WYKŁADY

POJĘCIE PEDAGOGIKI

Pedagogika (gr. paidós - `dziecko, chłopiec', paidagōgos - `niewolnik opiekujący się dziećmi swego pana i odprowadzający je do szkoły', agogós - `kierownik, przewodnik' ágein) - nauka zajmująca się wychowaniem dzieci i młodzieży.

Pedagog - nauczyciel, wychowawca; teoretyk nauczania, wychowania.

Pedagogia - zespół środków i metod nauczania, wychowania.

Hebagogika - wychowanie młodzieży.

Andragogika - oświata i wychowanie dorosłych.

Gerantogogika - oświata wieku starszego.

Początki pedagogiki - niemiecki uczony Herbert, prof. hab. (XIX w.), opracował podwaliny tej dziedziny, oderwał ją od filozofii i oparł ją na gruncie nauki.

Działy:

• pedagogika ogólna

• pedagogika społeczna

• pedagogika zawodowa

• pedagogika dorosłych

• pedagogika specjalna

• oligofrenopedagogika - dot. upośledzonych

• resocjalizacja - dot. niedostosowań społ.

• surdopedagogika - dot. dzieci głuchych

• teflopedagogika - dot. dzieci niewidomych

• pedagogika przedszkolna

• pedagogika wczesnoszkolna

• pedagogika szkoły średniej

• pedagogika szkoły wyższej

• pedagogika czasu wolnego

• pedagogika medialna

PRZEDMIOT PEDAGOGIKI

Wychowanie - zespół działań służących kształtowaniu osobowości człowieka oraz wspomaganiu rozwoju tej osobowości.

• Są to działania rodziców, wychowawców, środowiska.

• Jest to oddziaływanie fizyczne, umysłowe, etyczne, moralne.

Pedagogika - nauka o wychowaniu, kształceniu i samokształceniu osobowości człowieka w ciągu całego życia.

1. Wychowanie i kształcenie

• działanie dośrodkowe i ośrodkowe (w sposób pośredni lub bezpośredni) na człowieka

2. 
   Samokształcenie, samodoskonalenie, samowychowanie, samoocena człowieka

• działania odśrodkowe

kształcenie obejmuje uczenie umiejętności

znaczenie poznawcze

• 
  
  kształcenie samorzutne (w toku wychowania i nauczania)

• wynika z samej osobowości

3. Nauczanie - działalność społeczna

• rola nauczyciela

WYRÓŻNIKI W PROCESIE SAMOKSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA

• PODMIOTOWOŚĆ

• nauczyciel - uczeń

• wychowawca - wychowanek

• PARTNERSTWO

• nauczyciel - uczeń

• wychowawca - wychowanek

• nauczyciel - rodzic

• DIALOG jako metoda wychowania, kształcenia i samokształcenia

• POSTAWA TWÓRCZA I TWÓRCZA AKTYWNOŚĆ

• nauczyciel - uczniowie

• wychowawca - wychowankowie

• SAMODZIELNOŚĆ POZNAWCZA

• dotyczy uczniów i nauczycieli

• DEMOKRACJA - kształtowanie układu demokratycznego w placówkach wychowawczych i oświatowych

• TOLERANCJA w odmiennościach kulturowych i religijnych

Edukacja - wychowywanie, wydobywanie sił drzemiących w człowieku przez działanie stymulacyjne i formy kreacji (przez przeżywanie).

POSTĘPOWANIE BADAWCZE

BADANIA rozpoznanie uzdolnień lub braków ucznia

obserwacja zachowań

obserwacja wytworów

analiza wytworów

Proces badawczy:

• określenie przedmiotu i celu badań

• sformułowanie problemów badawczych

• sformułowanie hipotezy

• dokonanie wyboru terenu badań

• pobór próby

• opracowanie technik badawczych

• dostosowane do badanych osób (wiek, wykształcenie itp.)

• badania pilotażowe weryfikacja podstawowej, wyjściowej wiedzy

• dają obraz badanego środowiska

• opracowanie wersji zagadnienia:

• hipoteza robocza

• opracowanie narzędzi badawczych

• korekta

Badania powinny trwać jak najkrócej.

Badania muszą być dynamiczne i powinny zawrzeć się w jednej czasoprzestrzeni.

Metody badawcze:

• obserwacja

• test socjometryczny

• analiza rysunków

• analiza dokumentów

• ankieta

• kwestionariusz

• eksperyment pedagogiczny

Formy badawcze:

• badania o charakterze historycznym

• badania sprawozdawcze

• badania eksperymentalne

• badania ewaluacyjne i wdrożeniowe

• badania monograficzne

Poziomy zjawisk:

• psychologiczny - bezpośredni kontakt między jednostkami

• psychospołeczny - kontakt w małej grupie

• socjologiczny - poziom zdepersonifikowanego kontaktu zbiorowego

Rodzaje zaburzeń, jakich obecność lub brak możemy stwierdzić u ucznia:

• zaburzenia percepcji wzrokowej

• zaburzenia percepcji słuchowej

• zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej

• zaburzenia zachowania

• samoocena

• koncentracja uwagi

• motywacja

• wolne tempo pracy i mała sprawność motoryczna

• tworzenie pojęć

Obserwacja

Obserwacja - jedna z podstawowych metod badawczych stosowanych w nauce. Polega na systematycznym, planowym kierowaniu badaniami, poprzez ogląd przedmiotów i zjawisk, opisywanie zaobserwowanych stanów i zmian. Celem obserwacji jest zebranie materiału (danych) do dalszych badań naukowych za pomocą metod analitycznych i uogólniających - syntetyzujących.

Obserwacja - osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych w naturalnym ich przebiegu i pozostający w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.

Warunki poprawnej obserwacji:

• celowość - jasno uświadomiony cel kieruje obserwatora w jego poczynaniach badawczych

• planowość - w planie uwzględnia się:

• czas obserwacji

• sposoby obserwowania i rejestrowania

• warunki obserwacji

• selektywność - odpowiednie zawężenie badań ds. istotnie ważnych z punktu widzenia badania problemów

• dokładność - obserwacja powinna być:

• wierna

• wyczerpująca

• wnikliwa

• obiektywność - obserwacja musi być niezależna od osobistych doświadczeń obserwatora

Obserwacja uczestnicząca - nauczyciel wychowawca ma obowiązek obserwowania dziecka podczas zajęć i uchwycić (zapamiętać) te przejawy zachowań, które ujęte są w teście.

Ankieta

Ankieta (kwestionariusz ankiety) - typ kwestionariusza, w którym interesujące badacza zmienne są ujęte w pytaniach tak sformułowanych, że nie wymagają dodatkowych komentarzy z jego strony, bez względu na to, czy odpowiedź oczekiwana ma mieć charakter odpowiedzi otwartej (opisy), czy zamkniętej (dokonanie wyboru spomiędzy podanych w kwestionariuszu odpowiedzi).

Warunki dobrej ankiety:

• anonimowość

• jasna i czytelna instrukcja

• pytania jasno sprecyzowane, czytelne

• otwarte lub możliwe do wyboru odpowiedzi albo pytania półotwarte

POGLĄDY NA WYCHOWANIE

1. Początek - sofiści.

2. Pytania o wychowanie.

3. Oświecenie - początki dydaktyki.

• Rousseau, Emil, czyli o wychowywaniu

• utopia wychowania na łonie natury bez stresów i przymusów

• pocz. pedagogiki naturalistycznej

• natura dziecka - dobra

• indywidualność najlepsza

• cywilizacja i kultura tłamszą indywidualność

• trzeba rozwijać zainteresowania i uzdolnienia dziecka

• rozwój dziecka następuje ściśle wg pewnych faz

4. Badania eksperymentalne

Stanley Hall

Alfred Binet - psycholog francuski, opracował skalę badania inteligencji jako pierwszy, prekursor pedagogiki eksperymentalnej.

E. Mann - niemiecki pionier badań nad procesem uczenia i uczenia się (rozgraniczył te dwa pojęcia).

Janusz Korczak - lekarz, psycholog, nauczyciel

• Jak kochać dziecko?

Koncepcje pedagogiki naturalistycznej - nie były poparte żadnymi badaniami.

UCZENIE SIĘ

Uczenie się - proces zdobywania i gromadzenia doświadczeń, w wyniku czego powstają nowe formy zachowywania się i działania lub następnie modyfikacja zachowań i działań wcześniej nabytych.

Wskutek uczenia się zostaje opanowany cały system wiadomości, umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń.

W wąskim znaczeniu termin uczenia się określa świadome i zamierzone zdobywanie umiejętności i wiadomości.

W znaczeniu szerokim - uczenie zamierzone i mimowolne.

We współczesnej psychologii amerykańskiej procesy uczenia się uznawane są za główną dziedzinę badań.

W związku z rodzajem motywacji i nastawienia wyodrębnia się:

• uczenie się umyślne - ukierunkowane na zdobycie wiedzy, umiejętności, sprawności;

• uczenie się mimowolne (uboczne) - uczenie się niezamierzone.

Zależnie od przyjętych sposobów i technik wyróżnia się:

• uczenie się pamięciowe (mechaniczne) - metoda biernego powtarzania;

• uczenie się przez zrozumienie (wgląd) - wniknięcie w istotę zagadnienia, sens opanowanego materiału;

• uczenie się sensoryczne (spostrzeżeniowe, percepcyjne) - polega na wytwarzaniu odruchów warunkowych.

Ze względu na wpływ określonych doświadczeń wyróżniamy:

• uczenie się metodą prób i błędów,

• uczenie się przez naśladownictwo,

• uczenie się przez działanie,

• uczenie się przez przeżywanie (najbardziej efektywne).

Metody dydaktyczne:

• słowne:

• pogadanka

• wykład

• opowiadanie

• opis

• dyskusja

• praca z tekstem

• poglądowe:

• praca z książką (ilustracje, tabele)

• innego rodzaju obserwacje

• działalność praktyczna:

• wycieczki

• zajęcia laboratoryjne

DYDAKTYKA

DYDAKTYKA - nauka o nauczaniu i uczeniu się; system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania, uczenia oraz sposobów kształtowania tego procesu człowieka.

• nazwa z gr. didaktikós `pouczający', didasko `uczę'

Przedmiot badań i funkcje dydaktyki

Przedmiotem badań jest wszelka świadoma działalność dydaktyczna wyrażająca się w procesie nauczania i uczenia się, samokształcenia i samouctwa, w ich treści, przebiegu, metod, środków i organizacji podporządkowanych przyjętym celom.

Funkcje:

• poznawcza - rozpatruje działalność dydaktyczną z różnych punktów widzenia, odkrywa lub tylko ustala fakty bezpośrednio lub pośrednio z nią związane; systematyzuje i uogólnia te fakty, tłumaczy je itp.

• praktyczna - służebna wobec życia społ. Spełnia ją, dostarczając nauczycielom przesłanek teoretycznych i norm praktycznych, których zastosowanie w działalności podnosi jej efektywność.

Zasady nauczania:

• zasada poglądowości

• zasada stopniowania trudności (przystępności)

• zasada świadomego i aktywnego udziału w procesie dydaktycznym

• zasada systematyczności

• zasada operatywności wiedzy

• zasada trwałości zdobytej wiedzy

• zasada wiązania teorii z praktyką

Metoda nauczania - systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy oraz umiejętności posługiwania się nią w praktyce oraz rozwijanie zdolności i zainteresowań.

Hierarchia metod nauczania:

• pogadanka

• pokaz

• praca z książką

• opowiadanie

• opis

• dyskusja

• wycieczka

• wykład

• metody laboratoryjne

Metody nauczania nowoczesnego - wspomagane komputerem, nauczanie komputerowe, drama.

METODY NAUCZANIA:

• NAUCZANIE PROBLEMOWE:

• JEDNOSTKOWE - każdy uczeń rozwiązuje te same problemy (kwestia - kto lepiej, szybciej)

• GRUPOWE - każdy zespół rozwiązuje te same problemy albo inne, a suma rozwiązań daje rozwiązanie kompleksowe

• NAUCZENIE PROGRAMOWE:

• LINIOWE

• ROZGAŁĘZIONE

• BLOKOWE

W zależności od zastosowania metod nauczania tok lekcji może być:

• podający

• problemowy

• praktyczny

• ekspresywny

KSZTAŁCENIE W SZKOLE WSPÓŁCZESNEJ

Cele kształcenia opisują zmiany, jakie chcemy uzyskać w uczuciach. Opisują zamierzone, zaplanowanie właściwości ucznia.

• ogólne - wskazują kierunki dążenia, ideały

• zalety:

• bogate znaczeniowo

• akcentują ważne wartości społeczne

• perswazyjne

• zwięzłe

• wady

• wieloznaczność

• nieokreśloność

• założenia idealizujące

• deklaratywność

• niejasny adresat

• operacyjne - konkretne, wymierne, zakładające efekty pracy wychowawczej

• stanowią opis wyników, które mają być uzyskane

• zalety:

• jednoznaczne

• wskazują sposoby zademonstrowania, że cel zostanie osiągnięty

• odnoszą się wprost do ucznia

• mobilizują ucznia i nauczyciela

• wady:

• względne ubóstwo znaczeniowe

• rozłączenie poznania i motywacji

• poszatkowanie przedmiotowe

• pracochłonność

TAKSONOMIA CELÓW

Taksonomia celów poznawczych		Taksonomia celów motywacyjno-wychowawczych
Poziom	Kategoria	Poziom	Kategoria
Wiadomości	Zapamiętywanie wiadomości	Działanie	Uczestnictwo w działalności
			Zrozumienie wiadomości		Podejmowanie działania
	Umiejętności		Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych	Postawy	Nastawienie na działanie
			Stosowanie wiadomości w systemach problemowych		System działań

NIEPRAWIDŁOWOŚCI WYCHOWANIA

Błędy w wychowany powstają w wyniku różnych wpływów zewnętrznych, nie zawsze zamierzonych.

• polegają na tym, że wychowankowie w swym działaniu poznawczym postępują nie zawsze zgodnie z oczekiwaniami otoczenia, czasem nawet ku własnemu zdziwieniu; konieczne jest wtedy podejmowanie zabiegów wychowawczych, którym w umiejętny sposób przeciwdziałałyby i korygowały utrwalone już błędy

Nieprawidłowości wychowania we współczesnej szkole wg Konpnickiego

• brak zainteresowania, zrozumienia i wrażliwości niektórych nauczycieli na problemy dzieci oraz wykonywanie czynności zawodowych w sposób biurokratyczny

• ustawiczna i b. formalna kontrola

• nieadekwatność ocen i sądów

• przesadne stosowanie kar z pominięciem środków zachęty

Czynniki zakłócające proces wychowania szkolnego:

• nieprawidłowe warunki życia szkolnego

• przeludnione klasy

• złe warunki lokalowe

• braki w podstawowym wyposażeniu

• niedostosowany do możliwości dziecka system wymagań i nieprawidłowy sposób ich realizacji

• niekorzystne dla procesu dydaktyczno-wychowawczego cechy nauczyciela - wychowawcy

• efektem kształtowania się niewłaściwych postaw warunkowanych nieprawidłowościami wychowania jest przestępczość dzieci

• młodzież przestępcza to bardzo często osoby, które przeżywają wiele konfliktów i niepowodzeń szkolnych oraz związanych z tym upokorzeń i porażek

Czynniki ograniczające twórczy rozwój uczniów wg Lukaszewskiego:

• stwarzanie uczniom sytuacji zagrożenia i wykorzystywanie ich jako środek manipulacji

• chaos w systemie wartości i realizowaniu celów podejmowanie wielu różnych zamierzeń (czasem sprzecznych ze sobą)

• powszechnie występuje hierarchiczność

ĆWICZENIA

Partnerstwo - podstawowe zadanie nauczyciela.

Otwarta komunikacja, bezpośredni kontakt

Umiejętność aktywnego słuchania:

• kontakt wzrokowy

• koncentracja

• dyspozycja do rozmawiania

• powstrzymywanie się od uwag

***

STEREOTYPY W MYŚLENIU O PEDAGOGICE

Stereotyp - schematyczne wyobrażenie, uproszczenie, uogólnienie.

• stereotypy istnieją w każdej społeczności, w każdej kulturze

Stereotypy:

• „Szkoła ma uczyć i wychowywać”

• „Kij i marchewka”

• dzieci w szkole najbardziej lubią przerwę

• rodzice dają dziecku pewne wskazówki, jak się zachowywać

• społeczeństwo dzieli się na dorosłych i niedorosłych

• „Człowiek oświecony”

• „wiedza jest najważniejszą wartością”

• nauczyciel chce nauczyć jak najwięcej, uczeń ma nauczyć się jak „najwięcej”

• nastawienie na ilość wiedzy, nie na jakość wiedza nietrwała

• nie uczy się samodzielności należy kształcić procesy poznawcze i uczyć samodzielnego myślenia

• „Stereotyp dzbana i kubka”

• nauczyciel przelewa na ucznia wiedzę, jakiej ten oczekuje

• Wojna w edukacji

• 2 obozy: nauczyciel i uczniowie

• różne strategie (np. lizusostwo, pozostawanie w cieniu innych)

• „Stereotyp niemocy słowa”

• uczeń nie ma prawa głosu

• oczekuje się gotowych wskazówek, „recept”

Stereotypowy	Nauczyciel	Uczeń
	wszystko wie ustala zasady pełni funkcję wychowawczą i edukacyjną musi przekazywać wiedzę	musi się podporządkować ma się uczyć nie ma prawa się sprzeciwiać ma wykonywać polecenia ma obowiązki
Skutki myślenia i postępowania stereotypowego		nastawiony na przyjmowanie gotowych informacji frustracja nerwica zniechęcenie niepowodzenia szkolne brak samodzielności

UZALEŻNIENIA

Młodzież zagrożona uzależnieniem

• wg ustawy o zapobieganiu narkomanii: „osoba zagrożona uzależnieniem to osoba, która okresowo używa środków odurzających lub psychotropowych albo środków zastępczych”

Motywy sięgania przez dzieci i młodzież po różnego typu środki psychoaktywne:

• ciekawość

• namowa

• naśladownictwo

• chęć przeżycia przyjemności

• uzyskanie lepszego samopoczucia

• chęć nawiązania kontaktów

• nieśmiałość

• kompleksy

• moda

Branie środków uzależniających jest sygnałem problemów ucznia, z którymi on nie daje sobie rady, jak np.:

• brak porozumienia w domu,

• brak wiary w siebie,

• kłopoty z nauką,

• niepowodzenia z pierwszą miłością

itp.

Problemy, z którymi borykają się dzieci i młodzież

• trudności w kontaktach z rówieśnikami

• poczucie osamotnienia

• poczucie nieakceptacji przez grupę rówieśniczą

• brak przyjaciół

• ucieczka od kontaktów

• częste sytuacje konfliktowe

• niezadowolenie z kontaktów rodzinnych

• konflikty

• niemożność porozumienia się w podstawowych sprawach

• brak poczucia oparcia psychicznego i zrozumienia ze strony rodziców

• uczucie niechęci do innych

• uczucie nienawiści do innych

• trudności i niepowodzenia w szkole

• niesatysfakcjonujące wyniki w nauce

• złe samopoczucie w szkolnych grupach rówieśniczych

• konflikty z nauczycielami

• zaburzenia życia emocjonalnego

• wysoki poziom lęku

• wysoki poziom napięcia psychicznego

• niezrównoważenie emocjonalne

• obniżone poczucie sensu życia

• myśli samobójcze

Narkomania - „choroba złej adaptacji” (WHO)

9 sposobów wyjaśnienia etiologii narkomanii

Może ona być:

• objawem zaburzeń charakteru (tzw. nerwicowa reakcja ucieczki)

• wyrazem zahamowań polegających na przyjemności w lekceważeniu norm i obyczajów społ.

• próbą leczenia się samemu ze złego samopoczucia psychicznego związanego z procesem dojrzewania psychicznego i biologicznego, trudnymi sytuacjami, chorobami itp.

• środkiem zapewniającym akceptację społeczną w subkulturze

• przejawem buntu przeciwko uznanym i powszechnie akceptowanym wartościom

• wyuczoną formą zachowania

• wynikiem presji społeczno-kulturowej

• objawem zaburzeń metabolicznych związanych z nadużywaniem środków odurzających

• kombinacją ww. czynników

Osoby dojrzałe emocjonalnie z niedorozwiniętym systemem wewnętrznej kontroli:

• mają wygórowane wymagania

• oczekują w życiu natychmiastowego spełnienia swych potrzeb

• dysproporcja między ambicjami i celami a możliwościami i realnymi osiągnięciami

• są bierne w stosunkach z innymi ludźmi

• nie nawiązują głębszych więzi uczuciowych

• mają niską tolerancję na lęk i frustrację

• odznaczają się małą umiejętnością kształtowania dojrzałych mechanizmów obronnych (reagują np. agresją, ucieczką)

Dodatkowe zagrożenie - funkcjonująca opinia o nieszkodliwości narkotyków, a przecież NIE MA NIESZKODLIWYCH SUBSTANCJI UZALEŻNIAJĄCYCH.

Narkotyki

• marihuana

• powoduje zmiany nastrojów

• zmienia kontakt z ludźmi

• powoduje zespół amotywacji, apatię, niechęć do działania

• czasem - lęki, halucynacje

• może wywołać ciężką psychozę reaktywną

• lęki - do kilku lub nawet kilkunastu godzin, mogą wracać po przerwie, nawet bez palenia w tym czasie

• amfetamina

• wywołuje uczucie siły, optymizmu, pobudzenia psychicznego i ruchowego

• zwiększa aktywność

• poprawia nastrój

• zwiększa popęd płciowy

• wzmaga agresję, psychozy, urojenia

• powoduje zaburzenia snu, wychudzenie, agresję

• LSD

• powoduje halucynacje, iluzje

• daje zaburzenia świadomości i poczucia czasu

• halucynacje mogą wystąpić powtórnie po znacznym upływie czasu bez dalszego używania halucynogenu

• rozpuszczalniki, kleje

• dają poczucie euforii i orgiastyczne uczucie ciepła

• pobudzają i dają zadowolenie

• toksyny czasem wywołują zgon

Objawy somatyczne przewlekłej narkomanii

• ogólne wyniszczenie

• drżenie rąk

• niepewny chód

• niewyraźna mowa

• przyspieszenie starzenia się

• zaostrzone rysy twarzy

• ziemista cera

• siwienie lub wypadanie włosów

• trwałe zwężenie źrenic

• choroby przyzębia i „kwitnąca próchnica”

• liczne ślady ukłuć

• czyraczność

• zbliznowacenia

• wysypki alergiczne

• rozległe zmiany grzybicze

• ropnie podskórne

• zarostowe zapalenie żył

Choroby towarzyszące:

• zarażenie się poprzez używane przez innych igły

• zapalenie wątroby

• choroby weneryczne

• choroby nerek

• AIDS

• zapalenie wsierdzia

• przewlekłe bóle stawów i kości

• uporczywe zaparcia

• trudności w oddawaniu moczu

• zmiany zanikowe mózgu

Psychika przewlekłego narkomana:

• głęboki rozpad systemu wartości moralnych

• obniżenie ogólnej sprawności intelektualnej

• pogorszenie:

• pamięci

• uwagi

• spostrzegawczości

• zanika poczucie wstydu

• stany apatii i depresji przerywane napadami drażliwości i agresji oraz próbami samobójczymi

Konsekwencje społeczne:

• zerwanie kontaktów z rodziną

• porzucanie pracy, zwolnienia dyscyplinarne, pozostawanie bez stałego zatrudnienia

• kradzież, wyłudzenia

• fałszowanie recept

Sygnały mogące świadczyć o używaniu narkotyków:

• nagłe, niewytłumaczalne wahania nastrojów - od smutku po wesołość

• późne powroty do domu w stanie dziwnego oszołomienia bez wyczuwalnej woni alkoholu

• trudności w ranny dobudzeniu i wyprawieniu do szkoły

• rdzawe plamy krwi na bieliźnie

• świąd skóry

• nudności, poranne wymioty

• przewlekły katar

• utrata apetytu, chudnięcie

• zmieniony wygląd twarzy:

• bladość

• przymglone oczy

• zaczerwienione spojówki

• obrzęk powiek

• wąskie źrenice

• „podbieranie” pieniędzy przy okazji zakupów

• zainteresowanie narkomanią

• sprzedawanie swoich rzeczy

• długotrwałe przebywanie w łazience, piwnicy, na strychach

• bywanie w miejscach znanych ze spotkań narkomanów

• używanie w rozmowach określeń z socjolektu narkomanów

Przeciwdziałanie uzależnieniom:

• nawiązanie kontaktu rodzic - dziecko

• nawiązanie kontaktu wychowawca, nauczyciel - uczeń

• nawiązanie kontaktu nauczyciel - rodzic

• obserwacja dziecka przez nauczycieli i rodziców

PARPA - Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkholowych

OBSERWACJA

Cechy metod badawczych:

• planowość

• gromadzenie informacji

• interpretacja

Potrzebne są badania kontrolne.

RIPIS - Rhode Island Identification Scale (H. Novack, E. Bonaventura, P. Merenda) - test dojrzałości.

• służy do wczesnego wykrywania trudności w przyszłej pracy szkolnej

Czas obserwacji (od... do...) (dzień, miesiąc, rok)

Nazwisko obserwatora (nauczyciela)

Nazwisko i imię ucznia....................................................................................... Płeć..................

Wiek............... Klasa................. Szkoła.............................................

Uwagi wprowadzające

Podstawowe funkcje skali RIPIS jest:

• pomóc wychowawcy grupy (klasy) w zidentyfikowaniu dziecka w zespole przez poznanie jego trudności w uczeniu się

• pomóc wychowawcy wskazać specyficzne rodzaje trudności wychowawczych dziecka

• pozwolić nauczycielowi postępować skuteczniej w likwidowaniu przedszkolnych i szkolnych problemów dziecka

Postępowanie badawcze:

• zapoznanie z punktami skali

• obserwowanie i zapamiętanie tych przejawów, które są ujęte w skali

• ocena zachowania - w ostatnim dniu okresu obserwacji

Sposób oceny:

• nigdy - 1 p.

• rzadko - 1 p.

• od czasu do czasu - 3 p.

• często - 4 p.

• zawsze - 5 p.

Część I - dotyczy zachowania, które łatwo zaobserwować w grupie (klasie):

1. Ma trudności w posługiwaniu się nożyczkami.

2. Ma trudności w lepieniu plasteliną.

3. Chodzi niezdarnie (często uderza się o coś).

4. Potyka się o własne nogi.

5. Ma trudności z uchwyceniem piłki.

6. Ma trudności ze skakaniem przez linkę.

7. Ma trudności z zawiązywaniem butów.

8. Ma trudności z zapinaniem guzików.

9. Nie może spokojnie usiedzieć.

10. Nie może spokojnie stać w miejscu.

11. Ma trudności z zapamiętywaniem przedmiotów i osób otaczających go.

12. Sprawia wrażenie, że jest napięty.

13. Ma trudności z zapamiętywaniem tego, co mu się pokazuje.

14. Płacze.

15. Nie przejmuje się strofowaniem go.

16. Nie rozumie udzielanych mu pouczeń.

17. Skłonny do zniechęcania się.

18. Skłonny do rezygnacji.

19. Skłonny do unikania aktywnego udziału w grupie.

20. Trudno mu wykonywać zadania w ustalonym czasie.

Wartość oceny	1	2	3	4	5	Ogółem
Częstość oceny						Wynik... Brak...
Wynik						Wynik... Brak...

Część II - dotyczy zachowania ucznia podczas czynności pisania.

21. Trudności z wypełnianiem płaszczyzn kolorem (kredką, farbą), nie wychodząc poza obręb wzoru.

22. Jego wytwory są różne pod względem wykonanie (są prace i dobre, i złe).

23. Niestarannie pisze.

24. Oddaje zadania wycierane gumką.

25. Oddaje brudne (poplamione) prace.

26. Trudno mu pisać w liniach.

27. Zaczyna pisać od środka lub prawej strony kartki.

28. Przy przepisywaniu pisze pismem lustrzanym (odwraca litery, cyfry) lub je zmienia.

29. Przy pisaniu z pamięci odwraca litery, cyfry, wyrazy.

30. Przy przepisywaniu łączy wyrazy lub ich części.

31. Ma trudności z nazywaniem liter lub cyfr.

32. Przy przepisywaniu opuszcza litery lub cyfry albo / i zastępuje je innymi.

33. Trudno mu ukończyć prace pisemne w wyznaczonym czasie.

34. Ma trudności ze zrozumieniem.

35. Ma trudności z uporządkowaniem liczb w pionowej kolumnie.

36. Przy czytaniu opuszcza lub przekręca litery, cyfry, słowa.

ANKIETA

Ankieta dot. warunków materialnych ucznia.

Instrukcja

Ankieta przeznaczona jest dla uczniów VI kl. SP.

Badania są anonimowe. Służą do ustalenia sytuacji materialno-bytowej ucznia.

• Opisanie sposobu odpowiadania na pytania.

Pytania

1. Płeć:

1. kobieta

2. mężczyzna

2. Uczęszczasz do szkoły:

1. w mieście

2. na wsi

3. Mieszkam z:

1. mamą

2. tatą

3. babcią

4. dziadkiem

5. ciocią

6. wujkiem

7. rodzeństwem

8. opiekunem

9. innymi osobami

4. Mieszkasz w:

1. bloku

2. domu jednorodzinnym

3. domu wielorodzinnym

5. W twoim mieszkaniu:

1. jest łazienka

2. nie ma łazienki

6. W twoim mieszkaniu:

1. jest 1 pokój

2. są 2 pokoje

3. są 3 pokoje

4. jest więcej pokojów

7. Czy posiadasz miejsce do nauki?

1. tak

2. nie

8. Czy twoi rodzice (opiekunowie) pracują?

1. nie

2. tylko mama (opiekunka)

3. tylko tata (opiekun)

4. oboje

9. Jeśli twoi rodzice (opiekunowie) nie pracują lub jedno z nich nie pracuje, jakie jest źródło utrzymania w twojej rodzinie?

1. renta

2. emerytura

3. zasiłek dla bezrobotnych

4. inne źródło utrzymania

RODZAJE KAR

• zakazy

• kary cielesne

• nakazy

• presja psychiczna

• zniewaga słowna (obrażanie, ośmieszanie)

SKUTKI KAR

• unikanie źródła kary

• zniechęcenie

• frustracja

• agresja

NAGRODY

• zainteresowanie

• pochwała

• dobra ocena

• nagrody materialne

PLAN POSTĘPOWANIA

• zachęcenie uczniów do wyrażania własnych pomysłów

• wysłuchanie, co czują i czego oczekują uczniowie

• zapisywanie propozycji

• podsumowanie

• opracowanie postulatów

EFEKTYWNA WSPÓŁPRACA Z MŁODZIEŻĄ

• poznanie problemów młodzieży

• szczere rozmowy z rodzicami

• szczere rozmowy z uczniami

• współpraca z rodzicami

• poruszanie na lekcjach wychowawczych i przy innych okazjach tematów, które interesują uczniów (np. jak radzić sobie ze stresem, skutki nałogów)

• doprowadzenie do stanu, w którym uczniowie będą w nas widzieli przyjaciół, partnerów, z którymi można o wszystkim porozmawiać, do których można się zwrócić z każdym problemem

• zarówno nauczyciel, jak i uczniowie, powinni wiedzieć, czego mogą nawzajem od siebie oczekiwać

akceptacja

zaufanie

• zwracanie się do uczniów po imieniu

jasne informowanie o naszych wymaganiach, oczekiwaniach

PEDAGOGIKA SERCA

1. KOCHAM, WIĘC JESTEM

• Kim jest człowiek? Po co istnieje?

• „pustka istnienia”

• samobójstwa

• psychologia humanistyczna

• „Dobro dzięki wychowaniu może dominować nad złem”.

GENY

RODZINA

CHARAKTER

ŚRODOWISKO

WYCHOWANIE

• TRANSGRESJA KONSTRUKTYWNA - oparta na dążeniu do wzrostu własnej ważności

• Potrzeba SAMOAKTUALIZACJI nie jest siłą pobudzającą do działania. Tą siłą jest dążenie do zaspokojenia potrzeb bytowych i do potwierdzenia własnych wartości, wyższości, perfekcji (Kozielecki).

• potrzeba SAMOREALIZACJI, ALTRUIZM - raczej tylko potencjalne

• motywacja hubrystyczna

• doskonałość, perfekcjonizm - zazw. źle odbierane

• homo amans - człowiek, który kocha, rozumie

• homo consumens - orientacja na „mieć” „Kim jestem, jeśli jestem tym, co mam, a potem tracę to, co miałem” (Fromm)

2. MIŁOŚĆ

• Postawa - względnie stała dyspozycja przejawiająca się w zachowaniach, której cechą jest pozytywny lub negatywny stosunek emocjonalny do jakiegoś przedmiotu, osoby, sytuacji.

• 
  MIŁOŚĆ JAKO POSTAWA - pozytywny, przychylny stosunek do wszystkich ludzi.

emocja postawa „na tak”

EMOCJE - pierwotne funkcje psychiczne wspólne ludziom

i wyżej rozwiniętym zwierzętom

NIŻSZE WYŻSZE = UCZUCIA

• „Wiara w upowszechnienie miłości jako zjawiska społecznego jest wiarą racjonalną.” (Fromm)

• czynny charakter miłości:

• troska

• odpowiedzialność

• poszanowanie

• miłość - skłonność do czynienia dobra

• = łagodność, życzliwość, gotowość pomocy, współczucie, prawość, empatia

• ≠ gniew, walka, twardość, kara, nienawiść

• więzi rodzinne

• predyspozycje ułatwiające lub utrudniające nawiązanie więzi są wrodzone; więzi jako takie są nabyte

• cechy dziedziczne pozytywnie sprzyjają więzi uczuciowej między rodzicami a dziećmi

• cechy dziedziczne negatywne utrudniają nawiązywanie więzi rodzinnych

• rodzaje miłości:

• matczyna

• rodzicielska

• rodzinna (w rodzinie)

• erotyczna (duża siła emocjonalna)

3. NIENAWIŚĆ

NIENAWIŚĆ - przeciwieństwo miłości

POSTAWA „NA NIE”

„emocjonalne odrzucenie indywidualne, z których wyrasta nienawiść grupowa” (Eibl-Eibesfeldt)

• Nienawiść zaczyna się od odrzucenia.

• zawiść, zazdrość, ambicje, żądza posiadania, krzywda, fanatyzm, szowinizm, rasizm, niesprawiedliwość nienawiść

• brak akceptacji niechęć wrogość nienawiść

• egoizm, zarozumialstwo

4. DZIECI NIEKOCHANE PO LATACH

• niepełnosprawność fizyczna (często)

• niepełnosprawność psychiczna (zazwyczaj)

• brak zaspokojenia w dzieciństwie potrzeby miłości i bezpieczeństwa nigdy niezaspokojony głód miłości

5. OD POCZĘCIA DO NARODZIN

• o rozwój człowieka trzeba dbać jeszcze przed jego narodzeniem

• negatywnie wpływają:

• stres matki

• brak rozwoju wyższych uczuć

• niezaplanowana ciąża stres, niepokój

• brak akceptacji ze strony innych

• brak samoakceptacji

• „miłość od poczęcia stwarza klimat emocjonalny, w którym płód wyraźnie dobrze się czuje i reaguje na sygnały z zewnątrz”

• kontakt przez dotyk

• kontakt głosowy

• w macicy słychać serce i głos matki

• kontakt z ojcem

• kontakt z rodzeństwem

6. PORÓD

• poród - wstrząs dla dziecka, silny ładunek lęku

• łagodzenie - przywrócenie łączności z matką

• nie wolno przerywać pępowiny, póki płuca dziecka nie są gotowe do jej zastąpienia (inaczej następuje niedotlenienie mózgu)

7. PIERWSZE 5 LAT ŻYCIA

• 0-3 miesięcy - przystosowywanie się do nowych warunków

• objawy samopoczucia:

• krzyk

• płacz

• uśmiech

• od 6. miesiąca do 5. roku życia - okres krytyczny dla deprywacji uczucia miłości

• rozłąka z matką wywołuje strach i przerywa ciągłość rozwoju regres często powtarzany psychopatia

• rozwojowi zdolności kochania sprzyja ufność, a nie lęk; lęk blokuje empatyczne porozumiewanie się ludzi

• całodzienne przebywanie małych dzieci w żłobkach czy innych ośrodkach opiekuńczych odbije się niekorzystnie na rozwoju uczuciowym tych dzieci

• lepsza stała opieka bliskiej (spokrewnionej lub obcej) osoby

• sierota społeczna - dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej i domu, pozostające w placówkach opieki całkowitej z powodu:

• alkoholizmu rodziców

• narkomanii

• przestępczości

• chorób lub / i zaburzeń psychicznych

• znęcania się nad dzieckiem

• porzucenia przez rodziców

• trudnych warunków bytowych

nie ma zaspokojonych podstawowych potrzeb psychicznych:

• miłości

• bezpieczeństwa

• przynależności

• choroba sieroca - poważne zahamowania i zaburzenia psychiczne, a także często fizyczne w rozwoju dziecka, powstałe w wyniku rozłąki z matką (gł. źródło) i pobytu dziecka w zakładzie opiekuńczo-wychowawczym (także w szpitalu)

• jeśli te zahamowania i zaburzenia powstają we wczesnym okresie życia (pierwsze 2 lata), stają się trudno odwracalne lub nieodwracalne

• cechy charakterystyczne zachowania małych dzieci:

• nieumiejętność nawiązania i utrzymania więzi emocjonalnej z otoczeniem

• niedost. poczucie winy

• młodzież i starsze dzieci cechuje:

• osłabienie zdolności myślenia abstrakcyjnego i logicznego rozumowania oraz słaba wyobraźnia

• trudność zrozumienia siebie i innych

• brak koncentracji uwagi i inicjatywy

• nasilona tendencja do poszukiwania kontaktów emocjonalnych lub oziębłość

• egoizm i egocentryzm

• wysoki procent schodzi na drogę przestępczości

• każde małe dziecko, aby się mogło rozwijać prawidłowo, musi mieć jedną osobę stałą, fizycznie obecną, do której może się przywiązać

8. SUMIENIE DZIECKA

• SUMIENIE - zdolność pozwalająca oceniać własne postępowanie jako zgodne lub niezgodne z przyjętymi normami etycznymi

• może je mieć człowiek:

• zdolny do samooceny

• świadomy obowiązujących norm etycznych, umiejący porównywać owe normy z własnym postępowaniem

• Maslow - 2 kategorie kochania i miłości:

• miłość B - miłość do Bytu innej osoby, nieegoistyczna

• ze wzrostu

• miłość D - miłość potrzebująca, egoistyczna

• z braku

• lęków dziecięcych (nawet irracjonalnych) nie wolno ośmieszać, przełamywać siłą, nakazem, karą

• leki na lęki - ciepła, spokojna atmosfera, zawsze gotowe do objęcia ramiona osób bliskich!

9. SZKOŁA - ROZWIJA CZY TŁUMI ZDOLNOŚĆ KOCHANIA?

• szkoła - instytucja zbiorowego wychowania

• trening psychofizycznych właściwości ma w dzieciństwie b. duże znaczenie

• agresję wywołują:

• różne formy współzawodnictwa (skrywana wrogość)

• duża liczebność klasy

• ustalane centralnie programy

• oceny szkolne względne

• ambicja rozwijana w warunkach rywalizacji, a także samorealizacji

• pierwsza miłość - do osób najbliższych (rodziców)

• druga miłość - źródła podejmowanego wysiłku przez dziecko

• niepowodzenie w szkole:

• młodsze klasy - dzieci czują się niekochane

• starsze klasy - mogą doprowadzić nawet do samobójstwa

• Należy uczyć i wychowywać!

• Przede wszystkim trzeba kształtować osobowość!

• Ogromny wpływ na dzieci ma akceptowany przez nie nauczyciel.

Warunki, które powinien spełniać dobry nauczyciel, pedagog:

1. umiejętność nawiązywania z dziećmi kontaktu emocjonalnego

• przyjaźń koleżeńska i przyjaźń z nauczycielem

• antypedagogika - wystarczy tylko asystować dziecku przy wprowadzaniu go w życie

• pedagogika serca - nie może się obejść bez wzorców osobowych

• „przybytek pokoju”

1. sytuowanie się przy dziecku

• pedagog jako starszy przyjaciel, doradca

• samorządność autentyczna (forma republiki dziecięcej)

2. umiejętność rozwijania twórczości artystycznej dziecka

3. bliski kontakt z naturą, literaturą, sztuką

4. naczelna zasada - podmiotowość dziecka

• aby eliminować zło „pedagogika indywidualności”

• główny cel - uświadomienie wychowankowi jego indywidualności i autonomii

10. O SZCZĘŚCIE DLA KAŻDEGO DZIECKA

MIŁOŚĆ + SPRAWIEDLIWOŚĆ = RÓWNOŚĆ

• szczęście - wg Tatarkiewicza: „uczuciowo dodatni” bilans życia mający za skutek ogólne z życia zadowolenie

• „Dzieci myślą sercem, nie rozumem.” (J. Dracz)

• szczęście dla dziecka jest stanem uczuć

• wolność - gł. atrybut dzieciństwa

• dla dziecka liczy się „tu i teraz”

• zabawa

• zabawki

• rówieśnicy

• 2 podstawowe potrzeby:

• miłość

• bezpieczeństwo

• szczęściem dla dziecka jest są chwile intensywnej radości czerpanej z odkrywania uroków otaczającego je świata oraz własnego rozwoju, a także zadowolenie z relacji między sobą i przychylną rzeczywistością

PEDAGOGIKA ALTERNATYWNA

• układ partnerski między nauczycielem a uczniem; zmniejszenie dystansu między nimi

• chęć do zdobywania wiedzy jest u ludzi naturalna; łatwiej przyswajamy sobie coś dla samych siebie niż z przymusu szkolnego

• zmiana systemu lekcyjnego - to uczniowie decydują o tym, czego chcą się uczyć; nauczyciele są do ich dyspozycji

• uczniowie decydują o tym, jak długo trwa lekcja; nie ma dzwonków; dzwonki byłyby ograniczeniem uczniów

• nie wolno ufać schematom!

• trzeba poszukiwać nowych rozwiązań!

• pedagogika przeżywania

• drama

• metody aktywne

• utrwalanie rzeczy pozytywnych, eliminowanie negatywnych

• zajęcia pozalekcyjne sprzyjające integracji

• szkolne kółka

• wycieczki

• tolerancyjna praca z młodzieżą

• przyjęcie ucznia takiego, jaki jest

• podstawa tej pracy - pełna akceptacja każdej jednostki

• nacisk na indywidualność

• odkrywanie i ujawnianie zdolności, talentów

INNE NOTATKI

PEDAGOGIKA OGÓLNA

Pedagogika ogólna podejmuje i bada te problemy, które mają charakter powszechny, uniwersalny i determinują przebieg i skuteczność procesu wychowawczego, jego rolę społeczną, kulturotwórczą, i jego udział w tworzeniu osobowości.

Opracowuje ogólne zasady, koncepcje i metody badania rzeczywistego wychowania w jej różnych wymiarach, aspektach, poziomach i powiązaniach.

Bada i określa możliwości kreowania i określa możliwości kreowania w określonych warunkach społeczno-kulturowych i cywilizacyjnych.

PEDAGOGIKA OGÓLNA

HISTORIA WYCHOWANIA DYDAKTYKA TEORIA

I MYŚLI PEDAGOGICZNEJ WYCHOWANIA

Pedagogika ogólna tworzy ogólnoteoretyczne podstawy jednostek dla badań pedagogicznych obejmujących różne dziedziny ludzkiej aktywności w ramach „pedagogiki szczegółowej” oraz metodologicznych podstaw dla badań empirycznych.

Filozofia wychowania + filozofia człowieka pedagogika ogólna jako nauka o wychowaniu

Analiza praktyki wychowania pedagogika empiryczna

Zyskanie odrębności od filozofii pedagogika empiryczna i normatywna

Główne założenie - człowiek jest wychowalny, wychowanie ma mu pomóc stać się takim, jakim może być ze względu na swoje wrodzone możliwości.

Istota wychowania polega nie tylko na pobudzanie naturalnych sił i potrzeb jednostki (potrzeba aktywności, orientacji w świecie, zaspokajania duchowych i fizycznych potrzeb, potrzeba bezpieczeństwa itp.), lecz także na kształtowaniu (kreowaniu) takich orientacji, postaw i umiejętności, dzięki którym może ona wejść jako świadoma i odpowiedzialna jednostka w świat życia społecznego, kultury i cywilizacji.

Wg Kazimierza Sośnickiego:

• pedagogika ogólna bada istotę wychowania, zagadnienia dziedziczności, cele wychowania, psychiczne podłoże celów wychowania, formalne strony celu wychowania, zasady i wartości oraz ich związki z wychowaniem, środki wychowawcze oraz osobowość wychowawcy

• pedagogika ogólna = teoria wychowania

• ma ustalać ideał wychowania

• ograniczenie zadań poznawczych pedagogiki ogólnej do opisu rzeczywistości

• do zadań pedagogiki ogólnej została zaliczona analiza porównawcza systemu pedagogicznego (obecnie pedagogika porównawcza)

• włączenie w zakres badań i analiz pedagogiki ogólnej problematyki celów i treści wychowania, jego psychologicznych, socjologicznych, biologicznych podstaw, a także zagadnień teorii wartości

• idealny wychowawca:

• normalny wygląd zewnętrzny

• normalna budowa ciała

• wolny od wad psychicznych

• taktowny

• rzeczowy

• dyskretny

• sprawiedliwy

• zaradny życiowo

• uprzejmy

• troskliwy

• posiadający gruntowną wiedzę

• sumienny

• obowiązkowy

• pracowity

Wg Zygmunta Mysłakowskiego (1890-1971):

• „pedagogika ogólna jest tą częścią pedagogiki, która ma za zadanie wyodrębnić, zanalizować i opisać funkcje wychowania syntetycznie, w ich podstawowych strukturach”

• zadanie badawcze i poznawcze - wyodrębnianie i syntetyzowanie „faktów znaczących”

• pedagogika ogólna jest nadrzędna w stosunku do pedagogiki szczegółowej

• pedagogika ogólna stanowi teoretyczne podstawy dla badań szczegółowych (określa istotę wychowania i jest źródłem wiedzy potrzebnej do wyjaśniania badanych zjawisk

Wg Sergiusza Hessene (1887-1950):

• dzięki pedagogice ogólnej istnieje możliwość takiej wiedzy, która pozwoli osobom zajmującym się wychowaniem i w nim uczestniczącym na głębsze, bardziej zbliżone do prawdy rozumienie tego procesu

• przeżywanie i doświadczenia wychowawcze mają charakter uniwersalny

• wychowanie - działalność, w której uczestniczą wszyscy ludzie; czynią to spontanicznie, nieświadomie, zgodnie z tradycją i wyuczonymi nawykami

• pedagogika ogólna ma tworzyć taką wiedzę teoretyczną o wychowaniu, której poznanie i upowszechnienie przyczyni się do głębokiego rozumienia integralnego, organicznego związanie celów i zadań z treściami i metodami wychowawczymi

• zadanie: analizowanie i kreowanie otwartości na stale zmieniające się potrzeby i doświadczenia, na związki wychowania z życiem, na zdolność wychowania do kształtowania takich cech osobowości, które umożliwiają jednostce ludzkiej twórcze uczestniczenie w realizacji ponadczasowych zadań kultury

• pedagogika = filozofia stosowana

Wg Bogdana Nawroczyńskiego (1882-1974):

• duża rola pedagogiki w kształtowaniu poglądów i postaw nauczycieli i rodziców

• duże znaczenie badań pedagogicznych

• ważna jest i teoria, i praktyka

• dobry nauczyciel:

• dobrze wykształcony pedagogicznie

• utalentowany

• posiadający dobrą intuicję

• holistyczne ujmowanie zjawisk i procesu wychowania

• uwzględnianie teleologicznego punktu widzenia

• charakter normatywny pedagogiki ogólnej

• nacisk na proces społeczny

Wg Bogdana Suchodolskiego:

• ujęcie przedmiotu badań i problematyki pedagogiki ogólnej - rozwojowe

• historia pedagogiki = historia oświaty i wychowania + historia ideologii życia społecznego

• wychowanie - przedmiot i twór pedagogiki

• związki pedagogiki z antropologią filozoficzną

• pedagogika - nauka o człowieku

• konieczność mądrego spożytkowania dorobku metodologicznego innych nauk i przystosowania go do specyfiki badań pedagog.

• pedagogika ogólna - teoria optymalizacji procesu wychowawczego i jego skutecznej realizacji

Wg Janusz Gniteckiego:

• możliwość usprawniania pedagogiki ogólnej jako teorii krytyki i metateorii

• cel: tworzenie lepszego świata i lepszego człowieka

• metateoria pedagogiki = teoria wychowania

• 3 poziomy ogólności pedagogiki (wg Paliki):

• teoria pedagogiczna sensu stricto

• teoria pedagogiczna średniego szczebla

• teorie najniższego szczebla (teorie o najniższym zasięgu)

Wg Mariana Nowaka:

• pedagogika - teoria o procesie wychowawczym, teoria o rzeczywistości wychowania

• faktyczny (stan) naszego życia indywidualnego i społecznego, umieszczony w konkretnej perspektywie czasowej i kulturowej, w jakiej zachodzi wychowanie

• pedagogika jako źródło wiedzy podstawowej stanowiącej inspirację i układ odniesienia dla nauk szczegółowych

• zadania:

• ukazanie podstawowej kategorii pedagogicznych umożliwiających badania i analizowanie procesu edukacji

• formułowanie kategorii pedagogicznych tak, by mogły się one odnosić do konkretnych zdarzeń w sytuacjach wychowawczych

• wyjaśnianie sensu i znaczenia oraz przydatności kategorii pedagogicznych do analizowania sytuacji, problemów i zdarzeń wychowawczych

• preferowanie wychowania jako procesu rozwoju osobowości (wzrostu)

Wg Joanny Rutkowiak:

• 3 rodzaje wewnętrznej racjonalności pedagogiki:

• racjonalność czasowa, parapionowa

• całościowe intelektualne ujmowanie treści pedagogicznych, wyodrębnianie ich ważnych cech i ich prawidłowe hierarchizowanie = myślenie racjonalne, aczasowe

• racjonalność czasowo-sekwencyjna i liniowa

• racjonalność czasowo-pulsująca, przestrzenna

• racjonalność - określony zbiór założeń oraz praktyk społecznych, w jaki jednostka lub grupa odnosi się do szerszych doświadczeń

Wg Andrzeja Tchorzewskiego:

• pedagogika ogólna = metapedagogika

• trzy obszary problemowe:

• wychowanie jako byt społeczny

• metoda poznania wychowania jako bytu społecznego

• zagadnienia metodologiczne

Wg Zygmunta Wiatrowskiego:

• propozycja nazwy „nauki pedagogiczne”

HISTORIA WYCHOWANIA I MYŚLI PEDAGOGICZNEJ

Historia wychowania - nauka o metodach, formach i organizacji wychowania, ustrojach szkolnych i systemach oświatowych, także nauką o genezie i historii rozwoju myśli pedagogicznej.

Przedmiot badań: sposoby i formy organizacji wychowania dzieci, młodzieży i dorosłych w warunkach naturalnych i w specjalnych instytucji oraz geneza i rozwój myśli pedagogicznej w ciągu dziejów.

Jako odrębna dziedzina - w 2. poł. XVIII w.

Rozwój - XIX w.

Prekursorzy w Polsce - ks. Marcin Świątkowski, Hugo Kołłątaj.

Historycy wychowania w XIX w. - Józef Łukaszewicz, Bronisław Trentowski, Antoni Danysz, Kazimierz Morawski, Antoni Karbowiak.

Przełom XIX i XX w. i wiek XX - A. Łuczkiewicz, Franciszek Majchrowicz, Franciszek Bizoń, Stanisław Kot, Bogdan Nawroczyński, Ludwik Chmaj, Stefan Wołoszyn, Łukasz Kurdybach, Tadeusz Pasierbiński, Zbigniew Marciniak, Wanda Borawska-Nowak, Ryszard Wroczyński, Józef Krasucki, Stanisław Michalski.

Związki z historią filozofii, historią religii i kościołów, historią etyki, historią psychologii, prawa i doktryn politycznych, historii polityki i gospodarki, historii poszczególnych nauk.

Starożytność

• stworzenie instytucji i metod wychowania

• Grecja:

• system spartański:

• wyzysk niewolników

• surowość wychowania

• wszystko podporządkowane interesom państwa

• dzieci kalekie i słabe uśmiercano

• szkolenie wojskowe

• system ateński:

• charakter pokojowy

• kalokagathia (piękna i dobra)

• wychowanie wczesnoszkolne

• zamożni prywatni nauczyciele

• pedagodzy - zazwyczaj niewolnicy

• biedni - nauka rzemiosła itp.

• Rzym:

• na długi okres - ideał obyczajowy - gospodarza wiejskiego

• dominacja wychowania domowego

• biedniejsze dzieci - szkoły elementarne ludus

• od III w. - zmiany gospodarcze i społeczne zmiany w wychowaniu

• powstanie szkoły średniej 7 sztuk wyzwolonych:

• gramatyka

• retoryka

• dialektyka

• arytmetyka

• geometria

• astronomia

• muzyka

• powstanie cesarstwa - państwo popierało kształcenie publiczne (nauczyciele mieli przywileje, ulgi, a potem pensje)

• filozofowie zajmujący się edukacją:

• sofiści - V w. p.n.e., nauczyciele „mądrości icnoty”

• starsi - Protagoras z Abdery, Gorgian z Leontinoi, Hippiasz z Elidy, Prodiko z Keos, Antyfon

• młodsi - Likofron, Alkidamos, Kseniades z Koryntu, Eutydem z Chios, Trazymach, Kritiasz i inni

• spór o wartości i możliwości, czyli granice wychowania (dotyczący tego, czy mądrości i cnoty można się nauczyć)

• Sokrates - podkreślał znaczenie samowychowania, samodoskonalenia etycznego i samokształcenia intelektualnego, wychowania moralnego

• metoda sokratyczna („naprowadzająca”, erotematyczna) - zadawanie naprowadzających pytań

• metoda heuretyczna

• Platon - założył własną szkołę, Akademię

• Pierwszy system wychowania - psychologiczne uzasadnienie celu i funkcji wychowania, rozwinięcie etycznych podstaw wychowania

• Arystoteles - nauczyciel w Akademii Platona, nauczyciel i wychowawca Aleksandra Wielkiego

• założył własną szkołę filozoficzną

• rozróżniał 3 rodzaje wychowania - fizyczne, moralne i intelektualne

• wychowanie ma charakter polityczny i państwowy

• Marek Fabiusz Kwintylian - nauczyciel retoryki, adwokat, cesarski profesor retoryki w Rzymie (pierwszy)

• dzieło - uogólnienie dotychczasowej praktyki wychowania - pierwsza teoria wychowania i wykształcenia zawodowego

Średniowiecze

• oświata i szkolnictwo - charakter stanowy

• szkoły podporządkowane Kościołowi

• szkoły katedralne, klasztorne i parafialne

• rózga - niemal jedyny środek wychowawczy

• pierwsze uniwersytety (XII w.) - Bolonia, Paryż, Oxford, Cambridge

• 12 maja 1364 - otwarto Akademię Krakowską (obecny UJ)

• wychowanie rycerskie

• dziewczęta stanu szlacheckiego - uczono etykiety dworskiej, sztuki

• wychowanie rzemieślników - 3 stopnie: terminator, czeladnik, majster

• dominowała teoria poznania zakładająca, że wiedza nie jest sprawą rozumu, lecz wiary

• Wincenty z Beavais, De institurione puerorum regelium

• ascetyzm

• kazuistyka scholastyczna

• św. Tomasz z Akwinu

• przeciw teorii objawienia - Piotr Abelard i Jan z Salisbury

• w Polsce - Paweł z Worczyna, Komentarz do „Ekonomiki” Arystotelesa

• systematyzujący zbiór wykładów na temat wychowania w rodzinie

Renesans

• rola języków narodowych

• 3 szczeble szkolnictwa:

• elementarne

• średnie

• wyższe

• dążenia do uwolnienia oświaty od Kościoła

• w Polsce - szkolnictwo elementarne zwane parafialnym, zwłaszcza w Wielkopolsce, Małopolsce i na Pomorzu

• szkoła średnia była głównie dla dzieci pochodzenia szlachecko-magnackiego i bogatych mieszczan

• Padwa - szkoła z konwiktem dla uczniów założona przez Barizza z Bergamo

• Guarino z Wrony - nowoczesny system wychowania

• najwybitniejszy - Vittorino da Feltra (kierownik szkoły rodu Gozarów w Mantui)

• 7 sztuk wyzwolonych + filozofia

• wiele szkół w Niderlandach

• w Polsce - Gdańsk i Toruń

• szkoły wyższe - głównie we Włoszech (uniw. mieszcz. Medyceuszów, Florencja)

• 1579 - jezuici uniwersytet w Wilnie

• 1600 - Zamojski dypl. fundacji akad. w Zamościu

• humanizm i poznanie oparte na rozumie

• ostra krytyka wychowania średniowiecznego - Erazm z Rotterdamu

• Franciszek Bacon - państwo ma czuwać nad oświatą

• idee huministyczne - Piotr Paweł Vergeria, Tomasz More

• teoretyk pedagogiki - Jan Ludwig Vives

• polscy pedagodzy - Szymon Marycjusz, Andrzej Frycz Modrzewski

Czasy nowożytne - XVII i XVIII w.

• rozwój nauk przyrodniczych i humanistycznych

• nurt demokratyczny - Jan Amos Komeński

• demokratyzacja oświaty

• nowe koncepcje nauczania i uczenia się oraz oświaty dorosłych

• nurt reprezentujący interesy burżuazji - John Locke

• tabula rasa

• wszechstronne wychowanie dla wszystkich

• nurt pedagogiki naturalistycznej - J.J. Rousseau

• wychowanie domowe

• Polska - uniwersytety pod silnymi wpływami Kościoła

• 1717 - Prusy - obowiązek szkolny (nie był jednak przestrzegany ściśle)

• w latach 40. XVIII w. w Polsce - próby poprawy w dziedzinie oświaty

• 1740 - Stanisław Konarski - Collegium Nobilium

• problem analfabetyzmu wśród Polaków

• 1765 - Stanisław August Poniatowski - Szkoła Rycerska

• 14 października 1773 - Komisja Edukacji Narodowej - pierwszy w Polsce i Europie państwowy urząd ds. nauczania i wychowania

• objęcie kontrolą szkół powiatowych i wojewódzkich - nowoczesne programy i metody nauczania

• stworzenie stanu akademickiego i podniesienie roli i godności nauczycieli

XIX i XX w.

• upowszechnienie oświaty ludowej

• w Polsce - rozwój szkolnictwa elementarnego hamowany przez zaborców i rodzinną rekreację

• germanizacja

• rucyfikacja

• od 1815 r. - szkoły elementarne - pod nadzorem kleru

• w XIX w. w Europie - rozwój szkoły średniej

• gimnazjum - wykształcenie ogólne

• szkoły realne - wykształcenie zawodowe

• zaborcy dążyli do zahamowania rozwoju szkolnictwa średniego i wyższego

• poprawa w okresie tzw. autonomii - sejm galic. - 1866 - Rada Szkolna Krajowa

• rozwój szkolnictwa wyższego

• intensywny rozwój europejskiej myśli pedagogicznej w XIX w.

• Jan Henryk Pestalozzi (nowe koncepcje organizowania szkół elementarnych, metodyka nauczania początkowego)

• Fryderyk Frobel (podstawowy teoretyczne nowoczesnego wychowania przedszkolnego)

• Jan Fryderyk Herbart (system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii, unaukowienie dydaktyki herbertyzm)

• Herbert Spencer (teoretyczne podstawy kształcenia zawodowego)

• w Polsce w XIX w. nie było dobrych warunków rozwoju

• Jędrzej Śniadecki - próba powiązania wiedzy przyrodniczej z lekcją wychowawczą

• August Cieszkowski - teoria wychowania przedszkolnego

• Bronisław Trentowski - „system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty”

• Jan Władysław Dawid - teoretyka i działalność oświatowa; badania eksperymenty z dziećmi, ich światem wyobrażeń i pojęć, myśleniem i inteligencją, rozwijaniem umysłu dziecka, jego roli i umiejętności działania

• w okresie polskiego pozytywizmu - Aleksander Świętochowski, Henryk Wernic, Adolf Dygasiński, Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus i in.

• intensywny rozwój oświaty i wychowania - pierwsze lata XX w. i międzywojnie w rozwijających się ekonomicznie krajach

• oświata i wychowanie w Polsce w XX w. - 3 okresy:

• międzywojenny - 1918-1939

• tworzenie szkół (niepełno) 4- i 5-letnich, powszechny obowiązek szkolny

• 1932 - reforma jędrzejewiczowska

• dwa uniwersytety - Jagielloński i Jana Kazimierza we Lwowie (początki)

• potem - Uniwersytet Stefana Batorego trzeba było spolonizować

• 1918 - KUL

• 1919 - Uniwersytet Poznański

• 1937/1938 - 25 szkół wyższych

• rozpowszechniony analfabetyzm

• przedstawiciele - Rowid, Nawroczyński, Korczak, Grzegorzewska, Radlińska, Przanowski, Jeżewski, Solarz, Falski, Zarzecki i in.

• wojna i okupacja - 1939-1945

• 1939 - upadek polskiego systemu oświatowego i państwa

• germanizacja i rusyfikacja

• Generalna Gubernia - likwidacja szkół średnich i wyższych, w podstawowych i zawodowych obniżono poziom

• okupacja radziecka - w części szkół językiem wykładowym był polski, ale w treściach nauczania - ideologia i interpretacja naukowa w duchu propagandy stalinowskiej

• walka o zachowanie kultury polskiej

• tajne nauczanie:

• Tajna Organizacja Nauczycielstwa (TON) - Z. Nowicki, Kazimierz Maj, Wacław Tułodziecki, Teofil Wojeński, Czesław Wycech

• Departament Oświaty i Kultury - Czesław Wycech

• tajne harcerstwo „Szare Szeregi”

• po zakończeniu II wojny światowej - od 1945 r.

• odbudowa polskiego systemu szkolnictwa w latach powojennych

• 1944-48 - próby ujednolicenia i zdemokratyzowania polskiego systemu szkolnego

• 1948-61 - zmiany strukturalne w szkolnictwie

• 1949 - Centralny Urząd Szkolnictwa Zawodowego

• 15 lipca 1961 - ustawa reforma systemu szkolnictwa

• 1980 - reforma

STADIA NAUCZANIA (WG HERBARTA)

1. JASNOŚĆ - rozbicie materiału nauczania na elementy i skupienie na nich uwagi uczniów. Zatrzymywanie się przy każdym z elementów tak długo, aby uczeń mógł zrozumieć szczegół. Podążanie (powolne) naprzód.

2. KOJARZENIE - ogarnianie większej liczby szczegółów, wiązanie materiału nowego z przyswojonym dawniej, zazwyczaj przez mechaniczne powtarzanie lub „swobodną rozmowę”, która była swoistą odmianą pogadanki szkolnej.

3. SYSTEM - uporządkowanie przyswojonych wiadomości, dochodzenie do uogólnień, umiejscowienie nowych faktów w dotychczasowym systemie wiedzy, ujęcie w całość, uwydatnienie głównych myśli.

4. METODA - zastosowanie, wykonywanie prac i zadań, by uczeń mógł wykazać, czy pojął główne myśli „w sposób należyty”.

Stopnie te wyznaczają tok nauczania wszystkich przedmiotów na wszystkich szczeblach nauki szkolnej. Jest to jednak ciasny schemat metodyczny.

DYDAKTYKA „PROGRESYWNA” (JAN DWEY)

5 stopni w „pełnym akcie myślenia”:

• odczucie trudności

• wykrycie jej i określenia

• nasuwanie się i formułowanie możliwego rozwoju

• wprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania

• dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcie lub odrzucenia przypuszczenia, czyli do wniosku zawierającego przeświadczenie pozytywne lub negatywne

Między tymi etapami obserwacji - umysłowa strona całkowitego aktu myślenia.

Learning by doing

OSIĄGNIĘCIA DYDAKTYKI POLSKIEJ 2. POŁ. XX WIEKU

• przezwyciężenie jednostronności herbartowskiego i deweyowskiego formalizmu

• opracowanie i rozpowszechnienie unowocześnionej wersji nauczania problemowego m.in. przez połączenie tego nauczania z grupową formy pracy

• zbudowanie zrębów teorii polegającej na wiązaniu teorii z praktyką (w oparciu o konkretyzm poznania i psychologię genetyczną)

• opracowanie koncepcji wielostronnego nauczania - uczenia się

• przezwyciężenie niedostatków tzw. klasycznej wersji nauczania programowego, tzn. programowania liniowego, rozgałęzionego i mieszanego, czego efektem jest koncepcja programu blokowego

OGNIWA PROCESU NAUCZANIA - UCZENIA SIĘ

1. w toku podającym:

• przygotowanie do pracy - wytworzenie u uczniów pozytywnych motywacji sprzyjającej uczeniu się

• podanie nowego materiału przez słowo mówione lub pisane

• synteza podanego materiału - wyeksponowanie idei przewodnich, podstawowych faktów itp. w celu ich uporządkowania oraz utrwalenia

• kontrola stopnia opanowania wiadomości

• w toku poszukujący (problemowym):

• uświadomienie sobie przez uczniów pracujących pod kierunkiem nauczyciela określonej trudności o charakterze teoretycznym lub praktycznym jest punktem wyjścia do samodzielnego sformułowania problemu, który mają rozwiązać głównie w drodze poznania bezpośredniego

• słowne określenie napotkanej trudności

• formułowanie hipotezy prowadzące do rozwiązania problemu

• empiryczna weryfikacja hipotezy

• potwierdzenie hipotezy włączenie do systemu posiadanej wiedzy, utrwalenie i zastosowanie w działalności teoretycznej i praktycznej

SPOSÓB UCZENIA SIĘ	METODY NAUCZANIA	SKŁADNIKI TREŚCI	PODSTAWY	STRATEGIE DZIAŁANIA
PRZYSWAJANIE	PODAJĄCE	OPISOWE	RECEPTYWNA	INFORMACYJNA
ODKRYWANIE	PROBLEMOWE	WYJAŚNIAJĄCE	BADAWCZA	PROBLEMATYCZNA
PRZEŻYWANIE	EKSPONUJĄCE	OCENIAJĄCE	AFEKTYWNA	EMOCJONALNA
DZIAŁANIE	PRAKTYCZNE	NORMATYWNE	AKTYWNA	OPERACYJNA

TEORIA WYCHOWANIA

Teoria wychowania - usystematyzowana, logicznie spójna i uporządkowana wiedza o celach, metodach, formach, treściach, systemach i organizacji procesu wychowania, jego uwarunkowaniach i skutkach.

Powstała jako rezultat społecznego zapotrzebowania na wiedzę umożliwiającą racjonalne i skuteczne programowanie i kierowanie procesem wychowawczym, realizowanym w ramach instytucji i środowisk tego typu, jak rodzina, szkoła, Kościół, organizacje dziecięce i młodzieżowe. Jest wynikiem wielowiekowej obserwacji procesu wychowawczego, ich refleksyjnej analizy i badań oraz rezultatem twórczości intelektualnej wybitnych pedagogów i filozofów zajmujących się tą problematyką.

Obejmuje teorię wychowania:

• moralnego

• społecznego

• obywatelskiego

• estetycznego

• zdrowotnego

• ekologicznego

• seksualnego

• religijnego

• technicznego

Przedmiotem badań teorii wychowania jest świadome i celowe oddziaływanie wychowawcze na dzieci i młodzież, przyjmując określone koncepcje natury człowieka, społeczeństwa, kultury i cywilizacji, uznające potrzebę uczenia się oraz:

• analiza celów wychowania oraz ich modyfikacja,

• ustalanie zasad wychowania,

• wykrywanie sprzeczności występujących w procesie wychowania,

• problematyka związków nauczania i wychowania,

• problematyka nauczyciela - wychowawcy.

B. Suchodolski wprowadził do nauk pedagogicznych takie pojęcia, jak otwarty umysł, badawcza postawa wobec rzeczywistości i ukazał poznawcze znaczenia takich kategorii, jak człowiek rzeczywisty i człowiek prawdziwy.

Antypedagogika (Śliwerski, Szkudlarek) „wspierać, nie wychowywać!”

• źródłem inspiracji są prace i dośiadczenia Carla R. Rogersa, twórcy koncepcji grup spotkaniowych oraz idee Jurgena Habermasa i Georga Gadamera

PEDAGOGIKA SZKOLNA

PEDAGOGIKA SZKOLNA






WCZESNOSZKOLNA OKRESU MŁODZIEŃCZEGO DORASTANIA

Pedagogika szkolna

• bada cele, treści programu i metody pracy szkoły (związanych z potrzebami społecznymi i oczekiwaniami dzieci i młodzieży, aspiracjami rodziców oraz poglądami pedagogicznymi nauczycieli)

• analizuje rolę i miejsce szkoły w realizowaniu społecznych i kulturowych ideałów wychowawczych

• bada:

• tradycje szkoły i jej wpływ na świadomość ideowo-moralną i społeczną uczniów

• system wychowania współczesnej szkoły

• metody i formy działalności dydaktyczno-wychowawczej

• zagadnienia integracji wychowania i nauczania

• rolę nauczyciela w procesie dydaktyczno-wychowawczym

• współpracę szkoły ze środowiskiem lokalnym

• uspołecznianie procesu zarządzania szkołą

• udział szkół w eksperymentach dydaktyczno-wychowawczych

• współpracę szkoły z organizacjami dziecięcymi i młodzieżowymi oraz zakładami pracy w dziedzinie preorientacji zawodowej młodzieży

• specyfikę szkół zawodowych

• rolę szkół ogólnokształcących w przygotowaniu młodzieży do studiów wyższych

• wiązanie w nauce szkolnej teorii naukowych z praktyką

• udział szkoły w organizowaniu działalności społecznej dzieci i młodzieży na rzecz środowiska lokalnego

• wpływ czynników cywilizacyjnych - nauki i techniki na funkcjonowanie dydaktyki i wychowania szkoły oraz na jej społeczny prestiż

Funkcje szkoły:

• przekazywanie lub zdobywanie wiedzy i społeczeństwie, przyrodzie, kulturze, nauce i technice

• zapoznawanie z dorobkiem nauki i kultury

• zachowanie trwałości tradycji i wiedzy o przeszłości

• prezentacja dokonań ludzkości w rozwoju myśli naukowej i kultury materialnej, techniki

• przekaz wiedzy o przeszłości

• kształtowanie różnych sprawności (instrumentalnych, elementarnych, specjalistycznych, intelektualnych)

• rozwój osobowości uczniów

• pomoc w rozumnym kierowaniu własnym rozwojem i w dokonywaniu wyborów życiowych przez wychowanków

• przygotowywanie do udziału w życiu społecznym

• oferowanie świata wartości, przedstawień świata idei, ideologii wyznaczającej życie społeczne, światopoglądu

• doradcze, konsultacyjne

Dysfunkcjonalność szkoły

Krytyka szkoły różne propozycje rozwiązań:

• reforma

• doskonalenie tej instytucji

• likwidacja szkoły

PROBLEMY PEDAGOGIKI WCZESNOSZKOLNEJ

Kształcenie i wychowanie dzieci w klasach I-III (ok. 7-10 l.)

• w wielu krajach - przedszkole + początkowe lata w szkole

Rozwój poznawczy dzieci (myślenie, pamięć, język itd.)

• teorie Piageta, Eriksona (teoria psychoanalityczna), Bandury (teoria społecznego uczenia się), Flavella (teoria przetwarzania informacji), Bowlby'ego (teoria etologiczna opisująca zachowania społeczne), Gibsona (teoria rozwoju perepcyjnego)

Nauczanie a rozwój

PEDAGOGIKA DZIAŁALNOŚCI KULTURALNO-OŚWIATOWEJ

Bada:

• metody, treści i formy uczestnictwa dzieci i młodzieży w kulturze lokalnej, regionalnej , narodowej i ogólnoludzkiej

• wpływ środków masowego przekazu na potrzeby, zainteresowania i aspiracje życiowe dzieci i młodzieży

• wykorzystanie przez szkołę i rodzinę dorobku kultury dla realizacji ich ideałów wychowawczych

• możliwości włączenia idei, wzorów, wartości i norm kultury do regulacji zachowania dzieci i młodzieży, do realizacji celów i zadań wychowania intelektualnego, estetycznego, społecznego i moralnego

• możliwości tworzenia optymalnych warunków w szkole, rodzinie, organizacjach młodzieżowych i dziecięcych, w domach kultury i klubach młodzieżowych, do mądrego, odpowiedzialnego wyboru wartości kulturowych

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Bada:

• wpływ różnych systemów społecznych, środowiskowych i tradycyjnych na rozwój i wychowanie młodego pokolenia

• wpływ różnych grup, środowisk i kręgów społecznych na funkcjonowanie instytucji wychowania i zachowania oraz rozwój osobowości dzieci i młodzieży

• wpływ różnych tradycji społecznych na cele, treść i metody oraz formy działania różnych instytucji oświatowych i wychowawczych

• wpływ różnych form życia społecznego na kształtowanie poglądów, aspiracji i postaw młodzieży

Wykrywa zależności między różnego typu instytucjami i wymaganiami społecznymi a wychowaniem i rozwojem osobowości dzieci i młodzieży.

Pedagogika społeczna = teoria praktycznego działania wychowawczego w środowisku.

• powstała z braku zgody ludzi wrażliwych i twórczych na biedę i upośledzenie człowieka

• powstała ok. 2. poł. XIX wieku

• prekursorzy:

• Robert Owen (1771-1858)

• Ludwik Krzywicki (1859-1941)

• Helena Radlińska (1879-1954)

• Mary Rihmond (1861-1922, teoretyk opieki publicznej)

• Ryszard Wroczyński (1909-1984)

Środowisko - składniki struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i wywołują określone reakcje psychiczne.

Środowisko lokalne - obok rodziny jest to najważniejszy czynnik socjalizacji.

• zbiorowość społeczna zamieszkująca niewielki, względnie zamknięty obszar

• instytucje służące organizacji życia zbiorowego (np. Kościół, szkoła, instytucje usługowe)

ŚRODOWISKO LOKALNE




2 TYPY ZBIOROWOŚCI





CELOWE STOWARZYSZENIE Przynależność dobrowolna Grupa zorganizowana wg reguł formalnych Posiada określone cele Posiada strukturę, organizację wewnętrzną i członków Kieruje się ustalonymi wzorami zachowań Posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków

SPONTANICZNE WSPÓLNOTA Przynależność zdeterminowana urodzeniem Wynik aprobaty społecznej, jest nieformalne Cele nie są artykułowane, nie mają postaci pisanej Struktura, organizacja i członkowie są określane zasadami tradycji i poczuciem przynależności Rządzą w niej uznanie za właściwe wzorce zachowania, obowiązuje grupowy konformizm Istnieje system kontroli społecznej

PEDAGOGIKA PRACY

T. Nowacki, S. Kaczor, Z. Wiatrowski, J. Nowak

Pedagogika pracy - dyscyplina pedagogiki, której centrum zainteresowania jest skierowane na relację człowiek - praca.

Bada:

• wpływ szkoły na przygotowanie młodzieży do rozumienia społecznego sensu wykonywanej pracy i do jej umiejętnego, zgodnego z wymaganiami nauki i oczekiwaniami społecznymi

• czy i w jakim zakresie szkolnictwo zawodowe przygotowuje młode pokolenie do pracy zawodowej, wykwalifikowanej, profesjonalnej, racjonalnej, dobrze zorganizowanej, twórczej

• czy przysposabia do ewentualnej zmiany zawodu związanej z przeobrażeniami na rynku pracy

• wpływ pracy na kształtowanie systemu wartości człowieka, na poziom jego zadowolenia z wykowywanej pracy, na jego umiejętność doskonalenia warsztatu metod i form pracy zawodowej

Działy:

• pedagogika przemysłowa

• pedagogika zakładu pracy

• pedagogika gospodarcza

• pedagogika rolnicza

Praca - każda działalność, której wynikiem jest produkt materialny, wytwór służący do zaspokajania potrzeb duchowych człowieka lub usługa.

• formalna - praca zawodowa

• nieformalna - prace pozazawodowe (np. prace domowe, praca na działce, prace związane z przygotowywaniem wycieczek lub wypoczynku)

Poza pracą - czynności fizjologiczne, pełny wypoczynek, zabawa, sport, rozrywki.

Pedagogika przedzawodowa - problematyka kształcenia przedzawodowego (procesy dokonujące się w rodzinie, przedszkolu, szkole podstawowej, gimnazjum, liceum ogólnokształcącym).

Kształcenie zawodowe - ogół celowo zorganizowanych czynności i procesów, umożliwiających przygotowywania do określonego zawodu, zwłaszcza przygotowywania do pracy zawodowej w konkretnej gałęzi gospodarki narodowej na przewidzianym w celach kształcenia stanowisku.

Andragogika pracy - kształcenie, dokształcanie i doskonalenie zawodowe osób dorosłych.

Zawodoznawstwo - wiedza o zawodach jako zjawisko wynikłych z podziału pracy, różnorodność zadań zawodowych, wykonywanych w społeczeństwie.

Dyscypliny współpracujące:

• filozofia pracy

• nauki techniczne i przyrodnicze

• socjologia pracy

• fizjologia pracy

• prakseologia

• nauki o kierownictwie

PEDAGOGIKA TURYSTYKI

Bada:

• wpływ udziału w zajęciach turystycznych na kształtowanie się osobowości dzieci i młodzieży

• cele, treści, formy i metody wychowania przez turystykę i krajoznawstwo

PEDAGOGIKA PORÓWNAWCZA

Marc-Antoine Jullien de Paris - początek badań nad sposobem wychowania młodzieży w różnych krajach (praca Szkice i przygotowania prezdwstępne do pracy o wychowaniu porównawczym, 1817)

1925 - Międzynarodowe Biuro Wychowania, siedziba w Genewie

• wyd. „Międzynarodowe Roczniki Wychowania”

Pedro Rossello - zasady determinujące prądy w wychowaniu

• I zasada: „Szkoła i życie społeczne znajdują się w stosunku wzajemnego na siebie oddziaływania.”

• II zasada: „Fakty pedagogiczne znajdują się w stosunku wzajemnej od siebie zależności. Zmiany zachodzące w pierwszej części systemu szkolnego wywołują różnorodne zmiany w pozostałej jego części.”

Izaak Kandel: wielkie problemy oświaty wszędzie są te same, ale sposoby ich rozwiązań są różne

Nicholas Hans: wychowanie to wyraz zewnętrznego charakteru narodowego tworzącego się przez stulecia, rozwoju kultury, języka, religii, warunków społecznych, położenia geograficznego, losów historycznych. Wychowanie to funkcja charakteru narodowego, ale też ten charakter kształtuje.

J.A. Lauwerys - doceniał czynnik historycznych, ale za najważniejsze uważał istnienie związku między filozofią a wychowaniem.

Fryderyk Schneider: zadanie pedagogiki - dążenie do wykrycia sił napędowych, które określają rzeczywistość oświaty, nadaje wychowaniu siły żywotne. Zaliczał do nich:

• charakter narodowy,

• środowisko geograficzne,

• poziom nauki i kultury,

• filozofię,

• system ekonomiczno-polityczny,

• religię,

• historię,

• wpływy przejęte z in. krajów,

• osiągnięcie nauk pedagogicznych.

Najczęściej stosowane wskaźniki statystyczne:

• wskaźnik obrazujący proporcje między liczbą dzieci w wieku szkolnym a ogólną liczbą ludzi informacja o tzw. „obciążeniu” społecznym dziećmi w wieku szkolnym

• wskaźnik wyrażający proporcję między liczbą dzieci w danym wieku, uczęszczających do szkoły a ogólną liczbą dzieci w tym wieku informacja o stopniu upowszechnieniu nauczania szkolnego

• wskaźnik podający liczbę studentów przypadających na 10 000 ludności informacja o upowszechnieniu szkolnictwa wyższego

• wskaźnik przedstawiający stosunek między liczbą dzieci rozpoczynających naukę na określonym szczeblu szkolnym a liczbą dzieci kończących ten szczebel informacje o tzw. odsiewie szkolnym można ustalić faktyczne upowszechnienie wykształcenia podstawowego lub średniego

Proces porównywania w pedagogice:

• opis - daje obraz przedstawiający zjawisko

• interpretacja - analiza i uporządkowania faktów ich wyjaśnianie

• zestawienie - tu widać podobieństwa i różnice

• właściwe porównanie - ustalanie oceny porównywalnych faktów zgodnie z określonymi kryteriami

PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA

H. Radlińska, R. Wroczyński, Aleksader Kamiński, Marian Balcerek, Zdzisław Dąbrowski, Marian Jakubowski, Irena Jundziłł, Janina Maciaszkowa, Jerzy Wołczyk

• najbardziej wielostronnie przedstawił drogę kształtowania się i problematykę specjalizacji opiekuńczej Zdzisław Dąbrowski

Przedmiot badań:

• sytuacje wymagające opieki (potrzeby dziecka i potrzeby opiekuńcze: przyczyny występowania, przejawy, skutki, diagnostyka i kwalifikacja tych potrzeb)

• cele opieki i zadania opiekuńczo-wychowawcze

• funkcje opieki nad dzieckiem

• proces opiekuńczo-wychowawczy

• system opieki nad dzieckiem

• metodologia badań i metodyka działania opiekuńczo-wychowawczego

• wychowanek i wychowawca

Cele opieki:

• opieka profilaktyczna - ukierunkowana na zapobieganie sytuacji zagrożenia, na usuwanie lub neutralizowanie czynników zagrożeń, by nie dopuścić do ich zadziałania

• opieka interwencyjna - ukierunkowania na usunięcie przedmiotu opieki społecznej spod wpływu już działających czynników zagrożenie

• opieka kompensacyjna - ukierunkowana na usuwanie lub neutralizowanie następstw zagrożeń rzeczywistych, gdy czynnik zagrożenia pozostawia negatywne skutki

Potrzeby dziecka:

• związane z rozwojem fizycznym (biolog.)

• związane z rozwojem psychicznym

• związane z rozwojem społecznym

• związane z rozwojem kulturalnym

oraz potrzeby:

• wynikające z funkcjonowaniem rodziny

• związane z działalnością szkoły

• związane z aktywnością dziecka w środowisku zamieszkania

• wynikające z właściwości organizmu dziecka

Opieka nad dzieckiem może być statyczna lub dynamiczna.

Opieka - działania podejmowane przez osoby lub instytucje wobec dzieci w związku z faktycznymi lub potencjalnymi sytuacjami zagrożeń oraz ich następstwami.

Schemat terminologii w opiece nad dzieckiem

Pojęcia ogólne	Opieka nad dzieckiem
		Istota	Przedmiot	Podmiot	Treść
		Sytuacja zagrożenia Stan sił własnych dziecka	Dziecko (niepełnoletni)	Opiekun	Środki i czynności stosowane w działaniu
Pojęcia szczegółowe	Rodzaj sytuacji zagrożenia wg czynników powodujących zagrożenie Stan zagrożenia (potencjalnego, rzeczywistego), skutki zagrożeń Stan sił własnych dziecka: - ma w pełni - ma w ograniczonym zakresie - nie ma - nie chce - nie potrafi	Wiek i płeć dziecka Sytuacja społeczna, gł. udział w kręgach środowiskowych, zwłaszcza w placówkach systemu edukacji Świadomość zagrożeń: - pełna - niepełna - brak	Status prawny podmiotu - osoby fizyczne - grupy i organizacje społ. Motywy podejmowania opieki: - filantropijne - charytatywne - solidarność społ. - idea praw dziecka do opieki	Rodzaj zastosowanych środków i czynności Rodzaj środowiska opieki i wychowania Zakres i czas trwania opieki: - całkowita - częściowa - doraźna - okresowa - stała
Pojęcia syntetyczne	proces opiekuńczo-wychowawczy system opieki nad dzieckiem polityka opiekuńcza formy opieki nad dzieckiem aparat opieki nad dzieckiem

Formy opieki nad dzieckiem w Polsce

Resort	Opieka całkowita	Opieka częściowa
Pracy i Spraw Socjalnych		Ochrona macierzyństwa oraz ochrony praw młodocianych pracowników Renty i zasiłki dla dzieci i rodzin z tytułu ubezpieczeń społ. Pomoc materialna i poradnictwo dla bezrobotnych
Sprawied- liwości i Spraw Wewn.	Policyjne izby dziecka Schroniska dla nieletnich Zakłady wychowawcze i poprawcze	Ochrona praw dziecka (opieka prawna, kuratela, poradnictwo prawne) Profilaktyka przestępczości nieletnich
Opieka nad dzieckiem w rodzinie
Edukacji Narodowej	Rodzina własna (naturalna, adopcyjna) Rodzina zastępcza Rodzinny dom dziecka	Różne formy pomocy materialnej dla dziecka w rodzinie Poradnictwo opiekuńczo-wychowawcze dla rodziców i opiekunów
		Opieka nad dzieckiem w szkole
		Internat szkolny Internat międzyszkolny Bursa Ośrodek szkolno-wychowawczy Opieka zakładowa Pogotowie opiekuńcze Dom dziecka Dom wczasów dziecięcych Specjalny zakład (ośrodek) wychowawczy Ogniska wychowawcze (wobec dzieci zam. w ognisku)	Funkcje opiekuńczo-wychowawcze szkoły: elementarne, kompensacyjne, integracyjne Przedszkole Ognisko wychowawcze (wobec dzieci dochodzących lub dojeżdżających na zajęcia)
		Opieka środowiskowa w miejscu zamieszkania dziecka
			Świetlice, osiedlowe kluby dziecięce i młodzieżowe, ogrody jordanowskie, place zabaw, placówki kulturalne dla dzieci i młodzieży (MDM, PM)
Zdrowia i Opieki Społ.	Rodziny opiekuńcze dla dzieci do 3 r. życia Domy małego dziecka Szpitale dziecięce i oddziały dziecięce w szpitalach Prewentoria, sanatoria dziecięce Domy pomocy społecznej dla dzieci głęboko upośledzonych	Pomoc materialna dla małych dzieci i rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej Żłobki dzienne Poradnictwo lekarza ogólnego i specjalistów Poradnictwo w zakresie zdrowia psychicznego

PEDAGOGIKA SPECJALNA

Pedagogika specjalna - dyscyplina zajmująca się osobami wymagającymi szczególnego potraktowania ze względu na specyficzny stan ich organizmu i osobowości.

• teoria i praktyka wychowania jednostek upośledzonych (O. Lipkowski)

• system wiedzy i umiejętności praktycznych dotyczący oddziaływania na osoby z deficytem rozwojowym, niedorozwojami, upośledzeniem rozmaitych struktur somatycznych oraz motywacyjno-instrumentalnych

2 odmiany:

• pedagogika rewalidacyjna (validus `silny, mocny, skuteczny') - teoria i praktyka wychowania i kształcenia osób z deficytami somatycznymi

• teoria i praktyka oddziaływania na osoby niepełnosprawne

• edukacja socjalna - specjalne metody, ale chodzi o efekt „bycia niespecjalnym”

• rodzaj niepełnosprawności:

• fizjologiczno-organiczna

• duchowo-kulturowa

• subdyscypliny:

• oligofrenopedagogika - pedagogika upośledzonych umysłowo

• surdopedagogika - pedagogika niedosłyszących i niesłyszących

• pedagogika terapeutyczna (lecznicza) - defektologia, związana z przywracaniem lub usprawnianiem osób przewlekle chorych, chronicznie zagrożonych zdrowotnie

• logopedia, patologopedia

• pedagogika resocjalizacyjna - teoria i praktyka wychowania i kształcenia osób z zaburzeniami społecznego przystosowania

• podstawowe zagadnienia:

• ustalenie nadrzędnych, etapowych i operacyjnych celów wychowania resocjalnego

• określenie wyjściowego stanu osobowości, postaw i manifestacji zachowań i psychospołecznych determinantów tych stanów

• ustalanie wyjściowej sytuacji wychowawczej, w jakiej znajdują się osoby wychowywane i wychowujące

• konstruowanie teoret. i prakt. modeli optymalnego oddziaływania opiekuńczego, wychowawczych i terapeutycznych na osoby mające trudności w społecznym funkcjonowaniu

rewalidacja - działalność prowadząca do usprawniania umacniania słabej i defektywnej jednostki ludzkiej

resocjalizacja - ponowna, prawidłowa socjalizacja usprawniająca społeczne funkcjonowanie w rodzinie, grupie rówieśniczej, szkole, zakładzie pracy itp.

PEDAGOGIKA ZDROWIA

Wychowanie zdrowotne - dyscyplina zajmująca się kształtowaniem nawyków służących konserwacji i doskonaleniu zdrowia, rozwijanie pozytywnego zainteresowania zdrowiem w oparciu o niezbędne wiadomości i wzorce, formowanie postawy umożliwiającej skuteczną profilaktykę, ratownictwo, leczenie, pielęgnowanie i stosowanie wymogów higieny w życiu jednostki i zbiorowości ludzkiej (Edward Mazurkiewicz)

Macierze wychowania zdrowotnego:

• higiena szkolna

• wychowanie fizyczne

zdrowie:

• psychiczne

• fizyczne

• publiczne

Tematyka:

• kwestie elementarne:

• higiena osobista

• higiena otoczenia

• higiena żywienia

• higiena pracy

• higiena wypoczynku

• zasady bezpieczeństwa

• ochrona zdrowia psychicznego

• walka z nałogami

• zapobieganie chorobom zakaźnym

• działania ratownicze

• pierwsza pomoc w nagłych wypadkach

• zasady korzystania z usług służby zdrowia

• reguły związane z użyciem leków itp.

• działania zmierzające do czynnego doskonalenia zdrowia (najważniejsze)

• ćwiczenia ruchowe

• wychowanie rodzinne

• wychowanie seksualne

• zasady samokontroli zdrowia

• zasady samokontroli rozwoju

Ekoedukacja

NAUKI POMOCNICZE PEDAGOGIKI

• psychologia rozwojowa

• psychologia wychowawcza

• socjologia

• filozofia

• etyka

• historia kultury

• prakseologia pedagogiczna

• kulturoznawstwo

• ekonomia

• politologia

• prawo

PEDAGOGICZNE PROBLEMY UCZESTNICTWA W KULTURZE

Pedagodzy kultury - B. Nawroczyński, B. Suchodolski, S. Hessen

Pedagogika uczestnictwa w kulturze określa wartość i zasadność kultury:

• przygotowanie do wartościowego rozumienia, przeżywania i oceny dzieł sztuki, nauki, techniki

• przygotowanie do wyboru takich wartości kultur., które umożliwiają jednostce zaspokajanie jej potrzeb duchowych i orientację w rzeczywistości

Przedmiot badań:

• cele edukacji kulturalnej

• treści kształcenia

• proces edukacji kulturalnej, jego uwarunkowania, prawidłowości, struktura, dynamika i efekty

• zasady kierowania procesem edukacji kulturalnej dzieci i młodzieży

• metody oddziaływania dydaktyczno-wychowawczego związ. z realizowaniem celów edukacji kulturalnej

PEDAGOGIKA MUZEALNA

Cele:

• zaspokajanie potrzeb poznawczych, moralnych i estetycznych młodzieży i dorosłych

• rozwijanie zdolności twórczych

• kształtowanie szacunku dla dziedzictwa kulturowego

• kształtowanie zrozumienia potrzeby ochrony przyrody

• kształtowanie zdolności do identyfikowania się z wartościami kultury narodowej, europejskiej i światowej

• humanizowanie świadomości młodzieży i dorosłych

• uczenie racjonalnej i odpowiedzialnej indywidualnej percepcji zbiorów muzealnych

• uczenie cennych znalezisk, pamiątek, dokumentów

• uczenie integracji wiedzy szkolnej z doświadczeniem muzealnym

• rozwijanie pasji poznawczej ukierunkowanej na określoną dziedzinę wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, kulturze

• uczenie postrzegania zabytków kultury przez pryzmat historii i współczesnych tendencji rozwoju

• uczenie szukania w kulturze różnych narodów i regionów wartości uniwersalnych (edukacja międzykulturowa) i specyfiki dla danej grupy

Zasady edukacji muzealnej:

• ukierunkowana działalność muzeum na ważne w danym społeczeństwie i momencie historycznym cele edukacyjne

• demokratyzacja dostępu do zbiorów muzealnych

• przygotowywanie młodzieży i dorosłych do racjonalnego i metodycznego zwiedzania muzeum

• respektowanie zainteresowań młodzieży, dorosłych i tworzenia wystaw problemowych uwzględniających te za zainteresowania

• integracja wiedzy szkolnej z poznawaniem zbiorów muzealnych

• racjonalna, skuteczna i wielopłaszczyznowa współpraca z instytucjami edukacyjnymi

• popularyzacja dorobku muzeum w środowisku lokalnym i w kraju

• prezentacja najbardziej atrakcyjnych i wartościowych eksponatów

• organizowanie w muzeum różnych form pracy oświatowej (kursy, cykle, wywiady, spotkania z twórcami, odczyty, prelekcje, studia)

• naukowa interpretacja poznawcza i artystyczna wartości zbiorów muzeum

• uwzględnianie rocznic i wydarzeń lokalnych w układaniu i doborze eksponatów muzealnych

• tworzenie trwałych wspólnot muzealnych (np. towarzystwo miłośników danego muzeum)

• respektowanie praw wykrytych (np. przez psychologię i socjologię reklamy)

• umacnianie roli i pozycji muzeum w systemie lokalnych instytucji kulturalno-oświatowych:

• współpraca

• komunikacja

• wymiana doświadczeń

Metody edukacji muzealnej:

• przekazywanie informacji o eksponatach muzeum

• prelekcje

• wykłady

• wyjaśnienia

• komentarze

• organizowanie kontaktów młodzieży i dorosłych ze zbiorami muzealnymi

• wycieczki

• spotkania

• prezentowanie dorobku muzeum i jego popularyzacji

• urządzanie wystaw

• pokazy

• organizowanie wystaw z okazji ważnych uroczystości

• dyskusja i przekonywanie

• przybliżanie problematyki związanej z posiadanymi przez muzeum zbiorami

• spotkania z pracownikami muzeum

• sesje naukowe

• seminaria

• sympozja

• zapraszanie instytucji i osób na otwarcie wystaw, zwiedzanie ich

• udostępnianie zwiedzającym znajdujących się w muzeum, lecz rzadko pokazywanych eksponatów

• upowszechnianie wiedzy z zakresu teorii i historii sztuki, nauki i techniki

• prezentowanie wiedzy w lokalnej prasie zasobów muzealnych i nowych nabytków

• uatrakcyjnianie pobytu w muzeum

• lekcje muzealne z udziałem nauczycieli i pracowników muzeum

• konkursy wiedzy o muzeum

Rodzaje muzeów

Podział podstawowy:

• muzea przyrodnicze

• muzea historyczne

• muzea humanistyczne

Inne:

• regionalne

• poświęcone poszczególnym twórcom

• sztuki

• literackie

• biograficzne

Przykłady muzeów:

• Muzeum Historii Miasta Warszawy

• muzeum narodowe (Warszawa, Kraków, Poznań)

• Dom Matejki (Kraków)

• Muzeum Fryderyka Chopina (Żelazowa Wola)

• Muzeum Sienkiewicza (Oblęgorek)

• muzea martyrologii narodu polskiego

• Pinakoteka (Monachium)

• Muzeum Guggenheima (Nowy Jork)

• Pergamon Meseum (Berlin)

• Villa Boghese (Rzym)

• Muzeum Lotnictwa (Kraków)

• Muzeum Poczty i Telekomunikacji (Wrocław)

• Luwr (Paryż)

• Rijksmuseum (Londyn)

• Muzeum Techniki (Warszawa)

Struktura pedagogiki





Edukacja ogólna


(nauka podstawowa)














Historia wychowania Dydaktyka Teoria Pedagogiki



i myśli pedagogicznej wychowania szczegółowe



(nauki stosowane)





pedagogika porównawcza


pedagogika przedszkolna


pedagogika wczesnoszkolna


pedagogika szkolna


pedagogika opiekuńcza


pedagogika społeczna

pedagogika działalności


kulturalnej


pedagogika rewalidacyjna


pedagogika resocjalizacyjna

pedagogika wychowania


zdrowotnego


pedagogika kultury fizycznej


pedagogika turystyki


pedagogika pracy


pedagogika rolnicza

pedagogika wychowania


rodzinnego


pedagogika wojskowa


andragogika


... ?

Na podstawie: M. Łopatkowa, Pedagogika serca, Warszawa 1992.

Istotny udział przewodników naukowych muzeum.

---