1.Istota, ewolucje, uwarunkowania stosunków międzynarodowych.

Stosunki międzynarodowe to sfera stosunków społecznych. (Wielość i różnorodność terminu, bo ich autorzy zwracają uwagę na różne aspekty).

W ujęciu podmiotowym- Z.J. Pietraś: „stosunki międzynarodowe to transgeniczne (ponad granicami) interakcje (oddziaływanie na siebie, a nie działanie) podmiotów polityki w środowisku poliarchicznym”.

Kto uczestniczy w stosunkach międzynarodowych?

1.państwa

• mocarstwa globalne (uniwersalne)- Stany Zjednoczone (posiadają przewagę gospodarcza, technologiczna, militarną, atrakcyjne kulturowo, wolę polityczną)

• mocarstwa regionalne- Niemcy, Francja, Chiny, Indie, Brazylia ( te same wyróżniki, ale w skali regionu)

• mocarstwa sektorowe- mocarstwo w określonych płaszczyznach, np. Rosja, Japonia, Francja (mocarstwo kulturowe)

• państwa średnie- Polska (jest w stanie odgrywać pewną rolę na skali lokalnej)

• państwa małe- Litwa, Łotwa (w Europie do 10mln mieszkańców)

• mini państwa- (nie są w pełni samodzielne na arenie międzynarodowej, dobrowolnie przekazały innemu państwu prawo do działania na arenie międzynarodowej) Monako, San Marino, Lichtenstein.

• Państwa zbójeckie- „oś zła: Korea Płn., Irak, Iran” (określenia tego użył Bush, państwa które pomagają terroryzmowi międzynarodowemu)

• Państwa upadające- (formalnie są państwami, ale faktycznie przestały nimi być, bo nie ma oficjalnej władzy, czyli tam gdzie występują wojny domowe)

• Państwa wirtualne- (nie odbywa się tam żadna produkcja dóbr materialnych), np. Szwajcaria, Hongkong

Wspólne cechy tych wszystkich państw:

• Suwerenność-samowładność (niezależność od innych)

całowładność (na całym terytorium)

Państwa są sobie suwerennie równe!

• Terytorium

• Podmiotowość (jako podmiot) prawa międzynarodowego -składa się z dwóch zdolności:

Prawnej- zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego.

Do działania- zdolność do wywoływania skutków prawnych poprzez swoje działanie.

Posiada atrybuty:

• Zdolność traktatowa (do zawierania umów międzynarodowych)

• Zdolność legacji (do wysyłania swoich przedstawicieli i przyjmowania obcych obywateli dyplomatycznych)

• Prawo do zrzeszania się w organizacjach międzynarodowych

• Zdolność procesowa (do bycia stroną przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości (organ ONZ, rozstrzyga spory między państwami)

• Zdolność do ponoszenia odpowiedzialności za swoje działanie ( za naruszenie prawa międzynarodowego-delikt międzynarodowy)

pośrednia odpowiedzialność- ponosi za naruszenie prawa międzynarodowego przez jego obywateli, bądź cudzoziemców na jego terytorium

bezpośrednia odpowiedzialność- za działanie swoich organów

Odpowiedzialności można ponosić:

Polityczna- inne państwa zrywają z tym państwem stosunki społeczne, nałożenie sankcji, np. gospodarczej (embargo)

Materialna- restytucja (przywrócenie stanu sprzed deliktu), odszkodowania finansowe

Moralna- przeprosiny

2. Organizacje międzynarodowe- w których uczestniczą rządy państw, powstają w wyniku umowy międzynarodowej, działalność ich jest regulowana prawem międzynarodowym

ONZ, Rada Europy, NATO, OBWE, Grupa Wyszechradzka, CEFTA, NAFTA, OPEC, Unia Afrykańska, Liga Państw Arabskich, Organizacja Państw Amerykańskich, APEC- organizacja państw położonych na Pacyfiku, Rada Państwa Morza Bałtyckiego

Posiadają wtórną podmiotowość prawną (nadana przez państwa).

3. Uczestnicy pozapaństwowi, nieterytorialni, niesuwerenni:

• Organizacje pozarządowe (NGO)- w których uczestniczą osoby fizyczne bądź prawne (nieuczestniczą państwa) w oparciu o prawo wewnętrzne państwa na terenie, którego istnieją.

Międzynarodowy Czerwony Krzyż, Amnesty International, Green Peace, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, UEFA, FIFA, Stowarzyszenie Przyjaciół ONZ-tu, Transparent International (bada poziom korupcji w poszczególnych państwach) Lekarze bez Granic.

Ich główne osiągnięcia: Konwencja dotycząca zakazu min przeciwpiechotnych, Międzynarodowy Trybunał Karny.

• Kościoły i związki wyznaniowe

• Fundacje- Fundacja Sorosza, Loceferela, Forda, Batorego, Kościuszki

• Korporacje transnarodowe- McDonald, Coca-cola, General Motors

• Międzynarodowe zrzeszenie związków zawodowych

• Międzynarodówki partyjne

• Zorganizowana przestępczość (mafie, organizacje terrorystyczne)

Stosunki międzynarodowe to wzajemne oddziaływania wszystkich składników rzeczywistości międzynarodowych.

Cechy środowiska, w którym zachodzą stosunki:

• Poliarchiczne (rządy wielu)

• Zdecentralizowane

• Zorganizowane w ujęciu horyzontalnym (istnienie wielu, często niezależnych od siebie ośrodków decyzyjnych) Stanowi przeciwieństwo środowiska wewnątrz państwa.

• Nie ma jednego centralnego ośrodka sterowania

• Nie ma zjawiska władzy, możemy jedynie mówić o wpływie (zdolność jednego uczestnika do nakłaniania innego do określonego zachowania)

• Suwerenna równość państw (nie istnieje zasada podrzędności i nadrzędności)

• Istnieje prawo międzynarodowe (stanowione przez państwa dla państwa)

• Nie istnieje obowiązkowe sądownictwo (istnieje międzynarodowy trybunał sprawiedliwości ONZ, rozstrzyganie sporów międzynarodowych, które przekażą mu państwa oraz Trybunał Karny-sądzi zbrodnie wojenne i przeciwko ludzkości)

• Dosyć specyficzny system sankcji (maja charakter

• zorganizowany, np. te które na państwo nakładają organizacje międzynarodowe

• wyrównawcze

• sankcja przymusu bezpośredniego- o tym decyduje Rada Bezpieczeństwa ONZ

• niezorganizowane- spontaniczna reakcja społeczeństwa międzynarodowego ( nie kupuje produktów, nie jeździ do tego państwa)

• złożoność środowiska (występowanie i podejmowanie działań przez wiele i to bardzo różnorodnych podmiotów, poszerza się zakres podmiotowy i przedmiotowy)

• podlega nieustannej zmianie, dynamiczna

• specyficzny charakter procesów decyzyjnych (decyzje powstają w wyniku oddziaływania, co najmniej dwóch suwerennie równych ośrodków decyzyjnych, każda decyzja jest więc rodzajem kompromisu)

Zakres przedmiotowy stosunków międzynarodowych:

Tradycyjne płaszczyzny stosunków międzynarodowych:

• polityczna (oficjalne traktaty między państwami)

• militarna (wojna, sojusze wojskowe, kontrola zbrojeń)

• gospodarcza (krążenia kapitału, towarów, usług, technologii, siły roboczej)

Pozostałe:

• kulturowa (idee, wartości, wzory zachowań)

• społeczna (bezpośrednie transgeniczne kontakty międzyspołeczne)

• ekologiczna (przepływy zanieczyszczeń, dziura ozonowa, globalne zmiany ekologiczne, działania państw przeciwdziałające tym zmianom)

• naukowa

• edukacyjna

• sportowa

Ewolucja stosunków międzynarodowych:

1. przedwestfalski- do 1648 (pokój westfalski)

2. westfalski

3. późnowestfalski

1. przedwestfalski:

1. starożytność

Interakcje mające charakter podboju ziem bądź współpracy (wymiany dóbr). Powstały stosunki „dyplomatyczne”- instytucja wysłanników, przedstawiciele władców, którzy negocjowali pokój itp., był nietykalny (immunitet). Formy zorganizowania społeczeństwa:

• państwa-miasta w starożytnej Grecji, autonomiczne, ale utrzymywały między sobą stosunki, system ten był połączony kulturą językiem, religią (Ateny-Sparta-Korynt)

• istnienie wielkich imperiów starożytnych (rzymskie, chińskie, Aleksandra Macedońskiego). Nie istniały państwa we współczesnym tego słowa znaczeniu.

2. średniowiecze- cesarz i papież (właściwości świeckie i duchowe), struktury władzy opierały się na religii i władzy świeckiej: pozycja państwa była słaba, niesuwerenna.

1648 r.- pokój potwierdza istnienie niezależnych i równych sobie państw, obala idee uniwersalnej wspólnoty, zarządzanej przez papieża.

2. westfalski potwierdził istnienie niezależnych i równych sobie państw.

Pięć podstawowych cech:

1. formą organizacji wspólnot politycznych stało się scentralizowane państwo narodowe, a system międzynarodowy stał się systemem państwowo- centrycznym

2. eksponuje zasadę terytorialności

(państwa są przypisane do określonego terytorium, ma uprawnienia zwierzchnie do terytorium)

3. zasada suwerenności

(suwerenne i suwerenie równe,

wewnętrznie- wyłączność uprawnień dotyczącego własnego państwa,

zewnętrznie- niezależne od innych państw)

4. w roli spoiwa społeczności międzynarodowej zamiast więzów religijnych występuje prawo międzynarodowe

5. równowaga sił jako mechanizm regulujący funkcjonowanie środowiska międzynarodowego

System westfalski podlegał proliferacji (rozprzestrzenianiu się)

Odchodzenie od ścisłej państwowo-centrycznej struktury systemu międzynarodowego.

Ewolucji podlegają mechanizmy sterowania tym systemem- odchodzenie od systemu równowagi sił na rzecz rozwiązań kolektywistycznych.

3. system późnowestwalsk- ukształtowany zmianami, które powoduje proces globalizacji.

Czynniki kształtujące stosunki międzynarodowe:

Tradycyjne:

1. geopolityczne

2. ekonomiczne

3. militarne

4. demograficzne (etniczne, narodowościowe)

5. ideologiczne

6. kulturowe

7. etyczne

8. osobowościowe

1. geopolityczne- oddziaływanie czynników geograficznych na politykę (położenie państw, charakter geograficzny, terytorium, dostęp do morza, jakość gleb, klimat, zasób złóż) - teorie determinizmu geopolitycznego.

Teoria MacKindera, tzw. teoria „heartland”: dotyczyła szczególnej roli politycznej jaka ma do spełnienia Rosja. Europa i Azja jako Heartland. Kto panuje jak nimi to panuje w świecie (Rosja ma taką możliwość).

Później nawiązał do niej Z. Brzeziński w książce „Wielka szachownica”, którą jest Eurazja. Lata 90- po raz pierwszy nad Eurazją panuje mocarstwo, które nie leży na terenie Eurazji- /stany Zjednoczone. Wyróżniał graczy (państwa, które posiadają taki potencjał, które mogą wpływać na inne państwa- Rosja, Chiny, Indie, Niemcy, Francja) i sworzeń [państwo obrotowe] (nie mają dużego potencjału, ale poprzez położenie mogą zmieniać sytuacje geopolityczną- Ukraina, Turcja, Korea Płd., Azerbejdżan, Iran).

Wraz z rozwojem techniki rola czynnika geograficznego zmalała. Nie zmalał czynnik złóż surowców energetycznych!

2. Ekonomiczne- Zaawansowane technologie, tworzenie ugrupowań gospodarczych, produkcja, handel, przemieszczanie się kapitału i siły roboczej.

To jakie miejsce zajmuje państwo na arenie międzynarodowej zależy od jego siły ekonomicznej.

Państwa tworzą międzynarodowy ład ekonomiczny (Międzynarodowy Fundusz Walut, Międzynarodowy Bank Odbudowy) System oparty na dolarze, jego centrum stanowią państwa bogatej Północy, te najbardziej rozwinięte. (podział na bogatą Północ i biedne Południe)

3. Militarne- siła militarna stanowiła o realnej sile międzynarodowej. (przodują Stany Zjednoczone)Kiedyś liczyła się ilość (armii, sprzętu), a dziś- jakość (nowoczesne technologie i stopień wyszkolenia armii).

Zmienia się charakter wojny.

Jak pokonać dzisiaj wroga?

• niewidzialnie- niewykrywalne przez radar

• bezzałogowo- jak najmniejsze straty ludzi

• biologicznie i chemicznie

• humanitarnie- oszczędzanie życia przede wszystkim cywili, a tylko na ubezwłasnowolnieniu

Wynalezienie broni atomowej wpłynęło na stosunki międzynarodowe.

Państwa, które posiadały te broń były uznawane za mocarstwa (Stany Zjednoczone, Chiny, Rosja- w razie gdyby zostały zaatakowane są w stanie przeżyć i odpowiedzieć na atak, Wielka Brytania, Francja, Pakistan, Indie)

NPP (układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej) Po rozpadzie ZSRR, bo okazało się, że broń znajduje się w 4 państwach (Rosja, Kazachstan, Ukraina, Białoruś) Chcieli oddać Rosji broń, ale Ukraina zażądała czegoś w zamian. Za to, że Ukraina oddała broń Rosji zapłacili Amerykanie.

Dziś wojna czwartej generacji

Doktryna Busha- doktryna wojny prewencyjnej. Amerykanie mają prawo uznać na podstawie własnych domysłów i kryteriów, że jakieś państwo ewentualnie ma zagrozić bezpieczeństwu narodowemu.

Zmiany obecnie: wojna nie tylko między państwami, ale np. pomiędzy państwem a terrorystami.

1. Demograficzne- liczba ludności, wysokość przyrostu naturalnego, struktura wieku, struktura narodowościowa ludności.

Problem ludnościowy stał się problemem od drugiej połowy Xix. Problemem globalnym- bardzo duży wzrost ludności (Afryka, Azja- głównie Chiny i Indie, Ameryka Łacińska). W Europie ludność maleje.

Konsekwencje:

• Proces starzenia się społeczeństwa

• Proces migracji (z przeludnionych, biednych do wysokorozwiniętych- co niesie za sobą zderzenie kulturowe, wzrost ludności drugiej kategorii, politykę biorącą pod uwagę mniejszości)

1. Ideologiczny- wschodni- ideologia komunistyczna

- zachodni- ideologia liberalistyczna

Po zimnej wojnie politolog Fukuyama napisał artykuł pt. „koniec historii?”, w którym ogłosił, że upadek komunizmu być może oznacza upadek rozwoju ideologicznego czyli historii świata. Potem wycofał się z tej tezy (bo trudno sobie wyobrazić, aby nawet państwa islamskie przyjęły ideologie liberalno- demokratyczną).

2. Kulturowo-cywilizacyjny- położenie nacisku na tożsamość i grupy społeczne, na to jaki pogląd na Zycie wygłasza dana grupa społeczna.

Huntington w książce „Zderzenie cywilizacji” (przez cywilizacje rozumie kulturę, naukę i technikę, rozwój ekonomiczny i społeczny, historyczne ukształtowanie, wzorce społeczeństwa-wartości, normy, instytucje społeczne i polityczne. Najważniejsza dla tożsamości jest religia). Wyróżnia 8 cywilizacji:

1. Zachodu (Europa Zach. i Stany Zjednoczone)- oparte na Chrześcijaństwie, prawie rzymskim, w centrum stawia jednostkę!

2. Bizantyjska- głównym ośrodkiem jest Rosja (prawosławna)

3. islamska (Afryka Pół., Bliski Wschód, Azja Śr.)

4. chińska, konfucjańska (ośrodek to Chiny)

5. hinduistyczna (główny ośrodek to Indie)

6. japońska (tylko w Japonii)

7. latynoamerykańska

8. (potencjalna) afrykańska

W XXI w. Nie będziemy mieli do czynienia z wojnami między państwami cywilizacyjnymi a konflikt między grupami należącymi do różnych cywilizacji.

Największy będzie pomiędzy cywilizacją Zachodu a islamską. Obydwie cywilizacje mają charakter uniwersalny i misjonarski.

Państwa:

• Rozszczepione- takie, w którym duże grupy ludności należą do różnych cywilizacji. Grożą im liczne konflikty (np. Jugosławia, ZSRR, Ukraina, Sri Lanka)

• Na rozdrożu- takie, w których jest jedna dominująca cywilizacja, ale elita-przywódcy pragną, aby społeczeństwo zmieniło przynależność cywilizacyjną (Turcja)

1. Etyczny- wartości, normy

Szkoła realistyczna- wg której żadne normy nie mają wpływu na stosunki międzynarodowe.

Szkoła liberalistyczna- wg której normy regulują stosunki międzynarodowe.

2. Osobowościowy- rola i wpływ wielkich osobowości na stosunki międzynarodowościowe. (Hitler, Stalin, Reagan, Wałęsa, Ghandi, wielcy odkrywcy!)

Formy stosunków międzynarodowych:

Forma stosunków międzynarodowych stanowi obiektywnie istniejący sposób uzewnętrznienia się struktury tych stosunków oraz ich treści.

Do XVw.

1. misje specjalne konferencje międzynarodowe

| |

\/ \/

2. misje stałe organizacje międzynarodowe

1. od form doraźnych do form stałych (pierwszy kierunek ewolucji)

2. od form dwustronnych do wielostronnych (drugi kierunek ewolucji)

żadne z tych form nie zanikła, nadal istnieją!

2. Stosunki międzynarodowe jako dyscyplina naukowa.

Termin stosunki międzynarodowe pierwszy Ra zużyty w 1789r. (XVIII w.) przez J.Bentham`a na określenie stosunków między państwami. Początek stosunków międzynarodowych jako dyscypliny naukowej 1919r.- powołanie pierwszej katedry stosunków międzynarodowych w W. Brytanii.

Nauka- rozumie się na ogół działalność ludzi, której celem jest możliwie obiektywne poznanie rzeczywistości, a następnie kształtowanie jej na potrzeby człowieka.

Główny cel Stosunków Międzynarodowych to poznanie nauki o stosunkach międzynarodowych.

• Musi istnieć wyodrębniony obszar badawczy (wszystkie przepływy o charakterze badawczym)

• Muszą być teorie naukowe charakterystyczne dla danej dyscypliny

• Muszą być metody badania obszaru badawczego:

• Analiza- myślowy podział na elementy i ich badania

• Synteza- łączenie zbadanych cech, relacji czy właściwości

• Uogólnienie- ustalenie ogólnych cech i właściwości badanych przedziałów

• Analogi- wnioskowanie o podobieństwach zjawisk czy procesów

• Abstrahowanie- od badanego zjawiska analizujemy te wyróżnione cechy, elementy przy pominieciu pozostałych

• Indukcja- od szczegółu do ogółu

• Dedukcja- od ogółu do szczegółu

• Metoda historyczna- badanie przez pryzmat zjawisk, które już się wydarzyły

• Prawnicza- analizowanie aktów normatywnych

• Systemowa- badamy dany system z jego otoczeniem

• Behawioralna- analiza zachowań podmiotów stosunków międzynarodowych

• Analiza zawartości- analiza treści

• Decyzyjna- wyjaśnienie decyzji politycznych

• Obiektywne i subiektywne uwarunkowania w podjęciu danej decyzji

• Ośrodki decyzyjne-ich analiza

• Odtworzenie procesu decyzyjnego (racjonalny oraz kontekst emocjonalny)

• Analiza samej decyzji

• Implementacja decyzji

• Czynnikowa- wskazanie i hierarchizacja czynników kształtujących określone zjawiska międzynarodowe

• Symulacyjna- tworzenie modelu rzeczywistości międzynarodowej

• Muszą istnieć badacze i ośrodki badawcze, które zajmują się danym procesem badawczym i postrzegają siebie, że zajmują się tym samym przedmiotem badawczym. (prymat badawczy wiodą Stany Zjednoczone- Kreohone, Waltz, Nye, Deutsh, Huntington, Oquyama, Aron, Morgenthou, Kisslinger)

Poziomy analizy teorii stosunków międzynarodowych:

1. jednostki ludzkie i natura człowieka

2. państwo i jego system polityczny i ekonomiczny

3. poziom systemu międzynarodowego

(poszczególnie przypisują im najważniejszą rolę)

Kategoria:

1. Paradygmat- pogląd na świat, teoria lub grupa teorii majaca wspólną wizję świata oraz wspólny przedmiot badania. Jest systemem zamkniętym, ustanawia własne kategorie i własne kryteria oceny.

• Tradycyjny- idealizm i realizm

• Behawioralny

• Marksistowski

2. Szkoła- teorie związane z określonym miejscem. (np. angielska, lubelska)

3. Teoria- usestymatyzowany treściowo i formalnie zbiór warunków sformułowanych twierdzeń, które odnoszą się do funkcji i ewolucji stosunków międzynarodowych. Zawiera twierdzenia:

• Wyjaśniające

• Normatywne- określające pożądane kształty rzeczywistości

• Socjotechniczne- które definiują warunki skutecznego działania międzynarodowego

Sądy:

• Ontologiczne- dotyczące relacji miedzy systemem, jednostka a światem rzeczywistym

• Epistemologiczne- dotyczące sposobu zdobywania wiedzy

• Metodologiczne- dotyczące form wyjaśniania czy zrozumienia

Podejście:

• Behawiorystyczne- możemy wiedzieć na pewno tylko to, co zaobserwujemy i zmierzymy

• Strukturalne- koncentruje się na niemierzalnych strukturach, które jednak kształtują stosunki międzynarodowe w sposób możliwy do zaobserwowania i zmierzenia

• Ewolucyjne- łączy elementy powyższych podejść, ale koncentruje się na upływie czasu, zmianie struktur i zachowań państwa.

Systematyka stosunków międzynarodowych:

1. realizm, liberalizm (pluralizm), globalizm (marksizm lub strukturalizm)

realizm konflikt, polityka siły, anarchia systemu międzynarodowego

Analiza na poziomie państwa.

liberalizm współpraca, normy, instytucje międzynarodowe, współzależność

Analiza na poziomie państwa + innych społeczności.

Globalizm- Analiza na poziomie globalnocentrycznym.

2. pozytywizm, społeczny konstruktywizm, postpozytywizm

pozytywizm zdobywanie wiedzy naukowej dokonuje się na podstawie opisu obserwowalnych zjawisk

społeczny konstruktywizm rzeczywistość międzynarodowa jest konstrukcja społeczną złożoną z elementów materialnych oraz subiektywnych struktur i procesów

postpozytywizm przypisują ideom i językowi możliwość kształtowania świata materialnego. Uważają, że zmiana sposobu myślenia i komunikowania się może doprowadzić do zmiany stosunków międzynarodowych.

3. Wielkie Debaty o stosunkach międzynarodowych.

1. między utopijnym liberalizmem a realizmem

2. podejściami tradycyjnymi a behawioryzmem

3. neorealizmem i neoliberalizmem a neomarksizmem

4. rodząca się

Pierwsza debata.

utopijny liberalizmem- realizm

prekursor liberalizmu- Imannuel Kant (koncepcja wiecznego pokoju, stanu natury można przezwyciężyć przez zmianę ustroju państwa, świadomość społeczną i oparcie stosunków na określonych zasadach) Droga do pokoju prowadzi do wprowadzenia demokracji i ograniczenia przywódców państwa na arenie międzynarodowej.

Warunki wstępne:

• Zakaz zawierania tajnych traktatów- ważna jest szczerość.

• Warunek terytorialnej integralności- nie mieszanie się w sprawy wewnętrzne innych państw, zdelegalizowanie podboju i nabywania państw drogą spadku

• Rozbrojenie- zniesienie stałych armii.

Warunki końcowe:

• Posiadanie przez państwa ustroju demokratycznego

• Wolne republiki powinny tworzyć pokojowa federacje wolnych państw

• Wprowadzenie prawa kosmopolitycznego, tzn. który obowiązywałby zarówno państwa jak i jednostki.

Inni obok Kanta: J. Locke, A. Smith.

Twórca utopijnego liberalizmu- W. Wilson. W swoich 14 punktach wzywał do:

• odrzucenia tajnej dyplomacji- umowy poddane publicznej ocenie.

• Wolność handlu

• Wolność żeglugi na morzach

• Samostanowienie narodów

• Redukcja zbrojeń

• Upowszechnianie demokracji

• Stanowienie powszechnej organizacji międzynarodowej (Liga Narodów)

U podstaw utopijnego liberalizmu leżały dwie zasady przekonania:

1. instytucje międzynarodowe mogą sprzyjać współpracy pokojowej miedzy narodami

2. przekonanie o bardzo silnym związku miedzy liberalna demokracja a pokojem

państwa w polityce zagranicznej powinny kierować się zasadami moralnymi.

Podstawowe instrumenty utrzymywania pokoju na świecie:

• rozszerzenie demokracji

• prawo międzynarodowe

• funkcjonowanie opinii publicznej

• uniwersalna organizacja międzynarodowa

Realizm polityczny- najbardziej wpływowe podejście teoretyczne jeżeli chodzi o stosunki międzynarodowe. Szuka sposobu wyjaśnienia rzeczywistości taka jaka ona jest, a nie jaką chciałaby być.

Przemoc jest nieodłączną cecha rzeczywistości, systemu międzynarodowego.

Najlepiej zrozumiemy zjawiska międzynarodowe badając interesy i siłę państwa dlaczego wojny i konflikty pojawiają się niezależnie od miejsca, czasu i kultury?

Głównymi aktorami stosunków międzynarodowych są państwa. Zachowują się racjonalnie- wybierają najkorzystniejsze działania dla siebie. Państwo dąży w stosunkach międzynarodowych do zapewnienia bezpieczeństwa i uzyskania jak największej siły. Nie ma dobrych i złych państw, a słabe- silne. Wewnętrzna organizacja państwa nie ma wpływu na jego politykę zagraniczną.

Człowiek jest z natury zły i egoistyczny.

System międzynarodowy jest anarchiczny, a natura stosunków międzynarodowych nie wpływa na jego politykę zagraniczną.

Prekursorzy:

Tukidydes „Historia wojny peneloponeskiej”

• najważniejszy wpływ na politykę państwa ma struktura systemu międzynarodowego, która wymusza zdobywanie przewagi nad innymi, dążą do maksymalizacji swojej siły.

• Państwa są uszeregowane w hierarchii wg posiadanej siły, a w razie niejasności arbitrem jest wojna.

Machiavelli cel uświęca środki, sukces państwa zależy od przywódcy (lew-lis)

Moralność przywódców musi być podporządkowana racji stanu, utrzymanie potęgi państwa jest nadrzędne wobec zasad moralnych, skuteczność a nie moralność.

Hobbes „stan natury to stan wojny wszystkich ze wszystkimi”. Każdym działaniem człowieka kieruje:

• Chęć zapewnienia bezpieczeństwa

• Rządza zysku

• Chęć posiadania dobrej opinii

• Nieufność

• Rywalizacja

• Dążenie do sławy

W obawie ludzie zaczynają współpracować i tworzą suwerenne państwa. Dla człowieka stan natury jest przezwyciężany, dla państwa nie. Dlatego państwa pozostają w stanie ciągłej rywalizacji i konfliktu.

Realizm właściwy- twórca: Morgenthou.

Carr (brytyjski) w 1939r. „Kryzys dwudziestoletni”- krytyka utopijnego liberalizmu.

Niebezpiecznie jest opierać badania na pragnieniach. Obalił błędne założenie, że stosunki międzynarodowe mogą opierać się na harmonii i współpracy- istnieją głębokie konflikty interesów.

Nowy układ stosunków międzynarodowych może zostać ukształtowany przez rzeczywisty rozkład potęg, a nie moralność.

Morgenthou (Niemiec z USA) 6 zasad realizmu politycznego:

1. polityka rządza prawa obiektywne zakorzenione w ludzkiej naturze, która zasadniczo jest egocentryczna i egoistyczna. Prawa te są niezmienne i niezależne od naszych preferencji.

2. polityka stanowi autonomiczną sferę działania, nie można jej zatem sprowadzać do ekonomii czy moralności. Przywódcy państw powinni postępować zgodnie z wymogami mądrości politycznej. Kluczem do zrozumienia polityki międzynarodowej jest pojecie interesu definiowanego w kategoriach siły. To pojecie odsłania prawdziwe działania polityków i jednocześnie chroni przed dwoma popularnymi błędami dotyczącymi ustalania polityki zagranicznej państwa, czyli przed nadmiernym uwzględnianiem motywów polityków oraz ich preferencji ideologicznych. Gdy przywódcy będą się kierować kategoriami ideologicznymi to staną przed nieuchronnym wyborem między tym, co pożądane, a tym co aktualnie możliwe. W określeniu kierunku polityki zagranicznej nie ma miejsca na rozterki moralne czy etyczne, ponieważ działania i tak ogranicza relatywna siła państwa.

3. dbanie o własny interes jest cecha natury ludzkiej. Każdy człowiek jest zainteresowany przynajmniej własnym bezpieczeństwem i przetrwaniem. Polityka stanowi arenę wyrażania tych interesów, które prędzej czy później musza wejść w konflikt. Polityka międzynarodowa jest areną konfliktów państw.

4. uniwersalne zasady moralne nie kierują działaniami państwa choć zachowanie państwa ma implikacje moralne i etyczne. Zachowanie etyczne ocenia się pod kątem tego, czy jest zgodne z pewnym zbiorem zasad moralnych. Działania polityczne ocenia się pod kątem konsekwencji politycznych. Przywódca nie dysponuje taką sama swobodą czynienia rzeczy słusznych jak zwykły obywatel, ponieważ spoczywa na nim odpowiedzialność za bezpieczeństwo i dobrobyt obywateli. Powinien więc starać się czynić nie to co ogólnie najlepsze, ale to co najlepsze w danej sytuacji.

5. nie ma uniwersalnego zbioru zasad moralnych. Państwa nie mogą narzucać siłą swoich ideologii innym narodom. Takie działania zagraża bezpieczeństwu międzynarodowemu.

6. z intelektualnego punktu widzenia sfera polityczna jest niezależna od każdej innej sfery ludzkiej działalności.

Realiści

uważają, ze głównym aktorem w stosunkach jest państwo. ( nie ważne jest to, co w środku państwa, to nie ma wpływu na stosunki)

Poruszają się tylko po torach interesów, stykają się tylko zewnętrzną powierzchnią.

Państwa nie są sobie równe- istnieje hierarchia siły (najważniejsze- mocarstwa).

W stosunkach międzynarodowych system międzynarodowy jest anarchiczny.

Rdzeniem realizmu jest bezpieczeństwo narodowe i przetrwanie państwa. Każde państwo musi stać na straży swojego interesu- nie można polegać na innych państwach i innych rządach.

Wszystkie umowy międzynarodowe są tymczasowe i zależą jedynie od woli państwa.

Państwa działają racjonalne, albo skazują się na niepowodzenia

Jedynym sposobem względnego pokoju na świecie jest równowaga sił.

Druga debata (lata 50, XX w.)

Tradycjonaliści (idealiści realiści)- behawioryści (scjentyzm)

Behawioryści

decydencji poddani są oddziaływaniu różnych bodźców, które wpływają na ich oddziaływania.

Badania powinny mieć charakter naukowy.

Wszelkie zjawiska społeczne rządza się prawami, które mogą być odkryte za pomoca rozumu.

Istnieje możliwość odróżnienia faktów obiektywnych i wartości.

Badanie stosunków międzynarodowych ma na celu odkrycie faktów i regularności poddających się weryfikacji oraz ich analizie za pomocą metod naukowych.

Zarzucali tradycjonalistom:

• zbytnie koncentracje na analizie opisowej zjawisk

• używanie niejednoznacznych pojęć

• przyjmowanie założeń, które nie zostały empirycznie zweryfikowane

• mała zdolność wyjaśniająca wysuwane teorie

Nurty:

• teorie systemowe:

1. s. władzy (Kaplan)

2. s. cywilizacyjne (Modelski)

3. s. peryferyjne (Galtung)

• t. więzi (Roseau)

• t. pole (Wright)

System władzy Kaplana (lata 50-60).

Wyodrębnił 10 systemów władzy:

1. równowaga sił- państwa starają się nie dopuścić do tego, by wyrósł jakiś hegemon.

2. bardzo luźny system bipolarny

3. luźny system bipolarny- dwubiegunowy, w którym istnieją dwa bloki, ale tez istnieją państwa nie należące do żadnego z nich.

4. bipolarny system odprężenia- gdy w latach 70 dwa bloki zaczęły ze sobą rozmawiać.

5. bipolarny system niestabilnych bloków- gdy jeden z bloków tracił stabilność (o drugi obawiał się jego niestabilności)

6. ścisły system bipolarny- wszystkie państwa przynależą do jednego lub drugiego bloku, a bloki te maja ścisła strukturę wewnętrzną.

Hierarchiczny hegemoniczna (np. blok zachodni) imperialna

o o o

| / | \ / | \

o o -o -o o o o

|

o

7. system uniwersalny- wszystkie państwa są sobie równe (głos każdego państwa liczy się tak samo)

8. hierarchiczny- podporządkowania sobie (mocarstwa, państwa średnie, małe, mini państwa)

9. niepełnej proliferacji (rozprzestrzeniania się) broni atomowej- tylko kilka państw ją posiada

10. jednostronnego veta- wiele państw posiada broń nuklearna i poprzez szantaż ma możliwość zawetować wiele decyzji.

Systemy cywilizacyjne Modelskiego.

1. agraria

2. industria

Różnice między tymi systemami:

• stosunek do wojny 1. używają wojny

2. raczej nie używają

• mobilizacja zasobów (ludzkich i materialnych)

1. trudne, bo nie istnieje zróżnicowanie ról społecznych

2. łatwe, bo role społeczne są zróżnicowane

• władza

1. jedna osoba/elita- system autorytarny

2. system demokratyczny

• dostęp do kultury (edukacji)

1. dostęp ma tylko elita

2. masowy dostęp do kultury

• lojalność dla systemu

1. wymuszona

2. lojalność obywatela wobec demokratycznego państwa

Rigz- systemy pryzmatyczne.

1. monochromatyczny- funkcje są spełniane przez jedna strukturę

2. refrakcyjny- każdej funkcji odpowiada Ina struktura

3. pryzmatyczny- funkcje są realizowane w różny sposób

Teoria więzi- wraca uwagę na powiązanie uczestników stosunków międzynarodowych. Ich zachowanie jest zdeterminowane ich przynależnością do różnych systemów międzynarodowych. (system kaskadowych- narastających powiązań miedzy państwami)

Teoria pola- przestrzeń międzynarodowa jest 12- wymiarowa przestrzenią. Polem oddziaływujących na siebie czynników, określane przez czas i przestrzeń oraz współrzędne analityczne.

Współrzędne analityczne:

• współrzędne pola możliwości:

1. oś energii społecznej (od działań energicznych do letargu)

2. elastyczności (pełna elastyczność struktur decyzyjnych do ich sztywności)

3. współpracy (pełna współpraca do izolacji)

4. siły (mocarstwowość do słabości)

5. zasobów (pełni posiadania zasobów do braku zasobów)

6. postępu technicznego (od pełnego postępu technicznego do zacofania)

• współrzędne pola wartości:

1. oceny rzeczywistości (od obiektywnej do subiektywnej)

2. konkretności myślenia (od abstrakcji do doświadczenia)

3. celów działania ( od kontemplacji do manipulacji)

4. samoidentyfikacji (od podejrzliwości do tolerancji)

5. interpretacji interesów (od egoizmu do altruizmu)

6. stosunku do świata (stosunku negatywnego do pozytywnego)

Debata trzecia (lata 80, XX w.)

Neorealizm- neoliberalizm

1. neoliberalizm- w centrum analizy znajduje się jednostka i zbiorowości (państwo, organizacje, stowarzyszenia)

Pozytywna wizja natury ludzkiej.

Przekonanie, że stosunki międzynarodowe mogą opierać się na współpracy.

Przenoszenie wewnątrzpaństwowych kategorii politycznych do sfery stosunków międzynarodowych (krajowy wolny handel może mieć swój odpowiednik w gospodarce globalnej. Debata lokalna konferencja ONZ. Ochrona obywateli promowanie praw człowieka na świecie)

1. liberalizm socjologiczny- stosunki międzynarodowe to relacje ponadnarodowe. Wysoki poziom więzi społecznych ponadnarodowych prowadzi do stosunków pokojowych i do powstawania wspólnoty bezpieczeństwa.

Świat jako model pajęczyny.

2. liberalizm współzależności (Keohane i Nye)- Zawsze państwa dążyły do potęgi siła militarną, to kosztowało drogo, bardziej opłaca się handel i rozwój gospodarczy.

Dawniej podstawą potęgi było posiadanie terytorium i bogactw naturalnych, dziś- dostęp do informacji, wykwalifikowana siła robocza.

Dawniej „wysoka polityka” to bezpieczeństwo, dziś- te proporcje odwracają się, państwa coraz więcej uwagi poświęcają „niskiej polityce” dobrobytu. Stosunki międzynarodowe bardziej oparte są na współpracy.

Państwa będą równocześnie realizować swoje cele, a aktorzy pozarządowi będą zajmować się pozostałymi sprawami.

Źródło siły będą swoiste dla konkretnych działań

Wzrost znaczenia organizacji międzynarodowych.

3. liberalizm instytucjonalny- instytucje międzynarodowe sprzyjają współpracy między państwami oraz reżimy polityczne (zbiór zasad co do postępowania w konkretnej dziedzinie).

Instytucje przede wszystkim pomagają eliminować brak zaufania pomiędzy państwami oraz tworzą poczucie prawnego zobowiązania państw wobec ustalonych norm.

Zmniejszają koszty wzajemnych interakcji.

Dostarczają informacji.

Zapewniają przejrzystość działań państw.

4. liberalizm republikański- liberalne demokracje są bardzo pokojowe, bardziej skłonne do przestrzegania prawa niż inne systemy polityczne.

Rządy państw demokratycznych znajdują się pod kontrolą swoich obywateli.

Demokracje maja wspólne wartości moralne, co sprzyja ich współpracy.

Współpraca gospodarcza i współzależność.

Neoliberalizm- demokratyczne systemy polityczne i gospodarka rynkowa państw wymuszają współprace międzynarodową, pokój i rozwój międzynarodowy, ponieważ charakterystyczna dla tych systemów otwartość i transgeniczność eliminują poczucie zagrożenia oraz dylematy bezpieczeństwa i sprzyjają pozytywnej percepcji.

Współzależność interesów ekonomicznych i demokratyczny proces podejmowania decyzji zmniejszają występowanie sytuacji konfliktowych prowadzących do wojny.

Neorealistyczny- Waltz.

Dlaczego państwa prowadzą podobną politykę zagraniczna mimo, ze maja różne systemy i ideologie?

Odrzucają tezę, że na stan polityki międzynarodowej można wpływać poprzez wewnętrzne składniki państwa.

System nakłada pewne ograniczenia na państwa- siły systemowe ujednolicają zachowanie państw w polityce zagranicznej (względnie rozmieszczenie siły).

System międzynarodowy ma dokładnie określoną strukturę:

• zasada porządkująca system- anarchia.

Dylemat bezpieczeństwa jest wspólny dla wszystkich państw. Anarchia zmusza do wykonywania tych samych funkcji.

• Charakter jednostek składających się na system- taki sam, anarchiczność wymusza dyscyplinę.

Państwa różnią się pod względem możliwości, rozkład siły jest nierówny. Możliwości państw zależą od jego miejsca w systemie. Struktura systemu zmienia się przez wojny (głownie między mocarstwami).

	neoliberalistyczny	neorealistyczny
Podstawowa wartość	Dobrobyt	Bezpieczeństwo, potęga
Siła	Siła ekonomiczna, potencjał naukowy	Siła militarna
	Współzależność, globalizacja handlu, integracja	Suwerenność i integracja terytorialna
Sposób działania	Współpraca, kompromis, na drodze dyplomacji	Środki militarne do realizacji celów
		Państwo odgrywa główną rolę

4. Polityka zagraniczna państwa.

Polityka zagraniczna- rodzaj działania politycznego jednostronnego, skierowanego do środowiska międzynarodowego.

Proces formułowania i realizacji systemu celów, metod i środków wynikających z zewnętrznej funkcji państwa i odzwierciedlających interesy narodu.

Polityka skierowana na zewnątrz, do scentralizowanego środowiska. Szanse jej realizacji zależą od siły państwa ale i od interesów innych państw.

Instrumenty polityki zagranicznej:

1. dyplomatyczne

Dyplomacja- oficjalne działanie państwa na zewnątrz przez swoje stałe i czasowe organy, mająca na celu realizacje jego polityki zagranicznej w drodze prowadzenia rokowań i jego umów. (np. czasowe: misje specjalne, stałe: ambasady, przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych, konsulaty, uznanie międzynarodowe) uznanie może być

• de iure (pełne, bezwarunkowe)

• de facto (niepełne, warunkowe)

Kryterium uznania powinna być efektywność i stabilność władzy.

• Uznanie przedwczesne- kiedy to podstawowe kryterium nie zostało uznane.

• Nawiązanie stosunków dyplomatycznych- mogą być tylko nawiązane pomiędzy państwami, które wzajemnie się uznają.

• Uznanie wyraźne- wyraźna deklaracja.

• Sposób dorozumiany- nie ma wyraźnej deklaracji, ale nawiązują ze sobą stosunki dyplomatyczne.

Mogą manipulować stosunkami dyplomatycznymi:

• Ich rangą- mogą rangę obniżać, podwyższać. Zawiesić lub zerwać. Wezwać ambasadora na konsultacje.

Są trzy klasy:

1. ambasador, nuncjusz (ambasador Stolicy Apostolskiej)- akredytowani przy głowie państwa

2. poseł i minister pełnomocnik- też akredytowani przy głowie państwa (klasa oficjalna, nie występująca obecnie)

3. chargé d`affair

• misjami wysokiej rangi (szefów państw lub ministrów spraw zagranicznych)- składają sobie wizyty lub nie.

• Negocjacje, rokowania, mediacje, dobre usługi, konsultacje, perswazje, obietnice, groźby

• Protokołem dyplomatycznym (kwestia pierwszeństwa i ceremoniał wizyty)- podnoszą lub obniżają rangę wizyty. Protokół kreatywny- przystosowanie protokołu do celów politycznych.

2. ekonomiczne

3. militarne

4. kulturalne, ideologiczne (tzw. miękka siła państwa)

---