów (po 3 z każdego, oprócz Doliny Aosty skąd pochodzi tylko 1) na 7-letnią kadencję z możliwością pojedynczej reelekcji większością 2/3 głosów (jeżeli się nie uda w trzech głosowaniach to w czwartym wystarczy już większość bezwzględna. Bierne prawo wyborcze przysługuje po ukończeniu 50 lat a kandydaci zgłaszani są przez samo kolegium elektorskie. Do kompetencji prezydenta należy reprezentowanie państwa, zarządzanie wyborów do parlamentu, zwoływanie pierwszego posiedzenia izb, kierowanie orędzi, zwoływanie sesji nadzwyczajnych, promulgowanie ustaw (z prawem weta), rozwiązywanie obu lub jednej izby, powoływanie premiera, ratyfikowanie traktatów międzynarodowych, zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi, przewodnictwo Najwyższej Radzie Obrony, stosowanie prawa łaski, przewodnictwo Najwyższej Radzie Sądownictwa, mianowanie 5 sędziów Sądu konstytucyjnego, mianowanie członków regionalnych trybunałów administracyjnych. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej ale jedynie odpowiedzialność konstytucyjną przed Sądem Konstytucyjnym poszerzonym o 16 obywateli. Prezydentem zostaje zazwyczaj wybitny, stary polityk (średnia wieku kandydatów to 73 lata).
Byli prezydenci stają się senatorami.
Parlament włoski składa się z Izby Deputowanych (składa się z 630 deputowanych) i Senatu (składa się z 315 senatorów oraz byłych prezydentów i senatorów dożywotnich mianowanych przez prezydenta. Parlament pracuje w trybie sesyjnym. Na czele każdej izby stoją przewodniczący. W każdej z izb funkcjonuje po 13 komisji. Deputowani posiadają immunitet materialny i formalny. Postępowanie ustawodawcze może być rozpoczęte w dowolnej izbie. Kadencja parlamentu wynosi 5 lat ale może być skrócona przez prezydenta na wniosek Rady Ministrów. Czynne prawo wyborcze do Izby Deputowanych uzyskuje się w wieku 18 lat a do Senatu w wieku 25 lat. Prawo bierne do Izby Deputowanych uzyskuje się również w wieku 25 lat a do Senatu dopiero w wieku 40 lat. Od 2005 roku obowiązuje we Włoszech nowy system wyborczy wprowadzony przez ekipę Silvio Berlusconiego. W wyborach do Izby Deputowanych głosowanie odbywa się na listy zamknięte, bez preferencji personalnej. Państwo podzielone jest na 26 okręgów wyborczych. Głosy na mandaty przeliczane są metodą d'Hondta z uwzględnieniem progu wyborczego. Wynosi on dla pojedynczych partii 4% a dla bloków 10%. Jeżeli blok 10% nie uzyska a partia wchodząca w jego skład przekroczy 4% to również bierze udział w podziale mandatów. Jeżeli blok przekroczy 10% to udział w podziale mandatów biorą te wchodzące w jego skład partie, które przekroczyły 2% poparcia oraz najsilniejsza z tych, które 2% nie przekroczyły. Tworzenie bloków wyborczych jest bardzo częste we Włoszech. Istnieje system zapewniania stabilnej większości parlamentarnej - jeżeli partia zwycięska zdobędzie poniżej 340 mandatów to otrzymuje bonus aby w sumie kontrolować 45% izby. Istniej też system wspomagający partie mniejszości etnicznych - jeżeli takie ugrupowanie otrzyma 20% głosów w swoim okręgu to zwolnione jest z progu wyborczego. Ordynacja do Senatu jest inna. Państwo podzielone jest na 20 okręgów wyborczych, dodatkowo 6 senatorów pochodzi od osób głosujących zagranicą. Próg wyborczy dla pojedynczej partii to 8%, dla koalicji 20% a dla partii wewnątrz koalicji 3%. Dodatkowo, partia która zdobywa większość zwykłą głosów w danym okręgu otrzymuje w nim 55% mandatów.
Wyróżnia się trzy funkcje włoskiego parlamentu: ustrojodawczą, ustawodawczą i kontrolną. Funkcję ustawodawczą parlament dzieli z rządem, który ma prawo wydawania dekretów z mocą ustawy oraz z organami regionalnymi. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje radzie ministrów, każdemu parlamentarzyście i grupie 500 000 obywateli oraz, w sprawach z własnej dziedziny, Narodowej Radzie Gospodarki i Pracy, radom regionalnym i gminom. Najwięcej projektów pochodzi od rządu. Funkcja kontrolna we włoskim parlamencie sprawowana jest przez obie izby. Ministrowie ponoszą odpowiedzialność przed parlamentem. Parlament może prowadzić dochodzenia w sprawach stanowiących interes publiczny. Deputowani mogą wystosowywać do rządu zapytania i interpelacje.
Rada ministrów we Włoszech jest tworzona w sposób typowy dla systemu parlamentarnego (tak jak choćby w Polsce). Status organu ma rada jako całość a także jej prezes i poszczególni ministrowie. Organami pomocniczymi rady ministrów są: Narodowa Rada Gospodarki i Pracy, Trybunał Obrachunkowy i Rada Stanu.
Rządy we Włoszech są mało stabilne. Od II wojny światowej powstało ich aż 52. Obecnie, z przerwami od 1994 roku premierem jest Silvio Berlusconi, lider (a w zasadzie właściciel) partii Forza Italia.
Narodowa Rada Gospodarki i Pracy składa się ze 111 radców powoływanych przez prezydenta na wniosek premiera z różnych środowisk. Organ ten pełni funkcję doradczą i posiada prawo inicjatywy ustawodawczej.
Rada Stanu składa się z 6 izb - 3 doradczych i 3 o funkcjach sądowych. Pełni funkcje organu doradczego Rady Ministrów oraz najwyższej instancji sądownictwa administracyjnego.
Trybunał Obrachunkowy jest organem kontrolującym sektor finansów publicznych oraz legalność aktów wydawanych przez rząd. Dzieli się na 11 sekcji a na jego czele stoi przewodniczący trybunału.
Sąd Konstytucyjny jest organem stojącym poza systemem sądów powszechnych. Składa się z 15 sędziów: 5 nominowanych przez prezydenta, 5 przez parlament, 3 przez Trybunał Kasacyjny, 1 przez Radę Stanu i 1 przez Trybunał Obrachunkowy. Kadencja sędziów jest 9-letnia. Organ ten pełni funkcje typowego sądu konstytucyjnego (badanie zgodności ustaw niższego rzędu z konstytucją) a także pociąga prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej.
Decentralizacja władzy we Włoszech wynika z wciąż żywych tendencji separatystycznych i słabego poczucia przynależności narodowej wśród mieszkańców kraju. Ugrupowania centroprawicowe postulują zwiększenie zakresu autonomii regionów do stopnia, w którym państwo nabierze wręcz charakteru federacji.
Istnieją mechanizmy finansowe wspierające biedniejsze regiony południowe kosztem bogatszych z północy co nie wpływa pozytywnie na integrację w ramach państwa.
Pięć włoskich regionów ma specjalny status. Są to, jak wszyscy dobrze pamiętamy: Trydent - Górna Adyga, Friuli - Wenecja Julijska, Sardynia, Sycylia oraz Dolina Aosty.
System partyjny we Włoszech sięga korzeniami wieku XIX, kiedy popularne były partie wyznaniowe, później zjednoczone w chadecję. Specyficzną cechą Włoch było zawsze istnienie stosunkowo silnych partii regionalnych jak Liga Północna.
Okres po II wojnie światowej to czas dominacji chadecji, która albo samodzielnie tworzyła rządy albo dobierała sobie koalicjanta. Od końca lat 50. do końca lat 80. istniały we Włoszech dwa ugrupowania dominujące - chadecja i komuniści. Lata 90. przyniosły poszerzenie kręgu partii parlamentarnych przy jednoczesnym zwiększeniu stabilności rządów. Do głównych partii działających obecnie we Włoszech możemy zaliczyć:
Lud Wolności (PdL) - partia centroprawicowa będąca sojuszem Forza Italia, Sojuszu Narodowego (AN) i mniejszych partii wchodzących w skład Domu Wolności (CdL). Do fuzji doszło w marcu 2009 roku. Jest to ugrupowanie rządzące w kraju, na którego czele stoi Silvio Berlusconi.
Liga Północna (LN) - obecny koalicjant Ludu Wolności. Liga jest partią regionalną, dążącą do wywalczenia niezależności przez północną część kraju. Powstała w 1989 roku. Znanym działaczem tej partii jest Umberto Bossi.
Biegun Autonomii (PA) - jest to blok partii będący również koalicjantem Ludu Wolności. Do bloku należą cztery ugrupowania: Ruch dla Autonomii (MpA), Partia Emerytów (PP), Prawica i Sojusz Centrum na rzecz Wolności (AdC).
Partia Demokratyczna (PD) - partia o charakterze centrolewicowym stojąca w opozycji do bloku partii Berlusconiego. Powstała w 2007 roku z ugrupowań popierających gabinet Romano Prodiego. Jest kontynuatorką tradycji Drzewa Oliwnego.
Włochy Wartości (IdV) - populistyczna partia centrowa.
Unia na rzecz Centrum (UdC) - koalicja partii centrowych i chadeckich uczestnicząca do 2007 roku w koalicji Dom Wolności. Później odstąpiła od bloku Berlusconiego.
Lata urzędowania |
Imię i nazwisko |
1946 - 1948 |
Enrico De Nicola |
1948 - 1955 |
Luigi Einaudi |
1955 - 1962 |
Giovanni Gronchi |
1962 - 1964 |
Antonio Segni |
1966 - 1971 |
Giuseppe Saragat |
1971 - 1978 |
Giovanni Leone |
1978 - 1985 |
Alessandro Pertini |
1985 - 1992 |
Francesco Cossiga |
1992 - 1999 |
Oscar Luigi Scalfaro |
1999 - 2006 |
Carlo Azeglio Ciampi |
2006 - |
Giorgio Napolitano |
STANY ZJEDNOCZONE
Konstytucja
syntetyczna, ogólnikowa (Sąd Najwyższy interpretuje ją wg zmieniającej się rzeczywistości)
pierwsza na świecie
odwoływanie się do ponadczasowych wartości
wysoki poziom intelektualny, moralny twórców konstytucji
wstęp, 7 artykułów, 27 poprawek (I władza ustawodawcza, II władza wykonawcza, III władza sądownicza, IV stosunki między władzą federalną i władzami stanowymi, V tryb zmiany konstytucji, VI podstawowy system źródeł prawa, VII wejście konstytucji w życie- przynajmniej po ratyfikacji przez 9 stanów)
sztywna, trudna do zmiany (wniosek o zmianę: Kongres lub 2/3 stanów, następnie zgodę musi wyrazić ¾ stanów.
System źródeł prawa:
Konstytucja
Prawa precedensowe (rozstrzyganie sądów w różnych konkretnych sprawach)
Ustawodawstwo Kongresu i ustawodawstwo delegowane
Akty prawne prezydenta (rozporządzenia wykonawcze i proklamacje)
Traktaty międzynarodowe, porozumienie administracyjne, zwyczajowe prawo międzynarodowe
Zasady Konstytucji:
Podziału władz (separacja władzy, brak współpracy)
Federalizmu
Suwerenność narodu, kontroli sądowej, rządów prawa, dwuizbowości parlamentu, republikanizmu, demokracji itd.
Zasada federalizmu:
Określone w sposób pozytywny (określenie kompetencji) i negatywny (zakazanie pewnych działań)
Uprawnienia:
Delegowane- uprawnienia władz federalnych
Pochodne- prawo do uchwalania ustaw niezbędnych do wykonywania konstytucyjnych uprawnień władzy federalnej
Uprawnienia władz stanowych nie zostały zastrzeżone dla władz centralnych lub zakazane stanom (utrzymywanie porządku publicznego, dróg publicznych, szkolnictwa)
Uprawnienia równoległe- realizowane zarówno przez władzę federalną, jak i stanową (podatki, sądownictwo, pożyczki)
Nadrzędność ustawodawstwa federalnego nad stanowym
Zasady wzajemnej relacji między stanami:
Pełnej wiary i zaufania- uznanie aktów urzędowych, dokumentów, orzeczeń sądów we wszystkich stanach
Przywilejów i swobód- pozwalające korzystac z przywilejów i swobód obywatelowi innego stanu w danym stanie
Ekstradycji- nakazująca wydanie oskarżonych
Kongres:
władza ustawodawcza
Izba Reprezentantów- reprezentuje naród, 435 członków (każdy stan ma swojego przedstawiciela, a pozostali proporcjonalnie do liczby ludności), kadencja 2 lata
Senat- reprezentuje stany, 100 członków, kadencja 6 lat, a co dwa lata zmiana 1/3 składu
Niepołączalność funkcji we władzy ustawodawczej, wykonawczej i funkcji w organach administracyjnych
Wybory do Kongresu:
Powszechne, bezpośrednie, wg systemu większości względnej
Jeden dzień wyborczy w roku (pierwszy wtorek listopada)
Senat- bierne prawo wyborcze: 30 lat, obywatelstwo od 9 lat, mieszkaniec stanu, w którym chce kandydowac (zasada domicylu)
Izba Reprezentantów- 25 lat, obywatelstwo od 7 lat, zasada domicylu, okręgi jednomandatowe
Organizacja Kongresu:
Tryb sesyjny, rozpoczyna 3 stycznia, a maksymalnie do 3 stycznia kolejnego roku (minimalnie do 31 lipca)
Senat 6 sesji, a IR- 2.
Przewodzi speaker w IR, a w Senacie vice prezydent USA
Zasada dyskontynuacji- niedokończone projekty w nowej kadencji muszą być rozpoczęte od nowa
Przewodniczący komisji- kierują komisją, zwołuje je i zwołuje podkomisje, decyduje o porządku prac
Liderzy frakcji partyjnej
Whip- zapewnia dyscyplinę partyjną
Komisje:
Stałe- przygotowują projekty ustaw
Specjalne- powoływane dla zbadania określonej sprawy
Wspólne- powoływane z udziałem członków obu izb do przygotowania
Uzgadniające- członkowie obu izb, ujednolicenie projektu ustawy, osiągnięcie kompromisu pomiędzy 2 izbami
Funkcje Kongresu:
1. Ustrojodawcza- zmiana konstytucji
Ustawodawcza i kontrolna- podstawowe funkcje
Sądowniczo- śledcze
Kreacyjne- wybór prezydenta w określonych okolicznościach
Uprawnienia w dziedzinie polityki zagranicznej- wypowiada wojnę, fundusze na pomoc dla zagranicy, senat ratyfikuje traktaty międzynarodowe
Uprawnienia kadrowe- senat wyraża zgodę na prezydenckie nominacje
Funkcja ustawodawcza- konieczna zgoda obu izb (wyjątek: ustawa budżetowa, podatkowa)
Etapy:
Inicjatywa ustawodawcza
Praca w komisjach
Przyjęcie projektu przez obie izby (lub uzgodnienie projektu przez izby)
Podpisanie przez prezydenta w ciągu 10 dni, jeśli nie podpisze lub nie zwróci to uważa się nią za przyjętą. Veto do Kongresu, do ponownego rozpatrzenia (2/3 głosów). Tzw. kieszonkowe- kiedy w ciągu tych 10 dni kończy się sesja Kongresu i ustawa nie może wejść w życie.
2. Kontrolna
Dysponowanie przez kongres funduszami- tzw. władza nad sakiewką
Kontrola przez komisje- możliwość prowadzenia przesłuchań i postępowań wyjaśniających
Tzw. veto legislacyjne- sprzeciw Kongresu powodujący wstrzymanie określonych działań administracji
Oraz inne działania kontrolne znajdujące się w wielu uprawnieniach kongresu, np. powołanie/ zmiana urzędów federalnych, Senat ma prawo zatwierdzenia nominacji prezydenckich.
Impeachment- prawo Kongresu do postawienia w stan oskarżenia i skazania członków administracji federalnej (prezydent, vice prezydent, sędziowie SN i sądów federalnych, sekretarzy departamentów) za zdradę, przekupstwo, inne ciężkie przestępstwo lub wykroczenie.Oskarża ich 2/3 senatorów w Senacie.
Skazanie tylko na karę usunięcia ze stanowiska i pozbawienie prawa wykonywania stanowiska w przyszłości, ostateczne i wiążące. Nie wyklucza odpowiedzialności przed sądami powszechnymi.
Prezydent- jednolita, monokratyczna egzekutywa, kompetencje sformułowane w Konstytucji bardzo ogólnie
Po II wojnie światowej:
H Truman 45-53 d
D Eisenhower 53-61 r
J F Kennedy 61-63 d
L Johnson 63-69 d
R Nixon 69-74 r
R Ford 74-77 r
J Carter 77-81 d
R Reagan 81-89 r
G Bush 89-93 r
B Clinton 93-01 d
G Bush 01-09 r
B Obama 09-obecnie d
Wybory powszechne i pośrednie, an 4-letnią kadencję, maksymalnie 2 kadencje.
Bierne prawo wyborcze: obywatelstwo amerykańskie od urodzenia, 35 lat, zamieszkiwanie USA min, 14 lat, pełnia praw publicznych
Zgłoszenia: sami, grupy wyborców, partie polityczne
Etapy wyborów:
1.prawybory- konkurs na kandydata
2/nominacja kandydatów przez partię polityczną
3/kampania wyborcza
4.wybory powszechne- w election day, każdy stan ma takich elektorów jakich deputowanych i senatorów, zasada „zwycięzca bierze wszystko” (należy uzyskać bezwzględną większość głosów)
1.wybór przez kolegium elektorów- w stolicy swoich stanów elektorzy oddają głosy na kandydatów
1.objęcie urzędu przez elekta
Jeśli nie to IR wybiera 3 kandydatów spośród tych, którzy mieli najwięcej głosów elektorskich.
Vice Prezydent- przewodniczy Senatowi bez prawa głosu (wyjątek równość głosów). Może przejąć obowiązki prezydenta i pełnić je do końca kadencji. Nowego Vice mianuje Prezydent po zatwierdzeniu większością głosów przez dwie izby.
Funkcje prezydenta:
głowa państwa
szef rządu i administracji federalnej (powołuje/odwołuje za zgodą Senatu) Rząd podzielony na 14 departamentów (na ich czele stoją sekretarze- nie mają oni własnych konstytucyjnych uprawnień)
wykonywanie ustaw (specjalistyczny aparat- urząd wykonawczy z Biurem Białego Domu, Rada bezpieczeństwa Narodowego, Rada Ekonomiczna, … zarządzania i budżetu)
kreator polityki zagranicznej
przywódca partii
lider opinii publicznej
w zakresie działalności prawodawczej wydaje rozporządzenia wykonawcze do ustaw
Sądownictwo- stanowe i federalne (94 dystryktowe i 3 apleacyjne, a na ich czele SN)
Funkcje:
kreacyjna- common law
interpretacyjna
ustrojodawcza- wydawanie orzeczeń w sprawie zgodności aktów prawnych z konstytucja plus wykładnia konstytucji
V Republiki Francuskiej.
Po wiadomości dotyczące zasad ustrojowych, prezydenta republiki, parlamentu i rządu odsyłam do powtórzenia na kolokwium zaliczeniowe mojego autorstwa.Rada Konstytucyjna składa się z 3 członków mianowanych przez prezydenta, 3 członków mianowanych przez przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego i 3 mianowanych przez przewodniczącego Senatu na 9 letnią kadencję. 1/3 składu odnawiana jest co 3 lata. W skład Rady Konstytucyjnej wchodzić mogą też byli prezydenci. Do kompetencji tego organu należy:
decydowanie o zgodności z konstytucją aktów prawa niższego rzędu (w przypadku ustaw organicznych taka opinia jest obligatoryjna)
czuwanie nad prawidłowym przebiegiem głosowań powszechnych, rozpatrywanie protestów wyborczych i ogłaszanie wyników głosowań powszechnych
wydawanie opinii w określonych konstytucyjnie i ustawowo sytuacjach (np. czy prezydent jest zdolny pełnienia zadań głowy państwa)
System partyjny Francji można określić jako wielopartyjny dwublokowy. Co jest charakterystyczne dla modelu śródziemnomorskiego, występują tam mocne skrzydła i słabe centrum. Partie francuskie przechodzą stosunkowo częste przemiany, jedna partia pojawia się w miejsce innej i jest kontynuatorką jej tradycji. Główne partie polityczne we Francji to:
Unia na rzecz Ruchu Ludowego (UMP) - partia gaullistowska działająca pod tą nazwą od 2002 roku. Jest to najliczniejsze ugrupowanie w kraju, będące w tej chwili liderem sceny politycznej. Jego liderem jest urzędujący prezydent Nicolas Sarkozy. Partia ma charakter centroprawicowy.
Unia na rzecz Demokracji Francuskiej (UDF) - działająca do 2007 roku partia giscardystowska, obecnie rozpadnięta. Część jej członków przeszła do UMP a część zasiliła Nowe Centrum.
Nowe Centrum (NC) - działająca od 2007 roku partia centrowa założona przez część działaczy UDF, której nie podobała się postawa władz partii w drugiej turze wyborów prezydenckich (brak jasnego wskazania wspieranego kandydata). NC sympatyzuje i współpracuje z gaullistami.
Front Narodowy (FN) - partia narodowo - konserwatywna kierowana przez Jean - Marie Le Pena. Jest ugrupowaniem izolowanym na francuskiej scenie politycznej.
Partia Socjalistyczna (PS) - główna siła lewicowa na francuskiej scenie politycznej. Została założona w 1969 roku przez Françoisa Mitterranda i największe sukcesy odnosiła w latach 80. Partia opowiada się za demokratycznym socjalizmem.
Francuska Partia Komunistyczna (PCF) - partia założona w 1920 roku. Obecnie najsilniejsza partia komunistyczna w Europie. Co ciekawe nie jest ugrupowaniem izolowanym..PREZYD:
Okres |
Imię |
Partia |
1959 - 1969 |
Charles de Gaulle |
UDR - p. gaullistowska |
1969 - 1969 |
Alain Poher (prezydent tymczasowy) |
Centrum |
1969 - 1974 |
Georges Pompidou |
Unia Demokratów na rzecz Republiki - p. g |
1974 - 1974 |
Alain Poher (tymczasowy |
Centrum |
1974 - 1981 |
Valéry Giscard d'Estaing |
Unia na rzecz Demokracji Francuskie |
1981 - 1995 |
François Mitterrand |
P.Socjalistyczna |
1995 - 2007 |
Jacques Chirac |
partia gaullistowska |
2007 |
Nicolas Sarkozy |
Unia na rzecz Ruchu Ludowego - p.g |
Federacji Rosyjskiej.
Rosja podzielona jest na następujące jednostki:
21 republik
2 miasta federalne
46 obwodów
9 krajów
4 okręgi autonomiczne
1 obwód autonomiczny
W republikach mieszkają zwarte grupy narodowościowe. Miasta federalne to Moskwa i Sankt Petersburg. Obwody można porównać do województw. Są to po prostu jednostki podziału administracyjnego. Kraje zamieszkane są przez ludność rosyjskojęzyczną. Okręgi autonomiczne pozostały już tylko 4 w miejsce dawnych 10. Żydowski obwód autonomiczny to relikt z czasów ZSRR. Wtedy istniało 5 okręgów autonomicznych dających złudną autonomię drobnym narodom. 4 z nich zostały w Rosji podniesione do rangi republik.
Władimir Putin wprowadził nową jednostkę podziału w Rosji - okręgi federalne. Jest ich 7 a na czele każdego stoi bezpośredni przedstawiciel prezydenta. Jest to wyraz postępującej centralizacji państwa.
Prezydent jest realnym władcą Rosji. Jego kompetencje są stale powiększane. Wybierany jest w wyborach powszechnych i bezpośrednich na 5-letnią kadencję z prawem do pojedynczej reelekcji (chociaż Putin zbiera się do kreatywnej interpretacji przepisów konstytucji w tym zakresie). Kandydat na prezydenta musi mieć ukończone 35 lat i od co najmniej 10 lat mieszkać na terytorium Federacji. Musi też zebrać 1 000 000 podpisów poparcia. Z każdej z jednostek podziału terytorialnego może pochodzić maksymalnie 7% podpisów. Do zwycięstwa w wyborach potrzebna jest większość bezwzględna. W związku z tym przewidziana jest możliwość rozpisania II tury wyborów po 15 dniach. Ciekawostką jest możliwość zagłosowania przeciwko wszystkim kandydatom (jeżeli takich głosów będzie najwięcej to... nie dochodzi do wyboru prezydenta i powraca carat?). Wśród kompetencji prezydenta wymienia się:
kierowanie polityką zewnętrzną i wewnętrzną państwa
arbitraż między organami Federacji a organami podmiotów Federacji
prawo łaski
prawo swobodnego zarządzania referendum
zarządzanie wyborów do Dumy
rozwiązanie Dumy (3-krotne odrzucenie prezydenckiego kandydata na premiera, brak wotum zaufania dla premiera)
inicjatywa ustawodawcza
inicjatywa zmiany konstytucji
promulgacja ustaw federalnych oraz federalnych ustaw konstytucyjnych z prawem weta w stosunku do pierwszych
możliwość kierowania projektów ustaw do Sądu Konstytucyjnego
powołanie premiera
odwołanie rządu
przedstawianie Radzie Federalnej kandydatów na sędziów Sądu Najwyższego, Sądu Konstytucyjnego i Naczelnego Sądu Arbitrażowego
powoływanie sędziów sądów federalnych
kierowanie polityką zagraniczną
zatwierdzanie doktryny wojennej sformułowanej przez Radę Bezpieczeństwa
obsadzanie stanowisk w siłach zbrojnych
wprowadzanie stanu wyjątkowego lub wojennego (konieczność uzyskania zgody Rady Federacji)
wydawanie dekretów i rozporządzeń
Przy prezydencie działa wiele organów o charakterze pomocniczym i doradczym. Niektóre z nich to:
Rada Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej - składa się z premiera, ministra spraw wewnętrznych, ministra spraw zagranicznych, ministra obrony i szefa wywiadu. Formułuje doktrynę wojenną.
Rada Obrony Rosji - odpowiednik polskiego BBN. Organ doradczy składający się z osób mianowanych przez prezydenta i z prezydentem na czele.
Komisje Wspólne - podobne do ministerstw. Jest ich 8 i zajmują się głównie bezpieczeństwem na różnych płaszczyznach.
Rada Prezydencka - składa się z 27 osób wybieranych z różnych środowisk (są nawet przedstawiciele młodzieży). Organ ma charakter doradczo - konsultacyjny.
Inne: Dziesięciu Doradców, przedstawiciele i pełnomocnicy, ośrodki analizujące sytuację. Wszystkim tym zarządza i prace koordynuje szef administracji prezydenckiej.
Parlament Federacji Rosyjskiej jest bikameralny. Nosi nazwę Zgromadzenia Federalnego i składa się z Dumy Państwowej (izba niższa) i Rady Federacji (izba wyższa). Wybory do Dumy Państwowej są proporcjonalne. Całe państwo jest jednym okręgiem wyborczym. Przeliczanie głosów na mandaty odbywa się metodą Hare'a przy uwzględnieniu 7%-owego progu wyborczego. Prawo zgłaszania kandydatów mają partie i bloki wyborcze. W sumie wybiera się 450 deputowanych. Rada Federacji natomiast jest izbą reprezentującą podmioty federacji. Z każdego z nich pochodzi po 2 deputowanych - jeden reprezentujący legislatywę i jeden reprezentujący egzekutywę. System wyborczy jest przedmiotem wewnętrznych ustaleń poszczególnych podmiotów. W sumie w Radzie Federacji zasiada 166 deputowanych. Zgromadzenie Federalne może uchwalać ustawy federalne i federalne ustawy konstytucyjne. W przypadku tych drugich potrzebna jest większość kwalifikowana w obu izbach - 2/3 w Dumie i 3/4 w Radzie Federacji. Prezydent nie posiada prawa weta w stosunku do federalnych ustaw konstytucyjnych. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje: prezydentowi, Radzie Federacji jako całości oraz jej członkom, deputowanym do Dumy, rządowi federalnemu, organom stanowiącym podmiotów federacji oraz najwyższym sądom. Ustawy uchwalane są w trzech czytaniach. Co ciekawe do uchwalenia ustawy federalnej potrzebna jest w każdej z izb większość bezwzględna składu tej izby.
System partyjny Rosji charakteryzuje się występowanie partii władzy (Jedna Rosja) oraz opozycji władzy (Liberalno - Demokratyczna Partia Rosji Władimira Żyrinowskiego oraz Sprawiedliwa Rosja Siergieja Mironowa) czyli partii, które bawią się w odgrywanie opozycji ale faktycznie kontrolowane są przez władzę. Jedyną prawdziwą partią opozycyjną jest Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej Giennadija Ziuganowa.
SZWECJA
Szwecja jest monarchią konstytucyjną. Konstytucja nie jest jednolitym aktem prawnym, ponieważ w jej
skład wchodzą oddzielne dokumenty (grundlagar):
Akt o wolności prasy (Tryckfrihetsförordningen) z 1766 r.
Akt o sukcesji tronu (Successionsordningen) z 1810 r.
Akt o formie rządów z 1974 r.
Podstawowe prawo swobody wypowiedzi (Yttrandefrihetsgrundlagen) z 1991 r.
Oprócz tych praw fundamentalnych istnieje jeszcze Akt o Riksdagu, który ma niższą rangę niż wcześniej
wymienione, właściwie zajmuje pozycję pośrednią między prawami fundamentalnymi a zwykłymi
ustawami. Obecnie obowiązująca konstytucja weszła w życie 1 stycznia 1975.
Król jest głową państwa, ale ma niewielkie uprawnienia. Formalnie jednak nadal
jest podmiotem władzy wykonawczej. Najnowsza odsłona konstytucji tak ogranicza jego prerogatywy, że są
one nawet mniejsze od uprawnień królowej brytyjskiej.
Do kompetencji szwedzkiego króla należy:
reprezentowanie Szwecji wobec innych głów państw i dyplomatów,
zwierzchnictwo w państwowym Kościele ewangelicko-luterańskim,
uroczyste otwieranie sesji Riksdagu,
wręczanie Nagrody Nobla,
udzielanie rady, zachęcanie i ostrzeganie parlamentu i rządu.
Monarcha ma również prawo do informowania go przez premiera o stanie państwa i najważniejszych
pracach rządu. Co ciekawe, król utracił funkcję zwierzchnika sił zbrojnych. Nie ma prawa również do
wyznaczania premiera (robi to przewodniczący Riksdagu) i zatwierdzania nominacji ministrów.
Obecnie na tronie szwedzkim zasiada Karol XVI Gustaw. Wywodzi się on z dynastii Bernadotte, której
założycielem był marszałek Francji Jean-Baptiste Jules Bernadotte - późniejszy Karol XIV Jan.
Wybory do Riksdagu są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.
310 mandatów pochodzi z 29 okręgów wyborczych, a 39 z krajowych list partyjnych. Ta druga grupa mandatów
rozdzielana jest między partie, które dostały się do Riksdagu po przekroczeniu wymaganego progu 4% głosów w
skali państwa. Partie, które nie uzyskały tych 4%, ale w jednym z okręgów zdobyły 12% głosów również mogą
mieć swoich posłów w parlamencie, ale nie mogą uczestniczyć w rozdziale drugiej grupy mandatów.
Deputowani są wybierani w ordynacji proporcjonalnej, wg zmodyfikowanej metody Sainte-Laguë. Obywatele,
którzy ukończyli 18 lat uzyskują prawo wyborcze zarówno czynne jak i bierne. Charakterystyczna dla szwedzkiego parlamentu jest funkcja varamena, czyli zastępcy. Każdy poseł ma swojego zastępcę, co umożliwia
przejęcie jego funkcji przez varamena, w sytuacji, gdy nastąpiła nawet krótka niemożność pełnienia obowiązków
przez danego deputowanego.
Rząd sprawuje władzę wykonawczą i składa się z premiera i powołanych przez niego ministrów. W Szwecji
istnieją dwie kategorie ministrów. Pierwsza to ministrowie kierujący określonymi ministerstwami, a druga
to ministrowie bez teki (tzw. radcy konsultanci). Ministerstwa nie są zbyt rozbudowane. Posiadają tylko
funkcję kierowniczą i przygotowawczą ustaw, ponieważ istnieją obok nich rozbudowane urzędy centralne.
Ich urzędnicy są apolityczni i dobrze wykształceni. Taki
stan rzeczy nazywamy dualizmem administracji rządowej. jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych, które jako jedyne
łączy funkcje kierowania i zarządzania.
Premierem rządu zostaje zawsze przywódca partii rządzącej, choć nie zawsze większościowej, gdyż w
Szwecji istnieje zasada szwedzkiego parlamentaryzmu mniejszościowego. Jej fenomen polega na tym, że
możliwe są rządy partii, która w Riksdagu jest mniejszością. Wynika ona z pragmatyzmu Szwedów
skłonnych do kompromisu i przedkładania interesu państwa nad interes partyjny. Z tej zasady często
korzystała SAP.
Premiera powołuje talman. Propozycję przedstawia Riksdagowi. Jeżeli zostanie ona czterokrotnie odrzucona
przez parlament, procedurę powołania premiera przeprowadza się dopiero po nowych, zarządzanych
wyborach. Jeśli premier otrzyma wotum nieufności, do dymisji musi podać się cały rząd. Powoduje to m.in.
niezwykle silną pozycję premiera w Radzie Ministrów. W Szwecji zdarzają się często długoletnie rządy
jednego premiera. Dobrym przykładem jest Tage Erlander, który rządził w latach 1946-1969.
Rząd oprócz odpowiedzialności przed Riksdagiem ponosi również odpowiedzialność konstytucyjną. W
Szwecji istnieje Komisja Konstytucyjna Riksdagu, która sprawdza, czy rząd jest praworządny i czy
kieruje się w swojej polityce interesem Królestwa. Rząd powołuje własnych ombudsmanów, ale mają oni
inne uprawnienia i zadania od ombudsmanów parlamentarnych. Powołani przez rząd zajmują się kontrolą
przestrzegania prawa w określonych sferach życia publicznego. Rząd powołuje również Kanclerza
Sprawiedliwości, którym zostaje wybitny prawnik. Jego główny cel to ochrona interesów państwa. Zajmuje
się również kwestiami wolności prasy. Oprócz tego jest reprezentantem rządu w sporach cywilnoprawnych.
Obecnie premierem jest Fredrik Reinfeldt. Stoi na czele rządu mniejszościowego zależnego od głosów
Zielonych i komunistów. Obecny rząd składa się z premiera i 22 ministrów. Wśród nich jest wiele kobiet.
Partie polityczne Szwecji
W latach powojennych w życiu politycznym Szwecji dominowała jedna partia: Szwedzka
Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza (SAP), która nieprzerwanie sprawowała władzę od 1932 do 1976
roku, kiedy przegrała wybory Drugą porażkę poniosła w 1991 roku, ale następne wybory w latach 1994,
1998 i 2002 przyniosły jej powrót do władzy. Jak więc widać, partia ta zdecydowanie dominuje w życiu
politycznym Szwecji. SAP powstała w 1889 roku. Większość jej członków to działacze związków
zawodowych. SAP jest zwolenniczką państwa opiekuńczego, popiera silny wpływ państwa na gospodarkę i
równość społeczną. SAP przywiązuje również wagę do równouprawnienia kobiet. W rezultacie w Szwecji
udział kobiet w wybieralnych organach politycznych dochodzi często do 50%.
Skrajnie lewicową partią jest Partia Lewicy (VP) utworzona w 1990 r. jako sukcesorka komunistów. Mimo
swego radykalizmu akceptuje parlamentarną drogę do socjalizmu.
Inną znaczącą partią jest Umiarkowana Partia Koalicyjna (MSP). Ugrupowanie to odwołuje się do wartości
konserwatywnych i liberalnych. Członkowie tej partii są zwolennikami monarchii, zmniejszenia zakresu
świadczeń socjalnych i obniżenia podatków. Reprezentuje interesy klasy średniej i wyższej.Kolejna ważna partia to Ludowa Partia Liberałów (FP), która jest zwolenniczką socjalliberalizmu. Podobnie
jak konserwatyści są przeciwnikami interwencjonizmu państwowego i rozrastania się systemu świadczeń
socjalnych. W 2002 r. liberałowie w wyborach odnieśli spory sukces, uzyskując poparcie 13,3%
głosujących.
Partia Centrum jest ugrupowaniem centrolewicowym, reprezentującą interesy farmerów i drobnej
przedsiębiorczości.
Chrześcijańska Demokracja (KdS) określa siebie mianem centrum, alternatywą dla lewicy i prawicy.
W ostatnich wyborach do parlamentu weszli również Zieloni, dla których priorytetem jest ochrona
środowiska.
Jak więc widać, system partyjny Szwecji jest rozwinięty, ale dominuje w nim zdecydowanie SAP, która
jedynie co kilka kadencji Riksdagu traci władzę. Ostatni raz miało to miejsce w 2006 r., kiedy koalicję
utworzyły MSP, CP, FP i KdS.
1