POLSKI SYSTEM POLITYCZNY WG. ZAGADNIEŃ PODANYCH NA WYKŁADACH - NOTATKI
ZAGADNIENIA:
Zasady konstytucyjne
Parlament
Funkcje parlamentu + proces legislacyjny
Struktura Rządu + Premier
Prezydent RP
Sądy i Trybunały
Reżim - stosunek władzy do społeczeństwa
Expresis verbis - zasady naczelne państwa, zazwyczaj układane przez Trybunał Konstytucyjny lub Sąd Najwyższy
Ustawa zasadnicza
Cechy Konstytucji:
szczególna treść (system władzy, aparat władzy, nazywa organy)
szczególne miejsce w hierarchii aktów prawnych (system prawa opiera się na hierarchii postanowień dotyczących zmian Konstytucji, postanowień dot. władzy wykonawczej, wolności obywatelskiej
szczególny sposób wchodzenia w życie
Konstytucja z 1997r. jest uznana za konstytucję państwa liberalno - demokratycznego. Organizacja ustroju państwa została oparta na trójpodziale władzy. Szczegółowe przepisy konstytucji wskazują relacje pomiędzy parlamentem, rządem i głową państwa. Opierają się o system parlamentarno - gabinetowy z elementami prezydencjonalizmu (zracjonalizowany system)
Elementy racjonalizujące ustrój parlamentarno - gabinetowy:
tryb powoływania Rady Ministrów
odpowiedzialność polityczna przed sejmem
konstruktywne wotum nieufności (odwołanie rządu za działania polityczne; z wnioskiem występują parlamentarzyści)
pozycja ustrojowa premiera
Konstytucja ma 243 artykuły, 13 rozdziałów + preambuła (ma charakter ogólny i odwołuje się do historii państwa)
W rozdziale „Rzeczpospolita” jest napisane czym jest Rzeczpospolita, republika, symbol państwa.
Z preambuły wynika, że:
III Rzeczpospolita jest formacją,w której stosuje się konstytucję z 1997 roku. Można przyjąć, że III RP jest kontynuacją tych najważniejszych i najlepszych zasad I i II RP. Po II wojnie światowej (1944-1989) nie istniała możliwość stanowienia przez naród zasad demokratycznych i suwerennych.
Rozdz. 1
Expose zasad ustrojowych naszego państwa:
demokratyczne państwo prawa
suwerenność narodu
podział władz
republikańska forma rządów (głowa państwa wybierana jest w wyborach powszechnych i pełni swój urząd kadencyjnie)
1. ZASADY KONSTYTUCYJNE
Art. 2
RP jest demokratycznym państwem prawa w sensie formalnym oraz materilanym.
Do podstawowych przesłanek formalnego państwa prawa zalicza się:
podział władzy
legalność
konstytucjonalizm
prymat ustawy
zakaz retroakcji (działanie prawa wstecz)
sądowa kontrola władzy wykonawczej
ingerencje w wolność i własność obywateli tylko zgodnie z ustawą
odpowiedzialność odszkodowawcza państwa
Do przesłanek materialnych państwa prawa zalicza się:
gwarancja i poszanowanie praw obywatelskich
suwerenność
pluralizm polityczny
demokratyzm (kreacja władzy w wyborach)
partycypacja obywateli w podejmowanych decyzjach państwowych
sprawiedliwość społeczna
idea państwa socjalnego
niezależny i niezawisły sąd kontroloujący władzę ustawodawczą i wykonawczą
Podstawą funkcjonowania demokratycznego państwa prawa jest system prawny odzwierciedlający akceptację wartości przez społeczeństwo. System prawa oparty na podstawie naturalnego i standardów prawa międzynarodowego.
Państwo prawa to takie, którego:
wola większości wyrażona w formie ustawy może być przezwyciężona w wyniku zastosowania kontroli konstytucyjności
wszystkie organy władzy publicznej działają na podstawie prawa i w granicach prawa (dziłalność państwa jest determinowana prawem)
Państwo prawa - państwo, którego organy działają na podstawie i przy pomocy prawa. Wynikają z pojęcia:
a) zasada zaufania obywateli do państwa (nakaz lojalnego postępowania wobec obywateli)
b) zasada ochrony praw nabytych (np. prawo do emerytury)
c) zasada sprawiedliwości społecznej
d) zasada respektowania dobra ogółu
e) prawo do sądu
f) zakaz nadmiernej ingerencji ustawodawcy w prawa jednostek
g) określoność przepisów karnych
h) niezawisłość sędziowska
i) jasny podział władz
Autonomia i niezależność między państwem a kościołem i innymi związkami wyznaniowymi.
Modele stosunków wyznaniowych w państwie:
państwa wyznniowe
państwa laickie (świeckie)
Państwa wyznaniowe
Strukturalne i ideowe powiązanie religii z państwem. Uznaje się jedną religię jako oficjalną, obowiązującą. Gwarantuje się jednemu z kościołów pozycję uprzywilejowaną w państwie.
Państwa laickie
Nie uznawanie religii jako oficjalnej. Neutralność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych czy filozoficznych. Relacje między kościołem a państwem są oparte na separacji.
W Polsce:
a) nie ma religii państwowej
b) kościoły i związki wyznaniowe są równouprawnione
c) państwo nie finansuje ich działalności
d) wybór religii jest prywatną sprawą obywatela
e) prawo do swobodnego, indywidualnego, prywatnego, zbiorowego praktykowania swej religii
f) kościół i związki wyznaniowe zachowują autonomię w organizacji życia wewnętrznego
g) swoboda w okreslaniu doktryny religijnej
h) swoboda w powoływaniu na stanowiska w ich hierarchii
i) swoboda w nauczaniu wiary i moralności
j) nie podejmują działań bezpośrednio związanych z polityką
k) nie uczestniczą w sprawowaniu władzy
l) każdy korzysta z wolności religijnej nie zagrażając wolności innych osób i porządkowi publicznemu
ł) nikt nie może być dyskryminowany z powodu przekonań i nie może być zmuszony do ich ujawnienia
Konkordat (umowa kościoła z państwem) został zawarty w styczniu 1998 roku. Stosunki opierają się na przyjaznym rozdziale (separacja skoordynowana). Ma to zmierzać do współdziałania na rzecz dobra człowieka i ogółu. Państwo powinno mieć możliwość interpretowania modeli stosunków wyznaniowych. Określa oddzielenie sfery politycznej od sfery religijnej.
Zasada suwerenności narodu
Polega na tym, że władze najwyższe w naszym państwie należą do narodu, który jest traktowany jako wspólnota prawna, traktowana przez wszytskich obywateli. Podmiotem władzy (suwerenem) jest podmiot zbiorowy (naród).
Konsekwencje:
- prawo powinno wyrażać wolę całej ludności, kraju
- wola narodu wyrażana jest w formie demokracji bezpośredniej, tzn. Referendum oraz demokracji pośredniej poprzez wybieranie kadencyjnych organów reprezentacyjnych
Podział władzy (art.10)
Poziomy układ władzy. Mówi się o podstawowej (naczelnej) władzy. Wszystkie trzy władze (ustawodawcza, prawodawcza i sądownicza) równoważą się i są równoprawne. Artykuł ten mówi tylko o strukturze władzy.
Dwuizbowość
Mówi o tym, że władzę w naszym państwie sprawują 2 organy przedstawicielskie (art.10 ust. 2)
Zarówno do Sejmu jak i Senatu wprowadza się inny system wyborczy (proporcjonalny w Sejmie, a większościowy w Senacie).
Kompetencje Sejmu i Senatu
Senat jest izbą o mniejszym zakresie kompetencji niż Sejm. Ma funkcję kontrolną, refleksyjną.
Pluralizm polityczny
Sprowadzany jest do kwestii partii politycznych. W Konstytucji odnosi się do różnorodnych form pluralizmu i mówi o dobrowolnym udziale obywateli w wyrażaniu swej woli bez wpływania na politykę państwa. Zagwarantowanie otwartości społeczeństwa obywatelskiego, które może zrzeszać się w grupach, kołach, związkach itp. organizacjach pozarządowych.
W prawie konstytucyjnym zaś polega na:
- uznaniu wielkości partii
- uznaniu równości partii
- określeniu demokratycznej roli partii politycznej
Tak rozumiany pluralizm wpływa na budowę systemu wielopartyjnego, wyklucza jednopatryjność i działanie partii antydemokratycznych (jedyna przesłanka, która może zdelegalizować partię)
Parlamentarny system rządów
W prawie konstytucyjnym pod pojęciem „system rządów” rozumie się zespół zasad i instytucji ustrojowych określających stosunki między naczelnymi organami państwa (parlamentem, prezydentem, rządem). Konstytucyjnie określony system rządów jest podstawowym wyznacznikiem charakteru ustrojowego państwa. Podstawowe kryteria wyróżniające system parlamentarny można sprowadzić do:
organizacji władzy wykonawczej
politycznej odpowiedzialności rządu
wymogu kontrasygnaty aktów prezydenta (prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej)
sposobu obsadzania stanowiska prezydenta
Biorąc pod uwagę te kryteria, to czysty parlamentaryzm występuje tylko w republice włoskiej, w innych państwach są spełnione tylko niektóre kryteria.
W polskiej tradycji konstytucyjnej zawsze dominował system parlamentarny. Konstytucja marcowa (1921) przyjmowała klasyczny system parlamentarno-gabinetowy, który został zmodyfikowany przez nowelę sierpniową (1926) i wówczas już zmany szły w kierunku parlamentaryzmu zrelacjowanego (sanacja).
Konstytucja kwietniowa (1935) wprowadziła rozwiązanie. System prezydencko-parlamentarny. Duża władza wykonawcza, a zwłaszcza prezydenta.
Po 1989r. nawiązywano do rozwiązań z 20-lecia międzywojennego a zwłaszcza do tej konstytucji z 1935.
Z małej konstytucji (1992) wynikało, że w Polsce jest forma rządów mieszanych.
Dzisiaj Konstytucja nadaje formę parlamentarno-gabinetową z elementami ustrojowymi prezydencjonalizmu. W stosunku do małej konstytucji wzmocniono rolę Sejmu (zakres funkcji ustawodawczej i kontrolnej), zredukowano część uprawnień prezydenta wobec rządu i sejmu, wzmocniono pozycję premiera. (elementy racjonalizujące system na początku notatek)
2. PARLAMENT
Według Konstytucji istnieje Sejm i Senat, nie ma słowa Parlament. Parlament wybiera się w wyborach powszechnych i przez to realizowana jest zasada demokracji przedstawicielskiej. Sejm i Senat są dwoma autonomicznymi organami. Zdarzaja się sytuację kiedy obie izby działają razem jako Zgromadzenie Narodowe.
Wystepowanie ciała przedstawicielskiego we współczesnych systemach jest warunkiem koniecznym demokracji.
II izba (Senat) została przywrócona w 1989r. (wyraz odwoływania się do historii)
Działaność izb parlamentarnych opiera się na plenarnych posiedzeniach oraz poprzez działanie oragnów wewnętrznych. Schemat jest identyczny w Sejmie i Senacie. Do organów wewnętrznych należą:
a) Marszałek (Sejmu lub Senatu)
b) Prezydium (Sejmu lub Senatu)
c) Konwent Seniorów
d) Komisje sejmowe
Nie są organami Sejmu:
a) Wicemarszałkowie, których liczba ustalana jest każdorazowo przy ich wyborze. W Senacie regulamin określa wicemarszałków (reprezentują największe ugrupowania polityczne i zastępuja marszałka w jego zadaniach)
b) Sekretarze (20) - powoływani do pomocy marszałkowi w prowadzeniu obrad
c) Kancelaria (szefa kancelarii powołuje marszałek)
d) Kluby i koła poselskie (organizacje skupiające posłów o podobnych poglądach politycznych; tylko członkowie jednej partii wchodzą w skład klubu; klub utworzyc może grupa posłów wyrażających tą samą opcję polityczną; 15 posłów lub 7 senatorów do utworzenia klubu; koło poselskie - min 2osoby; w nich są uzgadniane stanowiska w danej opcji politycznej; członkowie koła reprezentują partię na posiedzeniach plenarnych w komisjach; mają wpływ na funkcjonowanie parlametnu)
Porządek dzienny obrad ustalany jest przez Marszałka po zasięgnięciu opinii Konwentu (koła i klubu)
Dyscyplina partyjna - na forum klubu ustala się jedno stanowisko, które reprezentuje się na zwenątrz klubu.
Marszałek Sejmu wybierany jest spośród posłów na pierwszym posiedzeniu Sejmu, bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Kandydatury na marszałka są zgłaszane przez grupy conajmniej 15 posłów (najczęściej z ugrupowania większościowego). Jako szefowi przysługuje mu prawo (wewnątrz Izby):
prowadzenia obrad
reprezentowania izby
nadawania biegu inicjatywie ustawodawczej
ustalania wstępnego harmonogramu obrad
czuwanie nad spokojem i porządkiem
wydawanie wniosku o natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego posła
kierowanie wniosków o podjęcie uchwały o pociągnięciu posła do odpowiedzialności konstytucyjnej
Zewnętrzne:
przewodniczący Zgromadzenia Narodowego
zastępca prezydenta RP
zarządzanie wyborów prezydenckich
kierowanie wniosków do Trybunału Konstytucyjnego
składanie wniosków do Trybunału w sprawie przeszkody w sprawowaniu funkcji przez prezydenta
Prezydium Sejmu
Składa się z Marszałka i wicemarszałków. Nie jest organem konstytucyjnym. Podstawą jego działania jest regulamin Sejmu.
Kompetencje:
ustalanie planu pracy Sejmu
wyznaczanie terminów posiedzeń
koordynowanie działaności komisji sejmowych
ustalanie diet i ryczałtów poselskich
dokonywanie wykłądni (interpretacja regulaminu Sejmu)
Konwent Seniorów
W jego skład wchodzą członkowie Prezydium Sejmu oraz przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów, a także przewodniczący porozumień poselskich (składa się z conajmniej 15 posłów) oraz przewodniczący kół parlamentarnych. Jest organem doradczym Marszłka oraz Prezydium Sejmu. W nim zapadaja najważniejsze ustalenia dotyczące funkcjonowania Sejmu. Wydaje wnioski dotyczące wyboru organów wewnętrznych, wybiera tryb porządku obrad oraz opiniuje terminy posiedzeń.
Komisje Sejmowe
a) stałe
działają przez okres całej kadencji Sejmu
są tworzone na podstawie regulaminu
jest ich od 20 do 30
mają charakter resortowy (odpowiadają poszczególnym resortom w rządzie), problemowy (odpowiadające kilku resortom) oraz nie odnoszące się do spraw resortowych, np. regulaminowe, spraw poselskich, odpowiedzialności konstytucyjnej,ustawodawcze (obowiązek przygotowania ustawy dla Sejmu)
b) nadzwyczajne - powoływane są gdy do Sejmu wpływa ustawa nie związana z działalnością żadnej komisji. Kompetencje i tryb działania są ustalane przez Sejm
komisje parlamentarne (małe legislatury) - od ich pracy uzależnione jest rozstrzygnięcie podejmowane przez izbę, mogą być nieustawodawcze, przygotowują dezyderaty kierowane do członków rządu
Odmianą są komisje śledcze:
powołuje je tylko Sejm
działają tylko na podstawie ustawy z 1999r. znowelizowanej w 2005r
w ich skład wchodzi 11 członków reprezentujących kluby i koła poselskie, które mają swój udział w Konwencie Seniorów. Liczebność jest odpowiednikiem wielkości koła lub klubu
Każdy wezwany przed komisję ma obowiązek się stawic i złożyć zeznanie (wyjątkiem jest tajemnica państwowa i zawodowa). Komisja zwraca się do prokuratora generalnego o wykonanie pewnych czynności związanych z prowadzeniem dochodzenia. Przedstawia Sejmowi sprawozdanie ze swej działaności. Może zwracać się do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej pewnych osób (wyjątek - Prezydent i członkowie rządu). Komisja nie może działać jak prokuratura. Powoływana jest w sprawach wagi państwowej.
Wszystkie komisje mogą się składać tylko z posłów, skład osobowy jest wybierany przez Sejm na wniosek Prezydium po opinii Konwentu. W praktyce skład osobowy odzwierciedla układ partyjny na forum izby (większość parlamentarna). Każdy poseł powinien być członkiem 1 komisji. Poseł, który jest jednocześnie członkiem rządu, nie może zasiadać w komisji, której zadaniem jest kontrola administracji rządowej. Pracami wszytskich komisji kieruje Prezydium. Komisje decydują, kto będzie w Prezydium zasiadał.. Komisje mogą powoływać podkomisje za zgodą Prezydium Sejmu.
Uchwały w komisjach podejmuje się większością względną, a każdy przegłosowany członek komisji ma prawo do tzw. wniosków mniejszościowych.
Istnieje możliwość zwoływania wspólnych komisji (senackiej i sejmowej).
Na posiedzenia komisji mogą być zapraszani członkowie rządu i NIK-u oraz poslowie, którzy chcą wziąć udział w komisji, jednak nie mogą głosować.
Parlament jest organem kadencyjnym (4 lata) - art.98.
Kadencja Senatu jest zrównana z kadencją Sejmu. Rozpoczęciem kadencji jest pierwsze posiedzenie nowo wybranego parlamentu. Nie ma okresu międzykadencyjnego. Parlament działa w trybie permamencji (działa ciągle).
3. FUNKCJE PARLAMENTU
Sejm i Senat mogą się zbierać w dowolnym czasie kadencji. Pierwsze posiedzenie zwołuje prezydent w terminie 30 dni od wyborów. Prezydent powołuje Marszałka Seniora, który przewodniczy na pierwszym posiedzeniu. Posłowie muszą złożyć przysięgę. Natępuje dymisja Rady Ministrów ustępującego rządu. Wybór Marszałka, wicemarszałków i sekretarza. Kolejne posiedzenia są już zwoływane przez Marszałka i ustalane przez Prezydium. Posiedzenia plenarne są jawne, w bardzo wyjątkowych okolocznościach Sejm może utajnić posiedzenie. Głosowania odbywaja się przez podniesienie ręki i kart magnetycznych.
Decyzje zapadają zwykłą większością głosów w jawnych głosowaniach. W utajnionych sekretarze zliczaja głosy.
Reasumbcja - ponowne głosowanie lub przeliczanie (Sejm)
W Senacie można złożyć wniosek w trakcie trwania tego posiedzenia.
Większość bezwzględna wymagana jest przy:
poprawkach senackich
powoływaniu na stanowiska (decyzje personalne)
Większość kwalifikowana:
przełamywanie weta prezydenckiego (3/5 głosów)
skracanie kadencji
zmiana konstytucji
Zgromadzenie Narodowe:
a) pod przywództwem Marszałka Sejmu
b) powoływanie:
postawienie prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (większość kwalifikowana 2/3 głosów ustawowej liczby posłów) - wniosek taki składa co najmniej 140 parlamentarzystów)
ustalenie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (2/3 ustawowej liczby głosów)
przyjęcie przysięgi prezydenckiej (do 7 dni po wynikach wyborów)
Funkcje parlamentu:
1) ustawodawcza - wydawanie aktów prawa powszechnie obowiązującego, akty nie posiadają określonego zakresu przedmiotowego, mają dużą moć prawną, proces legislacyjny
2) kreacyjna (nominacyjna) - obsada ważnych stanowisk w państwie, podejmowanie ważnych decyzji personalnych
3) kontrolna - porównywanie stanu faktycznego z zamierzonym, podjęcie decyzji wynikających z oceny
Ad.1
Funkcja ustawodawcza - uchwalanie ustaw (są szczebel niżej, na równi z umowami międzynarodowymi; wyjątki - umowa międzynarodowa jest niezgodna ze zwykłą umową (ma pierwszeństwo), umowy międzynarodowe, które w swojej treści przewidują pierwszeństwo nad umowami zwykłymi, krajowymi; umowy ratyfikowane, które wymagały wcześniej zgody parlamentu na podpisanie (te ustawy mogą dotyczyć: pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych, członkostwa polskich organizacji narodowych, wolności i praw obywatelskich oraz znacznego obciążenia państwa finansami). Uchwalanie ustaw zmieniających konstytucję (mogą stanowić konstytucję albo ustawy nowelizujące aktualną). Posiadają najwyższą moc prawną.
Proces legislacyjny:
1) Inicjatywa ustawodawcza (przysługuje grupie co najmniej 15 posłów, Senatowi (10 senatorów), prezydentowi, Radzie Ministrów oraz 100000 obywateli). Każdy projekt musi mieć zawarte uzasadnienie, potrzebę, cel, skutki społeczne, gospodarcze i prawne oraz źródła finansowania. Wstępną kontrolę przeprowadza Marszałek Sejmu.
2) Czytania
a) Pierwsze czytanie.
Posiedzenie komisji sejmowej - obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, pytania posłów, debata nad ustawą. Sporządzany jest protokół z komisji. Wnioski mniejszości nie wpływają na ocenę projektu. Komisje mogą wyznaczyć inne komisje merytoryczne do pracy nad ustawą.
b) Drugie czytanie
Posiedzenie plenarne - sprawozdanie z prac komisji, debaty, wnioski i poprawki posłów, poprawki Rady Ministrów, tzw. autopoprawki. Wnioskodawca może projekt wycofać. Sejm może zadecydować o ponownym skierowaniu komisji.
c) Głosowanie za odrzuceniem projektu, potem poprawki, na końcu cały projekt ze zmianami
Regulamin przewiduje skracanie procesu ustaw:
tzw. przepisy pożarowe
szczególnie uzasadnione przypadki przez sejm (po otrzymaniu projektu natychmiast następuje czytanie, nie ma przerw między czytaniami)
3) Uchwaloną przez Sejm ustawę Marszałek Sejmu przekazuje do Senatu
4) Najpierw komisja senacka, natępnie na posiedzeniu Senatu jest debata, a potem głosowanie. Senat może całą ustawę przyjąć bez poprawek albo odrzucić w całości albo wprowadzić poprawki w ciągu 30 dni ( jest to rozpatrywane w komisji sejmowej, sprawozdanie, głosowanie. Sejm może odrzucić poprawki większością bezwzględną w obecności połowy posłów)
5) Marszałek przekazuje ustawę prezydentowi do podpisu. Prezydent ma na to 21 dni. Jeśli podpisze to musi ogłosić ustawę w Dzienniku Ustaw wydawanym przez kancelarię Prezesa Rady Ministrów. Przed podpisaniem prezydent ma prawo wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o sprawdzenie zgodności z Konstytucją oraz w ciągu 21 dni może nałożyc weto na ustawę, co wiąże się z ponownym rozpatrzeniem ustawy. Jeśli Trybunał uznaję zgodność z Konstytucją to prezydent musi podpisać ustawę. Jeśli część ustawy jest niezgodna z Konstytucją to prezydent musi podpisać część zgodną z Konstytucją, a Sejm musi usunąć tę niezgodną część. Weto może być stosowane z Każdego powodu, jak i wycofane bez wyjaśnienia. Głosowanie odbywa się większością kwalifikowaną 3/5 głosów w obecności połowy składu. Prezydent musi w ciągu 7 dni podpisać umowę.
Procedury w szczególnych trybach dotyczą:
ustaw konstytucyjnych
ustaw wyrażających zgodę na ratyfikację umów międzynarodowych
pilnych procedur ustawodawczych
ustaw budżetowych i prowizorium budżetowego
kodeksu (kodeks reguluje daną płaszcyznę w całości)
ustaw wykonujących prawo Unii Europejskiej
Ad.2
Funkcja kreacyjna
Obsadzanie stanowisk:
wybranie Rady Ministrów, udzielenie wotum zaufania
wybranie członków Trybunału Konstytucyjnego na 9 lat
wybranie członków Trybunału Stanu na okres swej kadencji z wyjatkiem przewodniczącego Trybunału
wybranie prezesa NIK-u na 6 lat za zgodą Sentau
wybranie Rzecznika Praw Obywatelskich na 5 lat za zgodą Senatu
wybranie Rzecznika Praw Dziecka na 5 lat za zgodą Senatu
wybranie prezesa IPN-u
wybranie członków Kolegium IPN-u na 7 lat
wybranie Generalnego Inspektora Danych Osobowych na 4 lata za zgodą Senatu
wybranie Prezesa NBP na 6 lat
wybranie 2 członków KRRiT na 6 lat
wybranie członków Krajowej Rady Sądowniczej (KRS) - 4 członków wybiera Sejm a 2 Senat, członkowie wybierani na 4 lata.
Wnioski personalne zgłasza Marszałek Izby lub grupa 35 posłów za wyjątkiem wyboru prezesa IPN-u, Kolegium IPN-u oraz członków Trybunału Konstytucyjnego. Wnioski na powołanie tych organów zgłasza Prezydium Sejmu lub grupa 50 posłów. Rzecznika Praw Dziecka zgłasza Marszałek Sejmu lub 35 posłów albo Marszałek Senatu lub 15 senatorów.
Wybór wszystkich organów jest wybierany bezwzględną większością głosów (Prezes IPN-u 3/5 głosów). Wszystko zostaje opublikowane w „Monitorze”
Wnioski personalne są badane przez powołane w tym celu komisje.
Ad.3
Funkcja kontrolna
Zgodnie z Konstytucją Sejm kontroluje działalność Rady Ministrów, NIK-u, Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Rady Polityki Pieniężnej. Kontrola Rady Ministrów jest ciągła.
Sejm funkcję kontrolną relizuje nie tylko na posiedzeniach plenarnych, ale również na posiedzeniach komisji oraz przez poszczególnych posłów.
Każdemu posłowi przysługuje prawo zgłaszania:
interpelacji i zapytań poselskich
pytań w sprawach bieżących
korzystania z prawa do informacji i interwencji
korzystania z prawa wypowiadania wniosków i uwag na posiedzeniu Sejmu i komisji
Istotą interpelacji poselskiej jest zapytanie przez posła o sprawy o zasadniczym charakterze. Jest ona kierowana do premiera lub członków RM. Adresat jest zobowiązany odpowiedzieć w ciągu 21 dni. Posiada formę pisemną, wstępna kontrola należy do Prezydium Sejmu. Tekst jest jawny. Skierowanie interpelacji do członka Rady Ministrów wymaga odpowiedzi, natomiast premier może wyznaczyć osobę do odpowiedzi. Odzpowiedź ma charakter jawny, są umieszczane w porządku obrad.
Zapytanie poselskie jest niższe rangą od interpelacji, jest mniej rozwinięte, nie ma zasadniczego charakteru. Forma pisemna, kontrolowane przez Prezydium Sejmu. Kierowane do Rady ministrów. Marszałek informuje wszystkich posłów o treści zapytania. Odpowiedź w ciągu 21 dni.
Immunitet poselski daje prawo zgłaszania tych pytań. Członków pralamentu chroni immunitet formalny i materialny (niemożność pociągnięcia senatora lub posła do odpowiedzialności karnej za działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu).
Formalny - zakaz pociągnięcia senatora lub posła do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu lub Senatu (obowiązuje to w przypadkach zatrzymania posła lub senatora), zgoda jest podejmowana przez większość bezwzględną głosów. Nie podlegają temu powództwa cywilne.
Status prawny posłów i senatorów
Sprawują oni mandat wolny (konstrukcja):
reprezentują suwerena (społeczeńtwo)
brak prawnego związania posła z instrukcjami wyborców
niemożność odwołania posła lub senatora w czasie trwania kadencji
Przypadki wygaśnięcia mandatu:
utrata praw wybieralności
orzeczenie prawomocne Trtbunału Stanu
zrzeczenie się mandatu
śmierć
powołanie w trakcie kadencji na inne stanowisko
zajmowanie stanowiska w trakcie wyborów i nie zrezygnowanie z tego w ciągu 14 dni od ogłoszenia wyników wyborów
oświadczenie lustracyjne niezgodne z prawdą
nie złożenie ślubowania
nie wolno łączyć mandatu posła i senatora!!!
Niepołączalność stanowisk (incompatybilitas)
Nie wolno łączyć stanowiska Prezesa NBP z Prezesem NIP-u, Rzecznikiem PO, Rzecznikiem Pdz, członkostwem w KRRiT, ambasadorem oraz z zatrudnieniem w kancelarii Sejmu, Senatu, prezydenta RP i zatrudnieniem w administracji rządowej (nie dotyczy Rady Ministrów).
Ograniczenie przez posłów i senatorów prowadzenia działalności gospodarczej związanej z korzyściami ze Skarbu Państwa, samorządu terytorialnego. Zakaz nabywania majątku od Skarbu Państwa i samorządu.
4. STRUKTURA RZĄDU + PREMIER
Rada Ministrów
Należy do administracji rządowej, która składa się z ministrów, kierowników urzędów centralnych, RM i wojewodów.
ADMINISTRACJA RZĄDOWA |
ADMINISTRACJA SAMORZĄDOWA |
urzędy |
Województwo - Sejmik wojewódzki - Marszałek |
Kierownicy Urzędów Centralnych |
|
Wojewodowie administracja zespolona |
|
Rada Ministrów oprócz prezydenta jest podstawowym członem władzy wykonawczej. Jest naczelnym organem państwa. Zgodnie z Konstytucją jest kolegialnym elementem egzekutywy.
W prawie konstytucyjnym można wymienić 3 konteksty rządu:
1) cały mechanizm sprawowania władzy (forma rządów)
2) cały system organizacyjny podporządkowany RM
3) wyodrębniony organ władzy wykonawczej określony jako RM (gabinet)
Skład Rady Ministrów (członkowie):
a) obligatoryjni - zaliczamy do nich premiera oraz ministrów resortowych (kierujących określonym działem administracji rządowej
b) fakultatywni - zaliczamy do nich wiceprezesów, ministrówy wykonujących zadania wyznaczone przez premiera (bez teki) oraz przewodniczących określonych w ustawach komitetów
Konstytucja zawiera wymóg powołania premiera i ministrów i fakultatywnie dopuszcza możliwość powołania zastępcy premiera i przewodniczących komiettu. O poszerzeniu składu RM decyduje premier i Sejm. Jeśli Sejm wyda stosowną ustawę by włączyć przewodniczącego komitetu w skład RM to premier jest zobowiązany do zgłoszenia tego prezydentowi. Konstytucja nie dopuszcza włączenia do RM sekretarzy stanów, którzy zajmują się obsługą ministrów. Nie określa skąłdu liczbowego RM.. Konstytucja ma wpływ na powołanie ministrów, ponieważ wymienia ich imiennie, tych którzy mają być powołani (Minister Obrony narodowej, Spraw Zagranicznych i Sprawiedliwości).
Kształtowanie składu RM jest bardzo elastyczne, jest uzależnione od premiera, a ponadto dopuszczona jest mozliwość Łączenia stanowiska wiceprezesó i prezesa z funkcją ministra.
Konstytucja nie mówi ilu wiceprezesów ma być. W rządzie najliczniejszą kategorię stanowią ministrowie. Zadania i obowiązki ministrów określane są ustawę, która zawiera dokładny katalog kompetencji danego ministerstwa. Zakres kompetencji ministra bez teki określony jest w zarządzeniu premiera. Jest 17 ministerstw.
Powoływanie Rady Ministrów:
RM nie jest organem kadencyjnym, powołanie następuje gdy prezydent przyjmuje dymisję rządu (dymisję składa premier, ale ustępuje cała RM), po złożeniu dymisji prezydent prosi premiera o pełnienie funkcji do czasu powołania nowego rządu.
3 tryby powoływania rządu:
a) etap prezydencki i sejmowy
Prezydent desygnuje premiera, oznacza to udzielenie misji utworzenia RM. Prezydent musi uwzględnic wyniki wyborów do Sejmu. Po desygnowaniu kandydat na premiera w ciągu 14 dni musi złożyć na ręce prezydenta przysięgę wraz ze swoimi członkami RM. W ciągu kolejnych 14 dni premier udaje się do Sejmu i przedstawia swój program rządowy (expose), rozpoczyna się debata parlamentarna, pytania ze strony posłów, tylko premier odpowiada. Marszałek Sejmu poddaje pod głosowanie udzielenie wotum zaufania (bezwzględną liczbą głosów w obecności przynajmniej połowy ustawowego składu).
b) druga procedura (pierwsza procedura rezerwowa)
Prawo wyboru premiera przechodzi na Sejm, który ma 14 dni od terminu na powołanie premiera, prawo wyboru premiera. Kandydatów mogą zgłaszać rupy co najmniej 46 posłów. Termin zgłaszania określa Marszałek Sejmu po opinii Konwentu Seniorów. Wybór premiera następuje w głosowaniu imiennym z bezwględną większością głosów w obecności połowy posłów. Premier konstruuje RM, przygotowuje program rządowy i przedstawia go sejmowi. Głosowanie z bezwzględna większością głosów, na końcu przysięga odbierana przez prezydenta i akt powołania.
c) trzecia procedura
Prezydent powołuje premiera i na jego wniosek członków RM, odbiera przysięgę, a Sejm w ciagu 14 dni wyraża wotum zaufania większością głosów w obecności posłów
Po tych nieudanych próbach powołania rządu Prezydent skraca kadencję Sejmu i Senatu i zarządza nowe wybory parlamentarne. Sejm i Senat mogą sprawować kadencję do czasu powołania nowego parlamentu.
Sytuacje, w których nastąpi dymisja rządu (złożenie przez premiera wniosku o zwolnienie jego i RM z pełnionych funkcji (zdjęcie ze stanowiska), prezydent sie przychyla do złożonego wniosku, prezydent jest obligatoryjnie zmuszony do przyjęcia wniosku w pierwszych 3 sytuacjach):
1) pierwsze posiedzenie nowowybranego Sejmu
2) nieuchwalenie przez Sejm wotum zaufania RM
3) Sejm wyrazil wotum nieufności wobec rządu
4) premier składa rezygnację z pełnienia funkcji (prezydent nie musi przyjąć wniosku)
Odpowiedzialność RM:
a) przed parlamentem
b) polityczna (solidarna lub indywidualna)
Solidarna (kolegialna) odnosi się do wszystkich działań RM podejmowanych na posiedzeniach rządu, ale także przez organy wewnetrzne (np. komitety). Dotyczy aktów prawnych, deklaracji politycznych, czy konkretnych działań w polityce międzynarodowej. Przedmiotem odpowiedzialności politycznej jest negatywna ocena przez izbę poselską działań we wszystkich wyżej wymienionych płaszczyznach. Odpowiedzialność polityczna jest naegatywną oceną subiektynie wyrażoną przez izbe poselską.
Indywidualna dotyczy konkretnego ministra.
c) konstytucyjna
Ma charakter prawno karny. Naruszenie przepisów konstytucyjnych lub ustaw oraz popełnienie przestępstwa łącznie z zajmowanym stanowiskiem (delikty konstytucyjne).
Wstępny wniosek wobec członków rządu lub premiera Marszałek Sejmu kieruje do komisji odpowiedzialnośći konstytucyjnej. Komisja bada dowody i przekazuje wniosek do Sejmu, ten zaś podejmuje uchwałę w sprawie pociągnięcia członka do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Wniosek - 3/5 głosów ustawowej liczby posłów.
Oprócz wojewody i premiera regionalne izby obrachunkowe sprawują kontrolę nad samorządami (administracją samorządową).
Wszyscy ministrowie resortowi są wobec siebie równi. Premier jest nad nimi. Jest traktowany jako samodzielny organ. Decyzje też mogą być wydawane samodzielnie.
Premierzy RP:
Mazowiecki
Bielecki
Olszewski
Pawlak
Smuchocka
Oleksy
Cimoszewicz
Buzek
Miller
Belka
Marcinkiewicz
Kaczyński
Tusk
5. PREZYDENT RP
Urząd prezydenta został przywrócony wraz z nowelą kwietniową tj. 7.04.1989r.
W III RP po raz pierwszy wybrano prezydenta w lipcu 1989 roku i był nim Jaruzelski. Nie wykorzystywał on swoich uprawinień.
W 1990r. Powstała nowa ordynacja, w której uchwalono powszechne i bezspośrednie wybory na prezydenta. W listopadzie była pierwsza tura, w grudniu druga. Wubrano Lecha Wałęsę. W małej jkonstytucji były zawarte uprawnienia i obowiązki prezydenta. Prezydent otrzymał szeroką gamę kompetencji. Było to nawiązanie do noweli sierpniowej i Piłsudkiego (silna władza prezydenta).
Nowela z 1997r. poszerzyła zakres kompetencji premiera, a uszczupliła prezydenta.
Uprawnienia ustrojowe prezydenta (pozycja ustrojowa prezydenta - art. 126):
jest gubernatorem ciągłości władzy państwowej
jest najwyższym przedstawicielem RP
ma czuwać nad przestrzeganiem konstytucji
ma stać na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa
ma czuwać nad nienaruszalnością i niepodzielnością terytorium RP
Funkcje prezydenta można podzielić na 2 grupy
a) związane z pełnieniem funkcji głowy państwa (przedstawiciel władzy, ciągłość włądzy)
b) ziązane z byciem strażnikiem przestrzegania konstytucji i gwarantem suwerenności i bezpieczeństwa (organ egzekutywy)
Ad. a) Najwyższy przedstawiciel RP ma prawo reprezentować państwo w stosunkach międzynarodowych i wewnętrznych. Jest to funkcja reprezentanta (symbol państwa, uosobienie godności państwa).
Gwarant ciągłości władzy:
wypełnia rolę arbitrażu politycznego (dba o zachowanie ładu konstytucyjnego, czuwa nad harmonijnym funkcjonowaniem władz państwowych, ciągłość funckjonowania organów państwowych, stoi na straży nardzędnych wartości)
gwarantuje przestrzeganie umów międzynarodowych
zapewnia funkcjonowanie państwa w sytuacjach szczególnych zagrożeń
Prezydent ma korzystać ze swoich uprawnień gwarantując szczególne miejsce przepisów konstytucyjnych (np. weto prezydenckie)
Zasady i tryb wyboru ( w 2000r.. znowelizowano ustawę o wyborze prezydenta)
a) wybierany jest przez naród (bezpośrednie, tajne, równe, większościowe wybory), każdy obywatel posiadający prawo wyborzcze, pełnoletni, który nie jest ubezwłasnowolniony
b) wybierany jest na 5-letnią kadencję, tylko raz może zostac ponownie wybrany
c) bierne prawo wyborcze (prawne warunki wybieralności):
ukończone 35 lat
pełnia praw wyborczych do sejmu
nie może być skazany prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu lub osoba złożona z urzędu prezydenta przez TS
obywatel Polski
d) wybory zarządza Marsząłek Sejmu na 100-75 dzień przed upływem kadencji urzędującego przydenta; odbywają się w 5 roku urzędowania prezydenta; zarządza je w drodze postanowienia, w którym opisany jest cały kalendarz wyborczy
e) zgłaszanie kandydatów (II etapy)
I etap rozpoczyna się od ukonstytuowania komitetu wyborczego, który tworzy 15 członków, muszą zebrać 1000 podpisów popierających; akt zarejestrowania - oświadczenie lustracyjne i zgoda kandydata
II etap to zebranie i przedłożenie 100 000 podpisów obywateli z czynnymi prawami wyborczymi do Państwowej Komisjii Wyborczej
f) wybór za pomocą metod większościowych; w pierwszej turze metoda większości bezwzględnej, w drugiej turze jest tylko dwóch kandydatów, metoda większości względnej, odbywa się po 14 dniach
O ważności wyborów decyduje Sąd Najwyższy w składzie całej izby pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych (nie później niż 30 dni od ogłoszenia wyników wyborów)
Mandat prezydenta RP
Obowiązuje z chwilą objęcia urzędu po złożeniu przysięgi (jest warunkiem koniecznym do mandatu, jej tekst znajduje się w art.130) w ostatnim dniu urzędowania poprzednika.
Wygasnięcie mandatu:
na skutek upływu kadencji
śmierć
zrzeczenie się urzędu
nieważność wyboru
uznanie przed ZN trwałej niezdolności do sprawowania funkcji (większość kwalifikowana 2/3 głosów)
złożenie z urzędu przez TS
W razie niezdolności (choroba i śmierć) prezydenta zastępuje go Mraszałek Sejmu lub Senatu, z tym, że nie przejmują wszystkich kompetencji prezydenckich
NIEPOŁĄCZALNOŚĆ STANOWISK!!!
W wykonywaniu funckji prezydentowi pomaga Kancelaria Prezydenta (organ pomocniczy, prezydent powołuje i odwołuje jej szefa, ma charakter urzędu administracyjnego, techniczna obsługa urzędu prezydenta
Kompetencje prezydenta:
a) co do parlamentu
zarządza wybory do Sejmu i Senatu
zwołuje pierwsze posiedzenie
skraca kadencję Sejmu
promulgacja ustaw (podpisywanie i kwestionowanie ustaw)
zarządzenie ogłaszania ustaw w Dzienniku Ustaw
wystąpienie w orędziu w Sejmie i Senacie
b) co do rządu
desygnuje kandydata na premiera
powołuje RM
ma wpływ na obsadę personalna rządu
dokonuje zmian w składzie rządu na wniosek premiera
przyjmuje dymisję premiera
przewodniczy Radzie Gabinetowej (posiedzenie RM w bardzo ważnej kwestii, ale nie podejmuje się tam uchwał)
c) co do sądu
prawo łaski (swobodne decydowanie kogo ułaskawić, nie działa wocec osób skazanych przez TS, regulowane jest przez kodeks karny)
nie posiada wpływu na orzeczenia sądu, ale posiada uprawnienia z organizacją władzy sądowniczej: powoływanie sędziów, organów władzy sądowniczej, przesesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, I Prezesa Sądu Najwyższego, prezesa Najwyższego Sądu Administracyjnego
prawo występowania do TK o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego
występowanie do TS o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej członków rządu
d) stosunki międzynarodowe
reprezentowanie państwa
mianowanie i odwoływanie ambasadorów RP
przyjmowanie listów uwierzytelniających
przyjmowanie akredytacji innych ambasadorów
ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych, o czym musi poinformować Sejm i Senat
może uczestniczyć w polityce zagranicznej
e) polityka obronna
1) dotyczące zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi, zarządzania stanu wojny, mobilizacji i użycia sił zbrojnych
Cywilna kontrola nad armią w państwie demokratycznym. Symboliczne (bierne) zwierzchnictwo. Sprawuje to poprzez Ministra Obrony Narodowej, przejawia się to w decyzjach personalnych, wraz z ministrem ON zwalnia i mainuje szefa sztabu generalnego i dowódców sił rodzajowych. Na czas wojny i na wniosek premiera mianuje i odwołuje naczelnego dowódcę sił zbrojnych. Na wniosek MON nadaje stopnie wojskowe. Posiada prawo decydowania o stanie wojny, dzieje się to tylko w sytuacjiach zastępowania Sejmu (Sejm nie może się zebrać).
2) związane ze szczególnymi zagrożeniami dla państwa
Trzy stany szczególne:
stan wojny (zarządza prezydent na wniosek premiera)
stan wyjątkowy (j/w)
stan klęski zywiołowej (ogłaszany przez RM, bez udziału prezydenta)
Stan wojenny - wprowadzany na części lub na całym terytorium państwa w przypadku zagrożenia lub zbrojnej napaści albo w przypadku zobowiązania wynikającego z zawartej umowy międzynarodowej. Jeżeli Sejm nie może się zebrać to prezydent może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy.
Stan wyjątkowy - wprowadzany na czas określony, nie dłużej niż 90 dni, na całym terytorium państwa lub na jego części w sytuacjach zagrożenia porządku konstytucyjnego, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego
Oba te stany podlegają zatwierdzeniu w ciągu 48h przez Sejm, który może uchylic wniosek bezwzględną większością głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów.
Zgromadzenie, któremu przewodzi prezydent to Rada Gabinetowa.
Prezydent jako głowa państwa ma prawo:
nadawania obywatelstwa polskiego
wydawania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa
nadawania orderów i odznaczeń
Akty urzędowe prezydenta:
1) rozporządzenia (akty wydawane na podstawie ustawy i w celu jej wykonania)
2) zarządzenia (mają charakter wewnętrzny, wynikają z ogólnego ustawowego rozporządzenia skierowane do jednostek podległych prezydentowi)
3) postanowienia (skierowane do osoby, organu państwa, instytucji)
4) rozporządzenia z mocą ustawy (stan wojenny)
Inne akty prawne przyjmują forme wniosków, aktów, powołań, nominacji czy zwykłych postanowień. Akty dotyczą np. rozpisania terminów wyborów, skrócenia kadencji izb parlamentarnych.
Akty urzędowe wymagają podpisu premiera, który bierze odpowiedzialność za ten akt przed Sejmem. Oznacza to, że wymagają kontrasygnaty (współpodpisu)
Akty nie posiadające kontrasygnaty:
orędzie prezydenckie
rozmowy z korpusem dyplomatycznym
wystąpienia publiczne
6. SĄDY I TRYBUNAŁY
Struktura sądownictwa (Sąd Najwyższy (SN), Naczelny Sąd Administracyjny (NSA), Trybunał Stanu (TS), Trybynał Konstytucyjny (TK)).
Izba wojskowa |
SN+ izba wojskowa |
NSA |
TS |
TK |
|
apelacyjne |
apelacyjne |
|
Skarga konstytucyjna |
Apelacyjne |
okręgowe |
administracyjne |
|
|
garnizonowe |
Rejonowe (trawnik) |
|
|
|
Sądy administracyjne (samorządowe kolegium odwoławcze (organ administracji publicznej)).
Od 1997r. przysługuje każdemu obywatelowi zaskarżenie przepisu prawnego na podstawie, którego wydano krzywdzący dla nas wyrok. Taką skargę musi wysłać adwokat, musi mieć uzasadnienie i przepis, którego skarga dotyczy. Najwięcej takich skarg jest w sprawach karnych.
W zakresie orzecznictwa kontrolę nad tymi organami sprawuje SN, w zakresie administracji (organizacji) nadzór sprawuje Minister Sprawiedliwości.
TK zajmuje się badaniem czy prawo tworzone w Polsce jest zgodne z Konstytucją i nie ogranicza wolności obywatelskich zawartych w Konstytucji. Orzeczenia TK są niepodważalne.
TS jest powoływany w momencie podejrzenia popełnienia przestępstwa przez np. posła. I Prezes SN jest przewodniczącym.
Sądownictwo powszechne - przynajmniej dwuizbowość, apelacja a potem kasacja wyroku.
Wyszukiwarka