Sciaga---Finanse-Publicze---wyklady-E.-DENEK---AE-Poznan, podstawy finansów przedsiębiorstwa


Czy istnieje we współczesnej gospodarce rynkowej potrzeba występowania sektora publicznego, z którego działalnością wiążą się finanse publiczne?

Odpowiedź na to pytanie wymaga nawiązania do podstawowego pojęcia jakim jest gospodarowanie.

Gospodarowanie - wiąże się z występowaniem rzadkich zasobów: ziemi, pracy i kapitału. Podaż tych zasobów jest ograniczona, należy więc je wykorzystywać, przekształcać w końcowe dobra i usługi oraz alokować, aby jak najlepiej zaspokoić potrzeby ludzkie.

Gospodarowanie odbywa się w ramach trzech sektorów:

-sektor prywatny

-sektor publiczny

-sektor non-profit

Sektor non-profit

W jakim zakresie podmioty tego sektor traktować jako podmioty sektora prywatnego a w jakim publicznego?

Sektor prywatny

producenci

Sektor publiczny

Z czego wynika potrzeba występowania sektora publicznego?

Z niedoskonałości rynku

Ujawniają się one w:

- zaspokajaniu potrzeb w zakresie dóbr i usług

- podziale dochodów

- osiąganiu stabilności w zatrudnieniu i cenach, a tym samym w kształtowaniu się cyklów koniunkturalnych

a) Dobra prywatne

Współcześnie ta grupa dóbr wymaga podziału rynkowego. Podział zależy od dochodów i preferencji ich nabywców.

b) Czyste dobra publiczne

Podmioty sektora publicznego decydują jakie dobra publiczne wytarzać, jaki ma być zakres produkcji i w jaki sposób dobra podzielić między poszczególne podmioty.

Zjawiska:

Zjawiska finansowe = zjawiska pieniężne charakteryzujące się przepływem środków pieniężnych

Pojęcie FINANSÓW:

  1. ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych

  2. proces gromadzenia i rozdziałów zasobów pieniężnych towarzyszący wytwarzaniu, podziałowi, wymianie dóbr i usług

Finanse obejmują zawsze zjawiska pieniężne, ale nie można utożsamiać pojęcia zjawisk pieniężnych z pojęciem zjawisk finansowych - pojęcie zjawisk pieniężnych jest szersze; nie wszystkie mają charakter przepływów pieniężnych.

Zjawiska zaliczane do finansowych są powiązane w różny sposób ze zjawiskami pieniężnymi oraz rzeczowymi (realnymi)→np. produkcja

Klasyfikacja zjawisk finansowych:

  1. układ przedmiotowy - wiąże się z gromadzeniem i rozchodowaniem zasobów pieniężnych jednostek gospodarczych

  2. układ podmiotowy - wiąże się z charakterem podmiotów gromadzących i wydatkujących zasoby pieniężne

układ przedmiotowy

a). Przychody (dochody) i wydatki ekwiwalentne (przepływy ekwiwalentne):

Przepływy ekwiwalentne charakteryzują się tym, że wydatki jednego podmiotu wiążą się ze wzajemnym świadczeniem w postaci dóbr lub pracy ze strony drugiego podmiotu, który uzyskuje z tego tytułu przychody (dochody). W warunkach gospodarki rynkowej przepływy te są w zasadzie kształtowane przez mechanizm rynkowy (czasami interweniuje państwo, JST, związki zawodowe).

b). Płatności transferowe (np. renty, emerytury, zasiłki, stypendia, podatki i opłaty na rzecz budżetu państwa i budżetów samorządowych) to przepływy pieniężne bez wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu, który otrzymuje środki pieniężne od innego podmiotu. Mają charakter redystrybucyjny - za ich pomocą koryguje się dochody i wydatki materialne i osobowe. Nie są regulowane przez mechanizm rynkowy, ale przez przepisy prawne.

c). Opłaty za usługi społeczne (np. oświatowe, zdrowotne, kulturalne - zaliczane do dóbr publicznych, nie regulowanych przez mechanizm rynkowy; mogą być bezpłatne lub częściowo płatne - wówczas odpłatność reguluje państwo lub samorząd terytorialny na takim poziomie, aby osoby o niskich dochodach mogły z tych usług korzystać) →czasami zaliczane do płatności transferowych.

d). Przychody i wydatki kredytowe i ubezpieczeniowe:

  1. kredytowe (rozpatrywane od strony kredytobiorcy):

Dla banku (kredytodawcy) kredyt to nie wydatek, ale emisja nowego pieniądza, a spłata kredytu to nie przychód, ale wycofanie pieniądza z obiegu.

  1. zjawiska finansowe związane z ubezpieczeniami (gospodarczymi) - ich specyfiką jest to, że wysokość składek oraz warunki wypłaty odszkodowań kształtują w znacznej mierze mechanizmy rynkowe, może jednak wystąpić także interwencja państwa (np. w formie wprowadzenia ubezpieczeń obowiązkowych).

układ podmiotowy

a). Finanse publiczne - przez to pojęcie rozumiemy gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych przez związki publicznoprawne rozumiane wężej lub szerzej (→jako: państwo, samorząd terytorialny, instytucje ubezpieczenia społecznego, fundacje mające charakter publiczny).

W ustawie z 1998 r. o finansach publicznych finanse sektora publicznego przedstawione zostały enumeratywnie - wymienia się instytucje wchodzące w skład sektora publicznego:

I -organy władzy publicznej

-organy administracji rządowej

-organy kontroli państwowej i ochrony prawa

-sądy i trybunały

-JST i ich organy

II -jednostki budżetowe

-zakłady budżetowe

-gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych

III fundusze celowe (parabudżetowe)

IV państwowe szkoły wyższe

V jednostki badawczo-rozwojowe

VI Samodzielne Publiczne Zakłady Opieki Zdrowotnej

VII państwowe i samorządowe instytucje kultury

VIII Zakład Ubezpieczeń Społecznych

IX Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nią fundusze

X Narodowy Fundusz Zdrowia

XI Polska Akademia Nauk

XII państwowe i samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw powołane do wykonywania zadań publicznych

b). Finanse przedsiębiorstw

c). Finanse banków i innych instytucji kredytowych

d). Finanse ubezpieczeń

e). Finanse gospodarstw domowych

Państwo jako związek publicznoprawny:

Charakterystyka segmentów finansów publicznych.

Fundusze wchodzące w skład finansów publicznych:

  1. budżet państwa

  2. budżety samorządów (terytorialnych, gospodarczych, zawodowych)

  3. fundusze celowe (parabudżetowe)

  4. fundusze ubezpieczeń społecznych (o ile nie wchodzą one w skład budżetów lub funduszy parabudżetowych)

  5. fundusze fundacji o charakterze publicznym

Budżet państwa - zestawienie przewidywanych(!) dochodów i wydatków państwa, podlegających periodycznej autoryzacji przez parlament.

Budżet państwa może oznaczać:

  1. plan finansowy państwa

  2. akt prawny

  3. fundusz.

Budżet państwa jest planem finansowym opracowywanym i wykonywanym przez rząd. Współcześnie obejmuje on dochody i wydatki przewidywane w okresie rocznym.

Budżet państwa jest ustawą budżetową jako akt prawny, którą można rozpatrywać w aspekcie prawnym oraz politycznym. Prawne znaczenie tej ustawy wyraża się w uprawnieniu rządu do pobierania dochodów oraz dokonywania wydatków, pod kontrolą uchwalającego budżet parlamentu, który wpływa na politykę rządu - aspekt polityczny. W trakcie wykonywania jest on również kontrolowany przez parlament, a po zakończeniu roku budżetowego, jeśli parlament zaakceptuje wykonanie budżetu, rząd uzyskuje absolutorium.

Budżet państwa - obejmując dochody i wydatki - jest funduszem:

a) o charakterze redystrybucyjnym

b) scentralizowanym (w dyspozycji organów władzy i administracji państwowej).

Budżety samorządów, najważniejszy jest budżet samorządu terytorialnego. Jest to związek publicznoprawny tworzony z mocy prawa. Rozpatrując go od strony podmiotowej odpowiadamy na pytanie kto wchodzi w skład tego związku, mianowicie społeczność danego terenu, czyli członkowie społeczności z mocy prawa. Społeczność tworząca samorząd terytorialny nie może podejmować wszystkich decyzji bezpośrednio, w tym celu wybiera organy samorządu terytorialnego, które maja ja reprezentować i w jej imieniu podejmować decyzje. Organy są wybierane w ramach demokratycznych wyborów. Społeczność lokalna podejmuje niekiedy decyzje w sposób bezpośredni - w drodze referendum.

Samorząd terytorialny powołany jest w celu: