1. Omów teorię:

a) Florence Nightingale:

• Koncepcja pielęgniarstwa Nightingale zakładała, że pielęgniarstwo obok medycyny jest ogromnie ważną dziedziną w opiece nad zdrowiem człowieka, w zapobieganiu chorobie oraz zapewnianiu pomocy chorym. Pielęgniarstwo jest nauką, sztuką i profesją w służbie zdrowia.

• Zapoczątkowała odwrót od traktowania tej pracy jako najgorszej z możliwych, podejmowania jej przez osoby bez żadnych kwalifikacji, wykonywaniu tej pracy na polecenie administracji, popełnianiu błędów i zaniedbań w sprawowaniu opieki nad chorymi, przeciążania pielęgniarek praca, nienormowanym czasem pracy, nędznych zarobków, słabych warunków sanitarnych, brak ochrony prawnej dla pielęgniarek.

• Prawa pielęgniarstwa koncentrują się wokół środowiska, w którym człowiek żyje i które ma wpływ na jego zdrowie- pozytywny lub negatywny. Skupiała się głównie na czynnikach , głównie natury sanitarno- higienicznej, które mają największe znaczenie dla zdrowia człowieka.

• Pielęgniarstwo to także sztuka świadczenia pomocy zindywidualizowanej, w możliwie najlepszy sposób, sztuka o charakterze moralnym.

• Teoria F. Nightingale to TEORIA ŚRODOWISKOWA PIELĘGNIARSTWA. Autorka koncentruje się na ułatwieniu procesu reparacji zachodzącego w człowieku dzięki siłom natury. Pielęgniarka usuwa te czynniki ze środowiska, które w przebiegu tego procesu przeszkadzają (brud, zanieczyszczone powietrze, hałas, cuchnąca woda) i zmienia je na pozytywne (czyste powietrze, czysta woda, spokój, czystość). Dzięki temu proces zdrowienia nie napotyka na przeszkody i przebiega zgodnie z prawami natury.

• W swoim modelu pielęgniarstwa autorka określa:

• Cel pielęgniarstwa- dociekanie jak żyć prawdziwie po ludzku

• Podstawowe wartości- dobrostan człowieka i ludzkości (szczęście, zdrowie, rozwój duchowości)

• Pielęgniarstwo jest profesją ale przede wszystkim powołaniem

• Pielęgniarstwo jest nauką i rozpoczyna gromadzić wiedzę pielęgniarską. W gromadzeniu wiedzy pielęgniarskiej podstawowe znaczenie ma: doświadczenie, obserwacja i refleksje.

• Pielęgniarstwo jest sztuką o charakterze moralnym, wymaga wielkiego zaangażowania

• Konieczna jest różnorodność w dalszym rozwoju pielęgniarstwa

• Idee pielęgniarstwa powinny być weryfikowane pod kątem zgodności z rzeczywistością i w razie niezgodności zmieniane

• Przedstawiła podstawowe zasady edukacji pielęgniarek

• Dzięki koncepcjom F. Nightingale pielęgniarstwo rozwija się jako profesja i funkcjonuje w opiece jako odrębna dyscyplina. Rozwija się także edukacja pielęgniarek.

• Zwracała uwagę na cztery najważniejsze pojęcia: człowiek, zdrowie, środowisko, pielęgniarstwo. Tłumaczy rozumienie człowieka w sposób holistyczny, człowiek jest jednością 4 komponent (fizycznej, intelektualnej, emocjonalnej i duchowej).

Zdrowie jest procesem wrodzonym, jest zdolnością człowieka do korzystania z wszystkich możliwości i sił, którymi dysponuje.

Choroba jest przeciwieństwem zdrowia, jest procesem reparacji przebiegającym zgodnie z prawami natury.

Środowisko to wszystkie czynniki otaczające człowieka, wpływające na zachowanie zdrowia jak i przebieg reparacji w sposób pozytywny lub negatywny.

Pielęgniarstwo to powołanie, służba Bogu przez niesienie ludziom pomocy

• Model graficzny obrazujący założenia F. Nightingale ma kształt koła. W centrum znajduje się człowiek i jego zdrowie. Człowiek żyje w środowisku, które wpływa na niego w sposób pozytywny lub negatywny. Pielęgniarstwo zapewnia korzystne oddziaływanie środowiska na jego zdrowie. Pielęgniarka usuwa czynniki negatywne i wprowadza pozytywne (najważniejsze są czynniki sanitarno- higieniczne). Model pielęgniarstwa mieści się w szerokich ramach filozoficznych, filozofia pielęgniarstwa stanowi jego podstawę.

W modelu F. Nightingale można znaleźć idee i poglądy które nie wytrzymały próby czasu, wykazały różne braki, okazały się błędne lub nie przydatne i przestarzałe. F. Nightingale:

• Odrzuciła naukowe osiągnięcia mikrobiologii

• Niewystarczające ujmowanie środowiska i znaczących dla zdrowia czynników w nim występujących

• Wprowadziła niezrozumiałe i niedefiniowalne pojęcia ( wapony, miazmaty)

• Skupiała się głównie na wykonawstwie a nie na bogaceniu wiedzy pielęgniarskiej

• Sprzeczność poglądów i wyjaśnień dotyczących miejsca pielęgniarki w opiece nad zdrowiem

• Brak wyjaśnień różnych pojęć oraz zachodzącymi między nimi relacji.

b) Dorothea Orem

• Podstawowe pojęcia:

• Człowiek- osoba- zintegrowana jedność o dużym zróżnicowaniu strukturalnym i funkcjonalnym w sferze: fizycznej, psychicznej, społecznej i kontaktów interpersonalnych. Jego właściwością jest zdolność uczenia się, rozwoju, dążenia do samorealizacji.

• Zdrowie- pełna integracja strukturalna i funkcjonalna, odczuwana jako dobrostan w codziennym życiu, przyjemność, szczęście. Może on jednak odczuwać, ze jest zdrowy mimo iż nie ma pełnej integracji strukturalnej i funkcjonalnej.

• Środowisko- czynniki różnego pochodzenia (fizyczne, chemiczne, biologiczne, społeczne). Człowiek i środowisko stanowią funkcjonalną jedność.

• Pielęgniarstwo- służba społeczna, dyscyplina praktyczna, sztuka i wiedza.

Służba- opieka, służenie człowiekowi który sam nie jest w stanie zapewnić sobie w sposób ciągły samoopieki. Opieka to gotowość do pomagania.

Dyscyplina praktyczna- obejmuje działania ukierunkowane na rozpoznawanie potrzeb zdrowotnych pacjenta przy uwzględnieniu jego sytuacji życiowej, planowanie, realizowanie i ocenianie planu.

Sztuka- zindywidualizowane pielęgniarstwo wymaga twórczego działania.

Wiedza- potrzeby zdrowotne człowieka i jego sytuacja życiowa zmuszają pielęgniarkę do korzystania z wiedzy. Wiedza praktyczna, wiedza kliniczna oraz wiedza z innych źródeł.

• Samoopieka- działanie człowieka inicjowane i realizowane samodzielnie w stosunku do siebie i środowiska i osób od niego zależnych. To świadoma, wyuczona aktywność mająca na celu utrzymanie zdrowia, życia i zapewnienia sobie dobrego samopoczucia. Każdy człowiek ma wrodzona zdolność do samoopieki dlatego powinien odpowiadać za swoje zdrowie, życie i bezpieczeństwo. Samoopieka ukierunkowana jest na zaspokajanie potrzeb: uniwersalnych (oddychanie, picie, jedzenie, wydalanie, bezpieczeństwa, dobre samopoczucie, odpoczynek i aktywność, samotność i kontakty towarzyskie, własny rozwój), rozwojowych (ciąża, życie płodowe, okres noworodkowy, okres niemowlęcy....) oraz potrzeby w sytuacjach zaburzeń zdrowia- dewiacji (potrzeby pojawiające się podczas pogorszenia stanu zdrowia, w chorobie, niepełnosprawności kiedy występuje częściowy lub całkowity brak zdolności zaspokajania potrzeb uniwersalnych i powodują zależność człowieka od innych osób).

• Deficyt samoopieki- relacja między zapotrzebowaniem w zakresie zaspokojenia potrzeb a możliwościami jakimi dysponuje człowiek.

• System pielęgnowania- działania pielęgniarki zapewniające pomoc ludziom u których wystąpił deficyt samoopieki. Pielęgnowanie to asystowanie w samopielęgnowaniu. Te działania polegają na:

• zapewnieniu edukacji- uczeniu czynności związanych z zaspokojeniem potrzeb

• pomaganie w wykonywaniu różnych czynności, do których dana osoba nie jest zdolna

• wykonywanie wszystkich czynności gwarantująca życie, zdrowie i dobre samopoczucie do których dana osoba nie jest zdolna.

• Orem wyróżniła trzy systemy pielęgnowania:

• System wspierająco- uczący u osób z potencjalna zdolnością do samoopieki

• System częściowo kompensacyjny u osób z niepełną zdolnością do samoopieki

• System całkowicie kompensacyjny u pacjenta z pełną zależnością od pielęgniarki.

• Model graficzny obrazujący założenia D. Orem określany jest mianem deficytu samoopieki.

• Założenia D. Orem:

• Każdy człowiek sam sobie oraz tym którzy od niego zależą zapewnia codzienną opiekę

• Każdy człowiek powinien odpowiadać za własne życie, zdrowie, bezpieczeństwo jeżeli jest zdolny do podejmowania decyzji.

• Poszczególni ludzie dysponują różnymi możliwościami w zakresie samoopieki (samoopieka wystarczająca i niewystarczająca)

• Samoopieka ma charakter działań uniwersalnych, działań rozwojowych i działań podejmowanych w stanach zaburzenia zdrowia.

• Pomagać komuś to sprawić aby ten ktoś mógł sam sobie pomagać i kierować swoim rozwojem w przyszłości

• Pomocnicza rola pielęgniarki w opiece nad zdrowiem innych- ponieważ podejmuje ona działania tylko wtedy kiedy człowiek nie jest zdolny do samoopieki.

• Orem własną koncepcję przedstawiła w trzech teoriach: samoopieki (podstawowa potrzeba każdego człowieka to dążenie do dbania o zdrowie, życie, odczuwanie dobrostanu), deficytu samoopieki (konieczność poznanie źródła deficytów), systemów pielęgnowania (działania polegające na łączeniu czynności wykonywanych przez pielęgniarkę z czynnościami wykonywanymi samodzielnie przez osobę pielęgniarkę).

• Wprowadziła pojęcie opieki zależnej np. opieki matki nad dzieckiem, opieka którą wykonuje opiekun nieprofesjonalny.

• Orem wyróżniła 4 podstawowe etapy: 1. rozpoznanie problemu, 2. planowanie opieki, 3. realizacja opieki, 4. ocena uzyskanych wyników.

c) Virginia Henderson

• Jej teoretyczny model zawiera 4 podstawowe pojęcia:

• Pojedynczy człowiek- osoba zdrowa lub chora, traktowana jako niezależna całość

• Pielęgniarka- osoba asystująca człowiekowi zdrowemu lub choremu w osiąganiu samodzielności (zastępowanie lub pomaganie)

• Zdrowie- zdolność i/lub umiejętność do samodzielnego funkcjonowania= możliwość zaspokojenia 14 potrzeb

• Niezależność- umiejętność człowieka w zakresie samodzielnego zaspokajania potrzeb zarówno w stanie zdrowia jak i choroby.

• Model pielęgniarstwa według V. Henderson to Model liniowy. Jego podstawowe założenia to:

1. pielęgnowanie to pomaganie i asystowanie pojedynczemu człowiekowi

2. celem działania pielęgniarki jest doprowadzenie do stanu w którym pojedynczy człowiek będzie miał poczucie niezależności

3. pojedynczy człowiek objęty pielęgnowaniem może być w stanie zdrowia lub choroby

4. człowiekowi choremu należy umożliwić wyzdrowienie, a jeśli to niemożliwe spokojną śmierć

5. człowiek ma niezbędną siłę, wiedzę i wolę bycia niezależnym.

• Uważała że istotne znaczeni ma ustalenie tego co jest istotne dla człowieka w stanie zdrowia i choroby. To człowiek i rodzina są odpowiedzialni za swoje zdrowie.

• Oparła się na istocie opieki pielęgniarskiej wg F. Nightingale oraz podkreślała podstawową aktywność człowieka jako wartość dla pielęgnowania.

• Skupiła się na opracowaniu założeń teoretycznych pielęgnowania i określeniu istoty zdrowia człowieka. Przyjęła teorię ludzkich potrzeb wg Maslowa. Dla celów pielęgniarstwa określiła 14 fundamentalnych potrzeb oraz podzieliła je na kategorie:

Potrzeby biologiczne:

1. normalne oddychanie

2. odpowiednie odżywianie

3. wydalanie

4. ruch i utrzymanie właściwej postawy ciała

5. sen i odpoczynek

6. odpowiedni ubiór oraz możliwość ubierania i rozbierania się

7. utrzymanie w normie temperatury ciała

8. utrzymanie czystości ciała

9. unikanie zagrożeń ze strony środowiska zewnętrznego i innych ludzi

Potrzeby psychiczne, społeczne i duchowe

1. komunikowanie się z innymi, wyrażanie emocji, potrzeb, obaw, opinii

2. wolność wyznania zgodnie z wyznawaną wiarą

3. praca dająca poczucie osiągnięć

4. zabawa i uczestniczenie w różnych formach rekreacji

5. uczenie się, zaspokajanie własnej ciekawości

• celem pielęgnowania jest osiągnięcie niezależności w zaspokajaniu powyższych potrzeb. Człowiek w wyniku pielęgnowania może osiągnąć częściową lub pełną samodzielność w zaspokajaniu potrzeb i tym samym decydowaniu o swoim zdrowiu.

• Pielęgnowanie powinno być zorientowane na człowieka zdrowego i chorego. Powinno stawiać na :

• Potęgowanie/ umacnianie zdrowia

• Przywracanie zdrowia, a jeśli to niemożliwe utrzymanie go na dotychczasowym poziomie.

• Asystowanie w umieraniu

• Profesjonalna opieka to działanie ciągłe, systematyczne i logiczne. Do najważniejszych etapów należy: gromadzenie informacji o pacjencie, planowanie, realizowanie, ocenianie (to co obecnie nazywamy procesem pielęgnowania).

Gromadzenie informacji: 14 potrzeb + rozpoznanie stanu pacjenta (siły, wiedzy, woli) + określić stan wiedzy + wiedzę na temat własnego zdrowia lub choroby + poznać nawyki i przyzwyczajenia pacjenta + 12 stanów (zaburzenia wodno elektrolitowe, niedotlenienie, wstrząs, zaburzenia świadomości, zaburzenia termoregulacji, wysoka temperatura z różnych przyczyn, uszkodzenie skóry, choroby zakaźne, stan przedoperacyjny, stan pooperacyjny, unieruchomienie, ból).

Celem pielęgnowania jest doprowadzenie do samodzielnego decydowania o własnym zdrowiu= zaspokajaniu potrzeb. W planowaniu ważny jest rodzaj działań i czas po upływie którego cel zostanie osiągnięty. Planowanie jest uzależnione od indywidualnego podmiotu (wiek, stan emocjonalny, stan społeczny, właściwości fizyczne). Plan opieki powinien być w formie pisemnej, czytelny zrozumiały dla wszystkich członków zespołu interdyscyplinarnego.

Realizowanie opieki opiera się na: pomaganiu podopiecznemu, motywowaniu, uczeniu.

Ocenienie- ważna jest bieżąca i końcowa ocena pielęgnowania. Ocena umożliwia kontrolę i modyfikację postępowania pielęgniarskiego w trakcie realizowania zaplanowanych działań.

• Zwracała uwagę na autonomię zawodową pielęgniarki

• Nie podejmuje koncepcji holizmu

• Aby pielęgniarstwo się rozwijało istnieje konieczność prowadzenia badań naukowych.

d) Betty Neuman

• Uważana jest za pionierkę pielęgniarstwa środowiskowego w zakresie zdrowia psychicznego

• Podstawy teoretyczne wpierają idee holistycznego postrzegania człowieka

• Podstawowe pojęcia

1. człowiek- ustrukturalizowana całość, system otwarty utrzymujący kontakty ze środowiskiem. Pojęcie to odnosi się do pojedynczej osoby, rodzin, grup ludzi i społeczności. Neuman rozumie człowieka jako pacjenta i klienta

2. środowisko- wewnętrzne i zewnętrzne czynniki oraz wpływy z otoczenia rozpoznawane przez pojedynczą osobę pacjenta lub grupę osób. Relacje zachodzące między człowiekiem a środowiskiem są obustronne. Neuman wyróżniła 3 rodzaje środowisk

• środowisko wewnętrzne- czynniki, siły i wpływy pochodzące w wnętrza systemu pacjenta

• środowisko zewnętrzne- zasoby, wpływy występujące jako zewnętrzne w stosunku do systemu człowieka

• środowisko wykreowane- wyżej wymienione środowiska indywidualnie zróżnicowane w zakresie mobilizacji obszarów funkcjonowania człowieka

Wyżej wymienione środowiska oddziałują na system funkcjonowania człowieka przez jednostki oddziaływania jakimi są stresory (które wpływają w sposób pozytywny lub negatywny). Stresory (środowiskowe stymulacje, warunki, problemy) są zdolne do zaburzenia stabilności systemu poprzez uszkodzenie co najmniej normalnej linii obronnej. Stresory: wewnątrzosobowe, zewnątrzosobowe i międzyludzkie. Wpływ stresorów uzależniony jest ich ilości działania w danym czasie, siły działania oraz wytrzymałości linii obrony.

Zjawisko neogentropii występuje kiedy człowiek wyprodukuje więcej energii niż jest w stanie wykorzystać dla potrzeb funkcjonowania organizmu- miano pełnego dobrostanu.

Entropia- zjawisko wyprodukowania przez organizm mniej energii w stosunku do zapotrzebowania organizmu- może to prowadzić do śmierci organizmu.

3. pielęgniarstwo- unikatowa profesja, koncentrująca się na wszystkich czynnikach wpływających na indywidualne odpowiedzi organizmu reagującego na stres, mieszczące się w obszarze zdrowie- choroba człowieka. Wyróżniła 3 rodzaje prewencji (odrębnych obszarów działań pielęgniarki):

• prewencja pierwszorzędowa- działania zmierzające do wzmocnienia linii obronnych organizmu, zmniejszenie siły działania stresorów lub ich zlikwidowanie. Celem działań jest utrzymanie zdrowia.

• Prewencja drugorzędowa- wczesne wykrywanie objawów choroby, zmniejszanie jej natężenia oraz zapobieganie występowania powikłań choroby

• Prewencja trzeciorzędowa- świadczenie wielokierunkowych działań rehabilitacyjnych zmierzających do przywrócenia stanu organizmu pacjenta do poziomu funkcjonowania przed chorobą.

• Model graficzny teorii B. Neuman ma postać liniową z centralnie położoną kulistą strukturą zbudowaną z sześciu okręgów współśrodkowych, który odzwierciedla systemy człowieka.

Centralnym elementem systemu jest źródło energii systemu (procesy fizjologiczne odpowiadające za podstawowe funkcje życiowe człowieka oraz dziedziczone sposoby reagowania na bodźce) określana mianem struktury podstawowej. Poziom energii zgromadzonej w strukturze podstawowej jest gwarantem życia, zdrowia i dobrego samopoczucia pacjenta. Posiadaną energię człowiek ochrania wykorzystując pięć linii obrony. Każda z linii podobnie jak cały system człowieka zbudowane jest z pięciu podsystemów: fizjologiczny, psychologiczny, socjokulturowy, rozwojowy, duchowy.

• Teoria B. Neuman jest zgodna z założeniami holistycznego postrzegania osoby pacjenta.

• Uznano że teoria B. Neuman wyjaśnia istotę pielęgnowania, jest teorią o szerokim zasięgu.

• Zastosowanie tej teorii polega na systematycznym, ciągłym i logicznym postępowaniu zgodnym z założeniami procesu pielęgnowania, uwzględniającym holistyczną złożoność osoby pacjenta. Dla celów pielęgniarskich istotne jest określenie stresorów. Kolejnym etapem jest formułowanie diagnoz pielęgniarskich i określeniu celów pielęgnowania, następnie przyporządkujemy plan opieki pielęgniarskiej w ramach prewencji pierwotnej, drugorzędowej i trzeciorzędowej. Wyniki pielęgnowania są formułowane przez samego pacjenta.

• Teoria B. Neuman jest jedną z najczęściej stosowanych podstaw teoretycznych, wykorzystywanych do badań naukowych.

• Teoria jest szczególnie użyteczna w pielęgniarstwie środowiskowo- rodzinnym.

e) Callisty Roy

• Autorka modelu adaptacyjnego

• Dokonała redefinicji pojęcia adaptacja poszerzając go do zasięgu kosmosu oraz dodała do niego kolejny wymiar, wymiar wiedzy.

• Podstawowe pojęcia:

• System- zbiór współzależnych od siebie elementów połączoną w funkcjonalną całość, będącą czymś więcej niż suma. Człowiek jest systemem otwartym, holistycznym, otrzymującym i reagującym na bodźce płynące ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego.

• Bodziec- czynnik wewnętrzny lub zewnętrzny wywołujący reakcję systemu. Roy wyróżniła 3 rodzaje bodźców: ogniskowe (wywołujące natychmiastową reakcję), towarzyszące (towarzyszą bodźcom ogniskowym, modulują ostateczną odpowiedź organizmu), pozostałe (ich wpływ jest niejasny i niespecyficzny).

• Radzenie sobie i mechanizmy obronne, Proces radzenia sobie to proces stałego kontrolowania zmian środowiska i uruchamiania mechanizmów obronnych. Są dwa zasadnicze procesy radzenia sobie i kontroli: podsystem regulacyjny (reakcje biochemiczne i fizjologiczne uruchamiane w układzie nerwowym i gruczołach wydzielania wewnętrznego) i podsystem poznawczy (mają charakter wyższych czynności nerwowych- spostrzeganie, uczenie się wydawanie sądów), tworzące łącznie podsystem kontroli o charakterze wrodzonym i nabytym.

• Adaptacja, jej celem jest uzyskanie stanu dynamicznej równowagi ze zmieniającym się środowiskiem. Odpowiedź na zmiany może mieć charakter adaptacyjny i sprzyjać integracji osoby lub może być odpowiedzią nieefektywną, która sprzyja integracji jednostki. Według Roy człowiek dąży do adaptacji w czterech wymiarach: fizjologiczno- fizycznym (zachowanie równowagi wodno- elektrolitowej, kwasowo- zasadowej, regulacja układu nerwowego i endokrynologiczna), koncepcji własnej osoby (psychospołeczny wymiar integracji, dotyczy duchowych i psychologicznych aspektów człowieczeństwa. Obejmuje komponenty ja fizyczne- poczucie własnego ciała i ja osobowe- idealny obraz własnego ja), pełnionych ról (odnosi się do ról pełnionych przez jednostkę w społeczeństwie. Role pierwszorzędne determinowane przez wiek, płeć, etap rozwoju. Role drugorzędne wynikające z podejmowanych zadań np. role zawodowe. Role trzeciorzędowe zależą od indywidualnego wyboru np. hobby) i współzależności (dawanie i otrzymywanie przez jednostkę miłości, szacunku, wiedzy ,opieki, itd.)

• Model graficzny obrazujący założenia C. Roy składa się z czterech podstawowych elementów: osoba, środowisko, zdrowie i pielęgnowanie. Pojęciem łączącym wszystkie te elementy jest adaptacja rozumiana jako proces i jako stan. Adaptacja w tym procesie polega na ciągłym podejmowaniu działań w celu osiągnięcia lub utrzymania integracji osoby. Przebiega według schematu: działanie bodźca - uruchomienie mechanizmów obronnych - pojawienie się określonych zachowań. Jeżeli bodziec przekracza aktualne możliwości adaptacyjne jednostki, wtedy zmusza ją do poszukiwania i uruchamiania innych niż zwykle mechanizmów zaradczych. Wraz z nabywaniem nowych doświadczeń zwiększa się strefa adaptacyjna człowieka. Adaptacja jest procesem pozytywnym i prowadzi do rozwoju.

Osoba jest centralnym elementem Modelu adaptacji. Człowiek pozostaje w nieustannej interakcji ze stale zmieniającym się środowiskiem, z którym tworzy systemową całość.

Środowisko to wszystkie zasoby, warunki i okoliczności wewnętrzne i zewnętrzne wpływające na rozwój i zachowanie się jednostki lub grup społecznych. Od zdolności adaptacyjnych i od wpływu środowiska zależy stan integracji czyli zdrowia osoby.

Zdrowie to całkowita integracja i dobrostan człowieka, brak integracji to brak zdrowia. To również proces stawania się osobą zdolną do reagowania za pomocą efektywnych mechanizmów obronnych. Zdolności adaptacyjne można wzmocnić przez odpowiednie interwencje w obszarze fizjologicznym, koncepcji własnego ja, pełnionych ról, współzależności lub poprzez oddziaływania na bodźce.

Pielęgniarstwo jest dyscypliną naukową i praktyczną. Pielęgniarstwo jako nauka polega na rozwijaniu wiedzy dotyczącej procesów życiowych człowieka w ujęciu holistycznym i procesów poprzez które może on pozytywnie wpływać na swoje zdrowie. Pielęgniarstwo jako dyscyplina praktyczna polega na rozpoznawaniu efektywnych i nieefektywnych reakcji adaptacyjnych oraz na podejmowaniu działań poprawiających interakcje pomiędzy człowiekiem i środowiskiem.

• Model adaptacyjny uważany jest za użyteczny ponieważ wskazuje kierunki postępowania w praktyce pielęgniarskiej, edukacji i badaniach naukowych. Przydatność modelu wykazano zwłaszcza w opiece ambulatoryjnej i opiece nad przewlekle chorymi.

• Głównym celem pielęgnowania jest pomoc człowiekowi w osiąganiu możliwie pełnej adaptacji do środowiska. Odbywa się to w trakcie procesu pielęgnowania, składającego się z 6 etapów: 1. zbieranie danych subiektywnych i obiektywnych o zachowaniach będących przejawem uruchomienia mechanizmów obronnych, 2. zbieranie danych o bodźcach, które wywołały określoną reakcję, 3. diagnoza pielęgniarska, 4. ustalenie celów opieki, 5. działania pielęgniarskie, 6. ocena końcowa

• Model Adaptacyjny jest wykorzystywany do opracowywania programów nauczania na poziomie licencjackim i wyższym. Wykorzystywany jest również w badaniach naukowych, w oparciu o niego opracowano szereg narzędzi badawczych.

• Model wzbudza również wątpliwości:

• Osoba przedstawiona jest jako żyjący system składający się z części, nastawiony na przetrwanie co pozostaje w sprzeczności z ujęciem holistycznym który jest podstawą całego modelu

• Klasyfikacja zachowań jednostki jest utrudniona, ponieważ w sensie znaczeniowym zachowania te wzajemnie na siebie zachodzą.

• Koncepcja modelu nawiązuje do fizjologii, psychologii, socjologii i pielęgniarstwa. Z uwagi na złożoność wymaga większej precyzji empirycznej.

f) Marthy Rogers

• Zapoczątkowała kształcenie pielęgniarek w systemie pięcioletnim w USA

• Szczególnie interesowały ją: edukacja pielęgniarska, praktyczne pielęgnowanie oraz badania naukowe w pielęgniarstwie- dziś uznawane za trzy podstawowe filary na których opiera się współczesne pielęgniarstwo.

• Swoją teorię nazwała: Człowiek integralny i Środowisko

• Człowieka postrzegała holistycznie

• Korzystała z:

• Teorii systemów otwartych- organizmy żywe traktuje się jako zorganizowane całości o charakterze dynamicznym

• Współdziałania człowieka ze środowiskiem- człowieka należy rozpatrywać łącznie z jego otoczeniem

• Wymiana energii, materii i informacji pomiędzy człowiekiem i środowiskiem co gwarantuje autonomiczne funkcjonowanie

• Pola energetycznego człowieka i środowiska, które na siebie wzajemnie oddziałują.

• Podstawowe pojęcia:

• Człowiek- integralna całość pozostająca we wzajemnym oddziaływaniu ze środowiskiem

Całość- niepodzielna całość, która jest czymś więcej niż tylko suma poszczególnych części.

Otwartość- człowiek wymieniający energię ze swoim najbliższym środowiskiem, wzajemne oddziaływanie dwóch otwartych systemów

Jednokierunkowość- życie postępuje do przodu

Wzór i organizacja- cechy charakterystyczne dla zachowań i działań każdego człowieka.

Odczucie i myśli- zachowanie człowieka jako przejaw działania pola magnetycznego.

Człowiek jednostkowy jest bytem hemodynamicznym. Kierunek zmian i rozwój określają

3 zasady hemodynamiki: zasada spiralności (proces przeobrażeń dokonuje się w otwartym systemie), zasada współbrzmienia (cecha charakterystyczna pola energii ma różną intensywność i czas trwania), zasada integralności (ciągły proces wymiany energii ludzkiej i środowiskowej oraz łączenie się ich w integralną całość).

2. Środowisko- specyficzny energetyczny teren pozostający w stałym, wzajemnym oddziaływaniu z osobą ludzką. Te dwa otwarte systemy to dwa pola energetyczne, bezustannie, twórczo zmieniają się.

3. Pole energetyczne- wyjściowy element rozważań Rogers. Są dwa pole energetyczne: własne człowieka oraz środowiska. Człowiek i środowisko w sposób ciągły i aktywny oddziałują na siebie, dokonuje się to przez przepływ fal energetycznych. Każdy człowiek ma własną tożsamość energetyczną i różnie reagują na działanie pola innych ludzi, środowiska. Regers nawiązuje do dotyku terapeutycznego.

4. Pielęgniarstwo (nauka, praktyka- sztuka)- humanistyczna nauka o jednolitości istoty ludzkiej, jest unikalna ponieważ zajmuje się całym człowiekiem. Wymaga od pielęgniarki twórczego podejścia i bogatej wyobraźni. Cechuje je okazywanie empatii i współczucia pielęgnowanemu. Zadaniem każdej pielęgniarki jest mobilizacja wszystkich sił człowieka i jego rodziny, sił tkwiących w środowisku fizycznym podmiotu opieki dla potrzeb osiągnięcia harmonijnego związku pomiędzy wszystkimi tymi elementami. Budowanie stanu jednostkowej integralności człowieka jego więzi z jego własnym środowiskiem.

Pielęgniarka jako generator i detektor pola energetycznego.

• Model graficzny obrazujący założenia M. Rogers przedstawiono w postaci liniowo- spiralnej (nadal budzi wiele kontrowersji). Oddziaływanie na siebie systemów wywołuje zmiany ewolucyjne. Spiralność odzwierciedla ruch, który ma swój wzór, rytm i organizację. Współbrzmienie charakteryzuje stan w obrębie oddziałujących na siebie pól energetycznych. Integralność to ciągły proces jednoczenia pola człowieka i środowiska w jedną całość.

• Model holistyczny oraz zawierające się w nim treści teorii systemów ukazują wzajemne oddziaływanie i przenikanie się wszystkich sfer życia ludzkiego.

• Z założeń M. Rogers wynika:

• Skupienie się pielęgniarki na istocie humanistycznego podejścia do człowieka

• Promowanie integracji - współdziałania człowieka ze środowiskiem

• Wzmacnianie spójności i integralności ludzkiego pola energetycznego

• Właściwe kierowanie wzorami pól energetycznych człowieka i otoczenia dla osiągnięcia maksymalnego potencjału zdrowia.

g) Hildegard Peplau

• Peplau jest uznawana za twórczynię teoretycznego nurtu zwanego „międzyosobowych relacji

• Peplau reprezentuje nurt dociekań właściwy dla modelu psychospołecznego, który umożliwia odejście pielęgniarki wyłącznie od choroby a zainteresowanie się psychologicznym znaczeniem wydarzeń i zachowań. Naukową podstawą rozważań są teorie: Maslowa, Freuda, Fromma i Millera- podkreślały one znaczenie motywacji, rozwoju osobowości. Jest to psychodynamiczny model pielęgniarstwa, składa się z 4 faz: rozpoznanie (podopieczny nie zdaje sobie sprawy z istoty swoich dolegliwości, chce je wyjaśnić i otrzymać wsparcie), utożsamianie (pacjent identyfikuje się z tymi osobami, które mogą mu pomóc, pielęgniarka wczuwa się w przeżycia pacjenta aby mu pomóc), realizacja celów opieki (pacjent korzysta ze wszystkich wartości jakie są mu proponowane w procesie wzajemnych relacji, faza obejmuje proces leczenia i pielęgnacji), rozwiązywanie (pacjent przestaje utożsamiać się z pielęgniarką, wypis ze szpitala).

Stosownie do powyższych faz pielęgniarka spełnia 6 ról:

1. osoby nieznajomej: pielęgniarka akceptuje pacjenta takim jakim jest

2. dawcy informacji: pielęgniarka udziela odpowiedzi i wyjaśnień co do pielęgnacji i odżywiania

3. nauczyciela: przekazuje informacje z wykorzystaniem doświadczeń pacjenta (instruktor i ekspert)

4. przywódcy: pomoc pacjentowi w poznaniu jego zadań w drodze współdziałania i współuczestnictwa.

5. zastępcy: towarzyszenie pacjentowi w rozpoznaniu podobieństw między nią a osobą utrwaloną we wspomnieniach

6. doradcy: udzielenie pomocy pacjentowi aby zrozumiał i zapamiętał co się z nim obecnie dzieje.

Model ten ukazuje złożoność pracy pielęgniarki ze względu na zmienny, mobilny i złożony charakter jej roli.

• Watson uważa że opiekuńczość jest istotą pielęgniarstwa, która urzeczywistnia się w międzyosobowych relacjach między pielęgniarką a chorym.

• Watson uzgodniła 7 podstawowych założeń swojej teorii:

1. Opiekuńczość może być skutecznie demonstrowana i praktykowana tylko jako działanie interpersonalne

2. opiekuńczość jest postępowaniem obejmującym określone czynniki które zapewniają realizację określonych potrzeb człowieka

3. efektywna opiekuńczość wspiera zdrowie i rozwój jednostek bądź rodziny

4. opiekuńczość akceptuje osobę nie tylko jaką jest teraz lecz także jaką może się stać

5. środowisko opiekuńczości warunkuje rozwój możliwości pozwalających osobie wybrać najlepsze dla niej w określonym czasie działanie

6. opiekuńczość jest działaniem bardziej prozdrowotnym niż leczenie, nauka o opiekuńczości jest uzupełniająca do nauki o leczeniu

7. praktyka opiekuńczości jest główną działalnością pielęgniarstwa.

Proces opieki powinien być oparty na etycznych relacjach uwzględniających dziesięć opiekuńczych czynników:

1. kształtowanie humanistyczno- altruistycznego systemu wartości

2. wpajanie wiary i nadziei

3. kultywowanie wrażliwości swojej i drugim osobom

4. rozwijanie stosunków zaufania co do udzielonej pomocy

5. promocja i akceptacja przejawianych pozytywnych i negatywnych uczuć

6. systematyczne stosowanie naukowej metody rozwiązywania problemów dla podejmowania decyzji

7. promowanie międzyosobowe nauczania- uczenia się

8. zabezpieczenie wspierającego bądź korygującego środowiska w sferze intelektualnej, fizycznej, socjokulturowej oraz duchowej

9. wspomaganie w zaspokajaniu ludzkich potrzeb

10. uwzględnienie egzystencjonalno- fenomenologicznych czynników opieki

Opiekuńczość jako pewien ideał relacji międzyludzkich rodzi się poprzez określone postawy społeczno- moralne oraz przez działania wynikające z tych postaw.

Rdzeniem pielęgniarstwa jest opiekuńczość. Każdy akt opieki pielęgniarskiej jest przejawem opiekuńczości

Domeną rozważań i ustaleń jest kwestia relacji między pielęgniarką a pacjentem. Proces opieki jest działaniem zrodzonym z kontaktu pielęgniarki z pacjentem.

Rola pielęgniarki i rola pacjenta. W wzajemnym rozpoznaniu i współdziałaniu rozwijającym się w procesie opieki kształtują się i przekształcają role pacjentów i odpowiednio do nich role pielęgniarek.

Zastosowanie tej teorii może wpłynąć na:

• zerwanie z dotychczasowym biologiczno- medycznym paradygmatem opieki zdrowotnej na rzecz paradygmatu holistycznego

• uwzględnienie założeń filozofii humanistycznej w opiece pielęgniarskiej

• dostrzeganie opieki jako pozytywnego procesu wzajemnego współdziałania i współuczestnictwa pielęgniarka- pacjent w celu promowania, utrzymywania oraz przywracania zdrowia

• samopoznanie i zrozumienie dynamiki ludzkich zachowań, zdolność interpretowania zachowania własnego i innych osób oraz umiejętności podejmowania skutecznych działań pielęgnacyjnych

• rozwój osobowościowy pielęgniarek

• zmiana jakości relacji pielęgniarka- pacjent.

h) Madeleine Leininger:

• Uznawała potrzebę a nawet konieczność poznania kultury z jakiej wywodzą się pacjenci

• Zapoczątkowała rozwój pielęgniarstwa transkulturowego, które związane jest z modelami umożliwiającymi dokładną ocenę indywidualnych potrzeb i dostarczenie odpowiedniej opieki przez pielęgniarkę wywodzącą się z innej grupy etnicznej niż pacjent, któremu udziela opieki.

• PIELĘGNIARTWO TRANSKULTUROWE

Definicjahumanistyczny i naukowy obszar formalnych studiów i praktyki pielęgniarskiej, który jest skupiony na porównawczych badaniach kultur w odniesieniu do różnic i podobieństwa we wzorach opieki, zdrowia i choroby, opartych na wartościach kulturowych, przekonaniach i praktykach różnych kultur na świecie i wykorzystaniu tej wiedzy w celu dostarczenia kulturowo specyficznej i/lub uniwersalnej opieki pielęgniarskiej. Leininger 1978

• Opieka, którą ma otrzymać pacjent, powinna być jak najbardziej zbliżona do jego wartości kulturowych. Odchodzi się od ślepo wykonywanych zleceń i rutyny do zindywidualizowanej opieki pielęgniarskiej.

• Człowiek jest „bytem kulturowym” i wymaga uwzględnienia jego powiązań z kulturą i ujmowania go w sposób holistyczny.

• Model graficzny obrazujący założenia M. Leininger- „MODEL WSCHODZĄCEGO SŁOŃCA”. Przedstawiony w formie łuku, promienie rozchodzące się od środka na zewnątrz( jak promienie wschodzącego słońca) i dzielą się na 7 części. Na szczycie- pierwszy poziom- umieściła światopogląd i podstawowe składowe struktury systemu kulturowego i społecznego:

• Czynniki technologiczne

• Religia, czynniki filozoficzne

• Czynniki społeczne

• Wartości kulturowe, styl życia

• Czynniki polityczne i prawne

• Czynniki ekonomiczne

• Czynniki edukacyjne.

Wszystkie czynniki ma wpływ na decyzje i działania pielęgniarki oraz na zdrowie w ujęciu holistycznym.

Na poziomie drugim opieka i zdrowie odnoszą się do jednostki, rodziny i kultury w kontekście systemu zdrowia.

Poziom trzecim dotyczy charakterystyki specyficznych cech opieki w trzech systemach opieki zdrowotnej: ludowej, profesjonalnej i pielęgniarskiej, służący do określenia różnic i podobieństw.

Czwarty poziom tworzą trzy typy decyzji i działań pielęgniarskich związanych z kulturą:

• Ochrona i podtrzymywanie w opiece kulturowej

• Dostosowanie i negocjacje w opiece kulturowej

• Restrukturyzacja/ przemodelowanie w opiece kulturowej, zmiana wzorców np. stylu życia.

U podstaw modelu znalazła się zbieżność kulturowa opieki.

Z praktycznego punktu widzenia, teoria Leininger nie ma zastosowania w współczesnym pielęgniarstwie, mimo iż jej poglądy są słuszne i logiczne. Związane jest to z wielokulturowością. Można nauczyć się kilku języków i poznać kilkanaście kultur ale nigdy nie poznamy wszystkich.

2. Czy teoria F. Nightingale ma obecnie zastosowanie w pracy pielęgniarskiej- uzasadnij odpowiedź.

Założenia teoretyczne F.N. są najszerszym zakresie realizowane w praktyce pielęgniarskiej w Polsce, co przede wszystkim przejawia się w dbaniu o czystość w najbliższym otoczeniu pacjenta. Jako największy wpływ na pacjenta zarówno w jego chorobie jak i w procesie zdrowienia ma środowisko. Środowisko, postrzegane jako rdzeń modelu teoretycznego F.N., tworzone jest przez elementy otoczenia fizycznego, ale również czynniki interpersonalne, wyrażające się w zachowaniu osób z najbliższego otoczenia człowieka. Wskazaniem do stosowania teorii F.N. są takie sytuacje zdrowotne, których przyczyny tkwią w najbliższym środowisku, otoczeniu człowieka, np. bezsenność, odczucie duszności. Pielęgniarka pomaga natomiast zapewnić człowiekowi takie warunki, jakie są niezbędne aby natura mogła go leczyć.

3. Wobec jakich pacjentów zastosujesz model opieki wg D. Orem.

Wg D.O., opieka pielęgniarska jest konieczna wtedy, gdy człowiek dorosły lub osoba zależna od innych ( np. dziecko lub osoba starsza) są z różnych powodów niezdolne do zapewnienia sobie stałej i efektywnej samoopieki.

By zobrazować teorię posłużę się przykładem:

Pacjent lat 78 , mieszkający samotnie miał wykonaną resekcję żołądka z powodu choroby wrzodowej żołądka 20 lat temu. Od kilku lat u chorego występują objawy reumatoidalnego zapalenia stawów. Choroba tak się nasiliła, że pacjent nie był w stanie zaspokoić potrzeb samopielęgnacyjnych i przewieziono go do ośrodka leczniczo-opiekuńczego. Deficyt ten wystąpił dotyczy zarówno potrzeb uniwersalnych (np. przygotowanie posiłku), jak i rozwojowych (zmiana miejsca zamieszkania- utrata kontaktu z sąsiadami), oraz potrzeb w zakresie zaburzeń stanu zdrowia (np. konieczność zmiany trybu życia).

4. Wymień potrzeby biologiczne, psychiczne i społeczne wg podziału V. Henderson.

Potrzeby biologiczne:

1. normalne oddychanie

2. odpowiednie odżywianie

3. wydalanie

4. ruch i utrzymanie właściwej postawy ciała

5. sen i odpoczynek

6. odpowiedni ubiór oraz możliwość ubierania i rozbierania się

7. utrzymanie w normie temperatury ciała

8. utrzymanie czystości ciała

9. unikanie zagrożeń ze strony środowiska zewnętrznego i innych ludzi

Potrzeby psychiczne, społeczne

1. komunikowanie się z innymi, wyrażanie emocji, potrzeb, obaw, opinii

2. wolność wyznania zgodnie z wyznawaną wiarą

3. praca dająca poczucie osiągnięć

4. zabawa i uczestniczenie w różnych formach rekreacji

5. uczenie się, zaspokajanie własnej ciekawości

5. Wymień etapy profesjonalnej opieki pielęgniarskiej wg V. Henderson.

Profesjonalna opieka to działanie ciągłe, systematyczne i logiczne. Do najważniejszych etapów należy: gromadzenie informacji o pacjencie, planowanie, realizowanie, ocenianie.

Gromadzenie informacji: 14 potrzeb + rozpoznanie stanu pacjenta (siły, wiedzy, woli) + określić stan wiedzy + wiedzę na temat własnego zdrowia lub choroby + poznać nawyki i przyzwyczajenia pacjenta + 12 stanów (zaburzenia wodno elektrolitowe, niedotlenienie, wstrząs, zaburzenia świadomości, zaburzenia termoregulacji, wysoka temperatura z różnych przyczyn, uszkodzenie skóry, choroby zakaźne, stan przedoperacyjny, stan pooperacyjny, unieruchomienie, ból). W planowaniu ważny jest rodzaj działań i czas po upływie którego cel zostanie osiągnięty. Planowanie jest uzależnione od indywidualnego podmiotu (wiek, stan emocjonalny, stan społeczny, właściwości fizyczne). Plan opieki powinien być w formie pisemnej, czytelny zrozumiały dla wszystkich członków zespołu interdyscyplinarnego. Realizowanie opieki opiera się na: pomaganiu podopiecznemu, motywowaniu, uczeniu.

Ocenienie- ważna jest bieżąca i końcowa ocena pielęgnowania. Ocena umożliwia kontrolę i modyfikację postępowania pielęgniarskiego w trakcie realizowania zaplanowanych działań.

6. Wymień 12 stanów zdefiniowanych przez V. Henderson.

1. zaburzenia wodno elektrolitowe,

2. niedotlenienie,

3. wstrząs,

4. zaburzenia świadomości,

5. zaburzenia termoregulacji,

6. wysoka temperatura z różnych przyczyn,

7. uszkodzenie skóry,

8. choroby zakaźne,

9. stan przedoperacyjny,

10. stan pooperacyjny,

11. unieruchomienie,

12. ból

7. Omów rolę pielęgniarki wg V. Henderson.

Rola pielęgniarki polega na byciu:

• środkiem zastępczym, uzupełniającym niedostatki, braki w sferze funkcjonowania pacjenta, zastępowanie w tych działaniach, do których pielęgnowanemu brakuje sił.

• Pomocnikiem, wspomagającym pacjenta w wykonywaniu czynności samoobsługowych, motywującym samego pacjenta do aktywności w zakresie czynności dnia codziennego, pomagającym mu przyswajaniu wiedzy i umiejętności, jakie są potrzebne człowiekowi do opiekowania się własnym zdrowiem.

• Partnerem, który w oparcie o relacje zaufania, ustala wspólnie z pacjentem postępowanie pielęgniarskie.

Obrazowo rolę pielęgniarki odzwierciedla następujące określenie V.H.

„Ona może być okresowo świadomością dla tego, komu jej zabrało, chęcią życia dla tego, kto chce popełnić samobójstwo, nogą dla tego, komu ją amputowano, oczami dla świeżo ociemniałego, głosem dla tych, którzy są za słabi, albo z innych przyczyn nie mogą mówić sami”

8. Jak w praktyce zawodowej będziesz realizować teorię V. Henderson.

Założenia teoretyczne pielęgniarstwa autorstwa V.H. koncentrują się wokół potrzeb zdrowotnych człowieka związanych pośrednio z jego codzienną aktywnością życiową. Istotą teorii V.H. jest dążenie do zapewnienia możliwie najszybszego odzyskiwania samodzielności.

Wyposażyłabym pacjenta w wiedzę i umiejętności dbania oraz dążenia do zdrowia poprzez podstawową aktywność.

9. Jak definiowała opiekę D. Orem.

W słowniku języka polskiego opieka definiowana jest jako troszczenie się dbanie o kogoś, doglądanie, pilnowanie kogoś. Wg D.O. pomagający wykonuje to, czego ten, komu pomaga nie może zrobić sam lub z czym nie radzi sobie w pełni, okazując mu pełny szacunek i podejmując także działania, jakie są dla niego niezbędne do odzyskiwania samodzielności.

10. Wymień potrzeby uniwersalne i rozwojowe wg D. Orem.

Potrzeby uniwersalne

• Zapewnienie wystarczającej ilości powietrza

• Zapewnienie odpowiedniej ilości płynów

• Prawidłowe odżywianie

• Wydalanie

• Utrzymanie równowagi pomiędzy aktywnością a odpoczynkiem

• Utrzymanie równowagi pomiędzy samotnością a interakcjami społecznymi

• Zapobieganie sytuacjom zagrażającym życiu, zdrowiu i dobremu samopoczuciu

• Dążenie do własnego rozwoju w harmonii z indywidualnymi aktualnymi i potencjalnymi możliwościami

Potrzeby te nie ograniczają się tylko do potrzeb biologicznych.

Potrzeby rozwojowe

Uwarunkowane są od etapu rozwojowego człowieka oraz różnych sytuacji życiowych.

Dzieli je na:

• potrzeby uniwersale związane z utrzymaniem życia i zdrowia oraz prawidłowego rozwoju w poszczególnych okresach życia lub etapach rozwojowych takich jak: ciąża, życie płodowe, okres noworodkowy, okres niemowlęcy....)

• specyficzne potrzeby występujące w sytuacjach niekorzystnych dla rozwoju jednostki, takich jak np. niewystarczająca edukacja, problemy adaptacji społecznej, utrata krewnych, choroba….)

11. Wyjaśnij pojęcia deficyt samoopieki, agenda samoopieki, domaganie samoopieki terapeutycznej, agenda pielęgniarstwa.

Deficyt samoopieki- koncepcja deficytu samoopieki jest określeniem przyjętym przez D.O. dla zróżnicowania między agendą samoopieki jako możliwości człowieka w zapewnieniu sobie opieki a domaganiu samoopieki terapeutycznej, które te możliwości przekraczają (są od nich większe).

Innymi słowy-relacja między zapotrzebowaniem w zakresie zaspokojenie potrzeb a możliwościami jakimi dysponuje człowiek. Tzn. kiedy jest niezbędna pomoc pielęgniarki, czyli, kiedy człowiek wymaga asystowania w samoopiece. Taka sytuacja może mieć miejsce w dwóch przypadkach:

• ograniczenia lub niezdolności do zaspokojenia potrzeb w zakresie samoopieki (dotyczy to wszystkich trzech kategorii potrzeb-uniwersalnych, rozwojowych oraz w zaburzeniu stanu zdrowia)

• zwiększonego zapotrzebowania na samoopiekę (dotyczy potrzeb w zaburzeniu stanu zdrowia)

W zależności od rozpoznanych deficytów w zakresie samoopieki pielęgniarka asystuje pacjentowi stosując różne metody:

1. Działanie „za” i „dla” pacjenta- metoda ta jest stosowana w przypadku dużych deficytów w samoopiece i polega na przejęciu przez pielęgniarkę tych czynności pielęgnacyjnych, których człowiek nie jest w stanie sam wykonać.

2. Kierowanie, doradzanie, udzielanie wskazówek. W metodzie tej pomoc pielęgniarki polega na wykorzystaniu swojej wiedzy i doświadczenia. Pielęgniarka pokazuje różne możliwości a pacjent musi zdecydować.

3. Udzielanie wsparcia-odnosi się w tej metodzie zarówno do wsparcia moralnego jak i instrumentalnego.

4. Stworzenie środowiska sprzyjającego rozwojowi człowieka-to wykreowanie takich warunków środowiska, które motywują człowieka do osiągnięcia jego osobistych celów i priorytetów.

5. Uczenie- jest to metoda stosowana w sytuacji wystąpienia deficytów wiedzy lub umiejętności niezbędnych do zapewnienia samoopieki.

Agenda samoopieki -właściwości funkcjonalne i strukturalne człowieka, którymi dysponuje, i dzięki którym może odpowiadać na ciągłe zapotrzebowanie związane z regulowaniem własnych procesów życiowych, promowaniem własnego rozwoju i z osiąganiem dobrostanu.

Innymi słowy koncepcję agendy samoopieki i człowieka jako agenta samoopieki. D.O. sformułowała na podstawie ogólnych właściwości strukturalnych i funkcjonalnych, jakimi on dysponuje i dzięki którym może odpowiadać na ciągłe zapotrzebowania związane z regulowaniem własnych procesów życiowych.

Domaganie samoopieki terapeutycznej- inaczej zapotrzebowanie na samoopiekę terapeutyczną. Jest to zapotrzebowanie na wszystkie rodzaje samoopieki.

• Zapewnienie sobie dobrostanu (uniwersalne)

• Rozwoju (rozwojowe)

• Dewiacje (różne stany odchyleń od pełnego zdrowia)

Deficyt samoopieki terapeutycznej występuje gdy żądanie tej opieki jest większe, aniżeli to, człowiek dysponuje, a więc to, co stanowi jego własną agendę samoopieki.

Agenda pielęgniarstwa- określa te specjalne właściwości, które umożliwiają pielęgniarkom zapewnienie pomocy człowiekowi w samopielęgnowaniu wtedy, kiedy jego własna agenda samoopieki zawodzi, a więc kiedy występuje deficyt samoopieki i domaganie samoopieki terapeutycznej.

Wyróżniamy 3 systemy zapewniania pomocy:

• Kompensacyjny (pacjent wykazuje pełną zależność od pielęgniarki)

• Częściowo kompensacyjny (pacjent i pielęgniarka podejmują aktywności w zapewnieniu samoopieki)

• Wspierająco-uczący się (pielęgniarka podejmuje rolę promowania pacjenta jako agenta samoopieki)

Jeżeli domaganie samoopieki jest równe z adendą samoopieki to jest to idealna samoopieka.

Jeżeli domaganie samoopieki jest większe od agendy samoopieki to jest to deficyt samoopieki

Jeżeli domaganie samoopieki jest mniejsze od agendy samoopieki to jest to pomaganie innym

12. Omów zapotrzebowania samoopieki: uniwersalne, rozwojowe, w dewiacjach zdrowia.

Uniwersalne zapotrzebowanie na samoopiekę obejmuje:

1. Zapewnienie otrzymywania wystarczającej ilości powietrza

2. Zapewnienie otrzymywania odpowiedniej ilości wody

3. Zapewnienie otrzymywania właściwego pożywienia

4. Zapewnienie opieki koniecznej w związku z procesami wydalania oraz usuwanie odchodów

5. Zachowanie właściwego balansu między aktywnością a odpoczynkiem

6. Utrzymanie równowagi pomiędzy samotnością a interakcjami społecznymi

7. Zapobieganie sytuacjom zagrażającym życiu, zdrowiu i dobremu samopoczuciu

8. Dążenie do własnego rozwoju w harmonii z indywidualnymi aktualnymi i potencjalnymi możliwościami

Potrzeby te nie ograniczają się tylko do potrzeb biologicznych.

Rozwojowe zapotrzebowanie samoopieki

Uwarunkowane są od etapu rozwojowego człowieka oraz różnych sytuacji życiowych.

1. tworzenie i ciągłe zapewnienie takich warunków życia, jakie są niezbędne do promowania procesów rozwojowych umożliwiających osiąganie coraz wyższego poziomu organizacji ludzkich struktur oraz ludzkiej dojrzałości

2. zapewnienie opieki umożliwiającej zapobieganie szkodliwym wpływom tych warunków na rozwój człowieka albo umożliwiających osiąganie coraz wyższego poziomu organizacji ludzkich struktur oraz ludzkiej dojrzałości

3. zapewnienie opieki umożliwiającej zapobieganie szkodliwym wpływom tych warunków na rozwój człowieka albo umożliwiającej ich zmniejszenie lub przezwyciężenie

4. wykonywanie zleceń medycznych, diagnostycznych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych, ukierunkowanych na zapobieganie różnym patologiom, na usprawnianie ludzkiego funkcjonowania zintegrowanego na korygowanie różnych deformacji i nienormalności oraz na kompensowania upośledzeń

5. uświadamiania i uczestniczenie albo podejmowanie aktywności niezbędnej w uwalnianiu się od dyskomfortu, a także od szkodliwości, jakie wywołują różne procedury zlecane lub wykonywane przez lekarza, w tym od ich szkodliwych wpływów na rozwój człowieka

6. modyfikowanie koncepcji siebie i akceptowanie własnego stanu zdrowia, a także konieczność zapewnienia sobie specyficznych form opieki zdrowotnej.

7. uczenie się życia ze skutkami zmian patologicznych, a także ze skutkami różnych procedur medycznych, diagnostycznych i leczniczych oraz promowanie takiego stylu życia, jakie jest konieczny do zapewnienia ciągłego rozwoju osobowości.

Kategorie zapotrzebowania samoopieki w dewiacjach zdrowotnych

Dewiacje Orem określa wszelkie odchylenia od stanu zdrowia, a więc choroby, zranienia, różnego rodzaju defekty i upośledzenia. Potrzeby jakie mogą się pojawić w dewiacjach, to wg niej:

1. poszukiwanie i zabezpieczenie pomocy medycznej w przypadku narażenia na czynniki fizyczne, biologiczne lub środowiskowe, które mogą wywoływać stany patologiczne

2. świadomość następstw stanów patologicznych i ich ewentualnego wpływu na rozwój człowieka

3. konieczność przestrzegania zaleceń związanych z leczeniem i rehabilitacją

4. świadomość i konieczność niwelowania następstw leczenia

5. modyfikowanie koncepcji siebie, akceptacja faktu zależności od innych osób

6. uczenie się życia z następstwami choroby, konieczność zmiany stylu życia

13. Omów systemy pielęgniarstwa wg D. Orem: w pełni kompensacyjni, częściowo kompensacyjny, wspierająco- uczący.

System całkowicie kompensacyjny- stosuje się u pacjentów z pełną zależności od pielęgniarki. W systemie tym przeważ metoda działania „za” pacjenta.

System częściowo kompensacyjny- polega na asystowaniu pacjentowi w tych czynnościach samopielęgnacyjnych, do których realizacji nie jest w pełni zdolny.

System wspierająco-uczący- stosowany jest u osób, które są potencjalnie zdolne do zapewnienia sobie samoopieki, ale nie mają wystarczającej wiedzy bądź motywacji lub wymagają pomocy w podejmowaniu decyzji.

14. Omów bodźce działające na człowieka wg C. Roy.

Bodziec- czynnik wewnętrzny lub zewnętrzny wywołujący reakcję systemu. Człowiek jest systemem otwartym i holistycznym otrzymującym i reagującym na bodźce płynące ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego

Roy wyróżniła 3 rodzaje bodźców:

• ogniskowe -wywołujące natychmiastową reakcję i człowiek mobilizuje się do ich przezwyciężenia;

• sytuacyjne, kontekstowe -towarzyszą bodźcom ogniskowym, modulują ostateczną odpowiedź organizmu;

• pozostałe, rezydualne -ich wpływ jest niejasny i niespecyficzny.

15. Czym jest wg C. Roy adaptacja.

Adaptacja jest przez nią definiowana dwojako: jako proces i jako stan.

Proces adaptacyjny polega na ciągłym podejmowaniu działań w celu utrzymania równowagi i przebiega według opisanego powyżej schematu, począwszy od zadziałania bodźca, poprzez uruchomienie mechanizmów obronnych, aż do wywołania mechanizmów obronnych.

Innymi słowy: ciągłe podejmowanie działań w celu osiągnięcia integracji.

Adaptacja jako stan oznacza inaczej „bycie zaadaptowanym”, czyli bycie zintegrowanym i pozostawanie w równowadze ze środowiskiem.

Innymi słowy: stan dynamicznej równowagi ze środowiskiem, który jest rezultatem procesu adaptacji umożliwia osiągniecie zamierzonych celów.

Adaptacja powinna przebiegać w czterech zakresach:

1. fizjologicznym

2. koncepcji siebie

3. pełnionych ról społecznych

4. tzw. współzależności, czyli relacji z innymi ludźmi.

16. Omów rolę pełnione przez człowieka w społeczeństwie wg C. Roy.

Pierwszorzędne

zdeterminowane przez wiek, płeć i stan rozwojowy (matka, ojciec, córka itd)

Drugorzędne

podejmowanie zadań z pełnieniem ról podstawowych (role zawodowe- rola pielęgniarki)

Trzeciorzędne

dobrowolnie wybierane role (związane z zainteresowaniami, np. hobby)

17. W przypadku opieki nad jaką grupą pacjentów zastosujesz teorię C. Roy?

Głownie w opiece nad przewlekle chorymi, ze względu na fakt, że choroba przewlekła dotyka nie tylko sfery biologicznej człowieka, ale często wiąże się również ze zmianą obrazu siebie i nierzadko wpływa na zmianę relacji z innymi ludźmi, a także na pełnione role społeczne. Dlatego model ten dobrze odzwierciedla zakres pomocy pielęgniarki, uwzględniając szeroko rozumianą adaptację we wszystkich poniżej wymienionych strefach.

• fizjologiczna

• koncepcji siebie

• pełnionych ról społecznych

• tzw. współzależności, czyli relacji z innymi ludźmi

18. Omów realizację teorii wg C. Roy w praktyce.

Przykład sytuacji zdrowotnej pacjenta.

Siedemnastoletni chłopiec podczas jazdy na rolkach upadł i zranił rękę. Ponieważ rana nie była zbyt głęboka ani rozległa, jedynie przemył ją wodą. Na drugi dzień poczuł silny ból i zauważył że miejsce zranienia jest mocno zaczerwienione. Dolegliwości te nasiliły się i postanowił zgłosić się do pielęgniarki szkolnej. Ta po zebraniu wywiadu i obejrzeniu rany, dokładnie ją zdezynfekowała i usunęła resztki ciał obcych tkwiących w ranie (żwir, piasek) i założyła opatrunek z antybiotykiem. Poleciła również ograniczenie ruchów tej ręki. Po kilku dniach dolegliwości ustąpiły, a po kilkunastu rana wygoiła się. W tym przypadku bodźcem, który zadziałał na pacjenta, był uraz i infekcja bakteryjna. Uruchomienie wrodzonych mechanizmów obronnych, takich jak procesy fizjologiczne związane z reakcją zapalną (początkowy skurcz, a następnie rozszerzenie naczyń, zwiększony napływ krwi do miejsca uszkodzonego, uwalnianie mediatorów stanu zapalnego), jak również włączenie podsystemu poznawczego (przemycie rany) okazało się niewystarczające, co doprowadziło do infekcji rany (brak adaptacji w sferze fizjologicznej). Pielęgniarka poprzez obserwację i wywiad zidentyfikowała zarówno działające bodźce jaki i reakcje na nie (diagnoza pielęgniarska). Zaplanowane działania pielęgniarki (oczyszczenie rany, antybiotykoterapia) doprowadziły natomiast do bezpośredniego ograniczenia niepożądanego wpływu tych bodźców.

19. Omów fazy relacji pielęgniarka- pacjent wg teorii Peplau.

ORIENTACJAIDENTYFIKACJAEKSPOLATACJA ROZWIĄZANIE

Orientacja

(budowanie zaufania do pielęgniarki, uznanie jej autorytetu, adaptacja)

Budowanie zaufania do pielęgniarki, uznanie jej autorytetu, adaptacja. Człowiek w sytuacjach zdrowotnych odczuwa potrzebę pomocy ze strony innych. Przeżywa coś niejasnego, czego nie rozumie i z czym nie potrafi sobie poradzić. Proces orientacji pacjenta powinien budzić u niego akceptację i zaufanie do pielęgniarki, uznanie jej autorytetu-osoby, na której pomoc może liczyć.

Pielęgniarka powinna:

• orientować się w tym, co jest dla chorego niezrozumiałe, zaburza poczucie bezpieczeństwa, wymaga wyjaśnienia

• rozwiązywać problemy z pacjentem, ewentualnie z jego rodziną

• identyfikować co dla człowieka jest najważniejsze, od czego pielęgniarka powinna zacząć

• określić zakres i kolejność wyjaśnień dla pacjenta

• określić sposoby wyjaśnienia, aby pacjent zrozumiał, co będzie najbardziej przydatne w rozwiązywaniu jego problemu

• bardzo uważnie słuchać co pacjent mówi, o co pyta, jak odpowiada na pytania

• zachęcać do zadawania pytań

• zachęcać do wyrażania uczuć

• obserwować zachowania pacjenta

• dostrzegać przejawy przeżywanego lęku, stresu, apatii

• przejawiać optymizm

• wpływać na odzyskiwanie siły, kształtowanie poczucia niezależności

Identyfikacja

(pacjent pomaga sobie sam wzmacniane są jego siły osobowości)

W fazie identyfikacji H.P. rozpoznała trzy rodzaje zachowań pacjenta wobec pielęgniarki:

1. aktywny udział i współdziałanie w opiece

2. niezależność albo izolowanie się od pielęgniarki

3. bierność i pełna niezależność

Wskazanie: akceptacja zróżnicowanych zachowań pacjenta eliminowanie przypisywania pielęgniarce roli kogoś innego na podstawie wcześniejszych doświadczeń

Szczególna rola obserwacji-cele

• pogłębianie wyjaśniania tego, co pacjent sądzi o pielęgniarkach i czego oczekuje od innych i od pielęgniarstwa z pogłębieniem wyjaśniania tego co pielęgniarka sądzi o sprawności pacjenta w radzeniu sobie z własnymi problemami

Warunek poprawnej relacji terapeutycznej

• szacunek pielęgniarki dla pacjenta i pacjenta dla pielęgniarki, przyjmowanie różnicy zdań i wyrażania różnych opinii

Bezpośredni cel identyfikacji

• pacjent osiąga możliwość obchodzenia się bez pomocy pielęgniarki w zaspakajaniu swoich potrzeb oraz w dokonywaniu wyboru tych, na które pomoc będzie liczył w przyszłości

Środki do osiągania celu:

• wypieranie uczuć bezsilności i bezradności

• wspieranie uczuć spontaniczności, twórczości i produktywności

Rozwiązanie problemu:

• konstruktywne uczenie się zrozumienia tego, co ma największe znaczenie w danej sytuacji oraz samodzielnego reagowania

• konstruktywna pomoc ułatwiająca rozwój własny pacjenta

Eksploatacja

(pacjent w pełni potrafi korzystać z oferowanej i dostępnej pomocy)

Bezpośredni cel:

• pacjent osiąga zdolność

- korzystania z pomocy opieki zdrowotnej

- kontrolowania sytuacji

- pogłębiania wiedzy przez zadawanie pytań, korzystanie z broszur i informatorów

- stawiania rozmaitych żądań

- stawiać nowe sytuacje problemowe

Zadania pielęgniarki:

• przeprowadzanie rozmów wywiadów wyjaśniających

• unikanie oceniania pacjentów

• wykazanie starań o utrzymanie relacji akceptacji, zainteresowań, zaufania, ciepła

Zmiany po stronie pacjenta:

• większe zainteresowanie rozszerzaniem samoopieki, samodzielne podejmowanie inicjatywy i aktywności

• zwiększenie zainteresowanie rozszerzeniem samoopieki, samodzielne podejmowanie inicjatywy i aktywności

• zwiększenie poczucia odpowiedzialności za własne zachowania

• określenie nowych celów, powracanie do poprzednich zadań

ale również:

mogą wystąpić zmiany zachowań na gorsze np. gdy pogorszy się stan zdrowia. W tych sytuacjach istotne znaczenie ma zapewnienie przez pielęgniarkę koniecznego wparcia.

Pacjent pogłębia swoją wiedzę, potrafi zadawać pytania, wie gdzie szukać informacji. Określa nowe cele.

Rozwiązanie

(niezależne formułowanie przez pacjenta swoich celów)

Pacjent:

• ma zaspokojone problemy związane ze zdrowiem

• formułuje swoje nowe cele

• kończy czas zależności i powiązań z pielęgniarką

• przygotowuje się psychicznie do powrotu do domu

Pełna integracja psychiczna- zalecenia:

• branie pod uwagę i rozumienie różnorodności przebiegu procesów psychicznych związanych z przychodzeniem do w pełni samodzielnego podejmowania zadań przez pacjenta

Pełne rozwiązanie:

• obie strony osiągają psychiczne poczucie, że wszystko jest w porządku, i że dzięki temu uzyskały także wyższy poziom dojrzałości

20. Omów role pełnione przez pielęgniarkę wg teorii Peplau.

1. Rola obcego:

Obcym jest ten, kogo nie znamy, o kim nie wiemy, co mamy z nim wspólnego, a także gdy nie wiemy czego możemy od niego oczekiwać.

Zalecenia:

• pielęgniarka akceptuje pacjenta takim jakim jest i wyraźne tego okazywanie

• traktowanie pacjenta jako silnego emocjonalnie, aż do czasu, gdy ewentualnie okaże się, że tak nie jest

• prezentacja siebie jako profesjonalistki

• wywoływanie uczuć pozytywnych

2. Rola źródła informacji:

Cel: przekaz informacji na temat leczenia, interpretacja planu leczenia, wykonawstwa różnych technik i procedur.

Pielęgniarka jest tą osobą, która dostarcza informacji niezbędnych do rozwiązywania problemów zdrowotnych.

3. Rola nauczyciela

Cel: zapewnienie pomocy w konstruktywnym uczeniu się

Osoba która dzieli się swoją widzą i doświadczeniem, uwzględniając potrzeby, zainteresowanie i możliwości drugiej osoby

4. Rola konsultanta

Cel: ułatwienie pacjentowi przeżywania doświadczeń związanych ze zdrowiem, dokonywanie samonaprawy i kształtowanie świadomości.

Zadania pielęgniarki:

• Określenie problemów pacjenta

• Osiąganie rozwiązań

• Aktywacja pacjenta w procesie leczenia

• Zapewnienie pacjentowi pomocy w rozumieniu

• Osiąganie poczucia satysfakcji przez pacjenta

5. Rola zastępcy

Destruktywne wyobrażenie- pacjent przyjmuje pielęgniarkę jako kogoś kogo mu ona przypomina

Efekt:

• Utrudnienie kształtowania relacji terapeutycznych

• Pacjent odrzuca pielęgniarkę jako kogoś, kto może mu pomóc

Zalecenia:

• Uświadomienie, że pielęgniarka jest kimś innym

• Okazywanie pacjentowi akceptacji i ciepła

• Rozpoznawanie potrzeb i zapewnienie pomocy jakiej pacjent potrzebuje

6. Rola przywódcy

Osoba kierująca i procesem ustalania i realizowania indywidualnych celów pacjenta, w taki sposób, aby pacjent był aktywnym uczestnikiem w podejmowaniu decyzji, które go dotyczą.

Zalecenia:

• Przywództwo demokratyczne

• Szacunek na godności i wartości każdego człowieka

• Pacjent jako aktywny uczestnik leczenia i wszelkich problemów z tym związanych, które mogą wystąpić w przyszłości

21. Wyjaśnij sens następującego zdania: W trakcie spotkania pielęgniarka i pacjent znajdują się w procesie bycia i stawania się.

W swoim modelu Peplau przedstawia pielęgniarstwo jako proces interpersonalny, w którym są zaangażowane min dwie osoby (w tym przypadku pacjent i pielęgniarka). Pomiędzy nimi zachodzi interakcja i mają one wspólny cel (przywrócenie zdrowia lub rozwiązanie problemu pacjenta). Wg Peplau, jest to więc proces terapeutyczny dla pacjenta, podczas którego obie strony uczą się wzajemnie od siebie i ubogacają się nawzajem. Zarówno pacjent jak i pielęgniarka są bowiem niepowtarzalnymi indywidualnościami, które wnoszą w relację różne przekonania, poglądy wartości, zwyczaje i kulturę, co sprawia, że relacja ta jest dla nich pouczającym doświadczeniem. Pacjent uczy się pokonywać trudności, a pielęgniarka poprzez kontakt z nim doskonali swoje umiejętności i staje się bardziej świadoma siebie, swoich uczuć i zachowań, co pozwala jej w przyszłości lepiej rozumieć i bardziej akceptować innych.

Pielęgniarka i pacjent podczas trwania opieki znajdują się w procesie bycia i stawania się. Te dwie osoby są uwrażliwione i uczulone naturą tego spotkania, które przejdzie do historii ich życia. Opiekuńczość jest więc raczej moralnym ideałem niż międzyosobową techniką.

22. Omów czas trwania faz relacji pielęgniarka-pacjent- które fazy mogą być najdłuższe?

ORIENTACJAIDENTYFIKACJAEKSPOLATACJA ROZWIĄZANIE

FAZA ORIENTACJI

W tej fazie pielęgniarka i pacjent spotykają się jako obce osoby. Powodem spotkania jest trudność która nakłania pacjenta do znalezienia profesjonalnej pomocy. Bardzo często w tej fazie pacjentowi towarzyszy lęk. W fazie tej dzięki współdziałaniu pielęgniarki i pacjenta następuję nawiązanie kontaktu i wstępne zidentyfikowanie problemu. Przebieg tej fazy zależy między innymi od wcześniejszych doświadczeń i postaw zarówno ze strony pielęgniarki jak i pacjenta oraz od wiek, wykształcenie, przekonania religijne i orientacja socjokulturowa każdej z osób zaangażowanych w tę relację. W końcowej fazie pacjent powinien czuć się bardziej bezpiecznie, a jego problem powinien być wstępnie zidentyfikowany.

FAZA IDENTYFIKACJI

W tej fazie pielęgniarka wspólnie z pacjentem rozpoznaje jego problemy i zakres koniecznej pomocy. Pod koniec tego etapu pacjent nabiera poczucia pewności siebie i przekonania do zmagania się z problemem.

FAZA EKSPOLATACJI

Polega na wykorzystaniu przez pacjenta tej pomocy, którą oferuje mu opieka zdrowotna. Pacjent korzysta ze wszystkich wartości jakie są mu proponowane w procesie wzajemnej relacji. Ma umacniać swoje pozytywne strony i wytyczać cele na przyszłość.

FAZA ROZWIĄZANIA

Następuje gdy wszystkie poprzednie fazy przebiegły w sposób prawidłowy. Ich rezultatem powinno być rozwiązanie problemów zwrotnych pacjenta i uzyskanie przez niego zdolności do samodzielnego funkcjonowania. Prawidłowo zakończona relacja powinna doprowadzić nie tylko do niezależności pacjenta, ale również do większej dojrzałości obu stron.

Odnosząc się do drugiej części pytania czyli o czas trwania fazy nie można stwierdzić jednoznacznie ile dokładnie powinna trwać dana faza. Na podstawie literatury należy jednak stwierdzić, że fazy te są ze sobą wzajemnie powiązane i choć zazwyczaj przebiegają w przedstawionej kolejności, to jednak niekiedy wzajemnie się przenikają.

23. Omów transkulturowość w teorii M. Leininger.

Definicja humanistyczny i naukowy obszar formalnych studiów i praktyki pielęgniarskiej, który jest skupiony na porównawczych badaniach kultur w odniesieniu do różnic i podobieństwa we wzorach opieki, zdrowia i choroby, opartych na wartościach kulturowych, przekonaniach i praktykach różnych kultur na świecie i wykorzystaniu tej wiedzy w celu dostarczenia kulturowo specyficznej i/lub uniwersalnej opieki pielęgniarskiej.

Uznawała potrzebę a nawet konieczność poznania kultury z jakiej wywodzą się pacjenci

Zapoczątkowała rozwój pielęgniarstwa transkulturowego, które związane jest z modelami umożliwiającymi dokładną ocenę indywidualnych potrzeb i dostarczenie odpowiedniej opieki przez pielęgniarkę wywodzącą się z innej grupy etnicznej niż pacjent, któremu udziela opieki.

Opieka, którą ma otrzymać pacjent, powinna być jak najbardziej zbliżona do jego wartości kulturowych. Odchodzi się od ślepo wykonywanych zleceń i rutyny do zindywidualizowanej opieki pielęgniarskiej.

Człowiek jest „bytem kulturowym” i wymaga uwzględnienia jego powiązań z kulturą i ujmowania go w sposób holistyczny.

24. Omów model graficzny teorii M. Leininger (model wschodzącego słońca)

Model graficzny obrazujący założenia M. Leininger- „MODEL WSCHODZĄCEGO SŁOŃCA”. Przedstawiony w formie łuku, promienie rozchodzące się od środka na zewnątrz( jak promienie wschodzącego słońca) i dzielą się na 7 części. Na szczycie- pierwszy poziom- umieściła światopogląd i podstawowe składowe struktury systemu kulturowego i społecznego:

• Czynniki technologiczne

• Religia, czynniki filozoficzne

• Czynniki społeczne

• Wartości kulturowe, styl życia

• Czynniki polityczne i prawne

• Czynniki ekonomiczne

• Czynniki edukacyjne.

Wszystkie czynniki ma wpływ na decyzje i działania pielęgniarki oraz na zdrowie w ujęciu holistycznym.

Na poziomie drugim opieka i zdrowie odnoszą się do jednostki, rodziny i kultury w kontekście systemu zdrowia.

Poziom trzecim dotyczy charakterystyki specyficznych cech opieki w trzech systemach opieki zdrowotnej: ludowej, profesjonalnej i pielęgniarskiej, służący do określenia różnic i podobieństw.

Czwarty poziom tworzą trzy typy decyzji i działań pielęgniarskich związanych z kulturą:

• Ochrona i podtrzymywanie w opiece kulturowej

• Dostosowanie i negocjacje w opiece kulturowej

• Restrukturyzacja/ przemodelowanie w opiece kulturowej, zmiana wzorców np. stylu życia.

U podstaw modelu znalazła się zbieżność kulturowa opieki.

25. Czy możliwe jest praktyczne zastosowanie teorii M. Leininger.

Z praktycznego punktu widzenia, teoria Leininger nie ma zastosowania w współczesnym pielęgniarstwie, mimo iż jej poglądy są słuszne i logiczne. Związane jest to z wielokulturowością. Można nauczyć się kilku języków i poznać kilkanaście kultur ale nigdy nie poznamy wszystkich.

26. Wymień tzw. czynniki karatowe pielęgniarskiej troskliwości wg Watson.

dziesięć czynników troskliwości :

1. Kształtowanie humanistyczno - altruistycznego systemu wartości,

Uczucia i działania stanowią podstawę ludzkiej, zapewniają wysoki poziom profesjonalnej opieki

2. Wpajanie wiary i nadziei,

Promowanie dobrego samopoczucia

3. Kultywowanie wrażliwości swojej i innych osób,

Rozpoznanie uczuć prowadzi do samoświadomości i samourzeczywistnienia

4. Rozwijanie stosunków zaufania co do udzielonej pomocy,

5. Promocja i akceptacja przejawianych pozytywnych i negatywnych uczuć,

6. Systematyczne stosowanie naukowej metody rozwiązywania problemów przy podejmowaniu decyzji,

7. Promowanie międzyosobowego nauczania - uczenia się,

8. Zabezpieczenie wspierającego i korygującego środowiska w sferze intelektualnej, socjokulturowej oraz duchowej,

9. Pomaganie w zaspokojeniu ludzkich potrzeb,

10. Uwzględnienie egzystencjonalno - fenomenologicznych czynników opieki.

Wymienione wyżej czynniki stanowią transosobową opiekę, która realizuje się w poszczególnych momentach toku opiekowania.

27. Scharakteryzuj hierarchię potrzeb wg Watson.

NIŻSZE

1. Potrzeby biofizyczne

• Jedzenia i płynów

• Wydalania

• Wentylacji

NIŻSZE

2. Potrzeby psycho-fizyczne

• Aktywności i odpoczynku

• Seksualne

Potrzeby przeżycia

WYŻSZE

3. Potrzeby psychosocjalne

• Osiągnięć

• Powiązań z innymi

WYŻSZE

4. Potrzeby interpersonalne

• Aktualizowanie i realizacja siebie

28. Omów pojęcia prewencja pierwotna, prewencja wtórna, prewencja trzeciorzędna wg B. Neuman.

prewencja pierwotna

Polega na utrzymaniu istniejącego dobrostanu tzn. na ochronie normalnej linii obrony poprzez wzmocnienie przystosowawczej linii obrony. Celem tej interwencji jest zapobieganie działaniu stresorów i redukcja czynników ryzyka.

prewencja wtórna

Powinna nastąpić, gdy działający stresor wywoływał już reakcje w postaci określonych objawów. Jej celem jest przywrócenie dobrostanu i ochrona struktury podstawowej poprzez wzmocnienie linii odporności

prewencja trzeciorzędna

Polega na wspomaganiu procesów odnowy i przywracaniu równowagi systemu po przebytym leczeniu. Odbywa się to poprzez wzmacnianie uruchamianie istniejących zasobów struktury podstawowej w celu zachowania energii i ochrony przed dalszym działaniem stresorów.

---