TEOLOGIA DOGMATYCZNA 2007 Copyright by Irmina Nockiewicz Konsultacja naukowa:Teresa Kujda

Źródła:

• Traktat o Bogu Jedynym

• Traktat o Bogu w Trójcy

• Traktat o Bogu w stworzeniu

• Traktat o Wcieleniu (chrystologia)

• Traktat o Odkupieniu (soteriologia)

• Traktat o Kościele (eklezjologia)

• Mariologia

• Traktat o Słowie Bożym

• Sakramentologia ogólna (+ każdego sakramentu oddzielnie)

• Traktat o przeznaczeniu człowieka i świata

Tezy egzaminacyjne

1. Bóg wiary chrześcijańskiej a pozachrześcijańskie wyobrażenia o Bogu

1. Biblia jest daleka od kultu bożków :

• 1 Krn 16,26: Bo wszyscy bogowie pogan to ułuda, a Pan uczynił niebios.

• 1 Kor 8,4-6: Zatem jeśli chodzi o spożywanie pokarmów, które już były złożone bożkom na ofiarę , wiemy dobrze, że nie ma na świecie ani żadnych bożków, ani żadnego boga prócz Boga jedynego. A choćby byli na niebie i na ziemi tak zwani bogowie- jest z reszta mnóstwo takich bogów i panów- dla nas istnieje tylko jeden Bóg Ojciec, od którego wszystko pochodzi i dal którego my istniejemy oraz jeden Pan Jezus Chrystus, przez którego wszystko się stało i dzięki któremu my także jesteśmy.

• 1 Kor 10,19-20: Lecz po cóż to mówię? Czy może jest czymś ofiara złożona bożkom? Albo czy sam bożek jest czymś? Ależ właśnie to, co ofiarują poganie, demonom składają w ofierze, a nie Bogu.

• Dz 17,23: Przechodząc bowiem i oglądając wasze świętości jedną po drugiej, znalazłem też ołtarz z napisem „Nieznanemu Bogu”. Ja wam głoszę to, co czcicie nie znając.

Trzy elementy wspólne wszystkim religiom:

• wszystkie religie wyznają boga (zawierają elementy prawdy, są rezultatem poszukiwania)

Mircea Eliade zauważa, że religiach politeistycznych zawsze istnieje w hierarchii jakiś bóg najwyższy, Deus Remotus, Deus Otiosus (odpoczywający, bezczynny), o którego istnieniu ludzie przypominają sobie w czasie katastrofy, niebezpieczeństwa

• przeświadczenie, że sens życia ludzkiego nie wyczerpie się w historii (pytanie o sens ostateczny życia i odpowiedź na nie)

• wszystkie religie niosą jakieś przesłanie moralne (dobra i zła)

• Miejsce chrześcijaństwa na tle innych religii

• chrześcijaństwo istnieje, dlatego, że Bóg w pewnym momencie wyszedł naprzeciw człowieka (w osobie Jezusa Chrystusa)-w innych religiach zawsze człowiek wychodzi naprzeciw bóstwom.

• w czasach, gdy kwitło bałwochwalstwo sakralne Nowy Testament pisze o możliwości innego rodzaju bałwochwalstwa: np. pieniądze, chciwość , brzuch, itd.

• rozpacz najwyżej w hierarchii bożków

• Fałszywe obrazy Boga (najczęściej spotykane)

• zniekształcenie politeistyczne: uosobienie sił witalnych, natury, potrzeb, pragnień…

wartości zanurzone w naszej czasoprzestrzeni

≠ BÓG transcendentny wobec naszej czasoprzestrzeni

• zniekształcenie panteistyczne: postrzeganie boga jako wszechogarniającej siły, kosmicznej energii

≠BÓG jest osobą

• zniekształcenie obrazu osoby: przypisywanie mu nieczułości, okrucieństwa

≠BÓG to nie człowiek, nie On na podobieństwo człowieka, ale odwrotnie

• zniekształcenie „bóg koleś”: tak zachwycony człowiekiem, że cieszy się nawet jego grzechem

≠BÓG nie jest pobłażliwy, ale sprawiedliwy, oczekuje nawrócenia

5. Wiara Św. Tomasza z Akwinu (wyznanie wiary w Boga Jedynego)

• wiara jako wyrzeczenie i przyjęcie- wyrzeczenie tego co istotne w politeizmie, przyjęcie Boga, zawierzenie

• „jest to zalążek życia wiecznego w człowieku, który Bóg sprawia w nas bez nas”

(stąd wiara może być nawet w niemowlęciu)

6. Odróżnienie aktów wiary(credere) od samej wiary(fides) według św. Tomasza

• Credere Deum- wierzę, że…

Wymiar światopoglądowy, uznanie tego co głosi ╬ , czyli człowiek nie jest wierzący, ale wyznaje katolicki światopogląd

• Credere Deo- wierzę Bogu

Człowiek naprawdę wierzący, stan nieosiągalny bez łaski (wystarczy łaska uczynkowa)

• Credere in Deum- wierzę w Boga

Jeszcze głębsza płaszczyzna wiary, tzn. wierzę Bogu i jemy zawierzam samego siebie,

ten akt wiary jest możliwy tylko dzięki łasce uczynkowej

2. Co wynika z tego, że Bóg jest Kimś Osobowym?

3 konsekwencje osobowości Boga wg j. Ratzingera:

• Świadomość jest wcześniejsza niż nieświadomość

Duch przed materią, osobowe przed nieosobowym,

sens przed bezsensem (na początku było Słowo = Logos = sens)

• To, co jednostkowe jest wcześniejsze niż to, co powszechne

• Wolność jest przed koniecznością

3. Niewidzialność Boga

• Bóg jest absolutnie transcendentny wobec wszelkiego stworzenia, tzn. kocha człowieka i chce być przez niego odnaleziony, jest bytem powszechnym, realnie istniejącym

• Chce, żebyśmy go szukali

• Szanuje wszystkie byty, które stworzył

• Filip: „Panie pokaż nam Ojca”, - „Kto mnie widział, widział Ojca”

• 1 Kor 4,18: To bowiem, co widzialne przemija, to zaś, co niewidzialne trwa wiecznie

• Bóg zakrywa przed nami swoje oblicze przez miłosierdzie

• Hbr 11,27: Przez wiarę opuścił (Mojżesz) Egipt, nie uląkłszy się gniewu królewskiego; wypatrywał, jakby (na oczy) widział Niewidzialnego

4. Znaczenie moralnej prawości dla poznania Boga

• Często przysłoniliśmy Go sobie jakimś rozproszeniem (grzechem)

• „Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą”

• List do Autolyka by Teofil - obraz zwierciadła (zardzewiałe źle odbija obiekt)

• Hbr 4, 13: Nie ma bowiem stworzenia, które by było przed Nim niewidzialne, przeciwnie, wszystko odkryte i odsłonięte jest przed oczami Tego, któremu musimy zdać rachunek

5. Sobór Watykański I na temat naturalnej poznawalności Boga

0. Z Konstytucji dogmatycznej „O Wierze Katolickiej” Vaticanum I

„Bóg, początek i cel wszystkich rzeczy może być za pomocą naturalnego światła rozumu poznany z pewnościa z rzeczy stworzonych.”

• Twierdzenie nie dotyczy poznania Boga jako takiego, ale poznanie Boga w Jego odniesieniu do stworzeń

• Boga można poznać, a nie, że jest poznawalny dla wszystkich ludzi

• możliwość poznania Boga za pomocą naturalnych władz poznawczych, nawet bez pomocy łaski

• Boga można poznać z całą pewnością, ale jest też wyjaśnienie w tym dok., że wskutek grzechu nasze naturalne możliwości poznawcze Boga uległy zaciemnieniu (4)

• Z własnej winy nie wszyscy, nie zawsze od razu, nie bez błędów i nie z całą pewnością poznają Boga

• Rz 1, 18-23: „Albowiem gniew Boży ujawnia się z nieba na wszelką bezbożność i nieprawość, tych ludzi, którzy przez nieprawość nakładają prawdziwe pęta. To bowiem co o Bogu można poznać, jawne jest wśród nich, gdyż Bóg im to ujawnił. Albowiem od stworzenia świata niewidzialne Jego przymioty-wiekuista jego potęga oraz bóstwo- staja się widzialne dla umysłu przez dzieła Jego, tak, że nie mogą wymówić się od winy. Ponieważ choć Boga poznali, nie oddali Mu czci jako Bogu ani Mu nie dziękowali, lecz znikczemnieli w swoich myślach i zaćmione zostało ich bezrozumne serce. Podając się za mądrych stali się głupimi. I zamienili chwałę niezniszczalnego Boga na podobizny i obrazy śmiertelnego człowieka, ptaków, czworonożnych zwierząt, i płazów”

• Mdr 13,1, 5, 6: „Głupi (już) z natury są wszyscy ludzie, którzy nie poznali Boga: z dóbr widzialnych nie zdołali poznać Tego, który jest, patrząc na dzieło nie poznali twórcy

Bo z wielkości piękna stworzeń poznaje się przez podobieństwo ich Stwórcę. Ci zaś na mniejszą zasługują naganę, bo w prawdzie błądzą, ale Boga szukają i pragną Go znaleźć.”

1. Akwinata o dogmacie

• „Dogma fidei est enuntiatio divinae veritatis tendens ad ipsam (Dogmat wiary jest to zawarta w zdaniu wypowiedź na temat Bożej Prawdy, ku tej prawdzie zmierzająca”)

• „Actus Credentis non terminatur ad enuntiabile, sed ad rem”(Akt wiary nie jest ostatecznie skierowany ku zdaniu wypowiadającemu prawdę, ale ku samej prawdzie, którą to zdanie wyraża)

• Wierzymy w Boga, że On stworzył świat, gdzie objawia się Jego dobroć, że Człowiek jest zdolny poznać w stworzeniach Boga jako początek i koniec wszystkich stworzeń, że grzech istnieje i jest w stanie zmącić nasze zdolności poznawcze Boga, grzech nie zniszczył całkiem naszych zdolności poznawczych, ale poważnie je uszkodził

• Czy niewiara jest grzechem?

• Każda niewiara jest skutkiem grzechem (bez grzechu nie byłoby niewierzących)

• Nie naszą rzeczą jest sądzić kogokolwiek na + czy na -

• Tylko z miłości i z miłością można zwrócić uwagę człowiekowi niewierzącemu, że grzech jest tego przyczyną

• Boga można poznać bez pomocy łaski, ale nie można osiągnąć zbawienia

• XIX w. czas największego zakwestionowania tego , co chrześcijańskie stąd w ╬ pojawił się fideizm (przeciw poznaniu rozumowemu), w odpowiedzi Vaticanum I przypomniał, że Bóg istnieje naprawdę

6. Naturalna poznawalność Boga w klasycznej teologii protestanckiej

• Podkreślenie grzeszności człowieka: grzech zepsuł nas do końca, nawet dobro, które czynimy jest wstrętne w oczach Boga, bo jest zamknięte w czasoprzestrzeni

• Stąd naturalnymi władzami się Boga nie da się poznać (są zepsute przez grzech jw.), można GO poznać więc tylko z Objawienia

≠ wg. katolickiej nauki: owszem grzech nas znieprawił, ale nie całkiem i przez Boże miłosierdzie jest w nas mimo wszystko zdolność do dobra i do poznania naturalnego Boga, a nie tylko z Objawienia ra

7. Poznanie Boga według św. Tomasza z Akwinu

1. Najbardziej poznawalny ze wszystkiego, co istnieje, a dzieje się tak dlatego, bo jest w nim nieskończenie wiele do poznania

• Jest on na tyle poznawalny, że nawet w życiu wiecznym Go nie poznamy

• Jedynym, który poznał Boga jest Syn , bo ma on udział w Bóstwie Ojca

• --> comprehendere[Author:I] → poznawać do końca (tylko Syn)

apprehendere→ poznawać nie do końca (ludzie)

2. Istnieje radykalna dysproporcja między nieskończonym bogactwem Bożego bytu, a skończonym umysłem stworzenia

3. Jest też w człowieku naturalne pragnienie poznania istoty Boga. Człowiek poznając coś, chce poznać przyczynę, potem przyczynę głębszą, w końcu istotę, jesteśmy radykalnie niezdolni do zrealizowania tego tzn. do poznania istoty boskiej

4. Istnieje metafizyczna niemożliwość poznania Boga za pomocą obrazu, bo wszelkie obrazy nie mają proporcji do nieskończoności Boga, stąd istotę Boga możemy poznać wyłącznie bezpośrednio (twarzą w twarz)

5. Żeby oglądać Boga potrzebne jest światło chwały, które czyni nas „bogokształtnymi”, ponieważ boża istota jest nieskończona, nasze jej poznanie może być rożne

6. Bóg wszystko poznaje w Sobie, a poznanie Go w życiu wiecznym umożliwi poznanie wszystkiego ze świata stworzonego, będzie to oglądanie nieustanne, a nie sukcesywne

8. Pascal, Newman, Guardini, Marcel na temat poznania Boga

1. Blaise Pascal

• matematyk, fizyk, chemik, przyrodnik, spostrzegł, że Europa zmierza do dechrystianizacji, dlatego zamierza napisać wielką apologię, umiera jednak w czasie robienia notatek.

• zakład Pascala ()wynik sceptycyzmu:

• założenie - pytanie o Boga jest pytaniem, którego nie można sobie nie stawiać

• --> 1. Bóg istnieje, żyjemy zgodnie z tym faktem[Author:I]

• --> 2. Bóg nie istnieje, żyjemy zgodnie z tym faktem[Author:I]

• --> 3. Bóg istnieje, nie żyjemy zgodnie z tym faktem[Author:I]

• --> 4. Bóg nie istnieje, nie żyjemy zgodnie z tym faktem[Author:I]

• Wniosek: wierzyć się po prostu opłaca

• John Henry Newman

• Protestant, który został katolikiem, stąd rozróżniał między apostazją, nawróceniem

• Docenia protestantyzm, który zrodził go do wiary, a jednocześnie wybiera katolicyzm, by pełniej poznawać Boga (bo jak się okazało prawda głoszona przez Ojców ╬ jest w katolicyzmie rzymskim „O rozwoju doktryny chrześcijańskiej”)

• Apostazja - przyjęcie czegoś nowego gardząc tym, co było

• Nawrócenie - starać się zauważyć pozytywne wartości dotychczasowej drogi i otworzyć się na „coś więcej” („Apologia pro vita sua”)

• „Logika wiary”: doświadczenie jest czymś nieskończenie ważniejszym w poznaniu Boga niż argumenty

• Wg. niego Boga możemy doświadczyć :

• W swoim ja (ktoś chce, bym był ja)

• W tajemnicy sumienia (głos mój i nie mój, słyszę w nim Stwórcę)

• Pewność osiąga się przez kumulacje argumentów (jak w naukach humanistycznych), ale jedno doświadczenie znaczy więcej

• Guardini

• Teolog i ksiądz niemiecki, uprawiał wielką teologię, fenomenolog

• Analizując poznanie stwierdza, że zmysłowe poznanie człowieka różni się od poznania zwierząt

• Choć człowiek ma gorsze pod wieloma względami poznanie (widzi gorzej niż sokół, słyszy gorzej od nietoperka) to jednak tylko człowiek może zobaczyć na twarzy stany ducha

• Człowiek symbolicznie Boga ogląda nawet zmysłami

• Choć to jest najłatwiejszy sposób, to trzeba tego się wpierw nauczyć

4. Marcel

• Wartości typu BYĆ i MIEĆ

• MIEĆ - wykorzystujemy do kształtowania naszej przestrzeni, mają sens tylko wtedy, gdy służą wartościom typu BYĆ

• Poznania Boga zawiera rozróżnienie ze względu na sposób postawienia: nieautentycznie (jakby to była tylko wartość mieć)

• Prawda może mieć wymiar MIEĆ : myśl pomyślana, np. nasza znajomość topografii

• Prawda może mieć też wymiar BYĆ : tworzy mnie, realizuje, wypełniam ją, np. przez zgodę z rzeczywistością

• Pytanie o prawdę MIEĆ to pytanie o problem

• tak możemy pytać o Boga i będzie to pytanie nieautentyczne gdyż ogranicz się do światopoglądu

• Pytanie BYĆ o prawdę to pytanie o tajemnicę

• Tak pytać o Boga jest prawdziwie, bo wtedy pyta się całym życiem, a odpowiedzi, choć nigdy nie wystarczają, to SA coraz głębsze

• Jeżeli pytaniem o Boga zajmowali się wielcy filozofowie, tzn., że nie jest to pytanie problemowe

5. --> Hans Köng [Author:I]

• Próbuje pokazać, że w życiu obserwujemy gruntowną niezdolność do autentycznego nihilizmu

• Człowiek nie jest zdolny przeżyć jednego dnia bez aktów zaufania do rzeczywistości (że budzik zadzwoni, że autobus przyjedzie itp.)

6. Karl Rahner

• Ze stworzeń ziemskich tylko człowiek jest zdolny pytać o Boga

• Jedynie człowiek może doświadczać tego, co transcendentne

• Granica- tylko człowiek może ją może rozpoznać jako granicę i to dopiero po przekroczeniu jej

9. Typologia ateizmu KDK 19, 20, 21

1. Ateizm scjentystyczny

• Charakterystyczny dla czasów współczesnych

• Zrodzony z mentalności zafascynowanej naukami przyrodniczymi

• Twierdzenie, że jeśli coś nie jest dostępne dla doświadczenie, to nie istnieje

• Nie zawsze jest to wyraźna postać ateizmu, tylko agnostycyzm (Bóg może i jest, ale ja tego nie mogę stwierdzić)

2. Ateizm egzystencjalny

• Postać 1 : odrzucenie pomysłu, że Bóg istnieje na skutek zgorszenia ilością zła na świecie (nawet jeśli Bóg istnieje egzystencjalne odrzucenie Go)

• Postać 2 : negacja Boga, którego pojmuję jako zagrożenie dla mojej wolności (→J.P.Sartre)

3. Ateizm polityczno-społeczny

• Postać 1 : odrzucenie Boga, bo sama Jego idea mogłaby ludzi blokować w osiąganiu sprawiedliwości (marksizm)

• Postać 2 : antyklerykalizm tzn. Odrzucenie ╬, w ogóle Religi, jako spełniające negatywne funkcje społeczne

4. Ateizm konsumpcyjny

• Wynika z takiego zanurzenia w problemy doczesne, że człowiekowi brakuje czasu i chęci do szukania „czegoś innego”

• Indyferentyzm dystans wobec tego, co religijne, wobec postaw wiary

5. Ateizm religijny

• Nieuznawanie Boga takie, że na zewnątrz wszystko wygląda przyzwoicie (brak modlitwy prywatnej, wiary w życie wieczne)

• Otwarcie na wartości religijne, a nie na Boga

10. Historia współczesnego ateizmu

1. Reformacja

• Człowiek jest znieprawiony grzechem

• Naturalnymi władzami poznawczymi Boga poznać nie może

2. Kartezjusz

• Ateizm metodologiczny (załóżmy, że nic nie wiemy, nawet tego, czy Bóg istnieje…)

• Bóg istnieje, bo bez Niego nic nie możemy sobie wyjaśnić- instrumentalne podejście

3. David Hume

• Nie umie pogodzić istniejącego zła z istnieniem wszechmocnego Boga (rozwija to J.S.Mill)

• Niedobra antropomorfizacja to jest wg. Kushnera

4. Oświecenie francuskie -

Wprowadza do myśli europejskiej 3 tezy:

• Deistyczna konstrukcja Boga (po trzęsieniu ziemi w Lizbonie-40.000 ofiar-opisuje Voltaire)

• Redukcja wiary katolickiej do nauki moralnej

• Ostry antyklerykalizm (krytyka ╬ jako instytucji)

5. Immanuel Kant

• Niepoznawalność Boga dla teoretycznego umysłu- nie walczy o wiarę w Boga

• Istnienie Boga jest postulatem praktycznego rozumu (ludzie przyjmują Jego istnienie)- to samo broni idei Boga

• Bóg jest potrzebny w życiu społecznym, gwarantuje przestrzeganie praw

6. Auguste Comte (twórca pozytywizmu)

• Historia ludzkości przypomina etapy życia człowieka:

-dzieciństwo ludzkości = religijność

- młodość ludzkości = metafizyka

- dojrzałość ludzkości = pozytywizm (pytania „jak”, a nie „dlaczego”)

• Chrześcijaństwo jest przestarzałe, jego rola się skończyła - nie potrzeba na obecnym etapie ludzkości wychowawcy

• Bóg, sama Jego idea naukowo niepotrzebny

• Comte próbował założyć nowa religię światową

7. Georg Friedrich Hegel (pdst. marksizmu)

• Teoria teogenezy - Bóg jest w trakcie stawania się i będzie kresem tego stawania się - panteizm

• Chrześcijaństwo uczy ludzi bierności, niemyślenia

• Nowa epoka ma być epoką myślenia

8. Ludwig Feuerbach (uczeń Hegla)

• Religia jest owocem alienacji (proces w którym część człowieka, albo jego wytwór staje się niezależny od niego samego i zaczyna działać przeciw niemu)

• Człowiek umieścił w pojęciu Boga wszystko, co najlepsze, a siebie uważa za najgorszego (grzesznika)- najlepsza część człowieka działa przeciw niemu samemu

• Człowiek musi poznać, że nie ma żadnego Boga, a to, za co Go uważał, jest w samym człowieku (uświadomienie boskiego aspektu w sobie)

9. Karol Marks

• Religia to opium ludu

• Lud uciskany, nie mający nadziei się opium pociesza (jak narkotykiem- niewola)

• Nie głosił tezy walki z religią, sądził, że sama upadnie pod wpływem zaniku społecznych powodów jej powstania

10. Fryderyk Engels

• 20 lat później- dominować zaczyna pozytywizm, a nie Heglizm

• Religia to naiwna forma wiedzy o świecie

• Religie zlikwiduje oświecenie, douczenie, a nie walka

11. Włodzimierz Iljicz Lenin

• Religia to opium dla ludu

• Religia jest narzucona przez wyzyskiwaczy, stąd należy z nią walczyć

12. Friedrich Nietzche

• Radykalna krytyka chrześcijaństwa, głownie moralności

• Moralność jest dobra dla niewolników, mnichów i bab

• Chrześcijaństwo jest przeszkodą dla kształtowania się idei nadczłowieczeństwa (übermensh)

• Odrzuca Boga jako źródło i gwarant tej moralności

13. Sigmund Freud

• Religia to nerwica na jaką zapada ludzkość (początek- ojcobójstwo)

• Ludzkość trzeba poddać psychoanalizie i to ją uleczy

14. Jean Paul Sartre

• Jeżeli nawet Bóg by istniał, to Sartre nie chciał nic o tym wiedzieć

• Nauczono go, że Bóg jest wszechwiedzący, a nie że jest miłością

15. Koło Wiedeńskie

• grupa filozofów z okresu międzywojennego

• o Bogu nie da się mówić sensownie, ale można prawdziwie (choć bełkotać)

• K.Popper krytykował to koło, nie wolno przypisywać bezsensowności tezom, których się nie rozumie

16. Alfred North Whitehead

• Filozofia procesu

• Bóg stwarza świat i podtrzymuje go w istnieniu

• On zajmuje się światem, jakby sam nim się staje

17. Carl Gustav Jung

• Bóg jest jedynie wytworem ludzkiej psychiki (niekiedy przedstawienie bliskie chrześcijaństwu)

• Sprzyja budowaniu ateizmu religijnego

11. Sens współczesnego ateizmu wg J. Maritaina ???

12. Analogiczność naszego poznania Boga

1. Jednoznaczne poznanie Boga

• Umysł ludzki nie jest zdolny do jednoznacznego poznania Boga (przez jednoznaczne rozumiemy, że treść poznania jest jednoznaczna do podmiotu poznawanego)

• A jednak Bóg jest poznawalny przez człowieka i to poznanie nie jest wieloznaczne, czyli bezsensowne. Boga poznajemy w sposób analogiczny

• Poznanie analogiczne jest oparte tylko na podobieństwie treści poznawanych rzeczywistości

2. Poznanie w tradycji ╬

• Św. Justyn (Apologia I)- jakichkolwiek słów byśmy o Bogu użyli nie będą one adekwatne do Boga żywego

• Orygenes (Contra Celsum) podaje 2 wymiary słabości poznania: grzech i skończoność człowieka

• Św. Grzegorz (Mowa 28) próbuje wyjaśnić, że Boga najpełniej na ziemi można Boga poznać wpatrując się w Chrystusa

• Tradycja wschodnia- głęboka niepoznawalność Boga wypowiada się za pomocą rozróżnienia w Bogu jego nadistoty (najistotniejszość, jądro boskości niedostępne poznaniu) i energii (działanie)

3. Św. Tomasz: „Non Deo capere possumus quid est, sed quid non est”(Summa contra gentiles, lit 1,cap 3)

Boga nie możemy poznać, kim jest, ale kim nie jest.

• Między Bogiem a stworzeniem istnieje relacje przyczyny i skutku

• Stworzenie uczestniczy w doskonałości stwórczej Boga i dlatego jakoś są do niego podobne (relacja uczestnictwa)

• Używając wyrazów ludzkiej mowy możemy pogłębiać naszą znajomość Boga

• W ludzkiej mowie jest możliwe realne rozumowanie na temat Boga

• Gdyby nasze mówienie o Bogu w zwyczajnym ludzkim języku było wieloznaczne, byłoby bełkotem

• Nawet negacja w odniesieniu do Boga nie powinna być formułowana jako wieloznaczność

4. 2 rodzaje analogii:

• Analogia atrybucji: przypisywanie analogiczności różnym przedmiotom drugorzędnym ze względu na przedmiot główny np. .zdrowie

• Analogia proporcji: gdzie treść analogii przysługuje w sposób wewnętrznym wszystkim członom analogii np. poznanie świata moje i kota

• O Bogu mówimy tylko w perspektywie analogii proporcji i On jest źródłem głównym

5. 3 metody ujawniania analogiczności

• Via negationis (negacja): jeżeli wypowiadamy twierdzenia o Bogu np. jako Ojcu, trzeba odrzucić wszelkie niedoskonałości i podkreślić jakim ojcem Bóg nie jest

-ontycznie- nie jest związane z płcią, PS mówi, że On jest jak matka

-moralnie- Bóg to dobry ojciec, który daje to, o co Go prosimy

• Via Affirmationis: wyciąganie treści pozytywnych z wypowiedzi o Bogu

-ojcostwo jest dawaniem życia , chronieniem go

• Via Eminentia: metoda uwznioślona, treści wydobyte na drodze afirmacji wyrażamy w najwyższych kategoriach

- jeżeli Bóg jest dawcą życia, to trzeba stwierdzić, że dzieli się z nami swoim boskim życiem, nieustannie daje człowiekowi oprócz istnienia wszystkiego, co potrzeba, nie tylko daje dobro, ale ze zła dobro wyprowadzić potrafi

• Przykład: Bóg jest sędzią

-negacja: Bóg nie musi szukać prawdy (niedoskonałość ontyczna), on zna prawdę, całą i nieomylnie

- afirmacja: dobro w obronę, złu uniemożliwia przenoszenie się

• eminencja: Bóg ma moc usprawiedliwienia grzesznika, czego nie ma żaden sędzia

13. Istota i przymioty Boże

1. Istota Boża, jak próbowano ja zdefiniować w ╬

• Jest nią Jego istnienie

• Są nią Jego cechy: dobroć, nieskończony umysł („cień cienia” wyobrażenia o Bogu)

2. Przymioty Boże (atrybuty): doskonałości przysługujące Bogu w sposób konieczny

• Doskonałości , które zawsze i bez względu na okoliczności lepiej jest mieć niż nie mieć (np. ciało tym nie jest)

• Każdy z bożych przymiotów utożsamia się z nim samym

• Przymioty w Bogu możemy wyróżniać, choć każdy z nich utożsamia się z Bogiem

• Między przymiotami bożymi istnieje różnica, która jest wyrazem historii zbawienie (ST-sprawiedliwy, mocny, NT- miłosierny, łagodny)

• Wyróżniamy przymioty, bo między przymiotami bożymi istnieje różnica myślna z podstawą w rzeczywistości (nie ma różnicy realnej)

• Przykład: odrębnie mówimy o bożej dobroci, a oddzielnie o sprawiedliwości

• Na przymioty boże można patrzeć

- w wymiarze ontycznym, czym przymiot jest w samym Bogu

- w wymiarze historiozbawczym, czym przymiot jest ze względu na nas

• Przykład: Boża niezmienność

- w wymiarze ontycznym: bo jest czystym aktem, nieskończenie doskonałym, nie może być bardziej doskonały, ani nic z aktualnej doskonałości utracić, jest to doskonałość nieskończonego życia

- w wymiarze historiozbawczym: Bóg jest wierny

• Boże przymioty możemy i powinniśmy naśladować, w różny sposób w nich uczestniczymy, ale można je także wypaczać

• Przykład: Przedrzeźnianie boskiej niezmienności- zatwardziałość, upór w czynieniu zła

14. Boża niezłożoność i niezmienność

• Św. Tomasz: Nawet najbardziej marne byty mają udział w Bożej nieskończoności, im bliżej Boga tym ten udział jest większy

Ef 4,30 „nie zasmucajcie Bożego Ducha Świętego ....”

15. --> Czy Bóg podlega cierpieniu?[Author:I]

1. Jest rzeczą niemożliwą, by Bóg cierpiał

2. Niemniej Pismo Św. Mówi o cierpieniu Boga i Jego radości.

• O cierpieniu znacznie mniej niż o radości

• Cierpienie Iz 43,24 M„ Nie kupiłeś Mi wonnej trzciny za pieniądze, ani mnie nie upiłeś tłuszczem twoich ofiar. Raczej i przykrość zadałeś twoimi grzechami, występkami twoimi mnie zamęczasz”

• Radość Psalmy

• Mt 18,13 „ A jeśli Mu się uda ją odnaleźć, zaprawdę powiadam wam: cieszy się nią bardziej niż 99 tymi, które się nie zbłąkały”

Analiza kwestii cierpienia z miłości

u człowieka → w cierpieniu rodziców

• Element cierpienia z miłości (ale nie czysty, takie jest tylko w Bogu)

• Element zamętu związanego z tym cierpieniem

16. Wszechobecność Boga

1. Tradycyjna teologia opisuje 3 ontyczne wymiary Bożej Wszechobecności- UBIQUITAS

(św. Tomasz z Akwinu „O Bogu”):

• 
  per praesentian Bóg wszystko widzi, nic poza Jego wiedzą się nie dzieje

• 
  
  per potentiam Bóg wszystko podtrzymuje w istnieniu, jest wszechobecny swoją mocą, potęgą

• per essentiam Bóg nie„zlewa się” ze stworzeniem, jest inny niż stworzenie, istotowo inny

2. Wymiary historiozbawcze Bożej Wszechobecności

• św. Augustyn: „Tu es intimior intimo meo”, że Bóg każdemu bytowi jest bliższy niż on sam sobie.

• Bóg zawsze gotów jest by nas wysłuchać, zawsze możemy Go znaleźć, zawsze nas obdarza

3. Jak możemy naśladować Bożą wszechobecność? (παρρησια)

• Przez to, że jesteśmy wszędzie tam, gdzie być powinniśmy

• Przez modlitwę wzajemną za siebie

• Przez to, że staramy się być dostępni dla tych, dla których winniśmy być dostępni

4. Przedrzeźnianie Bożej wszechobecności:

• Przez wchodzenie w rejony decydowania o życiu

• Przez „wszędobylstwo”, wścibstwo

• Przez nadopiekuńczość

• Realisty show

5. Bóg jest obecny tylko w świecie realnym, a nie w pozornym, który my tworzymy przez nasze grzechy

• Syr 16,17-19 „Nie mów ukryję się przed Panem i któż z wysoka będzie o mnie pamiętać. W wielkim tłumie nie będę rozpoznany i czymże jest moja dusza w bezmiarze stworzenia? Oto niebo i niebo niebios, przepaść i ziemia trzęsą się od jego wejrzenia, góry też i fundamenty ziemi, gdy na nie popatrzy, drżą z przerażenia.”

6. Bóg jest nieskończoną osobowością w której my tylko mamy udział

• Każdy byt materialny jest tylko w tym miejscu, gdzie jest

• Bóg, który jest osobowy jest wszędzie

• Ta nieskończoność Jego obecności → wszechobecność

7. „Skurczyświat” „Dialogi” św. Grzegorza Wielkiego (VI/VII)

2 ks. rozdz. 35

• opis wizji na temat św. Benedykta

• opis jakiegoś tajemniczego rozszerzenia serca człowieka Bożego, że jakby cały świat

był mniejszy ...

17. Boża wszechmoc

1. Obecna w duchowości greckiej

• Bóg Pantokrator (Wszechwładca)→ wszystko w całości i w szczególe podlega Jego władzy

Motyw często obecny w Ap., jest to wymiar bardziej ontyczny (Stworzyciel).

2. Obecna w duchowości łacińskiej

• Bóg Omnipotents (Wszechmogący)→ jest to termin historiozbawczy.

3. Pismo Św. ma 2 wątki na ten temat:

• Po raz I pojawia się w odniesieniu do bezpłodnej Sary (do Bożego działania zbawczego, konkretnie tu do wywiązania się Boga z Jego obietnicy

• Po raz II → Jeremiasz Babilończycy mają zdobyć Jerozolimę, a Jeremiasz otrzymuje od Boga polecenie zakupu gruntu....jakby nigdy nic....Jeremiasz słyszy: „U Boga nie ma nic niemożliwego”

4. Boża wszechmoc najpełniej objawiła się w Tajemnicy Wcielenia Słowa Bożego

• w wymiarze historiozbawczym → Bóg jest zdolny dopełnić obietnice nawet gdy to przerasta ludzki rozsądek)

5. Pytanie o --> kamień[Author:I] : Czy Bóg może stworzyć kamień, którego nie może podnieść?

6. Bóg nie może ? (red. „Pismo bez dogmatów”)

• skrzywdzić kogoś, sprawić, by zło było dobre- taka jest natura Boga

• nasze „nie może” → oznacza nie ograniczenie mocy Bożej, ale ograniczenie naszego języka

• fatalny obraz Boga kryje się w tym pytaniu

18. Wieczność Boga

• Pojęcie tworzone na zasadzie zanegowania 2 podstawowych niedoskonałości

- w pojęciu czasu negujemy kres, czyli początek i koniec - teraz

- następstwo momentów

takie „teraz”, które nigdy nie było przeszłością i nie oczekuje na żadną przyszłość

• Boecjusz: „ Aeternitas est interminabilis vitæ tota simul et perfecte possesio”

Wieczność jest to nieustannie całkowite i doskonałe posiadanie bezkresnego życia

• Hi 36,26: „Wielki jest Bóg, choć nieznany, lat jego nikt nie policzy”

• Ps 102,26-28: „Ty niegdyś założyłeś ziemię i niebo jest dziełem rąk Twoich, Przeminą one, Ty zaś pozostaniesz. I całe one jak szata się zestarzeją: Ty zmieniasz je jak odzienie i ulegają zmianie”

• J, 6- mowa eucharystyczna- J 6,51: „Ja jestem chlebem żywym, który zstąpił z nieba. Jeśli kto spożywa ten chleb, będzie żył na wieki. Chlebem, który ja dam jest moje ciało za życie świata”

• J, 8,51: „Zaprawdę, zaprawdę powiadam wam,: Jeśli kto zachowa moja naukę, nie zazna śmierci na wieki.”

• Człowiek może przedrzeźniać Bożą wieczność

19. Co to znaczy, że Bóg jest jeden?

1. Bóg jest jeden, ale nie tą jednością, jaką są pojedyncze byty (szczegółowe).

2. Bóg jest jeden jako byt powszechny, realnie istniejący

• w formie negatywnej jedność to zanegowanie szczegółowości

• Bóg jest ponad wszelkim bytem, źródłem tego, co istnieje.

• Jest rzeczą absurdalną, aby mógł być drugi Bóg.

• Inność jedności Boga w stosunku do jedności jakiegokolwiek innego bytu.

20. Wola Boża

Ontyczne spojrzenia

1. Wola w Bogu utożsamia się z Nim samym.

2. Czy Bóg chce innych rzeczy oprócz siebie?

• Św. Tomasz: „Deus vult se esse ut finem, alia - ut ad finem”

Bóg samego siebie chce jako celu, a wszystko inne, aby skierowane ku Niemu jako celowi.

3. Czy wola w Bogu dopuszcza, ewentualnie zakłada konieczność?

• konieczność nam kojarzy się z przymusem, a to nie tak!

• Wola Boża jest konieczna wyłącznie w odniesieniu do Boga.

• Wszystkie inne byty istnieją, bo Bóg tak chciał, ale niekoniecznie

4. W jaki sposób Bóg chce przyczyn?

• „Deus vult hoc est propter hoc, sed mom propter hoc Deusvult”

Bóg chce, żeby to było dla tego, a nie jest tak, że chce tego dla tego”

5. Wola Boża zawsze się spełnia?

• Św. Tomasz: Wola Boża zawsze się spełnia w wymiarze swojej przyczynowości powszechnej, a nie cząstkowej.

6. Czy Bóg chce zła?

Historiozbawcze spojrzenia

• Wolę Bożą → ukochać

• „Bonum est faciendum semper set non ad semper. Malo est vitendum semper et ad semper”

Dobro należy czynić zawsze, ale zależnie od okoliczności. Zła należy unikać zawsze i w każdych okolicznościach.

• Wola Boża przychodzi do nas nieustannie

21. Wiedza Boża

1. Wiedza w Bogu ≠ wiedza w człowieku

↓ ↓

jak wszystko w Bogu pewna jakość

utożsamia się z Nim samym sposób istnienia człowieka

nie określa się jej pojęciami

2. Analiza naszej ludzkiej wiedzy:

Te 3 wymiary muszą zaistnieć, by zaistniała wiedza u człowieka:

• Zdolność do posiadania, poznawania wiedzy

• podmiot poznania ≠ przedmiot poznania

• dopóki nie nastąpi akt poznania człowiek nie ma wiedzy.

3. Poznanie Boga

• poznaje byty całym sobą w sobie (w Bogu→ są one samym Bogiem) i jest On poznaniem

• Całym Sobą → jest cały podmiotem poznania

• 
  w samym Sobie → przedmiot poznania w Bogu to jest jednością (aktem)

• jest poznaniem → akt poznawczy

4. Wiedza Boga jest stwórcza ≠ nasza odtwórcza

• Bóg poznając powołuje do istnienia.

• Boże poznanie jest pierwsze w stosunku do istnienia.

• scientia visionis → Bóg poznaje tę wiedzę, wszystko co istniało, istnieje i kiedyś zaistnieje

• scientia simplicis inteligentiæ → To o czym Bóg pomyśli, ale tego nie stworzył i nie stworzy

22. Boża opatrzność

1. Providentia est ratio ordinis rerum in finem.

Opatrzność jest to przedwieczny zamysł Boży kierujący wszystko i wszystkich ku ich ostatecznemu celowi oraz ku środkom, dzięki którym będzie ten cel niezawodnie osiągnięty.

• Προνοια (pronoia) = pra - umysł, przedwieczny zamysł Boży

• Providentia = przedwidzenie

2. Opatrzność w ST

• Rdz. 45,8 „Zatem nie wyście mnie tu posłali, lecz Bóg, który też uczynił mnie doradcą faraona, panem całego domu i władcą całego Egiptu”

• Mdr 14,3 „Ale steruje nim Opatrzność twa Ojcze. Bo i na morzu wytyczyłeś drogę, wśród bałwanów ścieżkę bezpieczną”

• Mdr 17,2 „Niegodziwcy, co zamyślili ujarzmić lud święty, legli uwięzieni ciemnością, uwięzieni długą nocą: zbiegowie przed wieczną opatrznością- zamknięci pod strzechą”

• Ps 33,18 „Oto oczy pana nad tymi, którzy się go boją, nad tymi, co ufają jego łasce”

3. W NT ani razu się nie pojawia „opatrzność”, ale:

• Mt 6,26 „Przypatrzcie się ptakom w powietrzu: nie sieją ani żną i nie zbierają do spichrzów, a Ojciec wasz niebieski je żywi. Czyż wy nie jesteście ważniejsi niż one”

• Rz 8,35nn „ani jakiekolwiek inne stworzenie nie zdoła nas odłączyć od miłości Boga”

4. Bóg swoją opatrzność sprawuje nad stworzeniami takimi jakimi je stworzył, a stworzył odpowiedzialnymi za innych i przez tych innych sprawuje rządy nad światem

23. Szczególność Bożej opatrzności wobec człowieka

1. Opatrzność Boża rozciąga się na każdy poszczególny byt (na każdy szczególik: wróbelki, włosy na głowie)

2. Istnieje przyczynowość celowa i sprawcza:

• Sprawcza: sprawca wyznacza cel rzeczy na tyle na ile jest sprawcą np. stolarz nie zrobi z kefiru stołu, ale z drewna już tak, choć i tu może być sęk

• Celowa: Bóg wyznacza ją w całości (ogólnie i szczegółowo), żaden inny sprawca tego nie może

3. Starożytni o Opatrzności:

• Fronton z Cyrty (166), wychowawca Marka Aureliusza, nie może pojąć, że Bóg zna wszystkie myśli, że wie wszystko, taki wścibski natręt

• Celsus (Słowo prawdy), chrześcijanie i żydzi tylko ze sobą się sprzeczają

24. Pytanie o sens cierpienia

1. Ludzie zawsze cierpieli, ale dopiero w świetle prawdy Objawienia cierpienie stało się „kamieniem zgorszenia”, o który potyka się wielu

2. W pierwotnym znaczeniu cierpienie jest przekleństwem, czymś, czego być nie powinno, a co jest na skutek naszego odejścia od Boga.

• Stąd trzeba się cierpieniu przeciwstawiać, zmniejszać je itp., zarówno u siebie, jak i u bliźnich

• Ale nie można walczyć z cierpieniem za cenę grzechu (męczennicy)

• Jeżeli cierpienia nie da się usunąć, to wiara chrześcijańska proponuje pojmowanie go jako krzyża (uwaga! Nie nazywać zbyt łatwo każdego cierpienia krzyżem)

3. Modele 2 przechodzenia przez cierpienie (z Bogiem i bez Niego)

• 
  Drzewo zasadzone nad wodą w czasie suszy przetrwa

• Drzewo na pustyni w czasie suszy umiera

4. Krzyże 3 na Kalwarii, czyli jak przechodzi się cierpienie

• Zły Łotr- cierpienie przeklęte, nieprzyjęte

• Dobry Łotr- cierpienie pokuty, zasłużone, przyjęte

• Jezus- niezawinione, przyjęte w duchu miłości, jego mocą zostaliśmy odkupieni, każdy z nas jest uzdolniony do takiego przeżywania cierpienia

25. Przeznaczenie nas do zbawienia

1. Przeznaczenie to przedwieczny zamysł Boży kierujący człowieka do życia wiecznego oraz do środków, przez które to życie osiągnąć można.

• Bóg nas kocha, zanim zaistnieliśmy, my, ograniczeni ludzie, kochamy tylko to, co istnieje.

• Ef 1,4: „ W Nim bowiem wybrał nas przed założeniem świata, abyśmy byli święci i nieskalani przed Jego obliczem, z miłości przeznaczył nas dla siebie jako przybranych synów przez Jezusa Chrystusa”

26. Prawda o przeznaczeniu nas do zbawienia, a nasza ludzka wolność

1. Stosunek przeznaczenia do naszej wolności na podstawie kontrastu 3 terminów gr. Pogańskich (stosowanych poza kontekstem miłości) i 1 Biblijnego

2. Άνανκη (Ananke) = fatum, ślepy los

• Tajemnicza moc, by użyć nas tak, jak my nie chcemy

• Tak jest z grzechem, który nas determinuje i ogranicza, próbujemy coś załatwić, a tylko pogarszamy, jak Edyp, który nie dość, że zabił ojca, to jeszcze poślubił matkę, a nie chciał, robił, co mógł, by to się nie spełniło

3. Είμαρμηνη (Predestinatio) = przeznaczenie, zaadresowanie

• Wyrasta z astrologii, bo świat księżycowy (ziemia i to co się na niej dzieje) jest odbiciem świata nadksiężycowego (układu gwiazd) = horoskopy

• Poważne ograniczenie wolności

5. Μοίρα (konieczność) = prządka czasu

• przeznaczenie i wybieranie go: dusze mądre prostych ludzi przeznaczenie wybierają, jak się wcielają, a głupcy władców, sprowadzając na siebie cierpienie (mamy wpływ!!!)

6. Προρισμος = przed-zamiar, przed- zamysł

• przedwiecznym zamiarem Bóg nas umiłował, a tam gdzie miłość, tam jest też wolność (miłość zakłada istnienie wolności)

• Bóg nie szanuje wolności, On ją daje !, stworzył nas do niej i uzdalnia do niej przez Jezusa, daje łaskę, mimo grzeszności (daje Syna swego by nas podnosić z grzechów)

• wolność w swej istocie to nasze i z nas płynące ukierunkowanie wyboru

• bardziej wolny ten, kto nie ma nawet problemu czy wybrać zło, a nie ten, kto opiera się złu (istota wolności nie polega na możliwości wyboru)

• Rz 8,28-30 „Wiemy, że Bóg z tymi, którzy go miłują współdziała we wszystkim, dla ich dobra, z tymi, którzy są powołani według Jego zamiaru. Albowiem tych, których od wieków przeznaczył, tych też powołał, aby się stali na wzór obrazu Jego Syna, aby On był pierworodnym między wielu braćmi. Tych zaś, których przeznaczył, tych też powołał, a których powołał- tych też usprawiedliwił, a których usprawiedliwił- tych też obdarzył chwałą”

27. Teza Maxa Webera (ojca socjologii) o wpływie kalwińskiej doktryny o przeznaczeniu na powstanie kapitalizmu

1. W rzeczywistości szukam znaków, czy jestem przeznaczony do zbawienia, czy do potępienia:

• Przynależność do wspólnoty kalwińskiej to znak (ale to nieszczegółowe, bo i „kalwini” grzeszą)

• 
  Asceza wewnątrz świata: - rzetelna praca

- oszczędność spadek tego widać w Szkocji

• Te cechy kształtują idealnego kapitalistę, zarówno pracodawcę, jak i pracownika
  

4

analogicznie:contritio→żal doskonały

attritio→żal niedoskonały

wygrana wieczności

przegrana tylko w doczesności

TOTALNA PORAŻKA

Nikt nas za to nie ukarze

książka Courtha str.33

T. Weinandy „Czy Bóg cierpi”? Poznań 2003

Art. J. Galot „Czy Bóg cierpi”? Przegląd Powszechny 3, 1991, str. 359-376

enc. „O Duchu Św.” 31

W. Savage „Paradox kamienia”

w dziele zbiorowym

„Filozofia religii”

filozoficzne uzasadnienie nielogiczności

---