POBRZEŻA I POJEZIERZA

1) Pobrzeże szczecińskie:

- w północno zachodniej Polsce

- powierzchnia na terenie polski ok 8 tysięcy km².

- pobrzeże zajmuje terytoria wokół Zalewu Szczecińskiego ujścia Odry i Zatoki Pomorskiej

- NAJWAŻNIEJSZE MIASTA : Szczecin, Stargard Szczeciński, Świnoujście, Police, Goleniów, Gryfino

MEZOREGIONY:

• Uznam i Wolin, czyli wyspy dzielące Zalew Szczeciński od Zat. Pomorskiej

• Wybrzeże Trzebiatowskie ciągnie się wąskim pasem na północny- wschód od cieśniny Dzwiny do Kołobrzegu zajmując ok 290 km² powierzchni

• Równinę Wkrzańską (określaną również nazwą Równina Policka), znajduje się na zachód od Ujścia Odry do Zalewu Szczecińskiego, i na północ od wzgórz Szczecińskich po obu stronach granicy Polsko-niemieckiej

• Dolinę Dolnej Odry, zaczyna się po zmianie kierunki brzegu rzeki z pn-zachodniego na pn-wschodni, pod Cedynią i ciągnie po Zalew Szczeciński

• Równinę Goleniowską, rozciąga się na wschód od Jeziora Dąbie i Zalewu Szczecińskiego

• Wzniesienia Szczecińskie, znajdują się na lewym brzegu Odry

• Wzgórza Bukowe, są wałem spiętrzonych moren czołowych po wschodniej stronie Doliny Dolnej Odry

• Równinę Wełtyńską, jest falistą wysoczyną morenową na prawym brzegu Odry

• Równinę Pyrzycko-Stargardzką, jest zaklęsłością w której pływają rzeki Ina, Mała Ina i Płonia

• Równinę Nowogardzką na zachodzie styka się z Równiną Goleniowską i Pyrzycko Stargardzką, na północnym-wschodzie z Równiną Gryficką

• Równinę Gryficką, jest wysoczyną morenową położoną na wschód od cieśniny Dziwny, na południe od Wybrzeża Trzebiatowskiego, na północnym-wschód od Równiny Goleniowskiej , na północ od Równiny Nowogardzkiej.

PRZYKŁADY WALORÓW KRAJOZNAWCZYCH Z 1 GRUPY:

KAWCZA GÓRA nadmorskie wzniesienie o wysokości 61 m n.p.m. w Paśmie Wolińskim, na wyspie Wolin, nad Zatoką Pomorską, na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego.

Na zboczu wzniesienia, nad samym klifem znajduje się punkt widokowy o wysokości 56,9 m n.p.m.

Ok. 0,5 km na północny wschód znajduje się Biała Góra, a dalej za nią Gosań.

Nazwę Kawcza wprowadzono urzędowo w 1949 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Kaffee-Berg. Na jej szycie napotkamy 2 głazy, które są pamiątką po zjazdach leśników. Porasta ją okazała roślinność, m. in. las bukowy i bluszcz leśny.

JEZIORO DĄBIE jest jeziorem deltowy czyli jeziorem powstałym na obszarze delty rzecznej, powstające pomiędzy wałami brzegowymi odgałęzieniami rzeki. Zbiorniki płytkie, do 3-3,5m głębokości maksymalnej, o zaawansowanym procesie zarastania. Posiadają niskie i zabagnione brzegi. Jezioro Dąbie znajduje się Dolinie Dolnej Odry, w województwie zachodniopomorskim, w całości granicach Szczecina, osiedla Dąbie. Powierzchnia lustra wody obejmuje 54,08 km² co czyni go 4 największym jeziorem w Polsce pod wzgl powierzchni lustra wody,

WOLIŃSKI PARK NARODOWY położony w środkowo-zachodniej części wyspy Wolin, pomiędzy Zatoką Pomorską i Zalewem Szczecińskim. Powierzchnia parku wynosi 10 937 ha. Symbolem Parku jest bielik, którego żywe okazy można obejrzeć w wolierach 

obok Muzeum Przyrodniczego WPN. Utworzony został w 1960 r.[1] Wtedy zajmował obszar 4844 ha. Przez włączenie w 1996 r. do obszaru parku wód morskich i wód Zalewu Szczecińskiego oraz archipelagu przybrzeżnych wysp stał się pierwszym w Polsce parkiem morskim. Siedziba Dyrekcji Wolińskiego PN znajduje się w centrum Międzyzdrojów. Dominującym krajobrazem jest pasmo wzniesień moreny czołowej graniczące z morzem i zalewem (Pasmo Wolińskie i Pagórki Lubińsko-Wapnickie). Najwyższe aktywne klify osiągają wysokość 95 m. Abrazja klifowego wybrzeża corocznie przesuwa linię brzegu o około 80 cm

PRZYKŁADY WALORÓW KRAJOZNAWCZYCH Z GRUPY 2: Obiekty archeologiczne

- grodziska, pozostałości osad prehistorycznych

• Jezioro Zgniły grzyb- wczesnośredniowieczne grodzisko nad południowym brzegiem jeziora o tej samej nazwie. Jezioro Zgniły Grzyb leży na południowym krańcu Puszczy Bukowej. Powierzchnia jeziora to 9,66ha, największa długość 400 m i szerokość 190 m. Linia brzegowa o długości długości około 1km - słabo rozwinięta. Zbiornik posiada dopływ od strony Binowa i Wysokiej Gryfińskiej oraz ujście od południowego zachodu. Odpływ połączony jest z rzeką Krzekną a w jego pobliżu znajdują się ziemne pozostałości po dwóch wczesnośredniowiecznych grodziskach. Wielokrotnie, w czasie uprawy ziemi, znajdowano tutaj starą broń, a wiosną 1905 roku natrafiono na prehistoryczne urny, które niestety z powodu nieodpowiedniego postępowania uległy zniszczeniu. Z dawnej świetności grodu nie pozostało już nic, jedynie jeden kamień z wyrytym na nim Gryfem.

• Wzgórze Wisielców - rezerwat archeologiczny położony na południe od Wolina na wzniesieniach nad Dziwną z cmentarzyskiem kurhanowym z IX-X wieku. Cmentarzysko kurhanowe na Wzgórzu Wisielców, należy do grupy najstarszych wczesnośredniowiecznych nekropolii na Pomorzu Zachodnim. Jest unikalnym, po dziś zachowanym w sposób czytelny obiektem archeologicznym, który we wczesnym średniowieczu współtworzył rozległy zespół osadniczy Wolina. Zmarłych chowano tu w obrządku pogrzebowym ciałopalnym i szkieletowym.

PRZYKŁADY WALORÓW KRAJOZNAWCZYCH Z GRUPY 3: Zabytki architektury, budownictwa i urbanistki

- założenia miejskie

• Układ urbanistyczny z placem Orła Białego- plac na szczecińskim Starym Mieście, znany historycznie jako Rynek Koński (Roßmarkt), bowiem w jego połudnowo-zachodniej części już w średniowieczu, znajdował się młyn koński. Plac w XVIII wieku stał się najbardziej reprezentacyjnym miejscem w Szczecinie, czemu sprzyjało umiejscowienie wielu monumentalnych budowli (Pałac Joński, Pałac Pod Globusem, Pałac Klasycystyczny). Piękno Placu podkreślała również rzeźba Flory, która pierwotnie znajdowała się w obrębie Pałacu pod Globusem oraz Fontanna Orła Białego, od której pochodzi obecna nazwa Placu.

- budynki mieszkalne

• Kamienica Loitzów- jeden z najbardziej znanych i najcenniejszych zabytków Szczecina z epoki późnego gotyku, jeden z niewielu budynków dawnego budownictwa mieszczańskiego w mieście. Kamienicę budowano stopniowo w latach 1539-1547 na polecenie bankierskiego rodu Loitzów (mi.n. Hans II i Anna Loitz). Po bankructwie rodziny Loitzów i ich ucieczce do Polski w 1572 kamienicę przejęli Książęta pomorscy. Po upadku Księstwa pomorskiego dom w połowie XVII w. stał się siedzibą szwedzkiego radcy Rosenhandta.. Podczas II wojny światowej w roku 1944 w wyniku nalotu wnętrze kamienicy zostało doszczętnie wypalone. Odbudowano ją w 1955, od tego czasu mieści się tu Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych[1].

Cechy charakterystyczne budynku:

-bogata dekoracja maswerkowa nawiązującą do zdobień pobliskiego Zamku Książąt Pomorskich

-charakterystyczne, skośne okna na klatce schodowej - wieży

-wbudowana w elewację wschodnią płaskorzeźba "Nawrócenie św. Pawła". Płaskorzeźba pochodzi z połowy XVI w. i wykonana została w warsztacie Hansa Schencka - nadwornego rzeźbiarza elektora brandenburskiego Joachima II. Na ścianie budynku znajduje się kopia rzeźby - oryginał przechowywany jest w szczecińskim muzeum.

• Konkatedra Najświętszej Marii Panny, św. Jana Chrzciciela i św. Faustyny w Kamieniu Pomorskim - kościół parafii rzymskokatolickiej św. Ottona w Kamieniu Pomorskim. Historyczna katedra diecezji pomorskiej. W latach 1972-1992 świątynia pełniła funkcję konkatedry diecezji szczecińsko-kamieńskiej. Obecnie jest konkatedrą archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej. Katedrę ufundował w 1176 roku książę pomorski Kazimierz I w miejscu wcześniejszego drewnianego kościółka przygrodowego. Budowa świątyni związana była z przeniesieniem siedziby biskupów pomorskich z pobliskiego Wolina. Pierwotnie świątynia była wznoszona w stylu romańskim. W latach 1180-1210 wzniesiono część prezbiterium. Około 1250 roku zbudowano portal w transepciepołudniowym z rzeźbionymi archiwoltami i tympanonem przedstawiającym Adorację Baranka. Wybudowano także paradyz. W 1308 nieukończoną budowlę zniszczyły wojska brandenburskie. Po wznowieniu prac, budowę bazyliki kontynuowano w stylu gotyckim. Po 1310 roku wzniesiono krużganki po północnej stronie, a w latach1325-1350 nad skrzydłem wschodnim katedry dobudowano pomieszczenie gotyckie, w którym w późniejszych czasach mieścił się katedralny skarbiec. W 2005 roku konkatedra oraz sąsiadujący z nią zespół budynków rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zostały uznane za pomnik historii. Romańsko-gotycka, ceglana, trójnawowa bazylika z wirydarzem od strony północnej. Prezbiterium o cechach romańskich i wczesnogotyckich. Bogato udekorowana gotycka fasada południowa. Nad całością dominuje masywny neogotycki blok wieżowy z 1934 roku, zwieńczony czterospadowym hełmem, na szczycie którego ustawiony jest duży łaciński krzyż.

PRZYKŁADY WALORÓW KRAJOZNAWCZYCH Z GRUPY 4: Upamiętnione miejsca historyczne

• Bitwa pod Cedynią- została rozegrana 24 czerwca 972 roku między wojskami księcia Polan - Mieszka I a margrabiego Marchii Łużyckiej - Hodona, wspomaganego przez możnowładcę Zygfryda von Walbeck. Wyprawa była prywatnym przedsięwzięciem możnowładców niemieckich, niezgodnym z wcześniejszymi traktatami Mieszka z Ottonem I. Bitwa stanowiła jedyny większy epizod najazdu Hodona na Pomorze Zachodnie opanowane kilka lat wcześniej przez Polan.

•cmentarz Centralny - największy cmentarz w Polsce, trzeci co do wielkości w Europie i jeden z największych na świecie. Został założony w latach 1899-1900. Architektura cmentarza nawiązuje do nekropolii Friedhof Ohlsdorf w Hamburgu. Widać tu połączenie kilkunastu krajobrazów ogrodowych. Projektując cmentarz starano się maksymalnie upodobnić go do parku-ogrodu. Dużą część terenu nekropolii przeznaczono na zieleńce, zbiorniki wodne, żywopłoty, szerokie aleje obsadzane szpalerami dekoracyjnych drzew. rośnie tu około 415 gatunków i odmian drzew oraz krzewów.

•pomnik ofiar faszyzmu ziemi polickiej w Trzeszczynie koło Polic

PRZYKŁADY WALORÓW KRAJOZNAWCZYCH Z GRUPY 5: Zabytki techniczne

• Kolejka wąskotorowa - "Ciuchcia - Retro - Expres" wyjeżdza rano z Gryfic i przez cały dzień kursuje przez miejscowości: Trzęsacz, Rewal, Niechorze, Pogorzelica. Zabytkowy parowóz o romantycznym imieniu "PARYS". Ciuchcia jeździ od czerwca do września kilka razy dziennie,a zabytkowy parowóz Parys jeżdzi w każdą Niedzielę. Parowóz został wyprodukowany w 1950r w Pierwszej Fabryce Lokomotyw w Polsce, w Chrzanowie. Kolej porusza się po torach o szerokości 1000mm. Przejażdżka Nadmorską Koleją Wąskotorową to wielka atrakcja dla osób w każdym

• Kolejowa wieża wodna w Goleniowie- jeden z najmniej znanych zabytków miasta Goleniowa, wieża ciśnień powstała w 1912 z czerwonej cegły, z szachulcową głowicą, stoi w pobliżu dworca PKP w Goleniowie. Do dziś dostarcza wodę budynkom dworcowym.

PRZYKŁADY WALORÓW KRAJOZNAWCZYCH Z GRUPY 6. Muzea, archiwa, zbiory

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Na przestrzeni stuleci w Szczecinie kilkakrotnie powstawały kolekcje o ponadregionalnym znaczeniu, w większości jednak zostały one rozproszone w wyniku katastrof politycznych i militarnych. Tylko niewiele dzieł dotrwało do dziś w Szczecinie i znajduje się w zbiorach Muzeum. Jednak pamięć o dawnych kolekcjach w dużej mierze określa współczesne kierunki działalności Muzeum Narodowego w Szczecinie.

Utworzone 1 sierpnia 1945 polskie Muzeum Miejskie w Szczecinie przejęło pozostałości zbiorów dawnych muzeów niemieckich, w kolejnych latach stopniowo poszerzając je o nowe zabytki oraz tworząc cenne kolekcje własne. Jesienią 1947 Muzeum zyskało status placówki okręgowej i jako Muzeum Pomorza Zachodniego sprawowało opiekę merytoryczną nad muzeami zachodniopomorskimi. W 1970 w uznaniu ponadregionalnej wartości zbiorów zostało podniesione do rangi Muzeum Narodowego. 

PRZYKŁADY WALORÓW KRAJOZNAWCZYCH Z GRUPY 7. Obiekty i ośrodki kultury ludowej

Ruiny kościoła Trzęsaczu

Ruiny kościoła w Trzęsaczu to jedno z najbardziej fascynujących miejsc na Polskim Wybrzeżu.

W małej miejscowości, leżącej na 15 południku, stoi ostatnia ściana kościoła - zabytek na skalę europejską. Ten murowany gotycki kościół wzniesiono na najwyższym w okolicy wzgórzu w odległości ok. 1.800 m od morskiego brzegu. Przez stulecia Bałtyk przybliżał się do świątyni. W 1750 r. urwisko oddalone było o 50 m, a w 1850 już tylko 5 m. W 1874 roku kościół zamknięto.

Katastrofa nastąpiła w 1901 roku. Do morza runęła cała północna ściana. W 1917 r. fale zabrały absydę i odtąd co kilkanaście lat morze zabierało kolejny fragment murów. Dziś na urwisku pozostała już tylko południowa ściana.

Elektrownia Dolna Odra

W skład Zespołu Elektrowni Dolna Odra wchodzą: Elektrownia Dolna Odra w Nowym Czarnowie koło Gryfina oraz mieszczące się w Szczecinie: Elektrownia Pomorzany i Elektrownia Szczecin.

Podstawową działalnością Spółki jest wytwarzanie i obrót energią elektryczną oraz wytwarzanie ciepła.

Produkcja energii elektrycznej w 2007 roku osiągnęła wielkość 7,3 mln MWh, co stanowiło ok. 5% produkcji krajowej

Zespół Elektrowni Dolna Odra od wielu lat prowadzi politykę stałego podwyższania efektywności wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej poprzez proekologiczne modernizacje i inwestycje, a także konsekwentne doskonalenie procesów zarządzania i organizacji pracy.

Festiwal wikingów w Wolinie

Festiwal Słowian i Wikingów - cykliczna impreza plenerowa w formie archeologii eksperymentalnej. Odbywa się corocznie w pierwszy weekend sierpnia na wyspie Ostrów Recławski w Wolinie.

Festiwal Wikingów jest prawdopodobnie największą tego typu imprezą w tej części Europy. W roku 2008 ponad 1500 uczestników: wojowników, rzemieślników, odtwórców dawnych obrzędów i grup muzycznych z 21 państw - nie tylko Europy - prezentowało z zachowaniem historycznych realiów wszelkie aspekty życia Wikingów i Słowian, a wioskę wikingów odwiedziło 37 tysięcy turystów. Impreza jest także okazją do spotkań fascynatów nadbałtyckich kultur wczesnego średniowiecza.

Atrakcjami festiwalu na Wolinie są wielkie inscenizacje bitew wikingów i Słowian: zdobywanie grodu, palenie wioski, inscenizacje napadów i potyczek. Przedstawienia dawnych obrzędów: ślubu, pogrzebu - na podstawie wikińskich sag. Na wodzie rozgrywają się bitwy replik wikińskich i słowiańskich okrętów, wyścigi i turnieje np. wyścig po wiosłach, gdzie śmiałkowie muszą przebiec po rzędzie wioseł wystających z dulek okrętów. W trakcie trzech dni festiwalu Wikingowie, Słowianie, Bałtowie, Madziarzy, Rusini oraz wojowie i rzemieślnicy - odtwórcy postaci innych ludów - rozbijają w Wolinie repliki dawnych namiotów, strawę przygotowują korzystając ze średniowiecznych przepisów i produktów, rzemieślnicy lepią garnki a tkacze produkują materiał na ubrania, kowale kują żelazo a złotnicy ze srebra i brązu tworzą kopie wczesnośredniowiecznej biżuterii; szewcy szyją buty, a zbrojmistrze z drucianych kółek splatają kolczugi. W tym samym czasie po Dziwnie żeglują repliki wikińskich i słowiańskich okrętów i statków, czasami zdobionymi smoczymi zwieńczeniami dziobowych stew.

PRZYKŁADY WALORÓW KRAJOZNAWCZYCH Z GRUPY 8. obiekty współczesne

Port jachtowy- Wolin

port morski położony na wschodnim brzegu wyspy Wolin, nad cieśniną Dziwną.

W porcie Wolin dokonywane były przeładunki głównie zboża oraz okresowo elementów budowlanych i innych. Dla przeładunków zboża najkorzystniejszy jest istniejący elewator z nabrzeżem (obecnie wyłączone z eksploatacji). Dla nabrzeża Przeładunkowego Południowego - problem stanowi brak poprawnego rozwiązania komunikacyjnego.

Port znajduje się nad morskimi wodami wewnętrznymi. Granice portu zostały ustalone w 2010 roku[1]. Port morski został formalnie ustanowiony w 1963 roku[2].

Miejsca postoju w porcie są przydzielone następująco: przy nabrzeżu Północno-Zachodnim stoją barki, jednostki pasażerskie i jachty; przy nabrzeżu Postojowym Rybackim - łodzie rybackie, a przy nabrzeżu Przeładunkowym stoją doraźnie jednostki towarowe (barki).

Cieśniną Dziwną przechodzi morski tor wodny łączący Zalew Kamieński z Zalewem Szczecińskim. Natomiast przez Zalew Szczeciński przechodzi morski tor wodny łączący Szczecin ze Świnoujściem. Morski port rybacki w Wolinie ma stosunkowo dobre warunki naturalne i techniczne, aby stać się ośrodkiem żeglarstwa zalewowo-morskiego o zasięgu regionalnym i ponadregionalnym.

Port jachtowy w Świnoujściu

Port jest usytuowany w północnym obszarze cieśniny Świny, który łączy się z Zatoką Pomorską. Położony jest na wyspach Uznam i Wolin. Port zajmuje centralną część miasta Świnoujście, zarówno po jego wschodniej i zachodniej części.

Granice portu zostały określone w 2010 roku[2]. Z portu morskiego wyłączony jest obszar portu wojennego Świnoujście, który zajmuje Basen Węglowy i Basen Południowy.

Porty Świnoujście i Szczecin są najbliższymi dużymi portami morskimi dla Czech, Słowacji i wschodnich Niemiec, a w szczególności dla rejonu Berlina, Brandenburgii i Meklemburgii[3]. Znajdują się one na najkrótszej drodze łączącej Skandynawię ze środkową i południową Europą, oraz na morskim szlaku, który poprzez Bałtyk łączy Rosję i Finlandię z Europą Zachodnią.

Port Świnoujście i Port Szczecin są ze sobą ściśle związane gospodarczo tworząc zespół portów. Łączy je także jeden tor wodny przechodzący przez Zalew Szczeciński. Wszystkie duże statki morskie by dopłynąć do Szczecina, muszą przepłynąć przez port w Świnoujściu. Oba porty są zarządzane przez spółkę użyteczności publicznej - Zarząd Morskich Portów Szczecin i Świnoujście SA.

Porty w Szczecinie i w Świnoujściu tworzą jeden z największych na Bałtyku uniwersalny kompleks portowy, który odgrywa jedną z głównych ról w polskiej gospodarce morskiej[3].

W porcie Świnoujście mieści się wiele obiektów o dużym znaczeniu dla transportu morskiego m.in. Terminal Promowy Świnoujście, Morska Stocznia Remontowa. W porcie działa także spółka Port

Międzynarodowy Festiwal muzyki organowej

W Kamieniu Pomorskim trwa 48. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej. Kamieński festiwal to najstarsza tego typu impreza cykliczna na Pomorzu Zachodnim i druga, po Festiwalu Muzyki Organowej w Oliwie, w Polsce. Zainaugurowany 22 czerwca cykl potrwa aż do 31 sierpnia.

W programie 48. Festiwalu Muzyki Organowej i Kameralnej znajdziemy, oprócz kompozycji barokowych mistrzów, także pozycje polskich i zagranicznych kompozytorów współczesnych. Podczas letnich, piątkowych wieczorów prezentowane są więc utwory Bacha, Buxtehudego, Monteverdiego i Haendla.

Głównym bohaterem koncertów, obok napływających do małego nadmorskiego miasteczka artystów ze wszystkich stron świata, są barokowe organy katedralne z 1672 roku. Instrument ufundowany został w 1669 roku przez księcia Ernesta Bogusława de Croy, namiestnika Pomorza Środkowego i biskupa kamieńskiego.

Promenada gwiazd Międzyzdroje

Promenada Gwiazd w Międzyzdrojach, to jedyne miejsce, w którym możecie porównać swoją dłoń, z dłońmi gwiazd filmowych. Wszystko zaczęło się od Wakacyjnego Festiwalu Gwiazd, którego inicjatorem był Waldemara Dąbrowski. Pierwszy festiwal odbył się w 1996 roku i przyciągnął sporą rzeszę fanów kinematografii.

Od tej pory najbardziej zasłużeni polscy aktorzy odciskają swoje dłonie w pamiątkowych płytach. Cała aleja przypomina nam dobrze znane miejsca jak Holywoodzki Bulwar, na którym amerykańskie gwiazdy kina odciskają stopy oraz Sławną Aleję Gwiazd w Cannes. W Międzyzdrojach macie niepowtarzalną okazję zobaczyć odcisk dłoni Krystyny Jandy, Beaty Tyszkiewicz, Krzysztofa Zanussiego czy Jerzego Sthura.

2)Pobrzeże Koszalińskie:

Znajduje się na północy Polski i wchodzi w skład Pobrzeży Południowo Bałtyckich.(podprowincje). Rozciąga się od wybrzeża trzebiatowskiego i równiny gryfickiej na pobrzeżu szczecinskim po kępę swarzewską i kępę Pucką na Pobrzeżu Gdańskim. Dzieli się na 6 mezoregionów, czyli Wybrzeże Słowińskie, Równinę Białogardzką, Równinę Słupską, Wysoczyznę Damnicką, Wysoczyznę Żarnowiecką i Pradolinę Łeby i Redy. Zajmuje najdłuższy odcinek polskiego wybrzeża Bałtyku.

Cechy krajobrazu- Jest to najlepsza część wybrzeża, przystosowana do wypoczynku, pozbawiona dużych miast, portów i uciążliwego przemysłu. Na Pobrzeżu Koszalińskim rozciągają się najszersze plaże, otoczone wysokimi wałami wydmowymi. Zalesienie jest mniejsze niż na Pobrzeżu Szczecińskim. Główną atrakcją przyrodniczą jest Słowiński PN z największym w Polsce nagromadzeniem ruchomych wydm i przykładów ich niszczącej działalności. Linia brzegowa jest mało urozmaicona wykazując tylko lekkie wgięcie pomiędzy wałem pomorskim i wyniesieniem Łeby. Wewnątrz lądy występują liczne wzgórza morenowe np. Góra Chełmska, Rowokół a także meandrujące rzeki.

Walory Pobrzeża:

Rzeki: Parsęta, Wieprza i Słupia uchodzą bezpośrednio do morza. Jeziora zajmują łącznie około 1/6 regionu. Jezioro Łebsko zasilane jest przez rzękę Łebę, Gardno przez rzekę Łupawę, a Bukowo przez rzekę Grabową. Jezioro Łebsko, Sarbsko i Gardno są jeziorami przybrzeżnymi oddzielonymi od morza mierzejami.

Klif w Jarosławcu-  Znajduje się tu największy na całym wybrzeżu środkowym klif - ciągnie się na długości około 2 km, a jego wysokość dochodzi do 24 m. Na początku XX w. brzeg morski w Jarosławcu przesuwał się co roku w głąb lądu o około 0,5 m. Aby spowolnić ten proces, zbudowano ostrogi i ochronną opaskę betonową, a wzdłuż klifu rozmieszczono duże głazy i tzw. gwiazdobloki.

Słowiński Park Narodowy- został utworzony w 1967r. W 1977 zaliczono go do sieci Rezerwatów Biosfery. W 1979 UNESCO zaliczeło SPN do światowej sieci rezerwatów przyrody. Obejmuje unikatowe w Polsce ruchome wydmy. Dochodzące do wysokości 46m. Ponad połowę powierzchni parku zajmują wody jezior. Północny, pomorski pas obszaru stanowi mierzeja łebska prawie w całości zbudowana z wydm o bogatej i zmiennej konfiguracji. Cecha specyficzną Parku jest wielka dynamika siedlisk i roślinności uzależniona od procesów eolicznych oraz od zakresu wahań wód gruntowych. Ok 1/3 obszaru podlega ochronie ścisłej.

Na terenie Parku występuje nadmorski Bór sosnowy z Bażyną czarną i bór bagienny z wrzoścem.
Słowiński Park Narodowy jest jednym z 23 parków narodowych w Polsce i jednym z 2 parków nadmorskich. Został on utworzony dla zachowania w niezmienionym pięknie systemu jezior przymorskich, bagien, torfowisk, łąk, nadmorskich borów, i lasów, a przede wszystkim wydmowego pasa mierzei z unikatowymi w Europie wydmami ruchomymi. O randze i wartości przyrodniczej SPN świadczy fakt umieszczenia go w międzynarodowej sieci obszarów chronionych takich jak: HELCOMBSPA, Światowy Rezerwat Przyrody czy obszar wodno-błotny Ramsar. W 1977 roku SPN został objęty programem UNESCO MAB "Człowiek i Biosfera" Aktualnie Słowiński Park Narodowy to także Międzynarodowa Ostoja Ptaków, ustanowiona zgodnie z przyjętymi przez BirdLife International naukowymi kryteriami dotyczącymi składu gatunkowego i liczebności awifauny występującej na danym terenie. Ok 250 GATUNKÓW PTAKÓW

Mierzeja Łebska 1.1

Na terenie Parku występują wydmy pochodzące z różnych okresów, różniące się wyglądem i genezą. Współcześnie wędrujące wydmy to najmłodsze formy na Mierzei Łebskiej. O tym że były starsze świadczą fragmenty starych wydm pokrytych glebą, odsłaniane w obniżeniach międzywydmowych.

Jezioro Łebsko 1.3

Jezioro jest zbiornikiem słonawowodnym, jest największym jeziorem na pobrzeżu Koszalińskim i 3 w Polsce. Jezioro powstało poprzez podniesienie poziomu morza i zalanie łąk. Zasilane jest przez rzekę Łebę.Uchodzi bezpośrednio do morza.

Skansen muzeum wsi słowińskiej 6.3 kluki

Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach powstało z myślą ratowania kultury materialnej dawnej ludności kaszubskiej, zwanej Słowińcami. Położenie Muzeum w środku funkcjonującej małej, wiejskiej społeczności, w centrum Parku Narodowego dodaje mu autentyczności i podkreśla symbiozę z otaczającą go przyrodą.

Czarne Wesele - impreza otwierająca sezon turystyczny w Klukach odbywa się od 1995 roku. Działaniem najważniejszym jest kopanie torfu. Sprawność kopaczy i wygląd równiutkich kostek zawsze wzbudzają powszechny aplauz. Wielu spośród muzealnych gości nie zważając na możliwość pobrudzenia się, próbuje swych sił w kopaniu; wszyscy niemal chcą dotknąć a nawet powąchać kostkę torfu. Ale scenariusz imprezy jest znacznie bogatszy. W jej trakcie staramy się zaprezentować wszystko, co stanowiło o kształcie kultury Słowińców. Kryterium doboru poszczególnych pokazów stanowi ich waga dla niegdysiejszych mieszkańców tych ziem oraz powszechność występowania. Dlatego też w poszczególnych zagrodach skansenu odbywają się pokazy najważniejszych technik i codziennych zajęć słowińskiej wsi. Podmokłe, bagniste tereny, wśród których położone były słowińskie wsie, wpływały na wiele dziedzin życia ówczesnych mieszkańców. Determinowały codzienną dietę, sposoby budowania chałup, uprawy, rzemiosła. Czarne Wesele to także okazja do zrobienia zakupów. Na kiermaszu na terenie muzeum można kupić rzeźby ludowe, obrazy, hafty kaszubskie, wyroby z bursztynu i kamieni półszlachetnych, ceramikę Neclów, wyroby plecionkarskie i inne wyroby rękodzielnicze. A dla zgłodniałych jest cała łąka wypełniona punktami gastronomicznymi a w nich dużo dobrych rzeczy do wpierdalania. Impreza Czarne Wesele uzyskała wyróżnienie w konkursie Ministerstwa Kultury na Wydarzenie Muzealne Roku w 1997 roku a w 2000 jej twórcy uzyskali nominację do Pomorskiej Nagrody Artystycznej.

Stare chałupy i zagrody tętnią życiem w trakcie licznych imprez folklorystycznych odtwarzających dawną kulturę, czas minionej epoki.

Święta góra słowińców 2.5

Magiczna góra, na szczycie której przebiegają ważne linie energetyczne ziemi od początku pełniła funkcję nawigacyjną. Każdej nocy na jej szczycie rozpalano ognisko, które było punktem odniesienia dla żeglarzy. W czasach pogańskich tu właśnie czczono boga Swarożyca (pana słońca i ognia), a w czasach chrześcijańskich wybudowano na jej szczycie kaplicę Św. Mikołaja, do której corocznie przybywali pielgrzymi ze swoim prośbami. Współcześnie wielu mieszkańców opowiada, że hitlerowcy wydrążyli w górze tunele, w których podobno ukryli skradzione dobra, uciekając w pośpiechu przed Armią Radziecką. Obecnie na szczycie znajduje się wieża widokowa, z której rozpościera się widok na cały krajobraz

Głaz narzutowy "Trygław" - największy w Polsce i jeden z największych w Europie. Jego obwód wynosi 50 m., wysokość nad ziemią 3,8 m., pod ziemią ukryte jest jeszcze ponad 4m.głazu. waży ok. 200 ton. Jest ogromny - podobno jeden z książąt Pomorza Zachodniego wjechał na niego karocą zaprzężoną w cztery konie i zawrócił nią. Przywędrował on do nas niesiony przez lądolód ze Skandynawii podczas jednego ze zlodowaceń.

Koszalin ??

Pałac Młynarza i młyn z XIX w. - Akt lokacyjny miasta Koszalina z 1266 zawiera wzmiankę o prawie do budowy pierwszego młyna wodnego. Młyn ten przetrwał do wielkiego pożaru w 1601 r. Do XIX w. obiekt wielokrotnie rozbudowywano i modernizowano. W latach 1838-1842 zbudowano nowy młyn, który wyposażono w amerykańskie urządzenia techniczne i turbinę wodną (1878). W latach 1890 - 1897 do młyna dobudowano pałac młynarza, który po II wojnie światowej pełnił funkcje administracyjne dla Zakładów Zbożowych. Po remoncie i adaptacji na cele wystawowe od 1991 r. siedziba Muzeum w Koszalinie. 

Ptaki-Hasiora
Miała to być poetycka metafora o dzielnych polskich żołnierzach, którzy odbili tę ziemię i byli jej pierwszymi siewcami.

Niestety, w trakcie realizacji czasy się zmieniły. Kiedy zaczynał, gierkowska Polska Ludowa „rosła w siłę, a ludzie żyli dostatniej", gdy prace dobiegały końca, była to już Polska posierpniowa i solidarnościowa, a następnie Polska stanu wojennego. Zaczęły pojawiać się pytania o koszt pomnika i plotki o rzekomo 40-milionowym wynagrodzeniu twórcy (w rzeczywistości honorarium wyniosło 300 tys. zł przy ówczesnej średniej krajowej ok. 6 tys. zł). Pochłonięte solidarnościowymi strajkami i zbliżającą się konfrontacją władze nie miały głowy do zajmowania się pomnikiem. Gdy go wreszcie uroczyście odsłonięto i zapłonął 16 października 1982 r. (w przeddzień święta Ludowego Wojska Polskiego), trwał stan wojenny. Społeczeństwo jednoznacznie odebrało tę uroczystość jako gloryfikację komunistycznej władzy i jego zbrojnego ramienia kojarzonego ze znienawidzoną Wojskową Radą Ocalenia Narodowego, którą zresztą Hasior publicznie poparł w telewizyjnym wystąpieniu. Od tego czasu Ptaki płonęły rzadko i zwykle przy okazji kolejnych rocznic 4 marca.

Kołobrzeg ??

Konkatedra Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kołobrzegu

Historia katedry sięga końca XIV wieku. Wtedy to rozpoczęto budowę, którą ukończono dopiero na początku wieku XV. kościół wielokrotnie przebudowywano. Ponoć niegdyś, wysoka na 74 metry katedra spełniała funkcję nawigacyjną lepiej nawet niż latarnia morska (oczywiście za dnia, kiedy niepotrzebne było dodatkowe oświetlenie). wewnątrz zachowało się ogromnej wartości zabytkowe wyposażenie - gotyckie tryptyki czy wspaniały żyrandol z początków XVI wieku.

Cmentarz Wojenny- Pierwszy, niewielki cmentarz wojenny powstał u stop latarni morskiej na wniosek sowieckich władz wojskowych. Było to miejsce spoczynku żołnierzy I Armii Wojska Polskiego oraz Armii Czerwonej poległych w walkach o Kołobrzeg. Dopiero w 1948 roku władze centralne zarządziły masową ekshumację zwłok z terenów miasta przenosząc ja na obecny cmentarz wojenny.

Pomnik Zaslubin Polski z Morzem- Pomnik ma formę modernistyczną i mieści się przy nadmorskim deptaku, który prowadzi od latarni morskiej do mola spacerowego w Kołobrzegu. Autorem projektu jest architekt Wiktor Tołkin.

Latarnia Morska- Latarnia znajduje się przy wejściu do portu, zbudowana na prawym brzegu Parsęty, przy początku falochronu ochraniającego wejście do portu. Ma wysokość 26 metrów. Zasięg światła wynosi 29,6 km. W podziemiach latarni morskiej znajduje się muzeum minerałów.

Do walorów Kołobrzegu można zaliczyć również port jachtowy, uzdrowisko, kąpielisko morskie, port morski i rybacki.

Darłowo ??

Gotycka Kaplica Sw.Gertrudy- Jedyny taki na całym Pomorzu kościół, perełka gotyku skandynawskiego. Wyglądem swym nawiązuje do Grobu Świętego. Najstarsza wzmianka o kaplicy Św. Gertrudy pochodzi z 1497 roku, kiedy to Darłowo nawiedziła największa w historii powódź, połączona z wywołaną falą sejsmiczną.

Muzeum Darłowo - Zamek Książąt Pomorskich-Muzeum mieści się w Zamku Książąt Pomorskich w Darłowie. jedyny w Polsce nadmorski gotycki zamek wybudowany na planie zbliżonym do kwadratu z wieżą wysokości 24 metrów. . Na zamku znajduje się również wystawa morska z wieloma wystawami tematycznymi, między innymi: kłusownictwo, wojenne okręty morskie, cykl życia łososia. Dodatkowo można zobaczyć zabytkowe meble, narzędzia tortur, kolekcję sztuki wschodniej (japońskie wazy i naczynia, okładka Koranu), historyczne foldery reklamowe miasta Darłowo oraz fotografie sprzed lat, a także dziewięciopolowy herb Księstwa Pomorskiego. W zamku znajduje się wypchany, dwugłowy cielaczek. W odrestaurowanej sali rycerskiej, zwanej również kaplicą zamkową, urządzono ekspozycję pomorskiej sztuki sakralnej.

Wyrzutnie

W drodze na ruchome wydmy, możemy zwiedzić ciekawą wystawę militarną. Podczas II wojny światowej znajdował się tutaj niemiecki poligon doświadczalny, gdzie testowano rakiety przeciwlotnicze Rheintochter ("Córka Renu") i rakiety balistyczne Rheinbote("Posłaniec Renu").

Zobaczyć możemy ciekawą ekspozycję dotyczącą wyrzutni rakiet - są tu pozostałości niemieckiego bunkra dowodzenia, fundamenty stacji radiolokacyjnych, fragmenty wystrzelonych rakiet, lej wyrzutni z widocznymi kanałami po chłodziwie, fundamenty stacji radiolokacyjnych RHAINGOLD i MANHEIM REISE, fundamenty hali montażowej służącej do konstrukcji rakiet przeciwlotniczych. W latach 1967-1974 - na terenie poligonu działała Stacja Sondażu Rakietowego, która testowała prototypy rakiet meteorologicznych

Słupsk- ?

Muzeum Pomorza Srodkowego- w Słupsku znane jest przede wszystkim dzięki największej na świecie kolekcji prac Stanisława Ignacego Witkiewicza - Witkacego, ale posiada także bogate zbiory związane z dynastią Gryfitów, historią, kulturą i materialnym dziedzictwem Pomorza oraz zbiory sztuki współczesnej

Baszta Czarownic- Budynek Bałtyckiej Galerii Sztuki Współczesnej - tzw. Baszta Czarownic - jeszcze pół wieku temu budził lęk. Kaszubi przechodzący obok niego pośpiesznie kreślili znak krzyża, by złe moce nie mogły ich dosięgnąć. Ponurą sławę baszta zawdzięczała swej historii. Trzykondygnacyjny budynek był elementem murów obronnych opasujących w XIV w. średniowieczny gród nad Słupią. Gdy w XVII w. baszta straciła znaczenie obronne, stała się więzieniem dla niewiast posądzonych o czary. Pierwszy słupski udokumentowany proces o czary odbył się w 1651 r., a jego ofiarami padły Scholastyka i Runga, dwórki księżnej wdowy - Anny de Croy. Do końca XVII w. spalono w Słupsku 18 kobiet. 

Sławno??

Brama Koszalińska w Sławnie- Jako pierwsza z dwóch gotyckich bram w Sławnie została zbudowana w murach miejskich Brama Koszalińska, położona na południe od rynku. Strzegła ona drogi wiodącej do Koszalina.

Brama Słupska- Wybudowana w 1458r i usytuowana na północ od rynku, w pobliżu mostu przez Moszczenicę. Budowana w stylu gotyckim, z cegły, na rzucie zbliżonym do kwadratu. Czterokondygnacyjna, elewacje zdobione blendami.

Białogard- kościół p.w. Narodzenia NMP

Gotycki z 1310 r. Jest to kościół orientowany, trójnawowa bazylika z trójbocznie zamknętym dwuprzęsłowym prezbiterium i przylegającą od zachodu czterokondygnacyjną wieżą na planie zbliżonym do kwadratu. Wnętrze nakryte sklepieniem gwiażdzistym czteroramiennym w nawie głównej.

LĘBORK - ??

Gotyckie mury obronne (XIV w.)

Gotyckie mury obronne, ceglane, zostały wzniesione w XIV w., obecnie zachowały się fragmenty: Baszta Bluszczowa , czworoboczna baszta narożna. 

Żarnowiec ??

Zespół klasztorny benedyktynek -Klasztor to dobrze zachowana budowla gotycka. W skład zabudowań wchodzą: kościół, skarbiec, biblioteka, kapitularz, sień wejściowa, refektarz, krużganki i ogród wewnętrzny.

Jednonawowy kościół klasztorny pochodzi z przełomu XIII i XVI wieku. We wnętrzu uwagę należy zwrócić na gwieździste sklepienia, kamienne figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Katarzyny, gotyckie płyty nagrobne, drewnianą Pietę z 1430 roku,

Wejherowo??

Muzeum piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko- Pomorskiej

Muzeum mieści się w Pałacu Przebendowskich, wzniesionym ok. 1800 roku, przebudowanym ok. 1850 roku. w stylu neogotyckim. Zbiory wejherowskiego Muzeum to bogata biblioteka, w której skład wchodzą najcenniejsze piśmiennicze zabytki kultury kaszubskiej, w tym pierwodruki i kolejne wydania kaszubskich utworów literackich, pierwsze opracowania naukowe w języku kaszubskim, tłumaczenia tekstów religijnych, kaszubskie czasopisma regionalne itd.

S43 Kalwaria Wejherowska - rozlokowany na morenowych wzgórzach kompleks 26 kapliczek zbudowanych w XVII wieku - to perła architektury sakralnej i jedno z najstarszych sanktuariów Męki Pańskiej w Polsce.

To miejsce jest też nazywane Kaszubską Jerozolimą. Choć nie potwierdzono tej informacji naukowo, mówi się, że odległości pomiędzy kapliczkami są równe poszczególnym etapom męczeńskiej drogi, jaką przebył Chrystus.

W Ustroniu Morskim możemy zobaczyć domy rybaków oraz popularne wśród turystów kąpielisko morskie.

W Łebie możemy zobaczyć charakterystyczną zabudowę willowo- wczasową kąpieliska morskiego, a ponadto port jachtowy oraz rybacki.

Ustka- ?

Latarnia morska- usytuowana jest tuż przy nadmorskim deptaku przy wejściu na portowe molo. Wysokość wieży - 19,5 m. W Ustce zobaczyć możemy zabudowę willowo- wczasową oraz port rybacki.

POBRZEŻE GDAŃSKIE

1.Jaskinia w Mechowie- Duża osobliwość geologiczna w skali Niżu Środkowoeuropejskiego, chroniona od 1955 roku jako pomnik przyrody nieożywionej. Kolumny z piaskowca.
Kaczorowiska- najgłebsza depresja
jezioro Drużno
PN-mierzeja wiślana- Wielbłądzi grzbiet koło Krycnicy morskiej, Kąty rybackie-miejsce lęgowe kormoranów i czapli siwej,
Nadmorski PK- rezerwat”przylądek Rozewie” z najdalej wysuniętym na północ częścią polski, fokarium.
3. Fortyfikacje rejonu umocnionego HEL
Barciany- zamek krzyżacki
Pasłęk- zamek krzyżacki (taj. Burszt. Komnaty)
Gdańsk- Fonntanna neptuna, złota brama
4. Westerplatte- Symbol wybuchu II wojny światowej, oraz polskiego oporu przeciw agresji niemieckiej
Pomnik Obrońców Helu
Gdański- podpisanie porozumienia gdańskiego i utworzenie solidarności
5. Gdask- Żuraw jest najstarszym zachowanym dźwigiem portowym w Europie dźwigu przeładunkowego, fortyfikacji obronnej i bramy miejskiej.
Sopot- molo
Żuławy wiślane- kanały i użadzenia meriolacyjne
6. Gdynia- muzeum Oceanograficzne i akwarium morskie ,marynarki wojennej, żaglowiec „dar pomorza”
Muzeum rybołówstwa hel
muzeum nadmorz. PK i biograficzne im. Gen. Józefa Hallera
7. Hel-drewniane domki rybackie

POJEZIERZE ZACHODNIPOMORSKIE
1. Cedyński PK- „rezerwat wrzosowiska Cedyńskie”” Celem ochrony jest zachowanie wzgórz pokrytych wrzosowiskami oraz stanowisk roślinności kserotermicznej
Drawski PK ,jezioro drawsko z wyspą Bielawą, dolina pięciu jezior.
PK Doliny Słupi
2.Grzybica-kręgi kamienne .kamiennym monumentem kultury ludów świata barbarzyńskiego z pierwszych wieków naszej ery i należą do skarbnicy zabytków o randze europejskiej
swięta góra Polanów sanktuarium pogańskie
3. Fortyfikacje wału pomorskiego- szczecinek
Bytów/śwdwin gotycki zamek
Stare drawsko- ruiny zamku piastowskiego
4.Góra Czcibora- Cedynia- brata Mieszka I, który w bitwie pod Cedynią dowodził jedną trzecią wojsk
5.skansen toboru kolejowego- Choszczno
most kolejowy z XIX wiekul
6.Dom Gutenberga -muzeum regionalne
8. Ińskie Lato filmowe
Żydowo- Ele.szczytowo pompowa


POJEZIERZE IŁAWSKIE

Pojezierze Iławskie pod względem przyrodniczym należy bez wątpienia do najciekawszych i najpiękniejszych regionów naszego kraju. Bogactwo tutejszej fauny i flory, ciekawa rzeźba terenu i bezmiar wód stanowią o dużej atrakcyjności tego miejsca.

Wyjątkowa malowniczość terenu położonego w zachodniej części Warmii i Mazur, między Wisłą, Osą, Drwęcą i Pasłęką, niewątpliwy urok i dostępność komunikacyjna sprawiły, że Pojezierze Iławskie stało się miejscem wymarzonego wypoczynku dla wielu turystów odwiedzających te strony. Przybywający z zachodu, północy czy południa, w tych okolicach po raz pierwszy stykają się z urokami krainy tysiąca jezior. Tu właśnie wita turystów jedno z największych jezior Polski - Jeziorak. Tędy przepływa niezwykle urokliwa rzeka Drwęca. Tu biegnie znaczna część Kanału Ostródzko-Elbląskiego.

POŁOŻENIE
Położenie Pojezierza Iławskiego wyznacza od zachodu dolina dolnej Wisły, od wschodu Pojezierza Mazurskie, od północy sąsiaduje z Pobrzeżem Gdańskim, od południa zaś z Pojezierzem Chełmińsko-Dobrzyńskim. Ze względu na atrakcje turystyczne i tradycje historyczne oraz kulturowe - utożsamia się je z terytorium administracyjnym powiatu iławskiego, jego pięcioma miastami: Iławą, Lubawą, Kisielicami, Suszem i Zalewem oraz prawie setką większych i mniejszych wsi. To właśnie tu, poza ciekawymi obiektami dawnej kultury mieszczańskiej i dworskiej, są też, pamiętające średniowiecze, obiekty sakralne oraz ruiny warowni i pałaców dawnej arystokracji pruskiej. Poj. Iławskie zajmuje zachodnia część woj. Warmińsko-mazurskiego i fragment woj. Pomorskiego. Jest to obszar o znacznym skupieniu jezior, zwłaszcza w okolicach Iławy i Ostródy. Od Iławy na północ rozciąga się najdłuższe w Polsce Jezioro Jeziorak ( 27km) o powierzchni ok. 35km² i głębokości 13m, a wraz z odnogą- Jezioro Płaskie- 41km² i 64km linii brzegowej.

System kanałów umożliwia żeglugę pasażerską i wędrówki kajakowe miedzy jeziorami oraz stwarza połączenie z Zalewem Wiślanym. Na trasie Jeziorak-Miłomłyn kanał przecina, między nasypami, położone niżej Jezioro Karnickie. Główną trasą żeglowną jest Kanał Elbląski, które przez wiele jezior (m.in. Drwęckie, Ruda Woda i Druzno) łączy Ostródę z Elblągiem ( dł. Drogi wodnej 81km) . Jest to najbardziej oryginalny kanał w Polsce i jedyny tego rodzaju w Europie, pokonujący prawie 100metrową różnicę wysokości miedzy Pojezierzem a Zalewem Wiślanym za pomocą 5ciu pochylni, na których statki są przewożone na szynach.

Poza wodami walor Poj. Iławskiego stanowią duże powierzchnie lasów, zwłaszcza na północ od Iławy i Ostródy, a w cz. Południowej tworzącej odrębną jednostkę fizyczno-geograficzną ( Garb Lubawski), także znaczne urzeźbienie terenu. Najwyższe wzniesie, Dylewska Góra, ma wysokość 312m n.p.m. W położonych tu miastach ( Iława, Morąg, Ostróda, Rabuty i Susz) zachowały się zabytki średniowieczne, niestety miasta te zostały silnie zniszczone w 1945r. Najbogatszy w zabytki jest Kwidzyn, leżący na skraju pojezierza. W sąsiedztwie pojezierza znajduje się pole słynnej Bitwy pod Grunwaldem w 1410r. Obok wsi Stębark wzniesiono Pomnik Zwycięstwa Grunwaldzkiego, amfiteatr i muzeum.
Zagospodarowanie turystyczne Pojezierza Iławskiego jest dobre, w gminach i miastach: Iława, Ostróda, Morąg i Miłomłyn znajduje się łącznie ok. 5tys miejsc noclegowych; najwięcej ośrodków zbudowały tu zakłady z Warszawy i Olsztyna. Poza Iławą i Ostródą duże skupienie obiektów wypoczynkowych znajduje się w Starych Jabłonkach nad Jeziorem Szeląg Wielki ( połączonym kanałem z Ostródą) i w Kretowinach nad jeziorem Narie koło Morąga.

JEZIORO JEZIORAK
Jezioro rynnowe położone w północno-wschodniej Polsce w obrębie Pojezierza Iławskiego. Jeziorak jest najdłuższym oraz szóstym pod względem powierzchni jeziorem w Polsce jego długość to 27km, powierzchnia 35km² i głębokość 13km.. W jego obrębie działa WOPR Iława. Na Jezioraku znajduje się wiele zatok, półwyspów i 16 wysp, a największe z nich to Wielki Ostrów (Wielka Żuława) i Wielki Bukowiec. Jezioro połączone jest z Kanałem Elbląskim. Brzegi jeziora są zalesione - północne wysokim drzewostanem, a południowe niskim. Nad Jeziorakiem leży miasto Iława.
Jezioro o nazwie Jeziorak jest również miejscem akcji książki: "Nowe przygody Pana Samochodzika", gdzie tytułowy bohater szuka skarbów zrabowanych podczas II wojny światowej.

DAWNY GRÓD PRUSÓW -CHOLIN- DOMNIEMANE MIEJSCE ŚMIERCI ŚW. WOJCIECHA
Miejsce: Święty Gaj
97r. 23 kwietnia z rąk Pogezan poniósł męczeńską śmierć niosąc Prusom Słowo Boże biskup praski Wojciech Sławnikowic. W opinii prof. Stanisława Mielczarskiego wydarzenie to miało miejsce koło nadgranicznego grodu Cholin (dziś między miejscowościami Święty Gaj i Kwietniewo) Kanonizowany w 999r. św. Wojciech jest pierwszym polskim świętym.

RUINY ZAMKU W SZYMBARKU
Zamek został wzniesiony przez kapitułę pomezańską w latach siedemdziesiątych XIV w. i był drugim co do świetności zamkiem po malborskim. Po sekularyzacji zakonu krzyżackiego stał się własnością rodu von Polentzów, którzy przebudowali go na rezydencję renesansową.
Zamek został spalony w 1945 r. przez wojska radzieckie. Dobrze zachowały się mury obwodowe z 10 basztami.   W listopadzie 1999 r. w ruinach zamku kręcono sceny do filmu „Król Olch” w reżyserii Volkera Schloendorffa. Koło Szymbarka znajduje się cmentarz rodziny von Finckenstein.

Sosnowa Aleja. Szymbark
Do ruin zamku przylega park, w którym wiele drzew stanowi pomnik przyrody. W starych dziuplastych drzewach liściastych bytuje rzadki w Polsce chrząszcz - pachnica. Owad ten, jako gatunek zagrożony wyginięciem, został  wpisany do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt.

Odchodząca od wsi Szymbark sosnowa aleja, licząca sobie dwieście lat, która w całości stanowi pomnik przyrody, nosi nazwę Alei Napoleona. Jak głosi miejscowy przekaz  tą aleją, podążał Napoleon w kierunku pałacu w Kamieńcu, w którym stacjonował przez dwa miesiące 1807 r.

Międzynarodowy Festiwal Jazzu Tradycyjnego „Złota Tarka”. Iława

Festiwal ma ponad 40 lat. Jego początki  sięgają roku 1965, kiedy Klub Jazzu Tradycyjnego - z Jerzym Bojanowskim na czele - działający przy najsłynniejszym warszawskim studenckim centrum kultury - "Stodoła" zaczął przyznawać nagrodę dla najlepszego polskiego zespołu jazzu tradycyjnego - nagroda nosiła nazwę: Złota Tarka. Przyznawano ją nie tylko w czasie stodolanych OLD JAZZ MEETING, ale także na wrocławskim festiwalu jazzowym "Jazz nad Odrą". W 1973 roku impreza przybrała formę samodzielnego festiwalu pod nazwą Old Jazz Meeting "Złota Tarka". Festiwal odbywa się co roku około 15 sierpnia i trwa 2-3 dni. Poświęcony jest jazzowi tradycyjnemu, lecz na niektórych jego edycjach pojawiały się gatunki muzyczne wyrosłe z tradycji jazzowej.

Kanał Elbląski

Żeglowna droga wodna na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Kanał bywa błędnie nazywany Kanałem Elbląsko-Ostródzkim lub Kanałem Ostródzko-Elbląskim. W 1978 fragment kanału został uznany za zabytek techniki, natomiast Rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 14 stycznia 2011 został uznany za pomnik historii. Kanał Elbląski w 2007 r. w plebiscycie „Rzeczpospolitej” został uznany za jeden z siedmiu cudów Polski.

Kanał Elbląski jest najdłuższym kanałem żeglownym w Polsce. Jego długość wynosi 84,2 km:

• odcinek jezioro Druzno - śluza Miłomłyn, długości 52,0 km

• odcinek Miłomłyn - Iława, długości 32,2 km

Całkowita długość kanału z odgałęzieniami wynosi 151,7 km. aczkolwiek można spotkać dane określające długość głównego szlaku wodnego na 127,5 km, a odnóg bocznych - na 65 km. Powiązana z Kanałem droga wodna Miłomłyn - Zalewo liczy 49,9 km.

Zamek-główna siedziba komturów krzyżackich (lista dziedzictwa UNESCO)- Malbork

Gotycka budowla wybudowana w latach 1274-1457 jest jedną z największych twierdz Europy średniowiecznej. Powierzchnia jaką zajmuje zamek malborski wynosi około 20ha. Składa się ona z trzech odrębnych członów: zamku niskiego, zamku średniego, zamku wysokiego. Budowla była siedzibą mistrzów Zakonu Krzyżackiego oraz stolicą Państwa Krzyżackiego w latach 1309-1457.

W latach 1457-1772 w twierdzy panowali wojewodowie malborscy. Zamkowe muzeum zostało utworzone w 1961 r., a w grudniu 1997 r. zamek został wpisany na listę UNESCO, czyli światowego dziedzictwa kulturowego. Podczas tych kilku stuleci zamek był zniszczony, odbudowany i przebudowywany. Budowla do dzisiejszego dnia doskonale została zachowana i stanowi ogromną atrakcję tej części Europy. Muzeum zamkowe otwarte jest dla zwiedzających od wtorku do niedzieli, natomiast tereny zamkowe możemy podziwiać siedem dni w tygodniu.

Ratusz w Malborku

Wzniesiony został w latach 1365-1380 w stylu gotyckim w miejscu wcześniejszej budowli. Rekonstruowany w końcu XV wieku i w roku 1901 przez Conrada Steinbrechta. Zbudowany na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny. Ma dwuspadowy dach z dwoma ozdobnymi szczytami i wieżyczkę pośrodku kalenicy. W wieżyczce znajdował się dzwon odlany w 1407 roku. W piwnicach przed wojną znajdowała się restauracja „Ratskeller” z izbą pamięci Hindenburga. Obecnie w ratuszu mieści się Miejski Dom Kultury "Ratusz".

Katedra św. Jana Ewangelisty w Kwidzynie (od 1993 konkatedra diecezji elbląskiej i siedziba kapituły kwidzyńskiej) - gotycki kościół z XIV wieku. Kościół jest budowlą gotycką, ceglaną, orientowaną. W 1945 niezniszczony kościół przejął zakon franciszkanów, opiekujący się nim do 1993, kiedy to dzięki staraniom prepozyta kapituły ks. Wojciecha Kruka rozpoczęto systematyczne prace remontowe i konserwatorskie.

MOLO NA JEZIORZE DRWĄCKIM-OSTRÓDA

Molo na jeziorze Drwęckim zostało zbudowane w kształcie litery L. Długość ramion wynosi 50 i 30 metrów. Znajduje się na nim niewielka altana. Po molo można spacerować bez opłat. Jest to największy śródlądowy obiekt tego typu w Polsce. Rozpościera się stąd piękna panorama na Ostródę. Często grane są tu koncerty. Jest to największy tego typu obiekt śródlądowy w Europie.

4) POJEZIERZE LITEWSKIE
cześć zachodznia - POJEZIERZE SUWALSKO-AUGUSTOWSKIE

- Pojezierze Litewskie (842.7) - region geograficzny na pograniczu Litwy, Rosji, Białorusi i Polski (jej południowo-zachodni skraj, polska część Pojezierza Litewskiego nosi też nazwę Pojezierza Suwalskiego), stanowiący część Pojezierzy Wschodniobałtyckich.
- Pojezierze Litewskie wznosi się do 282 m n.p.m., występują tu liczne jeziora i rzeki, najdłuższa rzeka Niemen, pojezierze jest znacznie zalesione.
- W skład Pojezierza Litewskiego na terenie Polski wchodzą: Puszcza Romincka, Pojezierze Zachodniosuwalskie, Pojezierze Wschodniosuwalskie i Równina Augustowska.
- Formy terenu powstały podczas trzech głównych faz ostatniego zlodowacenia.

1. Charakterystyczne formy rzeźby terenu:

Warunki naturalne Pojezierza Suwalskiego

Pojezierze Suwalskie znajduje się w północno - wschodniej części Polski i jest najdalej wysuniętym na wschód spośród trzech pojezierzy Polski. Stanowi ono wschodnia część Pojezierza Mazurskiego oraz jak podają niektóre źródła zajmuje południowo-zachodnią część Pojezierza Litewskiego.

Występujący na Pojezierzu Suwalskim krajobraz jest to typowy krajobraz młodoglacjalny. Charakteryzuje się on następującymi elementami rzeźby:

- strome i o znacznych wysokościach względnych pagóry oraz wzgórza moreny czołowej
- wysoczyzny moreny dennej urozmaicone kemami, drumlinami i ozami

- wąskie i o znacznych głębokościach rynny lodowcowe, które bardzo często wypełnione są wodami jezior

- rozległe, płaskie równiny sandrowe

- dość liczne i o zróżnicowanych kształtach zagłębienia bezodpływowe

- duża ilość głazów narzutowych.

Cechą klimatu pojezierza jest kontynentalizm, który przejawia się w następujących elementach:

- długa, dość mroźna zima, późno wkraczająca wiosna i wcześnie zaczynająca się jesień

- długo zalegająca pokrywa śnieżna i opadów głównie w okresie letnim

- okres wegetacji najkrótszy z całym kraju - trwa tylko 180-190 dni

- najniższa średnia roczna temperatura - 6 stopni

- wysokie roczne amplitudy temperatury powietrza - 23 stopnie

1. GOŁDAP

Piękna Góra: (w. punkt i ciąg widokowy)
- Do nadgranicznej Gołdapi najwięcej turystów przyjeżdża zimą. Przyciąga ich leżąca na południe od miasta Gołdapska Góra, zwana powszechnie Piękną Górą, na której znajdują się trasy narciarskie, tor saneczkowy oraz wyciągi.

Jezioro Gołdap: ( walor: woda powierzchniowa)

2. STAŃCZYKI: (W. zabytek techniki, obiekt transportu i komunikacji)

Zaprojektowana w 1907 r. linia kolejowa Botkuny-Żytkiejmy, która miała łączyć garnizony przy granicy prusko-rosyjskiej, przebiegała przez tereny poprzecinane licznymi dolinami i wąwozami. Dlatego też musiały tu powstać wiadukty, charakterystyczne zwykle dla terenów górskich. Najsłynniejsze z nich to wzorowane na rzymskich akweduktach obiekty w Stańczykach, Botkunach i Kiepojciach. W 1945 r. wojska radzieckie rozebrały tory kolejowe, więc obecnie są to mosty donikąd. Jeszcze do niedawna z najsmuklejszych wiaduktów o wysokości 36 m - w Stańczykach - można było skakać na bungee, jednak zakazano tego ze względu na stan techniczny obiektów

3. Suwalski Park Krajobrazowy

- Cisowa Góra -morena czołowa, głaz narzutowy

- J. Hańcza

Suwalski Park Krajobrazowy jest najstarszym takim parkiem w Polsce. Powstał w 1976 r., aby chronić młody krajobraz polodowcowy. Charakterystyczne jest tu znaczne zróżnicowanie terenu - między licznymi morenowymi wzgórzami leżą doliny wartkich rzek oraz jeziora o nieregularnej linii brzegowej.

Idylliczne widoki oraz opisane powyżej ukształtowanie terenu najlepiej obejrzeć z dwóch punktów widokowych na okolicę: Cisowej Góry (256 m n.p.m.), zwanej suwalską Fudżijamą - stożkowego wzniesienia będącego pozostałością moreny czołowej, oraz wzgórza koło Smolnik, na którym Andrzej Wajda kręcił scenę przemarszu wojsk do ekranizacji "Pana Tadeusza".

Chlubą parku jest najgłębsze w Polsce jezioro Hańcza. Dno tego polodowcowego, rynnowego zbiornika o niezwykle czystej wodzie, stromych brzegach i pokrytych głazami plażach opada na głębokość aż 108,5 m. Wędkarze powiadają, że żyją tu ponaddwumetrowe szczupaki.

5. Suwałki:

- Klasycystyczna zabudowa centrum miasta,

-muzeum okręgowe,

- muzeum Marii Konopnickiej,

- cmentarzysko Jaćwingów”

Suwałki to miasto z pogranicza kultur, z którego pochodziła Maria Konopnicka. Obecnie w domu narodzin poetki działa muzeum jej imienia

Na terenie miasta(Szwajcaria) znajduje się część rezerwatu archeologicznego "Cmentarzysko Jaćwingów". Chroni on las oraz umiejscowione w nim kurhany z II-V w. - groby z ułożonych warstwowo kamieni o średnicy od 6 do 21 m. Warto odnaleźć te najbardziej okazałe, będące

miejscem spoczynku władców, a niekiedy nawet... ich koni. Wielbiciele kultury średniowiecznej powinni tu przyjechać w czerwcu na Jaćwieski Festyn Archeologiczny.

Muzeum okregowe:
Muzeum Okręgowe w Suwałkach przygotowuje się do realizacji stałej wystawy historycznej poświęconej dziejom Suwałk

Klasyczna zabudowa centyrum miasta:

Zachowany do dziś układ przestrzenny historycznego śródmieścia Suwałk, został ukształtowany w pierwszej połowie XIX wieku i jest wynikiem prac regulacyjnych, które podjęto wkrótce po awansie miasta do rangi siedziby województwa augustowskiego. Z tego też okresu pochodzą najcenniejsze zabytki miejskiej architektury: neoklasycystyczna zabudowa ulicy Kościuszki oraz przylegające do niej otoczenie Parku im. Konstytucji 3 Maja. Wśród nich znajdują się obiekty architektury monumentalnej: świątynie, gmachy urzędów i obiektów użyteczności publicznej, których projektantami byli tak znani i cenieni architekci jak: Piotr Aigner, Antonio Corazzi, Henryk Marconi, czy budowniczy gubernialny Karol Majerski, ale także wiele ciekawych, przeważnie dwukondygnacyjnych kamienic mieszczańskich. Tutaj też, skupiają się budynki o najbogatszej historii, związane z ważnymi w historii miasta postaciami i wydarzeniami.

Równie ciekawie, choć nie tak imponująco, przedstawia się zabudowa bocznych ulic starej części miasta. Zachowały się tam pochodzące z przełomu XIX i XX stulecia oraz okresu międzywojennego, interesujące przykłady budownictwa małomiasteczkowego, także drewnianego. Na uwagę zasługują otaczające miasto, rozległe kompleksy koszarowe, których budowę rozpoczęto u schyłku XIX stulecia. Wśród suwalskich zabytków odnaleźć można również ślady świadczące o dawnej wielokulturowości Suwałk, m.in.: kościół ewangelicki przy ulicy Kościuszki, molennę staroobrzędowców przy ulicy Sejneńskiej, drewnianą cerkiew na cmentarzu prawosławnym oraz nekropolie: rzymskokatolicką, prawosławną, ewangelicką, żydowską oraz mahometańską. Do dnia dzisiejszego nie dotrwał jeden z najciekawszych architektonicznie i kulturowo obiektów miasta, wzniesiona w 1821 roku, murowana synagoga główna, która mieściła się przy skrzyżowaniu ulic Noniewicza i Waryńskiego.

6. PUŃSK:

- Izba Regionalna - zbiory etnograficzne i historyczna,

- Ośrodek kultury litewskie w Polsce

Puńsk założyli w XV w. mieszkańcy okolic Merecza i Puni. Na pamiątkę rodzinnych ziem pobliskie jezioro nazwali Punia, a od niego wzięła nazwę osada. Puńsk do dziś jest nieformalną stolicą Litwinów w Polsce. Mieszczą się tu szkoły z litewskim językiem nauczania, Dom Kultury Litewskiej, wydawane są czasopisma w języku litewskim oraz działają zespoły folklorystyczne. Świadectwem tych wciąż bardzo żywych tradycji są m.in. odbywające się w noc świętojańską zabawy, koncerty, biesiady i puszczanie wianków oraz skansen, w którym można obejrzeć zabudowania gospodarcze, studnię z żurawiem oraz XIX-wieczny dom zachowany razem z wystrojem wnętrza. Z kolei w Domu Kultury Litewskiej prezentowana jest kompletowana przez kilkadziesiąt lat przez Józefa Vainę kolekcja etnograficzna. Budzące najwięcej emocji eksponaty to: skrzynia posażna, kłódki otwierane tylko przez wtajemniczonych, liczące ponad 100 lat koryto na barszcz i srebrna moneta z czasów Zygmunta III. Warto zwrócić uwagę na miejscowe krzyże i świątki litewskie oraz tradycyjne kapliczki, z których dwie znajdują się przed XIX‑wiecznym kościołem Wniebowzięcia NMP.

7. SEJNY > 7 km Giby

Najważniejszym zabytkiem Sejn jest podominikański zespół klasztorny z XVII w. To właśnie tu, w bocznej kaplicy kościoła Nawiedzenia NMP znajduje się słynąca łaskami figura Matki Boskiej Sejneńskiej. Jest ona obiektem uwielbienia zarówno wiernych, jak i historyków sztuki - stanowi jedno z czterech zachowanych przedstawień typu Madonny szafkowej. Ponad metrowej wysokości figura otwiera się na boki, tworząc tryptyk z przedstawieniem Boga Ojca, trzymającego krucyfiks z ukrzyżowanym Jezusem, oraz Ducha Świętego pod postacią gołębicy. Jest to symbol potrójnych narodzin - w wieczności, w doczesności i w ludzkich sercach.

Sejny są miastem pogranicza kultur. Jest to - obok Puńska - jeden z ośrodków mniejszości litewskiej w Polsce. Świadectwem żydowskich tradycji miasteczka są dwie XIX‑wieczne synagogi. Jedna z nich mieści dom kultury, a w drugiej - tzw. Białej Synagodze - znajduje się ośrodek "Pogranicze - sztuk, kultur, narodów". Prowadzi on różnorodne projekty kulturalne, historyczne, artystyczne i etnograficzne. Każdy znajdzie tu coś dla siebie - na miejscu lub na www.pogranicze.sejny.pl.

8. AUGUSTÓW:

- Puszcz Augustowska,

- Kanał Augustowski,

- Dolina rzeki Czarnej Hańczy,
Puszcza Augustowska - duży kompleks leśny położony w województwie podlaskim oraz na Litwie i Białorusi. Powierzchnia całej puszczy wynosi ok. 160 tys. ha, z czego w granicach Polski znajduje się ponad 114 tys. ha. Na jej terenie znajduje się Wigierski Park Narodowy.Spis treści [ukryj]

Puszcza Augustowska leży na obszarze niemal płaskiego pola sandrowego, usypanego podczas postoju lądolodu skandynawskiego w okresie zlodowacenia bałtyckiego. Jedynym urozmaiceniem rzeźby terenu są wydmy.

9. Wigierski Park Narodowy

Wigierski Park Narodowy powstał dla ochrony krajobrazu polodowcowego jeziora Wigry o urozmaiconej linii brzegowej oraz lasów Puszczy Augustowskiej. Jednym z dominujących gatunków fauny oraz symbolem parku jest bóbr. Nazwa parku pochodzi od jeziora Wigry, które miano zawdzięcza swojemu kształtowi. Jaćwieskie słowo wingris oznaczało "kręty" i do dziś świetnie oddaje charakter linii brzegowej akwenu, urozmaiconej licznymi zatokami i półwyspami. Przez jezioro przepływa rzeka Czarna Hańcza, która łączy je z Kanałem Augustowskim, tworząc jeden z najbardziej malowniczych szlaków kajakowych. Część rzeki powyżej jeziora objęta została ochroną rezerwatową - znajdują się tam siedliska bobrów i kormoranów.

Tajemnice parku można również poznać w miejscowości Krzywe. Znajdują się tam siedziba dyrekcji parku oraz Centrum Informacji Turystycznej. Na zwiedzających czekają wystawy prezentujące przyrodę oraz walory kulturowe regionu. Warto poświęcić trochę czasu na przejście jednej ze ścieżek edukacyjnych i zapoznanie się z leśnymi siedliskami, torfowiskami i niewielkimi jeziorami - sucharami.

Jedną z najpopularniejszych atrakcji parku jest kolejka wąskotorowa, która niegdyś służyła do przewozu drewna, a obecnie zapewnia możliwość obejrzenia jeziora z okien wagoników oraz z wieży widokowej w miejscowości Bryzgiel. Miłośnicy wąskotorówek po przejechaniu 9‑kilometrowej trasy powinni zajrzeć też do Galerii Fotografii Kolejowej w Płocicznie-Tartaku.

Dolina rzeki Czarnej Hańczy-płynie w pradolinie meandrując pomiędzy tarasami i pagórkami ozów. Przepływa przez jezioro Hańcza.

Kanał Augustowski-zbudowamy w latach 1824-1838 o długości 102km w tym na terenie Polski znajduje się 80km. Na całej długości kanału znajduje się 18 śluz, które zbudowant zostały aby pokonać różnicę poziomów. Na niektórych śluzach zachowały się tablice z widniejąca data i nazwiskkiem kierownika budowy. Za realizację budowy odpowiedzialny był Ignacy Prądzyński.

Muzeum Historii Kanału-mieści się w drewnianym domku. Wystawa przedstawia historię budowy kanału oraz jej eksploatacji a także historię jego twórcy. Wyświetlany jest tam również film na temat kanału.

Suwalski Park Krajobrazowy-najstarszy park karjobtazowy w Polsce, załozóny został 12 stycznia 1976r.

Góra Cisowa (suwalska Fudżijama)-góra o wysokość 258 m.n.p.m jest symbolem suwalszczyzny. Nazwa (góra Cisowa) pochodzi od ogromnego cisa rosnącego niegdyś na jej szczycie. Wg.naukowców góra jest moreną czołową lodowca gdyż ma regularny kształt.

Góra Zankowa-wznosi się 45m nad otaczające je jeziora (Szurpiły, Tchliczysko, Jeglóweczek, Jeglówek). Na jej szczyscie powstało jedno z największych grodzisk-gród jaćwieskich.

Jezioro Hańcza-najgłębsze jezioro w Polsce-108,5m. Akwen w całości objęty jest ochroną. Nad jeziorem znajdują się kamieniste plaże oraz przybrzeżne szelfy typowe dla wybrzeży morskich. W jeziorze występują gatunki skorupiaków żyjących tylko w górskich jeziorach skandynawskich lub syberyjskich rzekach.

Rezerwat ,,Głazowisko Bachanowo"- znajduje się nad Czarną Hańczą. Rezerwat utworzono w 1972r na obszarze 0,98ha, który pokrywa ok 10tys. Głazów o średnicach 0,5-8m. Głazy naniesione zostały przez lodowiec ze skandynawi wraz z potężną ilościa gliny, która rozmyta została przez topniejący lodowiec.

Wodziłki-znajduje się tu najstarsza molenna staroobrzędowców na suwalszczyźnie. Staroobrzędowcy założyli osadę w 1778r z ponad 500 mieszkańców zostało tylko kilka gospodarstw skupionych głownie wokół molenny. Obecnie żyje tu tylko 10rodzin staroobrzędowców. Molenna-dom modlitwy bańe-niewielkie drewnianie łaźnie parowe z opalanymi drewnem kamiennymi piecami.

Sejny-zespół klasztorny Dominikanów-kompleks gmachów zespołu kościelno-klasztornego jest najcenniejszym zabytkiem tej miejscowości. 1760R-rozbudowa kościoła zwiastowania NMP w stylu barokowym. Do klasztoru przylega kościół, dzięki grubym murom i basztom otaczającym kompleks całość przypomina zamek. 1818r- świątynia stała się katedrą 1926r-kolegiatą 1973r-bazyliką. W kościele znajduje się najcenniejszy zabytek Figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem-jest to madonna szafkowa z ok 1400r, która w zależno,ści od otwarcia lub zamknięcia ukazuje inne przedstawienie ikonograficzne.

Puńsk-uznawany jest stolicą polskich Litwinów, którzy stanowią tutaj zdecydowaną większość mieszkańców. Ogranizowane są tu rożnego rodzaju imprezy przybliżające i propagujące kulturę litewska.

5) Pojezierze Mazurskie

W północno-wschodniej Polsce leży obszar wyróżniający się licznymi jeziorami, lasami i niezwykle urozmaiconą rzeźbą terenu. Jest to rozległy pas Pojezierzy Wschodniobałtyckich, wśród których największe jest Pojezierze Mazurskie, obejmujące jego zachodnią część. Malownicze krajobrazy tej krainy powstały w wyniku działalności lądolodu skandynawskiego. Jej szczególnie cennym walorem jest niemal naturalne, miejscami pierwotne środowisko przyrodnicze. Pojezierze Mazurskie rozciąga się pomiędzy Pojezierzem Iławskim na zachodzie a Pojezierzem Litewskim na wschodzie. Od północy ograniczone jest Niziną Staropruską, a od południa - Niziną Północnomazowiecką. Dzieli się na 7 mniejszych mezoregionów: Pojezierze Olsztyńskie, Pojezierze Mrągowskie, Krainę Wielkich Jezior Mazurskich, Krainę Węgorapy, Wzgórza Szeskie, Pojezierze Ełckie i Równinę Mazurską. Naj¬dalej na zachód wysunięte jest Pojezierze Olsztyńskie. Główne miasto to Olsztyn, przez który przepływa zmierzająca ku północy Łyna. Tworzy ona oś tego obszaru. W części południowej występuje większość jezior i lasów - Puszcza Nidzicka (Lasy Napiwodzkie) i Lasy Taborskie (Puszcza Ostródzka). Ku wschodowi Pojezierze Olsztyńskie przechodzi w Pojezierze Mrągowskie, które go rysem charakterystycznym jest południkowy przebieg rzek i jezior, wynikający ze specyficznego ukształtowania terenu (rynny polodowcowe). Kraina Wielkich Jezior Mazurskich to największy w Polsce system połączonych kanałami jezior, od Śniardw po Mamry, o wyrównanym poziomie zwierciadła wody (116 m n.p.m.) i łącznej powierzchni 302 km2. Najdalej wysu¬nięte na wschód jest Pojezierze Ełckie. W jego części środkowej znajdue się najwięcej, jezior, a na pozostałych terenach przeważają lasy - Puszcza Borecka. Północnym mezoregio-nem jest Kraina Węgorapy. Obszar ten obejmuje meandrującą swobodnie Węgorapę oraz towarzyszącą jej rzekę Gołdapę, kierujące się ku północy i wypływające poza granice kraju. Jezior nie ma tu prawie wcale, podobnie jak w najmniejszym mezoregionie Wzgórza Szeskie, gdzie skupiają się malownicze wzniesienia przekraczające 300 m n.p.m., w tym najwyższy punkt Pojezierza Mazurskiego - Szeska Góra (309 m n.p.m.). Równina Mazurska leży na południu Pojezierza Mazurskiego. Zdecydowaną większość jej obszaru porastają rozległe lasy, a zagłębienia we wschodniej części zajmują jeziora.

Ukształtowanie terenu

Krajobraz Pojezierza Mazurskiego został ukształtowany podczas ostatniego zlodowacenia. Ustępowanie lądolodu odbywało się w sposób wahadłowy. Wtedy powstały wały moren czołowych. Utworzyły one rozległe ciągi wzgórz o przebiegu równoleżnikowym. Równocześnie dzięki licznym rzekom wypływającym z topniejącego lądolodu na jego zapleczu usypywały się ogromnc, piaszczyste obszary sandrowe. Znajdują się one na południu (część Pojezierza Olsztyńskiego, cała Równina Mazurska) i są porośnięte lasami (Puszcza Piska). Podczas cofania się lodu odsłaniała się stopniowo morena denna - rozległa równina urozmaicona niewielkimi wzniesieniami i zagłębieniami. Jej typową cechą są liczne jeziora, torfowiska i bagna. Klasycznymi formami polodowcowymi występującymi powszechnie na Pojezierzu Mazurskim są ozy, kemy i drumliny. Ozy to silnie wydłużone wały o krętym przebiegu i falistej linii grzbietowej. Formy kemowe są krótsze i zwykle przyjmują postać nieregularnych pagórków. Drumliny stanowią eliptyczne, asymetryczne pagórki.

Klimat

Pojezierze Mazurskie jest najchłodniejszą (oprócz obszarów górskich) częścią kraju. Zimy są długie (średnio 110 dni) i ostre. Choć średnia temperatura stycznia wynosi -4°C, nierzadko słupek rtęci spada poniżej -20°C. Wiosna przychodzi późno, w połowie kwietnia, a jesień odchodzi z końcem października. Lato trwa zaledwie 70-80 dni; średnia temperatura lipca waha się od 16°C do 18°C. Na tę porę roku przypada najwięcej opadów, których ilość jest zależna od ukształtowania terenu. Najmniejsze występują w obniżeniach, największe - na Wzgórzach Szeskich (ok. 700 mm), a średnia roczna ich suma wynosi 550-600 mm.

1. Wieżyca - najwyższe wzgórze pasma morenowych Wzgórz Szymbarskich o wysokości 329 m n.p.m. położone w woj. pomorskim, w powiecie kartuskim, w gminie Stężyca.

Wierzchołek jest porośnięty lasem bukowym. Na szczycie wzgórza usadowiono platformę widokową - Kaszubska Wieża Widokowa im. Jana Pawła II. Najwyższe wzniesienie polskich pojezierzy oraz całego Niżu Polskiego (pomijając sztucznie usypaną Górę Kamieńską o wysokości 386 m n.p.m.).

Przez szczyt prowadzi turystyczny Szlak Wzgórz Szymbarskich.

Na Wieżycy znajduje się stok narciarski i wyciąg.

Szczyt Wieżycy wraz z wybranymi stokami jest od 1962 roku objęty rezerwatem krajobrazowym "Szczyt Wieżyca" o powierzchni 33,6 ha. Ochronie podlega głównie buczyna kwaśna.

Dylewska Góra

Wzgórza Dylewskie, znajdujące się nieopodal Ostródy, stanowią unikalny na Mazurach Zachodnich obszar, którego pofałdowany krajobraz bardziej przypomina Beskid Niski niż krainę słynącą z dużej ilości jezior. To tutaj znajduje się Dylewska Góra (312 m n.p.m) - najwyższe wzniesienie Warmii i Mazur, gdzie pokrywa śnieżna utrzymuje się najdłużej.

Na jej szczycie znajduje się przekaźnikowa stacja telewizyjna oraz 37-metrowa wieża obserwacyjna, z której rozciąga się rozległy widok na tereny leżące w promieniu ponad czterdziestu kilometrów.

Dylewska Góra i okolice to kompleks rekreacyjny na terenie Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich, niedaleko miejscowości Wysoka Wieś. Dylewska Góra znajdująca się w pobliżu Ostródy. Już sama wysokość- 312 m n.p.m, zapewnia doskonałe warunki do jazdy.

Dylewska Góra oferuje trasy o długości 350 i 500 m.

Śniardwy - największe jezioro w Polsce, w województwie warmińsko-mazurskim, w powiatach: mrągowskim i piskim, położone w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich, w dorzeczu Pisy. Lustro wody jest na wysokości 117 m n.p.m. W wielu miejscach płytkie dno jeziora usiane jest głazami narzutowymi, które kryją się tuż pod powierzchnią wody (20 do 30 cm pod lustrem wody) stwarzając zagrożenie w żegludze. Bogata ichtiofauna, urozmaicona rzeźba dna sprawia, iż Śniardwy są bardzo atrakcyjnym łowiskiem.

Jezioro Mamry - jest drugim co do wielkości akwenem wodnym w Polsce, ustępuje pod tym względem jedynie kompleksowi jezior Śniardwy. Jego powierzchnia całkowita wynosi 104 km kw. Ten ogromny obszar wody stanowiły niegdyś osobne akweny, które wskutek podnoszenia się poziomu wody połączyły się, tworząc jedną całość. W skład kompleksu wchodzą: Mamry Północne (Właściwe), Święcajty, Kirsajty, Dargin, Łabap, Jezioro Dobskie i Kisajno. Wody jezior od południa rozlewają się aż do samego Giżycka, a od strony północnej docierają aż pod Węgorzewo. Cały akwen urozmaicają 33 wyspy, które w większości są rezerwatami. Żegluga po Mamrach z pewnością dostarczy każdemu żeglarzowi niezapomnianych wrażeń.

Hańcza to najgłębsze i najbardziej urokliwe jezioro w Polsce i na całym Niżu Środkowoeuropejskim. Ze względu na niezwykłą przezroczystość i czystość wód jest ulubioną bazą wypadową płetwonurków.

Głębokość Hańczy sięga aż 108,5 metra. W lodowatej wodzie o chabrowym odcieniu żyją reliktowe gatunki fauny takie jak głowacz pręgopłetwy, sieja, sielawa, widłonogi oraz kilka gatunków skorupiaków ze Skandynawii.

Jezioro leżące na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego wyróżnia się kamienistymi plażami i stromą, obrysowaną lasem linią brzegową, którą urozmaicają malownicze zatoki i półwyspy.

Mazurski Park Krajobrazowy - park krajobrazowy położony w województwie warmińsko-mazurskim (na terenie gmin Piecki, Mrągowo, Świętajno, Ruciane-Nida, Mikołajki, Orzysz i Pisz) w powiatach mrągowskim, piskim i szczycieńskim. Jest to jeden z największych parków krajobrazowych w Polsce.

Został utworzony w grudniu 1977 roku (na podstawie uchwały Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z 1970 roku). Celem jego utworzenia było zachowanie wartości malowniczego, jeziornego krajobrazu polodowcowego, bogatej fauny i flory, a także wartości kulturowych i historycznych Polski północno-wschodniej. W regionie, w którym powstał Park ścierają się wpływy klimatu kontynentalnego i morskiego z czynnikami lokalnymi tworząc specyficzny mikroklimat.

Suwalski Park Krajobrazowy (SPK) jest najstarszym parkiem krajobrazowym w Polsce, utworzony 12 stycznia 1976 roku na mocy uchwały Nr III/14/76 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Suwałkach, celem ochrony unikatowego krajobrazu polodowcowego, szczególnych wartości przyrodniczych i geologicznych. Park położony jest na Pojezierzu Północnosuwalskim, które stanowi przykład krajobrazu polodowcowego z licznymi wzniesieniami morenowymi, wzniesieniami kemowymi, dolinami rzecznymi, nieckami jezior oraz głazowiskami.

Charakterystyczne miejsca w parku to: jezioro Hańcza, głazowisko Łopuchowskie, głazowisko Bachanowo, wiszące torfowisko znajdujące się nad zachodnim brzegiem jeziora Jaczno.

Wigierski Park Narodowy - jeden z największych parków narodowych w Polsce. Został powołany z dniem 1 stycznia 1989 r. Położony jest na północnym skraju Puszczy Augustowskiej, największego zwartego kompleksu leśnego na niżu Europy, który wraz z lasami na terytorium Litwy i Białorusi pokrywa obszar około 300 tysięcy hektarów.

Geograficznie Park leży w granicach Pojezierza Litewskiego i obejmuje fragmenty trzech mezoregionów: Pojezierza Zachodniosuwalskiego, Pojezierza Wschodniosuwalskiego i Równiny Augustowskiej. Prawie cały obszar Wigierskiego Parku Narodowego leży w środkowej części dorzecza rzeki Czarna Hańcza, dopływu Niemna.

3.

Wigry

-Barokowy zespół klasztoru Kamedułów

Zespół klasztorny pokamedulski, położony na naturalnym wzgórzu na półwyspie oblanym wodami jeziora Wigry, należy do najcenniejszych zabytków Suwalszczyzny. Miejsce położenia tego obiektu jest wyjątkowe i malowniczo prezentuje się wśród przyrody Wigierskiego Parku Narodowego. Nieczęsto zdarza się oglądać tak piękny obiekt niemal ze wszystkich stron żeglując po jeziorze.

- Parafia św. Jerzego w Kętrzynie - rzymskokatolicka parafia w Kętrzynie, należącym do dekanatu Kętrzyn I archidiecezji warmińskiej. Pierwotnie utworzona w XIV wieku. Zniesiona w czasie reformacji. Utworzona ponownie 1 czerwca 1954. Kościół parafialny jest budowlą gotycką wybudowaną w XVI wieku. Mieści się przy ulicy Zamkowej.

- Bazylika konkatedralna św. Jakuba w Olsztynie

W 1596 wieżę kościoła (w części drewnianą) zastąpiono nową. Utrzymana była, jak cały kościół, w stylu gotyckim. Miała 63 m wys. Kościół nie jest orientowany.

Ciekawostki

•W Kaplicy Wieczystej Adoracji[2] olsztyńskiej katedry znajduje się późnogotycki tryptyk wykonany przez nieznanego artystę na początku XVI w. W centrum ołtarza znajduje się Matka Boża z Dzieciątkiem na tle promienistej mandroli jako Niewiasta obleczona w Słońce i Księżyc pod jej stopami. Po lewej stronie NMP znajduje się św. Katarzyna[3], po prawej św. Kanut[4], królewicz duński. Pod figurami łacińskie słowa głoszą: Witaj Królowo, Matko Miłosierdzia. W skrzydłach bocznych tryptyku umieszczono figury Dwunastu Apostołów. Ołtarz nie należał do oryginalnego wyposażenia świątyni, trafił do Olsztyna na początku lat pięćdziesiątych XX w., dzięki biskupowi Tomaszowi Wilczyńskiemu, który sfinansował jego renowację.

•Latem odbywają się w niej Olsztyńskie Koncerty Organowe.

4.

-Zamek w Giżycku

Zamek prokuratorski został zbudowany przez zakon krzyżacki około połowy XIV wieku na, co wskazuje wzmianka z 1340 roku o rezydującym tu prokuratorze krzyżackim pełniącym rolę sądowniczą, dowódczą i administracyjną.

Położony w przesmyku jezior: Niegocin i Kisajno, nad brzegiem Kanału Giżyckiego. Mieści się przy ulicy Stanisława Moniuszki. Obecnie użytkowany jako jeden z budynków hotelu St. Bruno.

-Twierdza Boyen

twierdza o kształcie gwiazdy stanowiąca ważny obiekt strategiczny. Położony w zachodniej części Giżycka, na wąskim przesmyku pomiędzy dwoma dużymi jeziorami mazurskimi - Kisajno (południowa część kompleksu Mamr) i Niegocin. Zbudowana w latach 1844-1856 z rozkazu króla Fryderyka Wilhelma IV.

-Kętrzyn

Pierwotnie, zamek ten był obiektem trzyskrzydłowym, zbudowanym wokół dziedzińca, na planie kwadratu. Otoczono go murem obronnym z trzema basztami oraz bramą wjazdową od strony miasta.

Obecnie wewnątrz zamku mieści się Biblioteka Miejska oraz Muzeum Regionalne im. Wojciecha Kętrzyńskiego, a w piwnicach skrzydła północnego ma siedzibę bractwo rycerskie. W zbiorach muzeum znajdują się m.in. kolekcja obrazów, rzeźb, a także mebli zabytkowych pochodzących z okresu od XV do XIX wieku.

Zamek w Ełku - zamek krzyżacki mieszczący się w Ełku na półwyspie (w przeszłości wyspie) Jeziora Ełckiego przy ul. Zamkowej.

Komtur z Bałgi, Ulrich von Jungingen, wybudował zamek na wyspie na jeziorze Ełckim. Budowla ta została zburzona przez wojska polskie. Połączony był z lądem drewnianymi mostami zwodzonym. Miał on położenie strategiczne oraz dawał dobre zabezpieczenie okolicznej ludności. Zniszczony po 1410 roku, został odbudowany pod koniec stulecia. Po sekularyzacji zakonu w 1525 roku, ełcki zamek był siedzibą starosty, potem stał się także siedzibą sądów grodzkich. Po dużym pożarze w 1833 roku pozostały tylko mury zamkowe, w ogrodach wybudowano budynki więzienne. Zakład więzienny działał do II poł. XX w.(do 1970 roku).

5.

Most obrotowy w Giżycku - most obrotowy nad Kanałem Łuczańskim, w ciągu ulicy Stanisława Moniuszki w Giżycku przeznaczony dla pojazdów o masie całkowitej do 2,5 ton. Jest to jeden z trzech mostów drogowych przez Kanał Łuczański w mieście.

Most stanowi interesujący zabytek techniki, i ze względu na typ konstrukcji jest unikatowy w skali kraju i jeden z kilku mostów tego typu w Europie.

W sezonie letnim jest jedną z atrakcji turystycznych Giżycka, przyciągającą duże rzesze turystów chcących obejrzeć moment otwierania/zamykania mostu.

Ełcka Kolej Wąskotorowa (EKW, niem. Lycker Kleinbahn) - jest jedną z nielicznych kolei tego typu na terenie Polski, funkcjonująca do dnia dzisiejszego. Jej głównym zadaniem był przewóz mieszkańców okolicznych wsi do Ełku, czasem transportowano również towary. Jej działalności nie przerwała II wojna światowa ani zmiana przynależności państwowej - aż do lat 90. XX wieku nadal służyła jako regionalne źródło transportu. W 1992 kolej ełcka została uznana za zabytek. Od 2002 roku prowadzi jedynie kursy turystyczne (składy zabytkowe oraz współczesne).

6.

Mrągowo-

Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie powstało w 1945 roku. Siedzibą jest XIV-wieczny zamek gotycki, wybudowany dla administratora dóbr kapituły warmińskiej. W latach 1516-1521 funkcję tę pełnił tu Mikołaj Kopernik. Do dziś na ścianie krużganka pozostała unikalna pamiątka po jego pobycie - własnoręcznie wykonana doświadczalna tablica astronomiczna, a w zbiorach Biblioteki przechowywany jest inkunabuł medyczny z którego korzystał. Muzeum gromadzi pamiątki przeszłości regionu z zakresu archeologii, historii i numizmatyki, sztuki dawnej i współczesnej, rzemiosła artystycznego, piśmiennictwa, kultury ludowej. Niepowtarzalny charakter zbiorów tworzą m.in. kolekcje: rzeźby gotyckiej, malarstwa religijnego Warmii, portretu holenderskiego, wyrobów konwisarskich i ludwisarskich, grafiki współczesnej.

8

- Planetarium w Olsztynie - drugie co do wielkości planetarium w Polsce zlokalizowane przy al. Piłsudskiego w Olsztynie.

Planetarium otwarto 19 lutego 1973, w pięćsetną rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika pod nazwą Planetarium Lotów Kosmicznych[1].

Gmach planetarium zaprojektował Ludomir Gosławski. Kolorową kompozycję, składającą się z 205 płytek, znajdującą się na wschodniej ścianie atrium oraz portret Mikołaja Kopernika wiszący w hallu, wykonał artysta plastyk Stefan Knapp z Londynu. Ponadto w hallu znajduje się malowidło ścienne Zygmunta Drońskiego przedstawiające ciemny obłok pyłowy Koński Łeb z gwiazdozbioru Oriona.

6) Pojezierze Wschodniopomorskie

W przybliżeniu kształt trójkąta prostokątnego którego kąty są w okolicy Gdyni, okolicy Nowego, okolicy Damnicy Kaszubskiej. Makroregion graniczy od północy z Pobrzeżem Koszalińskim (mezoregiony: Wysoczyzna Damnicka, Pradolina Redy - Łeby) od wschodu Pobrzeżem Gdańskim (Pobrzeże Kaszubskie, Żuławy Wiślane), od południowego wschodu z Doliną Dolnej Wisły (Dolina Kwidzyńska, Kotlina Grudziądzka), od południowego zachodu i zachodu z Pojezierzem Południowopomorskim (Bory Tucholskie) północną część granicy zachodniej uzupełnia Pojezierze Zachodniopomorskie (Wysoczyzna Polanowska)Teren mezoregionu leży na terenie województwa pomorskiego (większość terenu makroregionu) oraz kujawsko-pomorskiego (niewielka część Pojezierza Starogardzkiego).

Podział na mezoregiony:

Makroregion Pojezierze Wschodniopomorskie dzieli się na dwa mezoregiony (314.51) Pojezierze Kaszubskie i (314.52) Pojezierze Starogardzkie. Większą część mezoregionu zajmuje Pojezierze Kaszubskie około 3000 km2 Pojezierze Starogardzkie jest o połowę mniejsze.

Walory:

1. Środowisko przyrodnicze

Jar Rzeki Raduni - rezerwat krajobrazowy na wschodnim skraju Pojezierza Kaszubskiego Obszar chroniony to odcinek przełomu Raduni, zwanego Przełomem Babidolskim, przez wzgórza morenowe (zjawisko erozji) z porośniętymi grądem i łęgiem stokami. Występuje tu również roślinność o charakterze podgórskim. Jar rzeki jest fragmentem turystycznego szlaku spływów kajakowych.

Kaszubski Park Krajobrazowy - położony na Kaszubach w województwie pomorskim. Park ten utworzono w 1983 r. dla ochrony typowego krajobrazu pojezierzy młodoglacjalnych centralnej części Pojezierza Kaszubskiego. Na terenie parku dominuje urozmaicona polodowcowa rzeźba terenu, która stanowi obraz procesów geomorfologicznych zachodzących w plejstocenie. Moreny czołowe tworzą ciągi wzgórz i pagórków układające się zgodnie z fazami cofania się lądolodu. Klimat Parku charakteryzuje się dużą zmiennością stanów pogodowych. Obszar położony jest w strefie wododziałowej oddzielającej dorzecze Łeby i Łupawy od dorzecza Raduni, Wierzycy i Wdy. Główne cieki: Radunia i Łeba.

Na liście roślin prawnie chronionych, zagrożonych wyginięciem i rzadkich na obszarze, wyszczególniono 190 taksonów, spośród których 43 to gatunki objęte ochroną całkowitą. Przeważająca cześć roślinności torfowiskowej i szuwarowo-bagiennej oraz wodnej to zbiorowiska naturalne lub nieznacznie zmienione.

Najlepiej zbadaną fauną Parku są ptaki. Dotychczas odnotowano 135 gatunków ptaków lęgowych. Jednym z najcenniejszych elementów awifauny Kaszubskiego Parku Krajobrazowego są tracze (szlachar i nurogęś) oraz sowa włochatka. Na torfowiskach i jeziorach dystroficznych gniazdują: cyraneczka, żuraw i samotnik, a na strugach - pliszka górska, zimorodek, zimuje tu także pluszcz.

Płazów stwierdzono w Parku 10 gatunków, a gadów 5 gatunków, w tym coraz rzadszą żmiję zygzakowatą.

W Kaszubskim Parku Krajobrazowym znajdują się 43 zatwierdzone pomniki przyrody:

• 33 pojedyncze drzewa i ich zgrupowania oraz

• 10 głazów narzutowych.

Wzgórza Szymbarskie - pasmo wzniesień na Kaszubach. Jest to morena czołowa, pozostałość czwartorzędowego zlodowacenia. Poprzez wschodni kraniec Wzgórz Szymbarskich przebiega turystyczna Droga Kaszubska. Najwyższe wzniesienia :

• Wieżyca - 328,6 m n.p.m. (będąca równocześnie najwyższym miejscem Niżu Polskiego)

• Zielona Góra - 265,6 m n.p.m.

• Złota Góra - 235,1 m n.p.m.

Pomiędzy pasmem wzgórz w rynnach morenowych leżą jeziora:

• Jezioro Ostrzyckie

• Jezioro Patulskie

• Jezioro Dąbrowskie

3. Zamek w Gniewie - zamek zbudowany przez Zakon krzyżacki na planie czworoboku po 1290 roku i rozbudowany w XIV i XV wieku, następnie od połowy XV do 1772 roku siedziba polskich starostów. Zamek w Gniewie rozpoczęto budować po 1290 roku od budowy czworobocznego muru. Po zakończeniu trwającej 40 lat budowy był to, obok zamku w Człuchowie i zamku w Gdańsku, najpotężniejszy zamek Krzyżaków na lewym brzegu Wisły pełniąc rolę siedziby komtura gniewskiego. Zamek został częściowo spalony w 1921 roku i odbudowany po 1992 roku. Skrzydło wschodnie zaadoptowano na Dormitorium, mające charakter schroniska młodzieżowego. W skrzydle zachodnim znajdują się sale wystawowe oddziału Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, oraz sala konferencyjna. W 1997 roku kaplicy znajdującej się w skrzydle południowym przywrócono charakter sakralny.

Sianowo - sanktuarium - W Sianowie znajduje się Sanktuarium Matki Boskiej Sianowskiej. Obecny kościół o konstrukcji szkieletowej z drewnianą dzwonnicą powstał w roku 1816 w miejscu starego kościoła strawionego przez pożar. We wnętrzu znajdują się trzy XVIII-wieczne ołtarze i figura Madonny z XV wieku. Podczas dwóch dorocznych odpustów do Sianowa zmierzają rzesze pielgrzymów. Odpusty odbywają się około 16 lipca oraz około 8 września, a uważane są za jedne z najważniejszych na Kaszubach.

Sanktuarium Matki Bożej Królowej Kaszub w Sianowie zajęło pierwsze miejsce w plebiscycie portalu naszemiasto.pl "Perły w Koronie Pomorza 2009", przeprowadzonym pod patronatem Pomorskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej.

4. Zamek w Skarszewach - Wyjątkowość Skarszew wśród gmin posiadających zamki gotyckie polega na tym, że w średniowieczu ich właścicielami były kolejno aż dwa zakony rycerskie - Joannici i Krzyżacy. W 1198 r. książę pomorski Grzymisław darował joannitom tereny, na których w 1320 r. lokowali Skarszewy - jedyne miasto tego zakonu na Pomorzu Gdańskim. W 1370 r. joannici sprzedali Krzyżakom Skarszewy, na zawsze opuszczając Pomorze Gdańskie. Na miejscu drewnianej warowni Krzyżacy wybudowali piętrowy Zamek Wysoki z dwiema basztami, połączony podziemnym tunelem z gotyckim kościołem. Założenie zamkowe wzmocnili bramą, murem i wieżami, odcinając się od miasta suchą fosą. W 1629 r. wojsko szwedzkie spaliło zamek. W 1772 r. grożący zawaleniem zamek został w znacznej części rozebrany.

atrakcje :

Pozostałości gotyckiego zamku z dobrze zachowanym parterem i sklepionymi piwnicami, w których znajduje się "Karczma Joannitów". Warto zwrócić uwagę na dwie wielkie kamienne kule wmurowane po bokach ściany frontowej dawnego zamku. Kościół farny z XIV w. z ośmiokątną wieżą obok zakrystii, na którą prowadzą bardzo strome kręte ceglane schodki. W kościele średniowieczna figura św. Jerzego zabijającego smoka i gotyckie wrota między zakrystią a prezbiterium, z tajemniczą inskrypcją nad wejściem.

5. Wiatrak w Tczewie - typ holenderski - Wiatrak został zbudowany w 1806 roku. Konstrukcja wiatraka jest drewniana, podstawa natomiast podmurowana. Obiekt posiada rzadko spotykane, pięcioramienne skrzydło i obrotową głowicę. Został zrekonstruowany w 1950 roku. Od 1983 roku wiatrak jest własnością prywatną.

Elektrownia wodna w Rutkach to zalążek elektryfikacji na Kaszubach. W tej miejscowości dogodnie położonej u wylotu jaru Raduni (rzeki bystrej o statusie rzeki górskiej w klasyfikacji zawodów kajakowych odbywających się na niej) stwarzało naturalną możliwość wykorzystania energii wód rzeki i budowy zakładów przemysłowych napędzanych kołami wodnymi. Pod koniec XIX w. były tam hamernia, młyn, i tartak oraz 5 domów z 56 mieszkańcami. W początkach XX w. władze Rzeszy Niemieckiej postanowiły wybudować na Raduni w Rutkach elektrownię widząc w tym dobry interes z produkcji energii elektrycznej. Elektrownia ruszyła w październiku 1910r. była drugim tego typu obiektem na Raduni - pierwsza była elektrownia w Staszynie wybudowana przez władze powiatu Gdańsk Wyżny. Do roku 1929 moc elektrowni w Rutkach wynosiła 560 kW uzyskiwanych z turbin wodnych. Jeszcze przed wybuchem wojny sieć energetyczna elektrowni w Rutkach została połączona z linia do Gdyni (z elektrowni Gródek-Żur), stając się z czasem częścią większego systemu energetycznego Pomorza. Dzisiaj obiekt w Rutkach pełni funkcję lokalnej elektrowni która w pełni sprawna i czynna stanowi zabytek techniki XX wieku.

6. Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie - oddział zamiejscowy Muzeum Narodowego w Gdańsku, znajdujący się w Będominie na Kaszubach. Muzeum ulokowano w dworze szlacheckim, należącym w latach 1741 - 1783 do rodziny Wybickich. Tam urodził się Józef Wybicki, twórca Mazurka Dąbrowskiego, hymnu państwowego Polski.Muzeum Hymnu Narodowego jest prawdopodobnie jedyną tego rodzaju placówką na świecie. Gromadzone są w nim pamiątki po twórcy polskiego hymnu - Józefie Wybickim i wybitnych postaciach z jego epoki, dokumenty dotyczące historii Mazurka Dąbrowskiego, a także elementy wyposażenia dworu z XVIII i początku XIX w. W zbiorach znajdują się: meble, dywany, XIX-wieczne obrazy i kilimy o tematyce patriotycznej, broń (szable i pistolety z XIX w.), biżuteria patriotyczna z okresu powstań narodowych, medale pamiątkowe, telegramy i karty pocztowe o charakterze patriotycznym z początku XX w., dzieła literackie i plastyczne inspirowane Pieśnią Legionów Dąbrowskiego.

Najcenniejszą kolekcją Muzeum są muzykalia patriotyczne. Tworzą ją: śpiewniki i nuty polskich pieśni (w tym nuty i tekst Mazurka Dąbrowskiego wydane w Paryżu w 1826 r. w języku polskim i francuskim oraz dwie trawestacje hymnu wydane w Niemczech w XIX w.), słowa hymnów innych państw wzorowane na hymnie polskim, różne wersje Mazurka powstające w XIX w., najstarsze płyty gramofonowe z nagraniami polskich pieśni hymnicznych (takich jak "Rota", "Chorał", "Warszawianka", "Boże coś Polskę" i "Mazurek Dąbrowskiego"), gramofony z początku XX w. (w tym unikatowy gramofon miniaturawy i dwie miniaturowe płyty z nagraniem naszego hymnu). Muzeum organizuje różnotematyczne wystawy okresowe natomiast wśród stałych ekspozycji można zobaczyć:

• "Życie i działalność publiczna Józefa Wybickiego w ostatnich latach rzeczypospolitej szlacheckiej i w okresie insurekcji kościuszkowskiej"

• "Legiony Dąbrowskiego we Włoszech i okoliczności powstania Mazurka Dąbrowskiego"

• "Dzieje Mazurka Dąbrowskiego"

Muzeum Kaszubskie im. Franciszka Tredera w Kartuzach to muzeum w Kartuzach zajmujące się gromadzeniem eksponatów związanych z Kaszubami i zamieszkującą je grupą etniczną. Placówka ta jest wpisana do Państwowego Rejestru Muzeów.

Starania o utworzenie tego muzeum podejmowane były już przed wojną, jednak jej wybuch uniemożliwił to. Głównym inicjatorem był Franciszek Treder. W wyniku jego starań 1 maja 1947 roku dokonano uroczystego otwarcia. Znaczne zasługi w organizacji tej placówki położyło również Towarzystwo Miłośników Muzeum Kaszubskiego im. dr Aleksandra Majkowskiego w Kartuzach. 1 stycznia 1950 roku doszło do likwidacji Towarzystwa i jednoczesnego upaństwowienia muzeum. 15 kwietnia 1986 willa i budynek gospodarczy Muzeum zostały wpisane do rejestru zabytków, w rejestrze woj. pomorskiego są one pod nr 961.

Arboretum Wirty - Najstarszy w Polsce Leśny Ogród Dendrologiczny. Zapraszamy codzennie od 08.00 do zmierzchu.

W latach 1875-1880 nadleśniczy Nadleśnictwa Wirty, Adam Putrich, wprowadził na teren szkółki drzew owocowych szpalerowe nasadzenia drzew i krzewów. Panująca wtedy w Europie moda na zadrzewienie gatunkami z innych stref klimatycznych nie ominęła również Wirt. Putrich nawiązał bezpośredni kontakt z ogrodami botanicznymi w Berlinie i Eberswalde. Putreich w latach 1890-1897 założył 29 powierzchni doświadczalnych, których celem była naturalizacja i aklimatyzacja drzew obcego pochodzenia oraz badanie przydatności gospodarczej tych gatunków w naszych warunkach klimatycznych. Do tych powierzchni założono specjalne księgi, w których rejestrowano wyniki pomiarów oraz prowadzone czynności gospodarcze. Obecnie na terenie 39 kwater (33,61 ha) rośnie blisko 145 gatunków, odmian i form roślin iglastych i 310 liściastych a także około 150 gatunków runa leśnego. W arboretum znajduje się jedyny w Polsce okaz orzecha pośredniego. Ogród podzielony na cztery części: ogród dendrologiczny, roślinność europejska, amerykańska i azjatycka. Poszczególne części dzielą się na kwatery poprzedzielane drogami i oznaczone cyframi. Kolekcja arboretum dzieli się na dwie części. Część parkowa obejmuje kolekcję drzew iglastych i liściastych W lesie powstała ścieżka dydaktyczna o długości około 2,7 km, pozwalająca poznać różne typy lasów oraz sposoby ich zagospodarowania oraz ochrony.

7. Muzeum Ceramiki Kaszubskiej Neclów w Chmielnie - powstałe w roku 1993 z inicjatywy Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Chmielnie przy warsztacie wytwórczym rodziny Neclów nad jeziorem Białym. Otwarcie muzeum nastąpiło 23 czerwca zbiegło się z 70. rocznicą wizyty Prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego w warsztacie Franciszka Necla w roku 1923. Znajdują się tu eksponaty ceramiki pochodzące z ostatnich 300. lat, bogato zdobione charakterystycznym wzornictwem rodu Neclów, jak i oryginalne sprzęty w warsztatach rzemieślniczych (możliwość obserwacji garncarza przy pracy) z piecem do wypalania ceramiki w piwnicy. Przy muzeum istnieje mały sklepik firmowy umożliwiający dokonanie zakupu oryginalnych pamiątek ceramiki kaszubskiej.

Franciszek Necel stosował do zdobienia swojej ceramiki siedem zasadniczych wzorów:

• bukiet bzu - najstarszy ornament

• mały tulipan - wzór występujący na Kaszubach we wszystkich dziedzinach zdobnictwa

• duży tulipan - wzór występujący na Kaszubach we wszystkich dziedzinach zdobnictwa

• gwiazda kaszubska - jest motywem geometrycznym znacznie odbiegającym od zestawu elementów zdobniczych w sztuce kaszubskiej

• rybia łuska - motyw ten ma przypominać o obfitości ryb w kaszubskich jeziorach

• wianek kaszubski - przypomina wyglądem wianki plecione przez wiejskie dziewczyny

• lilia - jest najbardziej skomplikowanym wzorem ceramiki neclowskiej, rzadko stosowanym

8. Kółko Raduńskie" - trasa turystyczna wodniaków wzdłuż jezior Szwajcarii Kaszubskiej na obszarze Kaszubskiego Parku Krajobrazowegona terenie województwa pomorskiego. Na odcinku od Chmielna do Krzesznej towarzyszy szlakowi wodnemu jego wariant lądowy - Droga Kaszubska, prowadząca przez Wzgórza Szymbarskie i wzdłuż brzegów "Kółka Raduńskiego".Jeziora "Kółka Raduńskiego"

• Jezioro Stężyckie

• Jezioro Raduńskie Górne

• Jezioro Raduńskie Dolne

• Jezioro Kłodno

• Białe Jezioro

• Jezioro Rekowo

• Jezioro Małe Brodno

• Jezioro Wielkie Brodno

• Jezioro Ostrzyckie

• Jezioro Patulskie

• Jezioro Dąbrowskie

• Lubowisko

Droga Kaszubska - Szosa o znaczeniu lokalnym i turystycznym przebiegająca przez centralną część Kaszubskiego Parku Krajobrazowego (ponad 20 km). Rozpoczyna się we wsi Garcz (szosa Kartuzy - Sierakowice), a kończy przy skrzyżowaniu z drogą Kościerzyna - Żukowo. Zbudowano ją w latach 1965-1967 z inicjatywy Bernarda Szczęsnego, jako drogę krajobrazową. Umożliwia ona dojazd do najpiękniejszych i najciekawszych zakątków ziemi kaszubskiej. Polecamy ją, przede wszystkim turystom zmotoryzowanym. Można wprawdzie przejechać nią rowerem, lecz duży ruch samochodów czyni taką wycieczkę niebezpieczną i mało atrakcyjną. Droga wije się między jeziorami, zalesionymi zboczami polodowcowych rynien i malowniczymi polami. Przebiega przez wsie kaszubskie: Chmielno, Chmielonko, Zawory, Ręboszewo, Brodnicę Dolną, Ostrzyce i Wieżycę.

7) Pojezierze Zachodniopomorskie ? BRAK

8) Pobrzeże Gdańskie ? BRAK

Pojezierze Mazurskie

W północno-wschodniej Polsce leży obszar wyróżniający się licznymi jeziorami, lasami i niezwykle urozmaiconą rzeźbą terenu. Jest to rozległy pas Pojezierzy Wschodniobałtyckich, wśród których największe jest Pojezierze Mazurskie, obejmujące jego zachodnią część. Malownicze krajobrazy tej krainy powstały w wyniku działalności lądolodu skandynawskiego. Jej szczególnie cennym walorem jest niemal naturalne, miejscami pierwotne środowisko przyrodnicze. Pojezierze Mazurskie rozciąga się pomiędzy Pojezierzem Iławskim na zachodzie a Pojezierzem Litewskim na wschodzie. Od północy ograniczone jest Niziną Staropruską, a od południa - Niziną Północnomazowiecką. Dzieli się na 7 mniejszych mezoregionów: Pojezierze Olsztyńskie, Pojezierze Mrągowskie, Krainę Wielkich Jezior Mazurskich, Krainę Węgorapy, Wzgórza Szeskie, Pojezierze Ełckie i Równinę Mazurską. Naj¬dalej na zachód wysunięte jest Pojezierze Olsztyńskie. Główne miasto to Olsztyn, przez który przepływa zmierzająca ku północy Łyna. Tworzy ona oś tego obszaru. W części południowej występuje większość jezior i lasów - Puszcza Nidzicka (Lasy Napiwodzkie) i Lasy Taborskie (Puszcza Ostródzka). Ku wschodowi Pojezierze Olsztyńskie przechodzi w Pojezierze Mrągowskie, które go rysem charakterystycznym jest południkowy przebieg rzek i jezior, wynikający ze specyficznego ukształtowania terenu (rynny polodowcowe). Kraina Wielkich Jezior Mazurskich to największy w Polsce system połączonych kanałami jezior, od Śniardw po Mamry, o wyrównanym poziomie zwierciadła wody (116 m n.p.m.) i łącznej powierzchni 302 km2. Najdalej wysu¬nięte na wschód jest Pojezierze Ełckie. W jego części środkowej znajdue się najwięcej, jezior, a na pozostałych terenach przeważają lasy - Puszcza Borecka. Północnym mezoregio-nem jest Kraina Węgorapy. Obszar ten obejmuje meandrującą swobodnie Węgorapę oraz towarzyszącą jej rzekę Gołdapę, kierujące się ku północy i wypływające poza granice kraju. Jezior nie ma tu prawie wcale, podobnie jak w najmniejszym mezoregionie Wzgórza Szeskie, gdzie skupiają się malownicze wzniesienia przekraczające 300 m n.p.m., w tym najwyższy punkt Pojezierza Mazurskiego - Szeska Góra (309 m n.p.m.). Równina Mazurska leży na południu Pojezierza Mazurskiego. Zdecydowaną większość jej obszaru porastają rozległe lasy, a zagłębienia we wschodniej części zajmują jeziora.

Ukształtowanie terenu

Krajobraz Pojezierza Mazurskiego został ukształtowany podczas ostatniego zlodowacenia. Ustępowanie lądolodu odbywało się w sposób wahadłowy. Wtedy powstały wały moren czołowych. Utworzyły one rozległe ciągi wzgórz o przebiegu równoleżnikowym. Równocześnie dzięki licznym rzekom wypływającym z topniejącego lądolodu na jego zapleczu usypywały się ogromnc, piaszczyste obszary sandrowe. Znajdują się one na południu (część Pojezierza Olsztyńskiego, cała Równina Mazurska) i są porośnięte lasami (Puszcza Piska). Podczas cofania się lodu odsłaniała się stopniowo morena denna - rozległa równina urozmaicona niewielkimi wzniesieniami i zagłębieniami. Jej typową cechą są liczne jeziora, torfowiska i bagna. Klasycznymi formami polodowcowymi występującymi powszechnie na Pojezierzu Mazurskim są ozy, kemy i drumliny. Ozy to silnie wydłużone wały o krętym przebiegu i falistej linii grzbietowej. Formy kemowe są krótsze i zwykle przyjmują postać nieregularnych pagórków. Drumliny stanowią eliptyczne, asymetryczne pagórki.

Klimat

Pojezierze Mazurskie jest najchłodniejszą (oprócz obszarów górskich) częścią kraju. Zimy są długie (średnio 110 dni) i ostre. Choć średnia temperatura stycznia wynosi -4°C, nierzadko słupek rtęci spada poniżej -20°C. Wiosna przychodzi późno, w połowie kwietnia, a jesień odchodzi z końcem października. Lato trwa zaledwie 70-80 dni; średnia temperatura lipca waha się od 16°C do 18°C. Na tę porę roku przypada najwięcej opadów, których ilość jest zależna od ukształtowania terenu. Najmniejsze występują w obniżeniach, największe - na Wzgórzach Szeskich (ok. 700 mm), a średnia roczna ich suma wynosi 550-600 mm.

Wieżyca - najwyższe wzgórze pasma morenowych Wzgórz Szymbarskich o wysokości 329 m n.p.m. położone w woj. pomorskim, w powiecie kartuskim, w gminie Stężyca.

Wierzchołek jest porośnięty lasem bukowym. Na szczycie wzgórza usadowiono platformę widokową - Kaszubska Wieża Widokowa im. Jana Pawła II. Najwyższe wzniesienie polskich pojezierzy oraz całego Niżu Polskiego (pomijając sztucznie usypaną Górę Kamieńską o wysokości 386 m n.p.m.).

Przez szczyt prowadzi turystyczny Szlak Wzgórz Szymbarskich.

Na Wieżycy znajduje się stok narciarski i wyciąg.

Szczyt Wieżycy wraz z wybranymi stokami jest od 1962 roku objęty rezerwatem krajobrazowym "Szczyt Wieżyca" o powierzchni 33,6 ha. Ochronie podlega głównie buczyna kwaśna.

Dylewska Góra

Wzgórza Dylewskie, znajdujące się nieopodal Ostródy, stanowią unikalny na Mazurach Zachodnich obszar, którego pofałdowany krajobraz bardziej przypomina Beskid Niski niż krainę słynącą z dużej ilości jezior. To tutaj znajduje się Dylewska Góra (312 m n.p.m) - najwyższe wzniesienie Warmii i Mazur, gdzie pokrywa śnieżna utrzymuje się najdłużej.

Na jej szczycie znajduje się przekaźnikowa stacja telewizyjna oraz 37-metrowa wieża obserwacyjna, z której rozciąga się rozległy widok na tereny leżące w promieniu ponad czterdziestu kilometrów.

Dylewska Góra i okolice to kompleks rekreacyjny na terenie Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich, niedaleko miejscowości Wysoka Wieś. Dylewska Góra znajdująca się w pobliżu Ostródy. Już sama wysokość- 312 m n.p.m, zapewnia doskonałe warunki do jazdy.

Dylewska Góra oferuje trasy o długości 350 i 500 m.

Śniardwy - największe jezioro w Polsce, w województwie warmińsko-mazurskim, w powiatach: mrągowskim i piskim, położone w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich, w dorzeczu Pisy. Lustro wody jest na wysokości 117 m n.p.m. W wielu miejscach płytkie dno jeziora usiane jest głazami narzutowymi, które kryją się tuż pod powierzchnią wody (20 do 30 cm pod lustrem wody) stwarzając zagrożenie w żegludze. Bogata ichtiofauna, urozmaicona rzeźba dna sprawia, iż Śniardwy są bardzo atrakcyjnym łowiskiem.

Jezioro Mamry - jest drugim co do wielkości akwenem wodnym w Polsce, ustępuje pod tym względem jedynie kompleksowi jezior Śniardwy. Jego powierzchnia całkowita wynosi 104 km kw. Ten ogromny obszar wody stanowiły niegdyś osobne akweny, które wskutek podnoszenia się poziomu wody połączyły się, tworząc jedną całość. W skład kompleksu wchodzą: Mamry Północne (Właściwe), Święcajty, Kirsajty, Dargin, Łabap, Jezioro Dobskie i Kisajno. Wody jezior od południa rozlewają się aż do samego Giżycka, a od strony północnej docierają aż pod Węgorzewo. Cały akwen urozmaicają 33 wyspy, które w większości są rezerwatami. Żegluga po Mamrach z pewnością dostarczy każdemu żeglarzowi niezapomnianych wrażeń.

Hańcza to najgłębsze i najbardziej urokliwe jezioro w Polsce i na całym Niżu Środkowoeuropejskim. Ze względu na niezwykłą przezroczystość i czystość wód jest ulubioną bazą wypadową płetwonurków.

Głębokość Hańczy sięga aż 108,5 metra. W lodowatej wodzie o chabrowym odcieniu żyją reliktowe gatunki fauny takie jak głowacz pręgopłetwy, sieja, sielawa, widłonogi oraz kilka gatunków skorupiaków ze Skandynawii.

Jezioro leżące na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego wyróżnia się kamienistymi plażami i stromą, obrysowaną lasem linią brzegową, którą urozmaicają malownicze zatoki i półwyspy.

Mazurski Park Krajobrazowy - park krajobrazowy położony w województwie warmińsko-mazurskim (na terenie gmin Piecki, Mrągowo, Świętajno, Ruciane-Nida, Mikołajki, Orzysz i Pisz) w powiatach mrągowskim, piskim i szczycieńskim. Jest to jeden z największych parków krajobrazowych w Polsce.

Został utworzony w grudniu 1977 roku (na podstawie uchwały Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z 1970 roku). Celem jego utworzenia było zachowanie wartości malowniczego, jeziornego krajobrazu polodowcowego, bogatej fauny i flory, a także wartości kulturowych i historycznych Polski północno-wschodniej. W regionie, w którym powstał Park ścierają się wpływy klimatu kontynentalnego i morskiego z czynnikami lokalnymi tworząc specyficzny mikroklimat.

Suwalski Park Krajobrazowy (SPK) jest najstarszym parkiem krajobrazowym w Polsce, utworzony 12 stycznia 1976 roku na mocy uchwały Nr III/14/76 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Suwałkach, celem ochrony unikatowego krajobrazu polodowcowego, szczególnych wartości przyrodniczych i geologicznych. Park położony jest na Pojezierzu Północnosuwalskim, które stanowi przykład krajobrazu polodowcowego z licznymi wzniesieniami morenowymi, wzniesieniami kemowymi, dolinami rzecznymi, nieckami jezior oraz głazowiskami.

Charakterystyczne miejsca w parku to:

jezioro Hańcza,

głazowisko Łopuchowskie,

głazowisko Bachanowo,

wiszące torfowisko znajdujące się nad zachodnim brzegiem jeziora Jaczno.

Wigierski Park Narodowy - jeden z największych parków narodowych w Polsce. Został powołany z dniem 1 stycznia 1989 r. Położony jest na północnym skraju Puszczy Augustowskiej, największego zwartego kompleksu leśnego na niżu Europy, który wraz z lasami na terytorium Litwy i Białorusi pokrywa obszar około 300 tysięcy hektarów.

Geograficznie Park leży w granicach Pojezierza Litewskiego i obejmuje fragmenty trzech mezoregionów: Pojezierza Zachodniosuwalskiego, Pojezierza Wschodniosuwalskiego i Równiny Augustowskiej. Prawie cały obszar Wigierskiego Parku Narodowego leży w środkowej części dorzecza rzeki Czarna Hańcza, dopływu Niemna.

3.
Wigry
-Barokowy zespół klasztoru Kamedułów
Zespół klasztorny pokamedulski, położony na naturalnym wzgórzu na półwyspie oblanym wodami jeziora Wigry,  należy do najcenniejszych zabytków Suwalszczyzny. Miejsce położenia tego obiektu jest wyjątkowe i malowniczo prezentuje się wśród przyrody Wigierskiego Parku Narodowego. Nieczęsto zdarza się oglądać tak piękny obiekt niemal ze wszystkich stron żeglując po jeziorze.

- Parafia św. Jerzego w Kętrzynie - rzymskokatolicka parafia w Kętrzynie, należącym do dekanatu Kętrzyn I archidiecezji warmińskiej. Pierwotnie utworzona w XIV wieku. Zniesiona w czasie reformacji. Utworzona ponownie 1 czerwca 1954. Kościół parafialny jest budowlą gotycką wybudowaną w XVI wieku. Mieści się przy ulicy Zamkowej.

- Bazylika konkatedralna św. Jakuba w Olsztynie
W 1596 wieżę kościoła (w części drewnianą) zastąpiono nową. Utrzymana była, jak cały kościół, w stylu gotyckim. Miała 63 m wys. Kościół nie jest orientowany.
Ciekawostki

• W Kaplicy Wieczystej Adoracji^[2] olsztyńskiej katedry znajduje się późnogotycki tryptyk wykonany przez nieznanego artystę na początku XVI w. W centrum ołtarza znajduje się Matka Boża z Dzieciątkiem na tle promienistej mandroli jako Niewiasta obleczona w Słońce i Księżyc pod jej stopami. Po lewej stronie NMP znajduje się św. Katarzyna^[3], po prawej św. Kanut^[4], królewicz duński. Pod figurami łacińskie słowa głoszą: Witaj Królowo, Matko Miłosierdzia. W skrzydłach bocznych tryptyku umieszczono figury Dwunastu Apostołów. Ołtarz nie należał do oryginalnego wyposażenia świątyni, trafił do Olsztyna na początku lat pięćdziesiątych XX w., dzięki biskupowi Tomaszowi Wilczyńskiemu, który sfinansował jego renowację.

• Latem odbywają się w niej Olsztyńskie Koncerty Organowe.

4.
Grunwald
Bitwa pod Grunwaldem (w literaturze niemieckiej pierwsza bitwa pod Tannenbergiem) - jedna z największych bitew w historii średniowiecznej Europy (pod względem liczby uczestników)^[3], stoczona na polach pod Grunwaldem 15 lipca 1410 w czasie trwania wielkiej wojny między siłami zakonu krzyżackiego wspomaganego przez rycerstwo zachodnioeuropejskie (głównie z Czech, z wielu państewek na Śląsku, z Pomorza Zachodniego i z pozostałych państewek Rzeszy), pod dowództwem wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena, a połączonymi siłami polskimi i litewskimi (złożonymi głównie zPolaków, Litwinów i Rusinów) wspieranymi lennikami obu tych krajów (Hospodarstwo Mołdawskie, Księstwo Mazowieckie,Księstwo Płockie, Księstwo Bełskie, Podole i litewskie lenna na Rusi) oraz najemnikami z Czech, Moraw i z państewek zeŚląska oraz uciekinierami ze Złotej Ordy^[4] i chorągwiami prywatnymi (między innymi chorągiew z Nowogrodu Wielkiegoksięcia Lingwena Semena), pod dowództwem króla Polski Władysława II Jagiełły.

-Twierdza Boyen
twierdza o kształcie gwiazdy stanowiąca ważny obiekt strategiczny. Położony w zachodniej części Giżycka, na wąskim przesmyku pomiędzy dwoma dużymi jeziorami mazurskimi - Kisajno (południowa część kompleksu Mamr) i Niegocin. Zbudowana w latach 1844-1856 z rozkazu króla Fryderyka Wilhelma IV.

-Kętrzyn
Pierwotnie, zamek ten był obiektem trzyskrzydłowym, zbudowanym wokół dziedzińca, na planie kwadratu. Otoczono go murem obronnym z trzema basztami oraz bramą wjazdową od strony miasta.
Obecnie wewnątrz zamku mieści się Biblioteka Miejska oraz Muzeum Regionalne im. Wojciecha Kętrzyńskiego, a w piwnicach skrzydła północnego ma siedzibę bractwo rycerskie. W zbiorach muzeum znajdują się m.in. kolekcja obrazów, rzeźb, a także mebli zabytkowych pochodzących z okresu od XV do XIX wieku.

Zamek w Ełku - zamek krzyżacki mieszczący się w Ełku na półwyspie (w przeszłości wyspie) Jeziora Ełckiego przy ul. Zamkowej.

Komtur z Bałgi, Ulrich von Jungingen, wybudował zamek na wyspie na jeziorze Ełckim. Budowla ta została zburzona przez wojska polskie. Połączony był z lądem drewnianymi mostami zwodzonym. Miał on położenie strategiczne oraz dawał dobre zabezpieczenie okolicznej ludności. Zniszczony po 1410 roku, został odbudowany pod koniec stulecia. Po sekularyzacji zakonu w 1525 roku, ełcki zamek był siedzibą starosty, potem stał się także siedzibą sądów grodzkich. Po dużym pożarze w 1833 roku pozostały tylko mury zamkowe, w ogrodach wybudowano budynki więzienne. Zakład więzienny działał do II poł. XX w.(do 1970 roku).

5.
Most obrotowy w Giżycku - most obrotowy nad Kanałem Łuczańskim, w ciągu ulicy Stanisława Moniuszki w Giżycku przeznaczony dla pojazdów o masie całkowitej do 2,5 ton. Jest to jeden z trzech mostów drogowych przez Kanał Łuczański w mieście.

Most stanowi interesujący zabytek techniki, i ze względu na typ konstrukcji jest unikatowy w skali kraju i jeden z kilku mostów tego typu w Europie.

W sezonie letnim jest jedną z atrakcji turystycznych Giżycka, przyciągającą duże rzesze turystów chcących obejrzeć moment otwierania/zamykania mostu.


Ełcka Kolej Wąskotorowa (EKW, niem. Lycker Kleinbahn) - jest jedną z nielicznych kolei tego typu na terenie Polski, funkcjonująca do dnia dzisiejszego. Jej głównym zadaniem był przewóz mieszkańców okolicznych wsi do Ełku, czasem transportowano również towary. Jej działalności nie przerwała II wojna światowa ani zmiana przynależności państwowej - aż do lat 90. XX wieku nadal służyła jako regionalne źródło transportu. W 1992 kolej ełcka została uznana za zabytek. Od 2002 roku prowadzi jedynie kursy turystyczne (składy zabytkowe oraz współczesne).

6.
Mrągowo-
Muzeum gromadzi zbiory dotyczące historii miasta i okolic. Na wystawie "Z dziejów Mrągowa i okolic" znajdą się zarówno stare mapy z różnych okresów historycznych, dokumenty, zdjęcia, przedmioty związane z ważnymi wydarzeniami historycznymi lub osobami, które odegrały znaczącą rolę dla miasta lub regionu, jak też pamiątki z pierwszych lat powojennych, kiedy to kształtowały się fundamenty dzisiejszego miasta Mrągowa. Eksponowane przedmioty pochodzą głównie z zasobów Wojewódzkiego Archiwum Państwowego oraz ze zbiorów mrągowskiego muzeum. Wystawa "Okolice Mrągowa w pradziejach" poświęcona jest rejonowi Mrągowa od starożytności po wczesne średniowiecze. Zabytki zgromadzone na niej prezentują poszczególne etapy w rozwoju społeczno-gospodarczym ludności zamieszkującej te tereny.

Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie powstało w 1945 roku. Siedzibą jest XIV-wieczny zamek gotycki, wybudowany dla administratora dóbr kapituły warmińskiej. W latach 1516-1521 funkcję tę pełnił tu Mikołaj Kopernik. Do dziś na ścianie krużganka pozostała unikalna pamiątka po jego pobycie - własnoręcznie wykonana doświadczalna tablica astronomiczna, a w zbiorach Biblioteki przechowywany jest inkunabuł medyczny z którego korzystał. Muzeum gromadzi pamiątki przeszłości regionu z zakresu archeologii, historii i numizmatyki, sztuki dawnej i współczesnej, rzemiosła artystycznego, piśmiennictwa, kultury ludowej. Niepowtarzalny charakter zbiorów tworzą m.in. kolekcje: rzeźby gotyckiej, malarstwa religijnego Warmii, portretu holenderskiego, wyrobów konwisarskich i ludwisarskich, grafiki współczesnej.


7 -- \
Góra Czterech Wiatrów (G4W) położona jest na półwyspie nad jeziorem Czos, w bezpośredniej bliskości miasta Mrągowa, po drugiej stronie jeziora. Obszar Góry Czterech Wiatrów o powierzchni ok. 60 ha jest własnością komunalną Gminy Mrągowo. Góra jest częściowo zalesiona i jest wspaniałym punktem widokowym, z którego roztacza się przepiękna panorama miasta Mrągowa i jego okolic. 

Festiwal Kultury Kresowej powstał z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, głównie Ryszarda Soroki^[1].

Festiwal Kultury Kresowej przypomina obrzędowość i dawne zwyczaje, występują na nim zarówno zespoły dziecięce, młodzieżowe, jak i tworzone przez osoby starsze. Festiwal objęty jest mecenatem m.in. Senatu RP, Urzędu marszałkowskiego i ministra kultury.

Odbyło się już szesnaście edycji festiwalu.

Występy zespołów muzycznych i tanecznych z Litwy, Łotwy, Białorusi i Ukrainy transmitowane są przez TVP 2 oraz Telewizję Polonia, występom towarzyszą wystawy plastyczne, fotograficzne, rękodzieła, wieczory poetyckie, kiermasze i degustacje kresowych potraw

Piknik Country - międzynarodowy festiwal muzyki country, który odbywa się corocznie, od 1983 roku, na przełomie lipca i sierpnia w Mrągowie. Występują na nim rodzimi jak i zagraniczni artyści i gwiazdy muzyki country, a także w ramach imprezy dają koncerty artyści innych gatunków muzycznych.

8- Planetarium w Olsztynie - drugie co do wielkości planetarium w Polsce zlokalizowane przy al. Piłsudskiego w Olsztynie.

Planetarium otwarto 19 lutego 1973, w pięćsetną rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika pod nazwą Planetarium Lotów Kosmicznych^[1].

Gmach planetarium zaprojektował Ludomir Gosławski. Kolorową kompozycję, składającą się z 205 płytek, znajdującą się na wschodniej ścianie atrium oraz portret Mikołaja Kopernika wiszący w hallu, wykonał artysta plastyk Stefan Knapp z Londynu. Ponadto w hallu znajduje się malowidło ścienne Zygmunta Drońskiego przedstawiające ciemny obłok pyłowy Koński Łeb z gwiazdozbioru Oriona.

Pojezierze Zachodniopomorskie ? BRAK

8) Pobrzeże Gdańskie ? BRAK

---