Podstawy anatomii żeńskich narządów płciowych
Narządy płciowe żeńskie dzieli się na zewnętrzne i wewnętrzne. Zewnętrzne narządy płciowe nazywa się sromem. W skład zewnętrznych narządów płciowych wchodzi: wzgórek łonowy, wargi sromowe większe, przedsionek pochwy, wargi sromowe mniejsze, łechtaczka, gruczoły przedsionkowe większe (gruczoły Bartholina), błona dziewicza. Wewnętrzne narządy płciowe znajdują się w tzw. miednicy mniejszej. Stanowią je: pochwa, macica, jajowody, jajniki.
Czynności płciowe żeńskie są bezpośrednio związane z rozmnażaniem i dlatego można je podzielić na dwie zasadnicze fazy: pierwsza polega na przygotowaniu ustroju kobiety do zapłodnienia i ciąży -druga- obejmuje okres samej ciąży.
Narządy płciowe żeńskie dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne oraz piersi. Do wewnętrznych należą:
-jajniki,
-jajowody,
-macica,
-pochwa.
Do zewnętrznych zalicza się srom niewieści
Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne
Jajnik
Jajnik czyli gruczoł płciowy żeński, jest odpowiednikiem jądra u mężczyzny, jest to twór parzysty wielkości małego orzecha włoskiego, barwy białej lub lekko różowawej o matowej powierzchni, konsystencji twardej, sprężystej, bardzo wrażliwy na ucisk. Jajnik leży w miednicy mniejszej, gdzie jest umocowany w więzadle szerokim macicy za pośrednictwem bardzo krótkiej krezki. Ponadto w umocowaniu jajnika bierze udział więzadło wieszadłowe jajnika oraz wiązadło właściwe jajnika. Wewnętrzne więzadła wieszadłowe biegną do jajnika naczynia i nerwy idące do wnęki jajnika od ściany miednicy. Wspomniane więzadło jajnika właściwie łączy biegun dolny narządów z ujściem macicznym jajowodu. Zawiera ona włókna sprężyste oraz pasma mięśni gładkich, dzięki czemu może się skręcać i wydłużać. Jajnik jest narządem ruchomym, mogącym zmieniać swe położenie w dosyć szerokim zakresie. W odróżnieniu od jądra, w jajniku nabłonek płciowy pozostaje na powierzchni. Pod nim znajduje się warstwa łącznotkankowa tworząca delikatną błonę białkową, pod nią leży warstwa tkanki łącznej luźnej, która tworzy zrąb jajnika. W zrębie znajdują się pęcherzyki jajników. Jajnik noworodka żeńskiego zawiera bardzo liczne pęcherzyki jajnikowe pierwotne, każdy składa się z centralnie położonej komórki jajowej- oogonii, biorą one udział w jego odżywianiu. Wiele z tych pęcherzyków pierwotnych ulega w okresie dzieciństwa i pokwitania zanikowi. Liczbę pęcherzyków szacuje się na około 200000.
Jajowody
Jajowody zwane też workami (rurkami) Fallopiusza. W liczbie dwóch (prawy i lewy) , są to cewkowate przewody długości 14-20 cm służące do przyjęcia i przeprowadzenia komórki jajowej z jajnika do jamy macicy. Każdy jajowód ciągnie się do końca jajowodowego jajnika do górnego kąta macicy, biegnąc w górnych brzegu więzadła szerokiego macicy pod otrzewną. Koniec jajowodu otwierający się do jamy otrzewnej, kształtem przypomina trąbki - zwanej lejkiem jajowodu. Na brzegach lejka zwisają wypustki tak zwane strzępki jajowodu, powierzchnie wewnętrzną pokrywa błona śluzowa, na większych strzępkach tworząca podłużne fałdy są one przedłużeniem fałdo śluzówki lejka. Strzępek jajnikowy, wyróżnia się tym, iż jest dłuższy, głębiej wyżłobiony i przylega do części górnej jajnika. Lejek przechodzi w bańkę, która stanowi ponad połowę całej długości jajowodu. Za bańką jajowód zwęża się tworząc cieśń. Ostatni odcinek jajowodu przechodzący przez ścianę macicy (długość ok. 1.5 cm) jest najwęższy, odcinek ten kończy się ujściem macicznym. Ściana jajowodu zbudowana jest z:
-błony surowiczej,
-błony mięśniowej
-błony śluzowej.
Macica
Macica jest miejscem rozwoju zarodka do czasu narodzin w około 280 dni osiąga zdolność do samoistnego życia poza ustrojem matki. W tym okresie macica ma za zadanie dostarczać rozwijającemu się płodowi substancji odżywczych oraz wszelkich materiałów na budowę jego tkanki. Z chwilą zakończenia rozwoju płodu, macica ma za zadanie jako narząd mięśniowy, wydalenie płodu na zewnątrz, następuje to w czasie porodu. Macica przypomina spłaszczoną gruszkę, długości od 7-9 cm, Rozróżniamy w nie dwie zasadnicze części - grubszą i szerszą zwana trzonem, oraz węższą - szyjkę. Górna cześć macicy zwana jest dnem. Po obu stronach macicy wchodzą jajowody. Natomiast szyjka macicy ma kształt półkulistego czopu, po środku znajduję się ujście macicy. U kobiet które nie rodziły, ma ono kształt okrągłego otworka, natomiast u kobiet które już rodziły ma kształt wąskiej szpary, ograniczonej wargami - przednią i tylnią. Wewnątrz trzonu znajduje się szczelinowata przestrzeń - jama macicy. Ma kształt odwróconego trójkąta, w katach bocznych znajdują się ujścia maciczne jajowodów. Ścianę macicy tworzy gruba warstwa mięśniową, pokryta jest od zewnątrz omociczem, natomiast od wewnątrz wysłana błoną śluzową który ściśle przylega gdyż nie ma w macicy podśluzówki. Szyjka macicy zbudowana jest głownie ze zbitej tkanki włóknistej. Warto zauważyć iż, po za okresem ciąży i silniejszych menstruacji, mięśnie macicy nie maja prawie żadnych zadań.
Pochwa
Jest przewodem mięśniowo-błonistym, który łączy przedsionek pochwy z macicą. Głównym zadaniem pochwy jako narządu płciowego jest przyjęcie nasienia wprowadzonego do niej podczas stosunku płciowego przez członek męski. W czasie porodu pochwa służy jako kanał wyprowadzający płód, poza tym stanowi drogę odpływu krwi menstruacyjnej i innych produktów wydzielania macicy. Pochwa prawie w całości leży w miednicy pomiędzy pęcherzem i cewką moczową do przodu, a odbytnicą do tyłu. Krótki odcinek końcowy przebija przeponę moczowo-płciową. Ściany pochwy przylegają do siebie i na przekroju poprzecznym pochwa w górnym odcinku ma kształt poprzecznej szczeliny, w dolnym - kształt litery H. Długość pochwy bywa zmienna i może się wahać miedzy skrajnymi wartościami od 5 do 14 cm . Przeciętna długość pochwy mierzona wzdłuż ściany przedniej wynosi ok. 7,5 cm, wzdłuż ściany tylniej - 9cm, a to wskutek tego, iż ściana tylnia przyczepia się nieco wyżej od szyjki macicy niż ściana przednia. Dzięki takiemu umocowaniu górna cześć pochwy tworzy zachyłki zwane sklepieniami pochwy: najgłębsze - sklepienie tylnie, następnie dwa sklepienia boczne i sklepienie przednie. Przednia ściana pochwy jest zrośnięta ściśle z podstawą pęcherza i cewką moczową. Ściana tylna pochwy jest związana z odbytnica znacznie luźniej. Ściana pochwy, grubości ok. 3mm, składa się z trzech warstw:
1) błony zewnętrznej,
2) błony mięśniowej
3) błony śluzowej.
1): błonę zewnętrzną stanowi cienka warstwa zbitej tkanki łącznej oraz tkanka łączną luźna, łączy pochwę z narządami sąsiadującymi.
2): Środkowa warstwa mięśniowa składa się z włókien mięśniowych gładkich ułożonych w dwie warstwy - zewnętrzną podłużną i wewnętrzną okrężną. Warstwa podłużna stanowi u góry przedłużenie mięśniówki macicy, u dołu - wplata się w utkanie włókien poprzecznie prążkowanych mięśni dna macicy.
3): Błona śluzowa jest ściśle zrośnięta z warstwą mięśniową. Składa się z warstwy właściwej pokrytej wielowarstwowym nabłonkiem płaskim, przypominający naskórek, ale nie rogowaciejący. Błona śluzowa pochwy nie zawiera gruczołów i jest nawilżana przez śluz pochodzący z gruczołów szyjki macicy oraz płyn surowiczy przesiąkający ze splotu naczyniowego otaczającego jej ścianę. Dzięki wytwarzanym płyną nawilżającym pochwę jest możliwe wprowadzenia członka, a co za tym idzie zapłodnienie partnerki.
Po osiągnięciu dojrzałości płciowej nabłonek pochwy grubieje, zwiększa się w nim także zawartość glikogenu. U dziewicy dolny koniec pochwy jest zamknięty częściowo poprzecznym fałdem śluzówki o cienkim zrębie łącznotkankowym, zwanym potocznie błoną dziewiczą.
Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne
Do zewnętrznych części płciowych żeńskich obejmowanych także nazwą sromu niewieściego należą:
1) wzgórek łonowy,
2) wargi sromowe większe
3) wargi sromowe mniejsze,
4) łechtaczka,
5) przedsionek pochwy,
6) opuszka przedsionka
7) gruczoły przedsionkowe większe.
Wzgórek łonowy
Jest to zaokrąglona wyniosłość przed spojeniem łonowym, utworzona przez większe skupienie tkanki tłuszczowej. Ma on kształt trójkąta, którego wierzchołek skierowany jest ku dołowi, łącząc się jednocześnie z wargami sromowymi większymi. Grubość wzgórka wynosi ok. 2 do 3 cm . W okresie pokwitania wzgórek łonowy pokrywa się stopniowo szorstkimi włosami łonowymi. Granica obszaru pokrycia włosami ma przebieg poziomy.
Wargi sromowe większe
Są to dwa podłużnie silnie rozwinięte fałdy skórne, są one odpowiednikiem moczny. Każda z nich ciągnie się od wzgórka łonowego ku dołowi i tyłowi a co za tym idzie ograniczając szparę sromową. W tylniej części wargi zbliżając się do odbytu stopniowo zanikają staja się bardziej płaskie i gubią się w skórze krocza w małej odległości od siebie. Wargi można podzielić na dwie powierzchnie, na zewnątrz jest ciemno zabarwiona i jest owłosiona skóra, obficie zaopatrzona w gruczoły łojowe i potowe. Natomiast cześć wewnętrzna, znacznie delikatniejsza, w głębi wilgotna, przypominająca błonę śluzowa. Najgrubsze są wargi od przodu. Od tyłu wargi są połączone szerszą listewką skórną, zwaną spoidłem tylnim, które jest położone ok. 2.5 cm od odbytu.
Wargi sromowe większe
Ukazują się w sparzę sromowej po rozchyleniu warg sromowych większych, są to dwa cienkie różowoczerwone fałdy skóry ciągnące się od łechtaczki skośnie w dół i ku dołowi. Od przodu każda z tych warg dzieli się na dwa ramiona. Ramiona górne obu stron łączą się ze sobą nad łechtaczką, tworząc fałd skórny pokrywający ją na kształt kapturka, tak zwany napletkiem łechtaczki. Ramiona dolne łączą się na dolnej powierzchni łechtaczki tworząc wędzidełko. Przyśrodkowe powierzchnie warg sromowych mniejszych ograniczają boczne ujście pochwy. W tyle wargi sromowe mniejsze łączą się za ujściem pochwy tworząc delikatny fałd, zwany wędzidełkiem warg sromowych, które przeważnie rozrywa się przy pierwszym porodzie. Wędzidełko to ogranicza od tyłu płytkie zagłębienie, zwane dołem przedsionka pochwy. Wargi sromowe mniejsze pokryte są nabłonkiem wielowarstwowym płaskim spoczywającym na zrębie łącznotkankowym zaopatrzonym obficie w naczynia krwionośne, ale pozbawionym tkanki tłuszczowej, Na obu powierzchniach warg mniejszych znajdują się liczne gruczoły łojowe.
Przedsionek pochwy
-Przedsionek pochwy ukazuje się po rozchyleniu warg sromowych większych i mniejszych jako eliptyczna płytka przestrzeń, ograniczona z boków wargami mniejszymi; od przodu - wędzidełkami łechtaczki; od tyłu - wędzidełkiem warg sromowych mniejszych. W sparze tej znajduje się ujście zewnętrzne cewki moczowej i ujście pochwy.
-Ujście zewnętrzne cewki moczowej , leży w przedsionku pochwy. Około 2.5 cm poniżej łechtaczki. Jest to okrągły lub szczelinowaty otwór na niewielkiej brodawce cewkowej. Poniżej brodawki cewki moczowej znajduje się ujście pochwy.
Błona dziewicza
Błona dziewicza ma najczęściej kształt pierścienia. Niekiedy błona dziewicza ma kształt regularnego pierścienia z otworem w środku. Czasami wolny brzeg tej błony bywa od samego początku karbowany, postrzępiony lub płatkowy. Po pierwszym stosunku płciowym kobiety błona dziewicza pęka, możliwe ,że nastąpi wtenczas krwawienie, zależnie od grubości błony. Błona pęka najczęściej w jednym lub kilku miejscach w części tylniej, wskutek czego powstaje na nim kilka płatków.
Łechtaczka
Łechtaczka jest nieparzystym narządem, pełniącym rolę receptora i transformatora bodźców czuciowych inicjujących wzmagających pobudzenie płciowe. Jest odpowiednikiem członka męskiego. Utworzony przez ciała jamiste trzon łechtaczki ma kształt cylindra długości ok. 2 cm, zakończonego zaokrąglonym wierzchołkiem dookoła powleczonym skórą, zwanym żołędzia łechtaczki. Żołądź jest bardzo wrażliwy na dotyk. Pod naskórkiem jej znajdują się bardzo liczne nerwy oraz ciała czuciowe (ciałka Pacinego). W odróżnieniu od żołędzi prącia, łechtaczka nie przebija cewka moczowa. Łechtaczka także działa na pobudzenie zwodem płciowym, którego mechanizm jest podobny jak w prąciu, następuje wtenczas powiększenie znaczne żołędzi. Jednak najszybciej łechtaczka reaguje na drażnienia.
Opuszki przedsionka
Opuszki przedsionka są to parzyste twory zbudowane z tkanki łącznej gąbczastej, zawarte w ścianie sromu u podstawy warg sromowych mniejszych, po obu stronach ujścia pochwy. Mają one kształt migdała długości 3-4 cm . Od przodu łączą się ze sobą wąskim pasmem, zwanym spoidłem opuszka. Koniec tylniego opuszka styka się z gruczołami przedsionkowym większym. Wypełnienie zatok żylnych opuszki tworzą z niej rodzaj poduszki wyścielającej wejście do pochwy. Opuszki, podobnie jak ciało jamiste prącia, nie ulegają silniejszemu wzwodowi.
Gruczoły przedsionkowe większe
Gruczoły przedsionkowe większe są odpowiednikiem gruczołów cewkowych męskich. Są to małe okrągławe lub owalne twory wielkości małego ziarnka fasoli, barwy czerwono-żółtej, położone po obu stronach ujścia pochwy, bocznie od części tylniej przedsionka pochwy. Każdy z tych gruczołów styka się z opuszkami przedsionka odpowiedniej strony, a częściowo jest przez nią pokryty. Przewód wyprowadzający każdego gruczołu, grubości ok. 2 cm, otwiera się bocznie do błony dziewiczej w rowku pomiędzy brzegiem przytwierdzonym błony a wargami sromowymi mniejszymi. Gruczoły przedsionkowe produkują wydzielinę śluzową.
Cykl miesiączkowy i jego regulacja hormonalna
Cykl miesiączkowy jest regulowanym procesem , w czasie którego z jajnika uwalniana jest dojrzała komórka jajowa jako przygotowanie do ciąży, ten proces u kobiety występuje cyklicznie , w przybliżeniu co cztery tygodnie od pierwszej miesiączki do menopauzy.
Cykl miesiączkowy charakteryzuje się okresowym dojrzewaniem oocytów w jajnikach, czemu towarzyszą zmiany fizyczne w macicy. Dojrzałość do rozmnażana występuje po okresie nagłego wzrostu wydzielania hormonów w czasie dojrzewania płciowego, zwykle między 11 a 15 rokiem życia.
Początek cyklu
Pierwsza miesiączka, która występuje około 12 roku życia, nazywana jest menarche. Po niej cykle płodności występują średnio co 28 dni. Odstęp może być, dłuższy, krótszy lub się osobniczo zmieniać. Cykle te występują stale poza okresem ciąży. U kobiet chorujących na anoreksję lub sportsmenek intensywnie trenujących cykle mogą nie występować.
Krwawienie
Co miesiąc jeśli nie dochodzi do zapłodnienia , stężenie estrogenów i progesteronu obniżają się i dobrze unaczyniona wyściółka (błona śluzowa) jamy macicy w czasie menstruacji ulega złuszczeniu (miesiączka). Proces ten występuje średnio co 28 dni, ale ten kres może wynosić od 19 do 36 dni. Krwawienie trwa około 5 dni. W tym czasie dochodzi do utraty około 50 ml krwi, płynów i złuszczonych tkanek macicy. Objętość traconej krwi może być zmienna od 10 do 110 ml. Nadmierne krwawienie miesiączkowe określane jest terminem menorrhagia , a czasowy brak miesiączki - np. w czasie ciąży amenarrhea. Menopauza oznacza całkowite ustanie miesiączkowania, zwykle między 45 a 55 rokiem życia.
Miesięczne zmiany fizjologiczne
Między 1 a 5 dniem następuje złuszczenie błony śluzowej i jednocześnie zaczyna się rozwijac nowy pęcherzyk. Błona śluzowa pogrubia się i około 14 dnia dochodzi do uwolnienia komórki jajowej.
hormony gonadotropowe - hormony uwalniane przez przysadkę pobudzają wytwarzanie komórki jajowej i hormonów płciowych w gonadach (jajnikach)
Aktywność jajników - co miesiąc dojrzewa jeden pęcherzyk, a następnie podczas owulacji zostaje uwolniona jedna komórka jajowa, pozostałe tkanki opróżnionego pęcherzyka tworzą ciałko żółte , które chwilowo przejmuje funkcje gruczołu wytwarzającego hormony
Hormony jajnikowe - wydzielane są przez jajnik i wspomagają wzrost błony śluzowej macicy; powstałe po owulacji ciałko żółte wytwarza dodatkowe ilości progesteronu, przygotowując macice do ciąży.
Błona śluzowa mcicy - stopniowo staje się grubsza i w ten sposób przygotowuje się do przyjęcia komórki jajowej; jeśli komórka jajowa się zagnieździ , ulega złuszczeniu ( w czasie miesiączki) podczas pięciu dni cyklu
Szczyt owulacji - zazwyczaj występuje około 14 dnia cyklu, wytwarzane LH osiąga najwyższe wartości co prowadzi do pęknięcia dojrzałego pęcherzyka i uwolnienia komórki jajowej. W tym czasie błona śluzowa jamy macicy, pogrubia się i jest gotowa do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej . Jeśli nie do szło do zapłodnienia , ciałko żółte ulega degeneracji, a błona śluzowa macicy złuszczeniu.
Rozwój komórki jajowej
Procesy rozwoju zdrowej komórki jajowej, która zostanie uwolniona w czasie owulacji, trwają około 6 miesięcy. Występują przez całe życie do momentu wyczerpania się zapasów niedojrzałych komórek jajowych.
W życiu płodowym w obu jajnikach znajduje się około 2 milionów jajeczek, a w chwili pierwszej miesiączki jest ich już tylko 400 000. Podczas każdego cyklu miesięcznego tylko jedna komórka z 20 dojrzewających - dojrzewa i zostaje uwolniona . W okresie menopauzy proces zaniku jest zakończony i w jajniku nie ma już komórek jajowych. Komórki jajowe rozwijają się w jajnikach wydzielniczych zwanych pęcherzykami.
Pierwszy etap dojrzewania pęcherzyka: komórka płciowa zostaje otoczona pojedynczą warstwą komórek - nazywana jest wtedy pęcherzykiem pierwotnym (I rzędu0. Materiał genetyczny komórki płciowej jest uszkodzony, ale jest podatny na uszkodzenia , przez 45 lat od chwili powstania do czasu owulacji. To wyjaśnia dlaczego częściej występują zaburzenia chromosomowe u dzieci kobiet, które zaszły w ciążę w późniejszym wieku.
Pęcherzyki pierwotne, zawierające komórki płciowe, przekształcają się we wzrastające w procesie podziałów mejotycznych, a następnie w dojrzewające pęcherzyki Graffa, w których wyraźnie widać jamę. Jednocześnie zaczyna dojrzewać około 20 pęcherzyków I rzędu , z których 19 ulegnie regresji. Jeśli dojrzewają dwa lub trzy, może dojść do ich zapłodnienia i wtedy mamy ciążę dwojacza lub trojaczą.
Owulacja
Końcowy 14-dniowy okres dojrzewania pęcherzyka odbywa się w pierwszej połowie cyklu miesięcznego i podlega precyzyjnej grze hormonalnej między jajnikiem, przysadką a podwzgórzem. W sytuacji gdy nie doszło do zapłodnienia, bodźcem, który na początku każdego cyklu selekcjonuje zdrowa komórkę jajową do rozwoju, jest wzrost wydzielanych przez przysadkę hormonu folikulotropowego (FSH) w odpowiedzi na obniżenie się stężeń estrogenów i progesteronu podczas fazy lutealnej (drugie 14 dni) poprzedniego cyklu.
Selekcja komórki jajowej
W momencie zadziałania FSH w obu jajnikach znajduje się około 20 wzrastających pęcherzyków o średnicy około 2-5 mm. z tej puli zostaje wybrany jeden pęcherzyk a pozostałe znikną.. Typowy pęcherzyk ma średnicę 5 mm i potrzebuje kolejnych 10 -12 dni stałej stymulacji FSH, żby wzrastać i osiągnąć średnicę 20 mm, zanim pęknie i uwolni do jajowodu dojrzałą komórkę jajową .
W momencie, gdy pęcherzyk się powiększa, stale wzrasta wytwarzanie estrogenów. Bodźcem do wydalenia w połowie cyklu z pęcherzyka dojrzałej komórki jajowej jest uwolnienie z przysadki hormonu luteinizującego (LH). Odstęp między szczytową owulacją LH, a owulacją jest względnie stały i wynosi 36 godzin. Z pękniętego pęcherzyka powstaje ciałko żółte, które utrzymuje się po owulacji i jest bardzo ważnym gruczołem wydzielania wewnętrznego. Wydziela estrogeny i progesteron.
Regulacja hormonalna
Stężenie progesteronu osiąga szczytowe wartości do około 7 dnia po owulacji. Jeśli doszło do zapłodnienia ciałko żółte podtrzymuje ciążę do czasu przejęcia funkcji przez łożysko - około trzeciego miesiąca ciąży . Jeśli nie doszło do zapłodnienia , ciałko żółte utrzymuje się jeszcze przez 14 dni , a wytwarzanie estrogenów i progesteronu maleje w oczekiwaniu na kolejny cykl.
W pierwszej połowie cyklu estrogeny wydzielane przez rozwijający się pęcherzyk umożliwia rozrost błony śluzowej macicy i zwiększa jego grubości, aby była gotowa odżywiać zapłodniona komórkę jajową. Kiedy wytworzy się ciałko żółte, błona śluzowa w oczekiwaniu na implantację zarodka pod wpływem progesteronu przekształca się w bardzo zbita warstwę.
Jak przebiega owulacja
Całkowita liczba komórek jajowych u kobiet w okresie rozrodczym jest już określona w momencie przyjścia na świat. niedojrzałe komórki jajowe sa magazynowane w jajnikach do czasu pokwitania . Po pokwitaniu co miesiąc z jajnika uwalniana jest jedna dojrzała komórka.
komórka jajowa jest żeńską gametą lub komórką gonadalną, która łączy się z plemnikiem, dając początek nowemu życiu . Komórki jajowe są wytwarzanie i magazynowane w jajnikach, dwóch narządach wielkości orzecha włoskiego łączących się z macicą przez jajowody.
Jajnik
Każdy jajnik osłonięty jest ochronną warstwa otrzewnej. Tuż pod otrzewna leży torebka włóknista, błona biaława . Sam jajnik utworzony jest z zewnętrznej zbitej warstwy i mniej zbitej warstwy wewnętrznej zwanej rdzeniem.
Wytwarzanie gamet
U kobiet całkowita liczba komórek jajowych określona jest w momencie urodzenia. komórki z których powstają komórki jajowe , ulegają degeneracji od momentu urodzenia aż do pokwitania . kobieta może uwolnić dojrzałe komórki jajowe od pokwitania do menopauzy. Proces w którym odbywa się rozwój komórki jajowej, nazywany jest oogenezą . Z komórek zarodkowych u płodu powstaje wiele pierwotnych komórek płciowych , które się dzielą , a z nich powstają oocytozy I rzędu, otoczone przez komórki pęcherzyków
Uwalnianie komórki jajowej
Owulacja następuje w chwili pęknięcia pęcherzyka Graffa i uwolnienia dojrzałej komórki do jajowodu. W tym okresie może dojść do zapłodnienia.
Gdy pęcherzyk graffa się powiększa , można go zobaczyć w postaci uwypuklenia powierzchni jajnika, tzw. znamienia pęcherzyka.
Zmiany hormonalne
W odpowiedzi na zmiany hormonalne komórki pęcherzyka otaczające oocyt zaczynają wydzielać coraz więcej rzadkiego płynu , w wyniku czego pęcherzyk coraz szybciej się powiększa . W miejscu przylegania do powierzchni jajnika ściana pęcherzyka staje się cienka i w końcu pęcherzyk pęka .
Owulacja
mała ilość krwi i płyn pęcherzykowy są wyrzucane z pęcherzyka Graffa i pęcherzyk wtórny otoczony przez komórki wzgórka jajonośnego i osłonkę przejrzystą , wyrzucany jest z pęcherzyka do jamy otrzewnej - jest to proces owulacji. Kobiety zwykle nie zdają sobie sprawy z tego procesu, chociaż niektóre odczuwają kłucie czy ból w podbrzuszu. Jest to spowodowane silnym rozciąganiem ściany jajnika.
Okres płodności
Do owulacj dochodzi około 14 dnia cyklu miesiączkowego. W tym okresie kobieta jest najbardziej płodna . Ponieważ plemniki mogą przeżyć w jamie macicy do 5 dni , kobieta może zajść w ciąże w przedziale wynoszącym około 7 dni . W momencie gdy plemnik wniknie do wtórnego pęcherzyka i nastąpi zapłodnienie, dochodzi do zakończenia podziału mejotycznego. Jeśli jednak komórka jajowa nie zostanie zapłodniona, nie dochodzi do końcowego podziału mejotycznego i pęcherzyk ulega zniszczeniu. Pęknięty pęcherzyk tworzy gruczoł zwany ciałkiem żółtym, które wydziela progesteron. Ten hormon przygotowuje błonę śluzową macicy do przyjęcia zarodka.
Wiek reprodukcyjny u kobiet
Wiek reprodukcyjny u kobiet rozpoczyna się w okresie dorastania i trwa aż do menopauzy. Doświadczenia na tle seksualnym, w przyjaźni i układach międzyludzkich ciągle się zmieniają w zależności od etapów życia kobiety.
Większość dziewcząt osiąga okres dojrzewania w wieku 9-15 lat. Pierwszą oznaką pokwitania zazwyczaj jest rozwijanie się biustu, najczęściej około 11 roku życia, a także pierwsza miesiączka, zwykle rok później. Dojrzałość płciowa jest w pełni osiągnięta, gdy krwawienie miesięczne jest w pełni regularne. Podczas procesu pokwitania dziewczęta mogą odczuwać niepokój wywołany zmianami zachodzącymi w wyglądzie ciała. W dodatku mogą fantazjować na temat nieosiągalnych mężczyzn , takich jak sławne gwiazdy muzyki młodzieżowej, którzy w ich mniemaniu są mniej groźni niż znani im mężczyźni.
Presja społeczna wywierana jest bardziej na dziewczętach niż na chłopcach, aby zachowywały się cnotliwie. Szczególnie rodzice bardziej się niepokoją wczesnymi kontaktami seksualnymi swoich córek niż synów, ponieważ dziewczęta mogą zajść w ciążę. Uważa się, ze media i presja rówieśników na wczesne rozpoczynanie aktywności seksualnej przyczyniają się do występowania ciąż wśród nastolatek.
Doświadczenia seksualne. W dzisiejszych czasach więcej kobiet przeżywa okres swobody seksualnej przed wejściem w trwały związek z partnerem życiowym. Wiele dostępnych metod antykoncepcyjnychumozliwiło dodzielenie współżycia płciowego od procesu prokreacji. Kobiety z wiekiem dostrzegaja, że miłości seks z wiernym , oddanym partnerem zapewnia im poczucie bezpieczeństwa. W śród osób samotnychnie dominuje już grupa młodych ludzi w wieku 18-25 lat, ale sa to osoby raczej starsze
Powstawanie gamet i podziały komórkowe
Cykl życiowy komórki składa się z kilku etapów. Okres spoczynku nazywany jest interfazą i trwa przez większość życia komórki. Następnie zachodzi podział - mitoza lub mejoza, w wyniku którego z komórki macierzystej powstają komórki potomne.
INTERFAZA trwa bardzo długo. Zajmuje 70-90% całego cyklu. Zazwyczaj podczas interfazy komórka przygotowuje się do podziału. Wyróżnia się wtedy fazy: G1, S i G2. Faza G1 to tzw. przerwa pierwsza. Trwa ona kilka godzin, w zależności od rodzaju komórki. W tym czasie materiał genetyczny w jądrze pozostaje bez zmian, a sama komórka odżywia się, wytwarza niezbędne związki i intensywnie rośnie. W fazie S następuje podwojenie ilości materiału genetycznego, czyli replikacja DNA oraz związanych z nim zasadowych białek histonowych. W fazie G2 następuje synteza białek oraz RNA biorących udział w podziale. Następujący pod koniec tej fazy spadek poziomu cAMP jest sygnałem do rozpoczęcia podziału. Niektóre komórki nie dzielą się, lecz ulegają specjalizacji. Wówczas z fazy G1 przechodzą w fazę G0. W razie potrzeby mogą one ponownie rozpocząć aktywność podziałową.
MITOZA to podział, który zachodzi w komórkach somatycznych organizmów. Prowadzi do powstania z komórki macierzystej dwóch komórek potomnych, identycznych z macierzystą pod względem liczby chromosomów oraz ilości materiału genetycznego. Podziały mitotyczne warunkują więc procesy wzrostu i rozwoju organizmu oraz regeneracji tkanek. Podział mitotyczny w komórkach ssaków trwa średnio około 40 minut i składa się z następujących etapów:
Pod koniec podziału jądra (kariokinezy) rozpoczyna się podział cytoplazmy (cytokineza). Zachodzi ona inaczej w komórkach roślinnych i zwierzęcych, ze względu na obecność ściany komórkowej w tych pierwszych.
MEJOZA jest podziałem, który prowadzi do powstania komórek potomnych o zredukowanej liczbie chromosomów w stosunku do komórki macierzystej. Proces ten jest niezbędny do wytwarzania haploidalnych gamet oraz zarodników. Podziały mejotyczne zachodzą w linii komórek płciowych i są przyczyną zmienności organizmów, ponieważ podczas rozdziału chromosomów do komórek potomnych. może zachodzić rekombinacja genetyczna (crossing-over oraz losowe rozchodzenie się chromosomów homologicznych do gamet - tylko jeden z pary). Mejoza ma bardziej złożony przebieg niż mitoza - składa się bowiem z dwóch podziałów, następujących po sobie. Pierwszy podział - redukcyjny - zmniejsza o połowę liczbę chromosomów w komórkach potomnych. Drugi podział - wyrównawczy - zmniejsza o połowę ilość materiału genetycznego w komórkach potomnych. Ostatecznie z jednej komórki macierzystej powstają cztery komórki potomne, z których każda zawiera o połowę mniej materiału genetycznego niż komórka macierzysta i o połowę mniej chromosomów. Przebieg mejozy można przedstawić w następującym skrócie:
profaza I - ten etap jest szczególnie rozbudowany, wyróżnia się w nim kilka stadiów:
anafaza I - chromosomy homologiczne zostają rozdzielone i wędrują do przeciwległych biegunów komórki
telofaza I - ten etap jest bardzo krótki, otoczka jądrowa nie odtwarza się; jądra potomne mają zredukowaną o połowę liczbę chromosomów
profaza II - wykształca się nowe wrzeciono podziałowe
metafaza II - chromosomy ustawiają się w płaszczyźnie równikowej, pękają centromery
anafaza II - chromatydy rozchodzą się do przeciwległych biegunów jako chromosomy potomne
telofaza II - odbudowuje się otoczka jądrowa i jąderko, rozpoczyna się podział cytoplazmy; jądra potomne są haploidalne: mają 1c materiału genetycznego i 1n chromosomów
GAMETOGENEZA jest procesem, w którym zachodzą podziały mejotyczne, prowadzące do powstania haploidalnych gamet męskich i żeńskich. Komórki prapłciowe człowieka, które są "punktem wyjścia" do wytwarzania gamet, powstają jeszcze w życiu zarodkowym - około 24. dnia. Początkowo zlokalizowane są w pęcherzyku żółtkowym, są diploidalne i dzielą się mitotycznie. Następnie migrują stopniowo, aż po czasie około tygodnia zaczynają powstawać w zawiązkach gonad zarodka. Gonady - początkowo niezróżnicowane - przekształcają się w jądra lub jajniki. W jądrach produkowane są gamety męskie, plemniki, w procesie spermatogenezy. W jajnikach powstają gamety żeńskie, komórki jajowe, w procesie oogenezy.
SPERMATOGENEZA zachodzi w sposób ciągły. Pierwsze podziały prowadzące do powstania gamet mogą zachodzić już u dziesięcioletnich chłopców, jednak prawidłowa produkcja plemników rozpoczyna się w wieku około 16 lat i trwa do końca życia, choć z wiekiem stopniowo słabnie. Proces powstawania plemników dzieli się na dwa etapy, oba zachodzą w kanalikach nasiennych jąder.
Pierwszy etap to spermatocytogeneza. Pierwotne diploidalne komórki płciowe dzielą się mitotycznie, ulegają dojrzewaniu i przekształcają w spermatogonia. Część z nich nadal zachowuje zdolność podziałów mitotycznych, stanowiąc rezerwę, która stanowi stałe źródło nowych komórek. Pozostałe spermatogonia rosną i stają się spermatocytami I rzędu. Wciąż są to komórki diploidalne. Spermatocyty I rzędu przechodzą podział mejotyczny. Po podziale redukcyjnym powstają z nich haploidalne spermatocyty II rzędu, a po podziale wyrównawczym - spermatydy. Z każdego jednego spermatocytu I rzędu powstają dwa II-rzędowe. Z każdego z nich powstają następnie dwie spermatydy, a więc z jednego diploidalnego spermatocytu I rzędu powstają cztery haploidalne spermatydy. Komórki potomne za każdym razem są mniejsze od macierzystych o połowę, ponieważ podziały zachodzą nieprzerwanie i nie następuje wzrost komórek.
Kolejny etap spermatogenezy to spermiogeneza, która polega na przekształceniu spermatyd w plemniki. Zachodzi tu całkowita przebudowa struktury. Cytoplazma i większość organelli komórkowych ulegają redukcji. Pozostaje jądro, mitochondria i aparaty Golgiego. W jądrze zanika jąderko a chromatyna ulega kondensacji. Diktiosomy aparatów Golgiego ulegają przekształceniu w akrosom - strukturę zawierającą hialuronidazę - enzym rozpuszczający osłonkę komórki jajowej. Cała komórka ulega wydłużeniu, przyjmuje kształt gruszkowatej główki, całkowicie wypełnionej materiałem genetycznym. Na jej szczycie znajduje się akrosom. Za główką wykształca się szyjka, gdzie znajduje się duża ilość mitochondriów produkujących energię. Wytworzona zostaje również witka, służąca do poruszania się.
OOGENEZA zachodzi w jajnikach, jednak nie w sposób ciągły. Pierwsze podziały mitotyczne komórek prapłciowych mają miejsce około 3. miesiąca życia płodowego dziewczynki. Powstające w ich wyniku oogonia rosną i przekształcają się w oocyty I rzędu (diploidalne). Komórki te rozpoczynają mejozę, lecz podział zostaje zatrzymany na etapie diakinezy pierwszego etapu. W tym stadium znajdują się komórki w jajnikach u noworodka. Jest ich bardzo dużo, lecz wiele ulega degeneracji. Wznowienie podziału oocytów ma miejsce dopiero, kiedy dziewczynka wchodzi w okres dojrzewania płciowego. W wyniku zakończenia podziału redukcyjnego mejozy powstaje haploidalny oocyt II rzędu oraz ciałko kierunkowe I rzędu. Oocyty II rzędu dojrzewają w pęcherzykach jajnikowych (Graafa) cyklicznie. Raz na miesiąc jeden osiąga etap metafazy drugiego podziału mejotycznego i w tym stadium zostaje uwolniony z pęcherzyka w procesie owulacji. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, następuje obumarcie i wydalenie komórki. Jeśli natomiast pojawi się plemnik, pobudza on oocyt do zakończenia podziału. Wykształca się właściwa komórka jajowa i ciałko kierunkowe II rzędu, które degeneruje. Podziały komórkowe podczas oogenezy nie są równomierne - większość cytoplazmy i materiału genetycznego przechodzi do oocytu II rzędu, a następnie do komórki jajowej. Powstające ciałka kierunkowe są dużo mniejsze i nie pełnią istotnych funkcji. Ta nierównomierność prowadzi do zgromadzenia dużej ilości substancji pokarmowych w komórce jajowej, niezbędnych do odżywiania zarodka.
Zespoły bólowe w ginekologii - etiologia i leczenie
Zespół bólowy miednicy mniejszej (ang. chronic pelvic pain syndrome, CPP) - zespół objawów o zróżnicowanej etiologii, charakteryzowany jako przynajmniej sześciomiesięczne występowanie dolegliwości bólowych zlokalizowanych w miednicy mniejszej (przedniej ścianie brzucha, poniżej pępka lub okolicy krzyżowej).
Przyczyny:
zrosty w miednicy mniejszej
chlamydiowe zapalenie błony śluzowej macicy
przepukliny powłok brzusznych
śródmiąższowe zapalenie pęcherza moczowego
pęcherzowa kamica moczowa
przewlekłe zakażenie układu moczowego
guzy jajników
żylaki naczyń jajnikowych
zaburzenia depresyjne
Pojęcie zespołu bólowego stosuje się również niekiedy u mężczyzn - jego przyczyną jest wtedy zwykle zapalenie gruczołu krokowego.
Stany zapalne narządu rodnego (bakteryjne, grzybicze i wirusowe)
Bezpośrednią przyczyną stanów zapalnych narządów rodnych (potocznie chorób kobiecych) nie jest siadanie na betonie i nienoszenie ciepłych majtek, lecz drobnoustroje chorobotwórcze, chlamydia lub grzyby. Oziębienie niekiedy osłabia odporność, co ułatwia rozprzestrzenianie się infekcji, nie stanowi jednak bezpośredniej przyczyny schorzeń tego typu.
Zapaleniu najczęściej ulegają: pochwa, szyjka macicy i przydatki. Nieco rzadziej występuje stan zapalny przymacicz i błony śluzowej macicy.
Jak dochodzi do zakażenia?
Wyróżniamy tutaj tzw. drogę wstępującą i zstępującą. W tej pierwszej drobnoustroje wędrują ze środowiska zewnętrznego kolejno przez srom, pochwę, szyjkę macicy, jamę macicy, jajowody do jajników i przymacicz. Do zakażenia drogą zstępującą (zdarza się rzadko) dochodzi wtedy, gdy narząd rodny zostaje zakażony poprzez krew z ognisk znajdujących się w innych narządach, np. wyrostku robaczkowym, jelitach, migdałkach podniebiennych, zębach.
Warto dodać, że pochwa jest chroniona przed drobnoustrojami. Pierwszą barierę stanowi jej przedsionek, który np. u dziewic zamyka błona. Kwaśne środowisko pochwy sprawia również, że drobnoustroje bardzo słabo się namnażają, gdyż kwaśne pH nie sprzyja podziałom komórkowym w ich cyklu rozwojowym. Wejście do szyjki macicy zamyka z kolei czop śluzowy, którego pH jest zasadowe i to znów utrudnia rozwój bakteriom rozmnażającym się w wysokim pH. Ruchy perystaltyczne jajowodów, a także znajdujących się w nich rzęsek, skierowane są do macicy, co utrudnia szerzenie się infekcji w wyżej umiejscowionych częściach kobiecych narządów płciowych.
Zapalenie sromu
Srom jest bardzo odporny na zakażenie. Stany zapalne pojawiają się najczęściej w miejscu uszkodzenia nabłonka lub z powodu zmniejszenia jego odporności na czynniki zakaźne, co następuje w wyniku:
urazu mechanicznego;
nieprzestrzegania higieny (doprowadza to do maceracji naskórka);
otyłości (sprzyja zakażeniom bakteryjnym i grzybiczym, utrudnia utrzymanie higieny);
upławów (drażnią nabłonek i są również nosicielami infekcji);
alergii na środki piorące i zmiękczające lub na materiał, z którego wykonana jest bielizna;
zwiększenia podatności na urazy i infekcje, która pojawia się u kobiet w wyniku niedoboru estrogenów w czasie menopauzy. Podstawowe objawy zakażenia sromu to:
zaczerwienienie,
ból i pieczenie,
podwyższona temperatura sromu,
obrzęk.
W leczeniu zakażeń zewnętrznych organów rodnych kobiety stosuje się miejscowo środki bakteriobójcze, przeciwgrzybicze lub przeciwzapalne w postaci kremów, maści, zasypek. Warto pamiętać, że stany zapalne sromu mają tendencję do nawracania, o ile nie została usunięta ich pierwotna przyczyna.
Ropień gruczołu Bartholina
Gruczoł Bartholina - gruczoł przedsionkowy większy - uchodzi do przedsionka pochwy na wysokości 1/3 dolnych warg sromowych mniejszych. Najczęstszą przyczyną zapalenia tego gruczołu jest zakażenie dwoinkami rzeżączki, pałeczką okrężnicy lub paciorkowcami. W wyniku zainfekowania bakteriami ujście gruczołu zamyka się i dochodzi do zakażenia zbierającej się w nim wydzieliny. Do głównych objawów zapalenia należą:
obrzmienie lub guz w przedsionku pochwy;
zaczerwienienie okolicy guza;
podwyższenie temperatury ciała;
silny ból okolicy sromu narastający przy siadaniu i zmianie pozycji.
Leczenie polega na chirurgicznym nacięciu ropnia w takiej fazie choroby, w której treść ropnia jest na tyle płynna, że może swobodnie wydostać się na zewnątrz. Brzegi nacięcia należy obszyć lub skoagulować, aby zapobiec zbyt szybkiemu zamknięciu się gruczołu. Niekiedy konieczne jest miejscowe lub ogólne leczenie antybiotykami i środkami przeciwzapalnymi. Schorzenie to często nawraca, zwłaszcza gdy nie opróżniono ropnia do końca albo gdy antybiotykoterapia była nieskuteczna.
Zapalenie pochwy
Pochwa sąsiaduje z ujściem cewki moczowej i odbytu, dlatego jest narażona na wszelkiego rodzaju zakażenia. Czynniki sprzyjające stanom zapalnym to:
urazy mechaniczne - powstałe podczas stosunków, masturbacji lub zakładania tamponów;
urazy termiczne - płukanie pochwy zbyt gorącymi roztworami;
urazy chemiczne - płukanie pochwy środkami dezynfekującymi o zbyt silnym stężeniu;
drobnoustroje chorobotwórcze.
Do objawów zapalenia pochwy należą upławy, świąd i pieczenie.
Stan zapalny pochwy można rozpoznać poprzez dokładne oglądanie jej ścian we wziernikach, a także na podstawie wyniku rozmazu biologicznego. Leczenie jest dość proste i polega na miejscowym lub sporadycznym stosowaniu środków bakteriobójczych, grzybobójczych, odkażających lub przeciwzapalnych. Najczęściej dochodzi do nawrotów grzybiczego zapalenia pochwy. Jego leczenie jest długotrwałe i żmudne.
Zapalenie szyjki macicy
Jest najczęstszą chorobą narządów płciowych kobiety. Źródłem zakażenia jest pochwa, skąd bogata flora bakteryjna lub wirusowa atakuje szyjkę macicy. Zapalenie nie daje objawów bólowych, świądu lub pieczenia, jedynym sygnałem tego stanu są upławy. Zapalenie można rozpoznać, oglądając szyjkę we wzierniku - jeżeli doszło do infekcji, jest ona zaczerwieniona, niekiedy lekko przerośnięta. Diagnostykę dopełniają rozmazy i posiewy pobrane z szyjki macicy.
Leczenie polega na miejscowym podawaniu gałek, tabletek lub żeli. Sporadycznie stosuje się antybiotyki lub sulfonamidy.
Zapalenie błony śluzowej macicy (endometrium)
Sprzyjają mu wszystkie zabiegi ginekologiczne, w których naruszany jest czop śluzowy w szyjce (stanowiący barierę dla drobnoustrojów), czyli zabiegi wyłyżeczkowania, histerosalpingografii, histeroskopii, porody lub poronienia.
Wśród głównych objawów zapalenia wyróżnia się plamienie i krwawienie z dróg rodnych, ból w dole brzucha. W badaniu ginekologicznym trzon macicy jest rozpulchniony i nieco powiększony.
Aby wyleczyć stan zapalny, stosuje się ogólnie antybiotyki lub sulfonamidy. Niekiedy wskazane jest leczenie hormonalne. W stanach przewlekłych zawsze należy przeprowadzić badania wykluczające raka endometrium.
Przydatki to wspólne określenie jajników i jajowodów. Organy te leżą tuż przy sobie, toteż w stanach zapalnych zazwyczaj razem są objęte chorobą.
Do ostrego zapalenia dochodzi najczęściej drogą wstępującą - flora bakteryjna wędruje z pochwy poprzez macicę do przydatków. Kobieta odczuwa wtedy silny ból w dole brzucha, ma wysoką temperaturę, czasami wymioty, zdarzają się też omdlenia. Niekiedy nawet można stwierdzić objawy zapalenia otrzewnej.
Lekarz w badaniu ginekologicznym zauważa dużą bolesność w obrębie przydatków, wzmożoną obronę mięśniową brzucha pacjentki. Badania laboratoryjne wykazują ogólną infekcję.
Niekiedy ostre zapalenie przydatków powoduje objawy bardzo podobne do objawów ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego lub skręcania się torbieli jajnika. Gdy proces zapalny dotyczy lewej strony, a w badaniu USG nie stwierdzamy torbieli, diagnoza jest prosta. Problemy z rozpoznaniem schorzenia pojawiają się, gdy ból jest zlokalizowany w prawym dole biodrowym, a w USG widoczna jest torbiel. Po otwarciu powłok brzusznych może się okazać, że wyrostek nie jest zmieniony zapalnie, torbiel jajnika nie jest skręcona, a stan zapalny dotyczy wyłącznie przydatków.
Leczenie ostrego zapalenia przydatków polega na ogólnym i dopochwowym podawaniu antybiotyków lub sulfonamidów oraz środków przeciwbólowych.
Przewlekłe zapalenie przydatków jest najczęściej procesem zejściowym zapalenia ostrego. W jego wyniku dochodzi do powstania zrostów przydatków z okolicznymi tkankami. Same zrosty mogą powodować ból, a nawet niewielki proces zapalny w miednicy mniejszej znacznie go nasila.
Leczenie jest takie samo jak w ostrym zapaleniu przydatków. Po złagodzeniu pierwszych objawów poleca się leczenie sanatoryjne połączone np. ze stosowaniem tamponów borowinowych.
Endometrioza
Endometrioza, gruczolistość zewnętrzna - rozrost błony śluzowej macicy (endometrium) poza jamą macicy. Choroba dotyczy wyłącznie kobiet, najczęściej w wieku rozrodczym.
Epidemiologia
Ocenia się, że endometrioza występuje u 7-15% miesiączkujących kobiet. Rzadko występuje w okresie pomenopauzalnym oraz przed menarche.
Opisano pojedyncze przypadki na świecie występowania endometriozy u mężczyzn leczonych hormonalnie z powodu raka gruczołu krokowego.
Patogeneza
Ogniska endometriozy usytuowane są najczęściej wewnątrz jamy otrzewnej (w 94-97% przypadków) lub znacznie rzadziej poza nią (szyjka macicy, sklepienie pochwy, srom, pęcherz moczowy lub okolica pachwinowo-udowa). Powstają guzki, zrosty i torbiele czekoladowe. Patomechanizm jest różny w zależności od miejsca występowania "dodatkowej" tkanki. Teorie wyjaśniające:
regurgitacja, inaczej "wsteczna menstruacja" (teoria Sampsona z 1927) - wydostanie się komórek endometrium do jamy otrzewnej poprzez jajowód. Być może u wielu kobiet dochodzi do wstecznego przepływu w czasie menstruacji, ale ich układ odpornościowy jest w stanie uprzątnąć komórki i zapobiec implantacji.
W powstawaniu endometriozy ma znaczenie nadmiaru estrogenów oraz czynniki genetyczne (dziedziczne) - córki lub siostry pacjentek z endometriozą mają większe prawdopodobieństwo rozwinięcia endometriozy. W 2005 powiązano występowanie endometriozy z locus 10q26.
Objawy i przebieg
Choroba rozwija się powoli, a przebiega często ze skąpymi objawami chorobowymi lub bezobjawowo. Zaczyna zwracać uwagę chorej z uwagi na ból podczas współżycia, problemy z zajściem w ciążę.
Endometrioza objawia się dolegliwościami bólowymi w miednicy mniejszej, zaburzeniami cyklu miesięcznego oraz obfitymi krwawieniami miesiączkowymi, często występuje PMS. Bardzo często doprowadza do niedrożności jajowodów i zaburzenia zdolności rozrodczych bądź do bezpłodności.
Rzadszymi objawami są plamienia lub krwawienia acykliczne, nadmierne krwawienia miesięczne (typowo w adenomyosis), krwiomocz (postać pęcherzowa), krwawienia z przewodu pokarmowego (postać jelitowa), plamienia kontaktowe (lokalizacja szyjkowa).
Postaci kliniczne
Podział wg Martiusa wyróżnia trzy postacie endometriozy:
endometriosis genitalis interna - w mięśniu macicy lub jajowodzie
endometriosis genitalis externa - w innych miejscach układu płciowego
endometriosis extragenitalis - poza układem płciowym.
Leczenie
Nie jest znana dokładna przyczyna tej choroby i z tego powodu leczenie ma charakter objawowy. Leczenie polega na podawaniu leków z grupy gestagenów, leków hamujących wydzielanie gonadotropin (np. danazol) lub analogów gonadoliberyny co ma na celu zahamowanie podziału komórkowego endometrium, głównie poprzez zmniejszenie poziomu estrogenów. Pod wpływem gestagenów przerośnięte obszaru śluzówki macicy, które są zmianami o charakterze ogniskowym są mniej skłonne do krwawień. Jeśli leczenie za pomocą gestagenów nie przynosi efektów, należy zastosować leczenie operacyjne, polegające na wycięciu zmian ogniskowych. Jednak nie usuwa to przyczyn choroby, która tworzy nowe ogniska i zrosty. W ciężkich przypadkach stosuje się usunięcie jajników, zwykle już zniszczonych przez torbiele czekoladowe i zrosty. Dawniej stosowano też leczenie androgenami, obecnie się tej metody nie stosuje. Przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych zmniejsza ból miesiączkowy związany z endometriozą. Celem leczenia opracyjnego jest też możliwe usunięcie zrostów, i uruchomieniu narządów miednicy mniejszej, co zmniejsza objawy bólowe u chorej.
Leczenie operacyjne
usunięcie ognisk i torbieli endometrialnych
Leczenie farmakologiczne
preparaty estrogenowo-progestagenowe
Mięśniaki macicy
Mięśniak macicy (łac. myoma, plur.myomata uteri) - łagodny guz nazywany również(włókniakiem) macicy, histologicznie mięśniak gładkokomórkowy (leiomyoma). Mięśniaki są najczęstszymi nowotworami niezłośliwymi macicy.
Podział i lokalizacja
mięśniak podsurowiczy (podsurowicówkowy)- łac. myoma subserosum
mięśniak śródścienny (intramuralny)- łac. myoma intramuralis
mięśniak podśluzówkowy (submukozalny)- - łac. myoma submucosum
mięśniak uszypułowany => może przechodzić w mięśniak rodzący się (łac. myoma nascens)
mięśniak szyjkowy - łac. myoma cervicalis
mięśniak międzywięzadłowy (międzyblaszkowy)
W 90% przypadków mięśniaki są mnogie; w 90% występują w trzonie macicy. Najczęstsze są mięśniaki śródścienne, mięśniaki uszypułowane, szyjkowe i międzywięzadłowe są rzadkie.
Objawy i przebieg
Najczęściej bezobjawowe. Duże i mnogie mięśniaki objawiają się: powiększeniem brzucha, obfitymi i długotrwałymi miesiączkami, zaparciami, przewlekłymi bólami krzyża, częstym oddawaniem moczu (jeśli mięśniak jest duży i powoduje ucisk na pęcherz moczowy), bolesnym współżyciem, trudnościami w zajściu w ciążę, poronieniami.
Ryzyko transformacji złośliwej mięśniaka do mięsaka gładkokomórkowego (leiomyosarcoma) jest niewielkie, szacuje się je na 0,1-0,8%.
Etiologia
Przyczyna powstania mięśniaka macicy nie jest do końca znana, jednak na wzrost stymulująco działają estrogeny.
Rozpoznanie
Leczenie
Metodą z wyboru leczenia objawowych mięśniaków macicy jest ich wyłuszczenie (miomektomia). W przypadku dużych mięśniaków zastosowanie znajdują analogi gonadoliberyny, zmniejszające masę guza i ograniczające jego ukrwienie.
Przyjmuje się, że do leczenia laparoskopowego kwalifikują się pacjentki z niewielką liczbą mięśniaków (do 3), których średnica nie przekracza 10 cm.
Mięśniak (łac. myoma, ang. myoma) - guz łagodny pochodzenia mezenchymalnego wywodzący się z tkanki mięśniowej. Mięśniaki dzielimy w zależności od tkanki z jakiej się rozwijają:
Mięśniaki mogą występować jako guzy pojedyncze lub mnogie. Leczenie mięśniaków jest chirurgiczne i polega na operacyjnym usunięciu guza lub guzów. Złośliwa postać mięśniaka nosi nazwę mięśniakomięsaka.
Badania przesiewowe w profilaktyce raka szyjki macicy i jego etiologia
Skrining raka szyjki macicy okazał się najskuteczniejszym badaniem przesiewowym w onkologii dzięki zastosowaniu bardzo prostego i taniego testu Papanicolaou, czyli badania cytologicznego wymazów szyjki macicy. Z uwagi na stosunkowo długi (kilka lat) okres trwania stanów przedrakowych, metoda okazała się bardzo skuteczna w rozpoznawaniu nie tylko wczesnych postaci raka szyjki macicy, ale również w wykrywaniu stanów przedrakowych. W konsekwencji badania przesiewowe z użyciem testu Papanicolaou zmniejszyły nie tylko śmiertelność z powodu raka szyjki macicy, ale również zachorowalność na ten nowotwór.
Wymazy pobiera się z tzw. strefy przejściowej, czyli z miejsca przejścia nabłonka gruczołowego wyściełającego kanał szyjki macicy w nabłonek wielowarstwowy płaski pokrywający tarczę części pochwowej szyjki macicy. W tym miejscu wykrywa się większość stanów przedrakowych i wczesnych postaci raka płaskonabłonkowego szyjki macicy. Szpatułką lub specjalną szczoteczką wykonuje się rozmazy metodą konwencjonalną lub jednowarstwową, które po odpowiednim zabarwieniu oceniane są pod mikroskopem świetlnym.
Zgodnie z zaleceniami American Cancer Society (ACS) standardowe badania cytologiczne należy wykonywać co roku, pierwszy raz 3 lata po rozpoczęciu życia płciowego (ale nie później niż w 21 rż.). U kobiet, które ukończyły 30 lat, u których 3 razy pod rząd uzyskano wynik prawidłowy można wykonywać badanie co 2-3 lata. Kobiety w wieku powyżej 70 lat z 3-krotnym prawidłowym wynikiem w ciągu ostatnich 10 lat mogą zaprzestać skriningu.
W krajach europejskich zaleca się wykonywanie tego badania u kobiet w przedziale wiekowym 25-64 lat co 2-3 lata. Ponadto w zaleceniach Unii Europejskiej zwraca się szczególną uwagę na grupę kobiet z czynnikami ryzyka, jak np. wczesne rozpoczęcie życia płciowego, zarażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (human papilloma virus - HPV), palenie papierosów i immunosupresja. U tych kobiet badania należy rozpocząć wcześniej (już w wieku 16-18 lat) i wykonywać je częściej (co 1-2 lat).
Badania przesiewowe szyjki macicy
Rak szyjki macicy powstaje w wyniku przewlekłej infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego HPV - wysokiego ryzyka. Nietypowe komórki mnożą się, prowadząc do rozwoju nowotworu. Badania przesiewowe stosuje się po to, by wyłonić kobiety, u których powstałe nietypowe komórki są na etapie zmian przedrakowych, które mogą być skutecznie usunięte. Wówczas nie przekształcą się w groźne komórki nowotworowe.
Badania przesiewowe
Istnieje kilka rodzajów testów przesiewowych w kierunku wykrycia zmian szyjki macicy. Są to:
1. Badanie cytologiczne
konwencjonalne
cytologia cienkowarstwowa
2. Test HPV
Badanie cytologiczne
Cytologia to kolokwialne określenie badania cytologicznego, które jest badaniem przesiewowym w kierunku raka szyjki macicy. Opiera się na spostrzeżeniu Papanicolau z początku zeszłego wieku.
Badanie cytologiczne pozwala na wczesne rozpoznanie stanu przedrakowego szyjki macicy. Polega ono na mikroskopowej ocenie rozmazu pobranego z tarczy i kanału szyjki macicy. Badanie nie jest bolesne. Jak każde badanie ginekologiczne tak i to wymaga od kobiety ogólnego rozluźnienia się. Cytologia nie powinna być wykonywana wcześniej niż w 4 dniu po miesiączce i nie później niż w 4 dniu przed następną miesiączką. Najlepszym czasem na wykonanie badania cytologicznego jest okres między 10 a 18 dniem cyklu miesiączkowego.
W dzisiejszych czasach, badanie to jest rutynowym, wykonywanym przez wszystkich lekarzy ginekologów, dla niektórych grup zawodowych wręcz obowiązkowe. Profilaktyczne badanie cytologiczne powinien zlecić lekarz ginekolog przynajmniej raz w roku.
Badania wirusologiczne w profilaktyce raka szyjki macicy
Wśród czynników etiopatogenecznych raka szyjki macicy istotną rolę odgrywa zakażenie HPV, szczególnie typami o wysokiej onkogenności (typ 16 i 18). Techniki biologii molekularnej (PCR) umożliwiły opracowanie testów wykrywających zakażenie HPV z dużą czułością i swoistością. Obecnie wykrywanie zakażenia HPV nie może zastąpić tradycyjnego badania cytologicznego, którego wynik decyduje o dalszym postępowaniu diagnostycznym i leczniczym
Etiologia i patogeneza
Zidentyfikowano następujące czynniki ryzyka raka szyjki macicy:
Liczne ciąże i porody, zwłaszcza w młodym wieku
Prostaglandyny w spermie
Wczesne rozpoczęcie współżycia płciowego[
Niski status socjoekonomiczny
Rak szyjki macicy w rodzinie