Ustroj organow ochrony prawnej - wyklady, Administracja UŁ, Administracja I rok, Ustrój organów ochrony prawnej


23.02.2006

dyżur: Katedra Prawa Karnego, piątek, 10.00-11.00

egzamin pisemny - test

LITERATURA

Pojęcie ochrony prawnej:

Często mówi się o ochronie prawnej konkretnego przedmiotu (rodziny, mienia społecznego, itd.).

Pojęcie ogólne: stała i zorganizowana działalność podejmowana dla ochrony porządku prawnego oraz indywidualnych praw podmiotowych jednostki.

Elementy definicji:

Te dwa aspekty ochrony prawnej są ze sobą ściśle powiązane. Istnieją organy, które nastawione są na ochronę prawnego porządku (np.: prokuratura) i takie, które nastawione są na ochronę indywidualnych praw podmiotowych jednostek (np.: adwokatura). Adwokat chroni bezpośrednio prawa podmiotowe jednostek, a pośrednio porządek prawny. Natomiast prokurator chroni prawa przedmiotowe bezpośrednio, a prawa podmiotowe pośrednio.

Zasada zakazu uciekania się do samopomocy oraz zasada obligatoryjnego udzielania pomocy prawnej przez odpowiednie organy:

Zasady te są ze sobą ściśle powiązane.

Przez długi czas samopomoc, czyli ochrona swoich praw przy pomocy własnych działań była stosowana w szerokim zakresie (np.: instytucja zajazdów). Jednak samopomoc została w XIX w. wyrugowana z porządku prawnego. Pozostały tylko nieliczne wyjątki, których nie wolno jednak interpretować rozszerzająco. Pozostałe instytucje samopomocy:

Zakres tych instytucji jest bardzo wąski, ograniczony odpowiednimi przepisami.

Jeszcze w XIX w. zasada obligatoryjnego udzielania pomocy nie była oczywista. Zasada obligatoryjnego udzielania ochrony prawnej polega na tym, że sąd musi rozstrzygnąć sprawę nawet jeśli jest ona bardzo trudna do rozstrzygnięcia. Ochrona prawna udzielana jest obecnie nawet wtedy, gdy nikt o to nie prosi.

Zasada legalizmu:

Organy ścigania (np.: policja, prokuratura) muszą wszcząć postępowanie karne, gdy przestępstwo jest ścigane z urzędu w sytuacji, gdy dotrze do nich wiadomość o popełnieniu przestępstwa. W niektórych krajach tak rozumiana zasada legalizmu nie funkcjonuje.

Zasada oportunizmu:

Prokuratura nie musi wszcząć postępowania, gdy nie ma interesu publicznego w ściganiu danego czynu. Zasada oportunizmu istnieje tylko w niektórych krajach.

Cele ochrony prawnej:

  1. cel represyjny - wyciagnięcie konsekwencji prawnych w związku z naruszeniem prawa,

  2. cel prewencyjny - zapobieganie naruszeniom prawa

Cele te ściśle się ze sobą wiążą, ale są organy nastawiające się głównie na cel represyjny, np.: sądy, oraz takie, które nastawiają się na prewencję, np.: kancelarie notarialne czy organy orzekające, takie jak izby morskie - orzeczenie co do faktu, a nie co do konsekwencji.

Ochrona prawna może być udzielana w sytuacji:

Orzekanie jest najważniejszą sferą działania organów ochrony prawnej i najważniejszą formą rozwiązywania konfliktów prawnych.

Ochrona prawna sensu stricto:

Orzekanie polega na podejmowaniu wiążących decyzji polegających na załagodzeniu sytuacji konfliktowej za pomocą środków określonych przez prawo.

Orzekanie przebiega w kilku etapach:

  1. ustalenie stanu faktycznego (ustalenie kto, w jaki sposób, w jakich okolicznościach, itd. się zachował)

  2. subsumpcja - dokonanie oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego

  3. ustalenie konsekwencji prawnych wobec sprawcy naruszającego prawo. Tymi konsekwencjami są zazwyczaj:

2.03.2006

Ochrona prawna sensu largo:

Oprócz orzekania - czyli ochrony prawnej sensu stricto - zawiera również działalność pojednawczą, opiniodawczą, zapobiegawczą (prewencyjną) i kontrolną przestrzegania prawa.

Działalność pojednawcza (pojednawstwo):

Polega na podejmowaniu starań zmierzających do ugodowego załatwienia sporu, polegające na porozumieniu stron. Są niektóre procedury sądowe, które muszą być poprzedzone próbą pojednawczą - działanie pojednawcze poprzedza zatem orzekanie. Są również przypadki, gdy do orzekania dojść nie może i działalność pojednawcza jest samodzielnym sposobem załatwiania sporu, np.: prawo międzynarodowe.

Występują 2 formy pojednawstwa:

  1. forma pośrednictwa (mediacji) - działanie podmiotu trzeciego (osoby, która nie jest stroną sporu) polegające na stworzeniu warunków do bezpośrednich rozmów stron. Ewentualnie jest to pomoc w poszukiwaniu form ugody. Mediator nie musi być specjalnie przygotowany do takiego działania,

  2. forma koncyliacji (rozjemstwa) - działalność z reguły specjalnie do tego powołanego organu, polegająca na opracowaniu i przedstawieniu stronom sporu sposobu co do osiągnięcia rozstrzygnięcia. Rozjemca musi mieć przygotowanie prawnicze, powinien być ekspertem. Propozycja rozstrzygnięcia może być odrzucona, strony nie mają obowiązku jej przyjęcia. Podczas gdy przy orzekaniu nie można nie przyjąć orzeczenia, przy rozjemstwie propozycja może być nieprzyjęta i spór może nadal istnieć.

Polubowne załatwienie sprawy nie ma nic wspólnego z mediacja i koncyliacją. Jest to forma orzekania, czyli ochrona prawna sensu stricto. Takie orzekanie ma moc równą orzekaniu sądu powszechnego. W Polsce istnieje możliwość rozstrzygnięcia sprawy przed organem polubownym. Na przykład w sporach o sprawy majątkowe (wyjątkiem są sprawy alimentacyjne) strony sporu powołują do rozpatrzenia konkretnej sprawy majątkowej sąd polubowny. Podstawą jest zapis na sąd polubowny (element umowy), który powinien zawierać charakterystykę sporu. Sąd polubowny działa szybciej i taniej niż sąd powszechny. Ponadto działa w sposób bardziej dyskrecjonalny. Istnieją też stałe sądy polubowne - można zwrócić się do konkretnego składu arbitrów. Stałe sądy polubowne same archiwizują dokumenty, a dokumenty sądów polubownych powoływanych ad hoc archiwizują sądy powszechne.

Działalność opiniodawcza:

Z ochroną prawną wiąże się również wydawanie opinii prawnych. Niekoniecznie trzeba rozstrzygać spór w formie orzekania żeby chronić prawa przedmiotowe lub podmiotowe - poprzez opinię również oddziałuje się na sposób zachowania się w obrocie prawnym. Niektóre organy na co dzień zajmują się działalnością opiniodawczą. Ludzie powinni z niej korzystać bo dzięki temu wiedzą jakie są ich prawa - działalność opiniodawcza stosowana często zmienia funkcjonowanie społeczeństwa.

Pomocnictwo prawne - jednorazowa opinia prawna.

Obsługa prawna - udzielanie w sposób ciągły pomocy prawnej.

Obsługa legislacyjna - to też obsług prawna, ale podmiotów tworzących prawo (np.: Sejm, organy samorząd terytorialny). Dba ona o niesprzeczność materialną, formalna i hierarchiczną tworzonych aktów prawnych.

Działalność zapobiegawcza:

  1. prewencja indywidualna - zapobieganie powtórnemu naruszeniu prawa przez podmiot, który już to prawo naruszył. Dotyczy prawa karnego, gospodarczego, administracyjnego, cywilnego, finansowego,

  2. prewencja generalna - zapobieganie naruszeniu prawa przez wszystkie podmioty prawa. Na prewencję generalną są nastawione np.: izby morskie.

Działalność kontrolna przestrzegania prawa:

Jest to działalność, która wiąże się z przestrzeganiem prawa:

  1. kontrola sensu stricto - działalność zmierzająca do ujawnienia określonych naruszeń prawa u podmiotu kontrolowanego. Potrzebne są środki prawne tzw. środki ujawnienia, np.: prawo żądania przedstawienia akt sprawy. Kontrola ta kończy się ujawnieniem nieprawidłowości,

  2. kontrola sensu largo - zmierza do wykrycia określonych środków naruszenia prawa i wystąpienia z odpowiednimi wnioskami pokontrolnymi. Organ kontrolujący musi zająć stanowisko w danej sprawie,

  3. nadzór - organ kontrolujący ma prawo wydawania wiążących decyzji organowi kontrolowanemu. Uprawnienia kontrolne powodują przejmowanie części odpowiedzialności przez organ kontrolujący.

WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI

Jest to pojęcie komplementarne do ochrony prawnej. Jest to pojęcie węższe niż ochrona prawna - jest to kwalifikowana (czyli wyższego rodzaju, lepsza) ochrona prawna.

Występują następujące sposoby wyodrębnienia pojęcia wymiaru sprawiedliwości:

  1. definicja podmiotowa - należy wyodrębnić wymiar sprawiedliwości z ochrony prawnej poprzez wyodrębnienie podmiotu upoważnionego do ochrony prawnej,

  2. definicja przedmiotowa - kryterium rodzaju rozstrzyganych spraw (wszystko zależy od tego w jakiej sprawie się orzeka),

  3. definicja mieszana - jest ich dużo, najważniejsza jest definicja modalna, która odwołuje się do sposobu rozstrzygania spraw.

Ad. 1

Jest to definicja najstarsza chronologicznie. Według niej wymiar sprawiedliwości to rozstrzyganie spraw z zakresu prawa sądowego (prawo cywilne i karne). Ta definicja ma jednak mankament - wraz z przekształcaniem się kompetencji sądu zmuszałaby do rozróżnienia prawa sądowego i pozasądowego.

Ad. 2

Od połowy XX w. jest to definicja bardziej preferowana - miała mieć poparcie w konstytucji, np.: art. 56 Konstytucji PRL z 1952 r. W art. 175 Konstytucji z 1997 r. znajduje się podobne normowanie. Wsparcie dla definicji podmiotowej jest słabe - nie ma wyjaśnienia co to jest wymiar sprawiedliwości, występuje jedynie określenie co robią sądy. Ta definicja jest zatem bardzo niekomunikatywna.

Ad. 3

Według definicji modalnej wymiar sprawiedliwości jest to tylko takie orzekanie, które odbywa się w specjalnych warunkach gwarantujących bezstronność i wysoką jakość rozstrzygania konfliktów prawnych. Te warunki to niezawisłość orzekania oraz specjalna procedura rozstrzygania. Ta definicja jest komunikatywna i bardziej otwarta.

9.03.2006

ORGANY OCHRONY PRAWNEJ

Definicja:

Organ - zorganizowane grupy ludzi mające za zadanie urzeczywistnianie podstawowych funkcji państwa.

Organy ochrony prawnej - zorganizowane grupy ludzi mające za zadanie urzeczywistnianie podstawowych funkcji z zakresu ochrony prawnej.

Organy te rządzą się zasadą odrębności. Nie są związane z organami administracji publicznej ani funkcjonalnie ani organizacyjnie. Są wyodrębnione organizacyjnie i funkcjonalnie.

Od wyroków sądowych nie można się odwołać ani do władzy ustawodawczej ani wykonawczej, istnieją jedynie odstępstwa od tej nie przenikalności władz np.: prawo łaski prezydenckiej.
Organy państwowe mogą robić jedynie to, na co mają zezwolenie ustawowe. Obywatele mogą za to robić to, co nie jest prawnie zakazane. Organy ochrony prawnej nie są organizacyjnie podporządkowane jakimś innym organom. Wyjątkiem od tej reguły jest powołany w 1949 roku Arbitraż Gospodarczy.

Podział organów według udziału czynnika społecznego:

  1. państwowe organy ochrony prawnej np. prokuratura,

  2. społeczne organy ochrony prawnej np. sądy społeczne - konflikty prawne rozstrzygają wyłącznie członkowie społeczeństwa,

  3. grupa organów o charakterze mieszanym, urzędniczo - społeczne, gdzie występują urzędnicy państwowi i czynnik społeczny, np.: sądy powszechne i izby moralne - są sędziowie i ławnicy, udział czynnika społecznego zwiększa szanse na większą świadomość odnośnie orzekania sądów.

Podział organów wg ich kryterium prawa do orzekania (wydawania decyzji):

  1. organy nieorzekające - współdziałają przy podejmowaniu decyzji np. adwokatura,

  2. organy orzekające:

    1. organy sądowe - powoływane do rozstrzygania konfliktów tam, gdzie potrzebne jest wnikliwe, wszechstronne i rozsądne rozwiązanie. Wadą sądów jest czasochłonna procedura,

    2. organy pozasądowe - quasi sądy (gdy potrzebne jest szybkie rozwiązanie).

Ad. 1)

Sąd w znaczeniu materialnym - organ powołany do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, orzekający w imieniu państwa, wyposażony w specjalne gwarancje procesowe i ustrojowe prawidłowego orzekania.

Sąd w znaczeniu formalnym - to każdy organ, który ustawa nazywa sądem, nie ma on niezawisłości ani określonej procedury np.: sąd koleżeński.

Najczęściej mówimy o sądach w znaczeniu formalnym i materialnym:

Sądy powszechne:

Sądy w znaczeniu formalnym:

Sądy w znaczeniu materialnym:

Ad. 2)

Pozasądowe organy orzekające ukształtowane są podobnie do sądów:

Państwowy Arbitraż Gospodarczy jest przykładem takiego sądu, również sądy społeczne - organy powoływane przy komitetach blokowych, miały rozstrzygać spory między mieszkańcami, nie miały nic wspólnego procedurą sądową, miały charakter zebrań, na których każdy mógł zabrać głos.

Ponadto Izby Morskie, samorządowe kolegia odwoławcze, sądy polubowne.

Niesądowe organy orzekające:

Są wymieniane przez niektórych autorów jako odrębna grupa; są to organy administracji państwowej, która na marginesie swojej działalności zajmuje się rozstrzyganiem wąskiej grupy konfliktów prawnych, np. Urząd Miar, organizacja administracji kolejowej.

WŁAŚCIWOŚCI ORGANÓW OCHRONY PRAWNEJ I SPORÓW KOMPETENCYJNYCH

Właściwości organów ochrony prawnej określa się w 3 płaszczyznach:

  1. właściwość rzeczowa (przedmiotowa) - wskazuje, jaka kategoria spraw ze względu na ich charakter należy do danego organu,

  2. właściwość miejscowa (terytorialna) - wskazuje, na jaki obszar rozciąga się kompetencja danego organu,

  3. właściwość funkcjonalna (czynnościowa) - wskazuje, jakie czynności, w zakresie rozpatrywania określonych spraw, powierzono danemu organowi.

Organy ochrony prawnej są absolutnie zobowiązane do przestrzegania swoich właściwości. Organ, który stwierdzi swoją niezawisłość, może:

Zachowanie się organu stwierdzającego niewłaściwość, zależy od uregulowania przepisowego.

Między organami może dochodzi do sporów kompetencyjnych, ustawodawca czyni czasami przepisy, by nie było sporów kompetencyjnych.

Spory kompetencyjne:

Spory kompetencyjne powinny być rozstrzygane szybko, ponieważ są sporami poprzedzającymi meritum sprawy.

Spory mogą wynikać pomiędzy 3 organami ochrony prawnej:

  1. pomiędzy organami sądowymi (są przepisy, które wskazują szybkie rozstrzygnięcia tych sporów),

  2. pomiędzy organami pozasądowymi (spory o właściwość pomiędzy samorządem terytorialnym a terytorialnymi organami administracji rządowej, rozstrzyga NSA, istnieje szereg rozwiązań, zawartych w Kodeksie Postępowania Administracyjnego),

  3. pomiędzy organami sądowymi i pozasądowymi - po II wojnie światowej nie było organu, który zajmował się takimi sporami (zasada jednolitości władzy). W okresie międzywojennym istniał Trybunał Kompetencyjny. Ustawą z 1980 roku powołano Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym - jest to organ powoływany do rozpatrzenia danego sporu - powoływany ad hoc. Kolegium tworzy 3 sędziów Sądu Najwyższego i jeden reprezentant ministra sprawiedliwości i jeden przedstawiciel zainteresowanego ministra. Ten skład działa zawsze pod przewodnictwem sędziego Sądu Najwyższego.

Wniosek o rozstrzygnięcie sporu mogą złożyć następujące podmioty:

  1. przy sporze pozytywnym - sąd lub organ administracji (obie strony),

  2. przy sporze negatywnym - uprawnioną do złożenia wniosku jest strona postępowania,

  3. przy sporze pozytywnym i negatywnym może złożyć wniosek minister sprawiedliwości i prokurator generalny.

Gdy do pierwszego prezesa SN wpłynie wniosek to wyznacza sędziów i przewodniczącego Kolegium Kompetencyjnego do danej sprawy oraz prosi ministra sprawiedliwości i ministra zainteresowanego wyznaczenia przedstawicieli. Spory rozstrzyga się stosując pomocniczo przepisy kodeksu postępowania cywilnego i kodeksu postępowania karnego. To postępowanie przebiega podobnie jak postępowanie cywilne. W sprawach karnych spory kompetencyjne nie powinny wynikać, ponieważ sądy karne są właściwe w sprawach przestępstw i wykroczeń (ściśle zdefiniowane pojęcia). W sprawach cywilnych spory kompetencyjne mogą występować, ponieważ prawo cywilne i administracyjne przenikają się. W tym wypadku spory kompetencyjne są prawie nieuniknione. Postępowanie jest jednoinstancyjne.

16.03.2006

PROBLEM SĄDOWEJ KONTROLI LEGALNOŚCI DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ

Znaczenie orzeczeń sądowych dla administracji:

Orzeczenia sądowe są wiążące dla organów administracji. Sądy mogą kontrolować nie tylko decyzje organów, ale również ich brak.

Kontrola pośrednia/okazjonalna - polega na możliwości kontrolowania legalności decyzji administracyjnej jedynie przy okazji rozpatrywania sprawy cywilnej lub karnej przez sąd. Sąd nie orzeka, co do legalności decyzji w ogóle, tylko odmawia zastosowania tej decyzji w rozstrzygnięciu sprawy cywilnej i karnej.

Kontrola bezpośrednia/samoistna decyzji administracyjnej - daje możliwość zaskarżenia decyzji administracyjnej do sądu. Rozstrzygnięcie sądu może uchylić lub stwierdzić zgodność z prawem decyzji administracyjnej. Dwa modele bezpośredniej kontroli:

        1. system angielski kontroli bezpośredniej (model rządów prawa) - sądy powszechne mają prawo do kontrolowania każdego rozstrzygnięcia administracji,

        2. system francuski, zakłada, że kontrola decyzji administracyjnej podlega sądom szczególnym,

Kontrola pełna ma trzy kierunki:

  1. czy istniała podstawa prawna do wydania decyzji administracyjnej,

  2. czy organ nie naruszył swoich kompetencji,

  3. czy decyzja administracyjna nie narusza treściowo prawa.

System w Polsce:

W Polsce międzywojennej był system francuski. Po wojnie długo nie było żadnych sądów prócz sądów okręgowych. Były to sądy szczególne.

W 1980 roku wprowadzono NSA (ustawą z 31.01.1980) - jeden sąd administracyjny. Założenie było takie, że najpierw trzeba wykorzystać wszystkie środki odwoławcze w toku instancji administracyjnej. Był 30-dniowy okres do złożenia skargi. Początkowo skargę składano do organu, który wydał decyzję, aby mógł on zmienić, wycofać decyzję. Sprawy, które można było zaskarżyć do NSA obejmowało 20 punktów (władza obawiała się ilości składanych skarg). W 1990 zmieniono ustawę - można było skarżyć się na wszystkie decyzje administracyjne oprócz zastrzeżonych.

Ustawa o NSA z 11.05.1995 roku rozstrzygała kompetencje NSA. NSA sprawowało wymiar sprawiedliwości poprzez sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej, dokonuje kontroli aktów generalnych (przepisy gminne, prawa miejscowego) i decyzji, co do pojedynczych osób.

Konstytucja z 1997 roku, mówiła, że w ciągu 5 lat muszą być uchwalone ustawy, które określają 2-szczeblowe instancyjne sądy administracyjne.

Ustawa z 25.07.2002 roku o ustroju sporów administracyjnych - powołano 2-szczeblowe sądy administracyjne:

        1. wojewódzkie sądy administracyjne,

        2. Naczelny Sąd Administracyjny (sąd odwoławczy w stosunku do wojewódzkich sądów administracyjnych).

Konsekwencja jest taka, że Sąd Najwyższy przestanie sprawować nadzór judykacyjny nad sądami administracyjnymi. Obecnie w Polsce jest jeden sąd administracyjny (NSA).

Kompetencje NSA:

Kompetencje nie są zamknięte w ustawie, podnosi to poziom działalności administracji

Są jeszcze inne sprawy przewidziane w ustawach szczegółowych, które rozpatruje NSA, np.: spory kompetencyjne między administracją samorządową a rządową.

NSA udziela dzisiaj odpowiedzi na pytania prawne od samorządowych kolegiów odwoławczych. NSA odpowiada na to pytanie ukierunkowując decyzje administracji.

Samorządowe kolegia odwoławcze (SKO):

Od 1980 roku administracja publiczna w Polsce jest zupełnie inna.

23.03.2006

Wcześniej NSA miał większy wpływ na SKO, mogło ono zawiesić postępowanie i zwrócić się z pytaniem prawnym do NSA, teraz SKO mogą zwracać się do powiększonego składu NSA (7 osób), a odpowiedź na takie pytanie jest dla SKO wiążące - może być związane z konkretną sprawą lub abstrakcyjne.

NACZELNY SĄD ADMINISTRACYJNY

Uprawnionym do wniesienia skargi do NSA jest każdy, który ma w tym interes prawny po wyczerpaniu toku instancji, z wyłączeniem RPO i prokuratora generalnego, mogą oni wnosić skargę niezależnie - występują w interesie publicznym. Do NSA skargę może wnieść także organizacja społeczna, np. Liga Ochrony Przyrody. Skargę wnosi się w ciągu 30 dni od wydania ostatecznej decyzji (RPO oraz prokurator generalny - 6 miesięcy) będącej przedmiotem skargi. Organ ten ma wtedy możliwość ustosunkowania się powtórnego do sprawy. Skargi rozpatrywane są na rozprawie, jeżeli nie zachodzą okoliczności, które sprawiają, że muszą być rozpatrzone na posiedzeniu niejawnym. Skargi rozpatrywane są w składzie 3-osobowym. Orzeczenia NSA są prawomocne (jednoinstancyjne). Sprawy rozstrzyga się wyrokiem, co do naruszenia i skutków decyzji, NSA uchyla decyzję sprzeczną z prawem (charakter kasatoryjny). Od orzeczenia NSA można złożyć rewizję nadzwyczajną do Sądu Najwyższego.

Organizacja sądownictwa administracyjnego:

Zgodnie z ustawą z 25.07.2002 sądownictwo administracyjne jest dwuinstancyjne:

  1. NSA,

  2. wojewódzkie sądy odwoławcze.

Kwalifikacje sędziów sądów administracyjnych są podobne do ogólnych, wymaga się jednak dużego doświadczenia zawodowego, dlatego sędzia musi mieć ukończony 35 rok życia, a w przypadku NSA 40 rok życia.

W wojewódzkich sądach administracyjnych funkcjonują:

NSA dzieli się na 3 izby:

Pracami każdej z izb kierują prezesi.

Skład NSA:

Kancelaria prezesa NSA pomaga mu w sprawowaniu jego zadań.

Biuro orzecznictwa ma podobne znacznie jak odpowiednik w SN, nie zajmuje się procesem orzekania a orzecznictwem - monitoruje orzecznictwo, kieruje pytania prawne, składa się z 2 sędziów, służy ujednoliceniu orzecznictwa.

TRYBUNAŁ STANU

Powstaje pytanie czy wyżsi urzędnicy państwowi (np.: ministrowie), którzy w swym działaniu łamią prawo powinni być pociągani do odpowiedzialności.

W XIX w. w Polsce ponosili oni odpowiedzialność polityczną i konstytucyjną. Realizowana była przed wyższymi izbami parlamentu, tak jest do dzisiaj w wielkiej brytanii - Izba Lordów, czy w USA - Senat. W Europie kontynentalnej powstały specjalne trybunały (w Polsce konstytucja marcowa z 1921 r.) lub zaczęto takie uprawnienia przekazywać Sądom Najwyższym - Belgia lub Trybunałowi Konstytucyjnemu - Włochy, Niemcy. W okresie PRL TS nie istniał, został reaktywowany w 1982 r.

Trybunał Stanu zajmuje się odpowiedzialnością konstytucyjną za czyny popełniane przez najwyższych urzędników zakresie urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem w sposób zawiniony, umyślny lub nieumyślny naruszyli konstytucję.

TS realizuje również odpowiedzialność karną niektórych osób:

Najwyżsi urzędnicy, funkcjonariusze odpowiedzialni przed TS:

Sposób pociągania do odpowiedzialności tych osób:

Trybunał Stanu działa jak sąd karny. Postępowanie w sprawie jest jawne, postępowanie jest instancyjne (instancja pozioma - oskarżony odwołuje się do tego samego organu, ale o powiększonym składzie lub wyżej kwalifikowanym składzie):

Aktem oskarżenia jest uchwała Sejmu. Gdy w toku sprawy pojawią się przesłanki do poszerzenia aktu oskarżenia, uczynić taką zmianę może również jedynie Sejm.

Kary:

Jeżeli przed TS odpowiada prezydent lub członkowie RM w postępowaniu karnym sankcja również pochodzi z kodeksu karnego.

W przypadku postępowania o odpowiedzialność konstytucyjną nie ma opisanych deliktów jak w kodeksie karnym np. zabójstwo, kradzież etc., również sama Konstytucja nie przewiduje kar za jej naruszenie. Ustawa o TS wprowadziła katalog sankcji:

Kary te stosuje się na okres od 2 do 10 lat, możliwe również jest przeprowadzenie postępowania przed TS, ustalenie winy oskarżonego, ale nie nałożenie na niego żadnej kary - np.: w przypadku czynów o znikomej szkodliwości.

Pojawiają się stanowiska, iż sankcje przewidziane przez TS są zbyt łagodne. Należy pamiętać jednak, że TS kontroluje aktualną władzę, a za złamanie postanowień Konstytucji może on złożyć urzędnika ze stanowiska. Kary te mają charakter symboliczny oraz zabezpieczający.

30.03.2006

Istnieje możliwość kontrolowania przez sądy jakości prawa.

Hierarchiczność źródeł prawa umożliwia kontrolę zgodności aktów hierarchicznie wyższych z aktami hierarchicznie niższymi.

Rodzaje kontroli legalności aktów prawnych:

Charakter kontroli:

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Przymiotnik ,,konstytucyjny” wiąże się z faktem, że Trybunał bada konstytucyjność ustaw, czyli zgodność ustaw z konstytucją. Ponadto Trybunał bada zgodność aktu niższego rzędu z aktami wyższego rzędu oraz ustawami. Bada się tylko akty organów centralnych państwa.

Szczególne zadanie Trybunału Konstytucyjnego występuje w przypadku badania zgodności ustaw z konstytucją - Trybunał hamuje władzę wykonawczą i władzę ustawodawczą. Autorytet Trybunału Konstytucyjnego stanowi powściąg wobec władzy ustawodawczej, podczas gdy sprawność władzy sądowniczej zależy od władzy wykonawczej. Czyli z jednej strony sądy zależą od władzy ustawodawczej i wykonawczej, ale z drugiej strony maja autorytet, który hamuje te władze.

Do 1985 r. Trybunału Konstytucyjnego w Polsce nie było. Sędziowie podlegali tylko ustawom i konstytucji. 26.03.1982 r. wydano ustawę o zmianie konstytucji PRL, która wprowadziła Trybunał Stanu i Trybunał Konstytucyjny. Tego samego dnia weszła w życie ustawa o Trybunale Stanu, natomiast Trybunał Konstytucyjny nie mógł działać od razu bo nie wydano w stosunku do niego stosownej ustawy. Dopiero 29.04.1985 r. weszła w życie ustawa o Trybunale Konstytucyjnym, która wprowadzała zasadę podziału aktów prawnych na dwie grupy:

Zmiana nastąpiła wraz z nową ustawą o Trybunale Konstytucyjnym z 1.08.1997 r., w której odrzucono zasadę oceny orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego przez Parlament. Według nowej ustawy Trybunał Konstytucyjny uzyskał nowe uprawnienia w porównaniu do tych, które posiadał według starej ustawy. Jednak jedno uprawnienie utracił: dawniej Trybunał Konstytucyjny miał prawo legalnej wykładni ustaw. Była ona dokonywana dość często przez co Trybunał Konstytucyjny wchodził w sfery niezawisłości Sądu Najwyższego.

Uprawnienia Trybunału Konstytucyjnego:

  1. orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją,

  2. orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie.

Konstytucja dzieli umowy międzynarodowe na dwie grupy:

  1. badanie zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwa z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

  2. badanie skarg konstytucyjnych.

Te wszystkie działania wiążą się z badaniem zgodności aktów niższego rządu z aktami wyższego rzędu.

  1. badanie zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych. Działanie to zmierza do delegalizacji partii,

  2. rozpoznanie sporów kompetencyjnych występującymi pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa,

  3. (rozstrzyganie, na wniosek marszałka Sejmu, w sprawie stwierdzenia przeszkody sprawowania urzędu przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej).

Pierwsze cztery punkty to jest kontrola następcza. Ewentualnie prezydent może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o kontrolę uprzednią aktu, który prezydent ma podpisać. Jeżeli prezydent zwraca się do Trybunału Konstytucyjnego o kontrolę uprzednią nie korzysta z prawa veta, ale ma wątpliwości. Jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzeknie o zgodności, prezydent musi podpisać akt.

Uprawnieni do wystąpienia o kontrolę następczą do Trybunału Konstytucyjnego:

Skarga konstytucyjna - szczególna postać wniosku skierowanego do Trybunału Konstytucyjnego przez każdego, którego konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone. Skargę konstytucyjną można złożyć jednak dopiero po wyczerpaniu trybu instancyjnego.

Każdy sąd może postawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie w sprawie zgodności aktu prawnego z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową, umową międzynarodową lub ustawą jeżeli od odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy.

3 podstawowe składy, które rozpoznają sprawy w Trybunale Konstytucyjnym:

    1. pełny skład - co najmniej 9 sędziów: