JACQUES LE GOFF „KULTURA ŚREDNIOWIECZNEJ EUROPY”

CZĘŚĆ 1. EWOLUCJA HISTORYCZNA

1.) Osiedlenie się barbarzyńców (V - VIII wiek):

• Podobieństwo między światem rzymskim a Europą zachodnią.

• Średniowieczny zachód powstał na miejscu świata rzymskiego. Owy świat rzymski jakby zostawił dla średniowiecza dwie opcje: życie w zamknięciu, odosobnieniu, lub życie bez murów i granic.

• Średniowieczna Europa ma przed sobą jeszcze jeden dylemat, będący pozostałością po starożytności: jedność czy różnorodność? Chrześcijaństwo czy narody?

• Zachód ubożeje, a wschód się bogaci. Wschód kwitnie.

• W kryzysie rzymskim z III wieku możemy upatrywać początków przewrotu z którego powstać ma średniowiecze.

• Inwazje barbarzyńców w V wieku to wydarzenie które przyspiesza te przemiany.

• W V stuleciu mamy do czynienia z najazdami germańskimi. Nie jest to jednak nowość. Od czasów panowania Marka Aureliusza (161-180) istnieje cały czas nad cesarstwem zagrożenie germańskie.

• Najistotniejszy element kryzysu w III wieku to najazdy barbarzyńskie:

• W 276 roku mamy najazd na zachodnią część Cesarstwa przez Alamanów, Franków i inne ludy germańskie. To jakby zapowiedź wielkiego najazdu w V wieku.

• Na wschodzie pojawiają się barbarzyńcy (Goci) - odegrają ważną rolę na zachodzie.

• W 378 roku odnoszą pod Adrianopolem druzgocące zwycięstwo (za panowania cesarza Gracjana).

• Goci - jak czytamy u Jordanesa - przywędrowali ze Skandynawii do morza Azowskiego. Około roku 230 założyli państwo na Rusi południowej. Zamieszkali na Scytii. Szybki przyrost ludności i zmiana klimatu na gorszy przyczyniła się do tego, że ruszyli do zachodnich granic świata rzymskiego: do Brytanii (później Anglii), Galii (później Francji), Hiszpanii (część południowa przyjmie tam nazwę Andaluzja) i do Italii (tylko na północy w Lombardii przetrwa imię jej najeźdźców).

• Inne aspekty najazdów:
  - ucieczka naprzód (przed silniejszym albo okrutniejszym). Wtedy ich okrucieństwo jest okrucieństwem rozpaczy np. gdy Rzymianie odmawiają im schronienia.
  - najazdy łańcuchowe (jedni napadają na drugich, drudzy nie mając schronienia napadają na trzecich…)

• Goci zaatakowali Rzymian w następstwie traktowania ich i trzymania w złych warunkach.

• Ammian Marcelli czy Święty Ambroży piszący teksty na temat barbarzyńców opisują ohydę i okrutną reputację niektórych barbarzyńców.

• Święty Augustyn z kolei współczuje niedolom Rzymian, ale bardzo cieszy się z faktu, że barbarzyńcy pod wodzą Alaryka zgodzili się, że kościoły chrześcijańskie są miejscem azylu i uszanowali je.

• Około 440 roku Salwian („ksiądz z Marsylii”) pisze traktat o Sądzie Bożym będącym apologią opatrzności. Uważa, że przyczyną katastrofy Rzymu są grzechy mieszkańców. Uważa też, że nie można potępiać barbarzyńców tak srogo, gdyż nie wiedzieli, że grzeszyli. Uważa, że przyczyną sukcesu barbarzyńców było lepsze wojsko, lepsza jazda i wyższość uzbrojenia.

• W strukturze Cesarstwa Rzymskiego warstwy ludowe były bardzo uciskane. Uciskani uciekali do barbarzyńców, bo: milej jest im żyć wolnymi w pozornym niewolnictwie niż być niewolnikami w pozornej wolności.

• Imię obywatela rzymskiego zaczęło być pogardzane. Barbarzyńcy będący w Cesarstwie rzymskim w V wieku byli doświadczeni, spotkali na swej drodze wiele kultur, wiele się nauczyli.

• Hunowie Attyli rozwinęli się, Goci według wiedzy Jordanesa dorównali Grekom.

• Oblicze barbarzyńskie zmienił fakt, że ci najważniejsi przyjęli chrześcijaństwo (później Ostrogoci, Wizygoci, Wandalowie, Longobardowie - przyjęli arianizm).

• Religia nie połączyła ich jak mogło się stać, lecz między barbarzyńcami - arianami, a rzymianami - katolikami powstają walki.

• Wędrówkom ludów w wieku V towarzyszyło ogromne okrucieństwo i zniszczenia. W takich ciężkich czasach rozpoczyna się średniowiecze. Miecz, głód, zaraza, dzikie zwierzęta będą przewijały się przez następne 10 wieków.

• Od 407 do 429 roku seria najazdów pustoszy Italię, Galię, Hiszpanię:

• Najgroźniejsze było oblężenie, zdobycie i złupienie Rzymu przez Alaryka i Wizygotów w 410 roku.

• Bardzo ważnym wydarzeniem choć krótkotrwałym było powstanie huńskiego cesarstwa Attyli. Około 434 roku Attyla unifikuje plemiona mongolskie, które zawędrowały na zachód, potem zwycięża i wchłania innych barbarzyńców. Po próbie na Bałkanach w 448 roku napada na Galię, gdzie Rzymianin Aecjusz zatrzymuje go w 451 roku. Cesarstwo Hunów rozpada się.

• W 468 roku Wizygoci Euryka najeżdżają i podbijają Hiszpanię w ciągu 10 lat. Pojawia się Klodwig i Teodoryk.
  Klodwik - wódz Franków Salickich jednoczy pod swoją władzą większość plemion frankijskich.

• Ostrogoci zalewają całe Cesarstwo. Pod wodzą Teodoryka atakują Konstantynopol, w 487 roku zostają zawróceni ku Italii, podbitej w 493 roku. Teodoryk panuje przez 30 lat, daje Italii nowy złoty wiek.

• Na początku VI wieku podział zachodu wydaje się trwały (Anglosasi w Brytanii, Frankowie w Galii, Burgundowie w Sabaudii, Wizygoci w Hiszpanii, Wandalowie w Afryce i Ostrogoci w Italii).

• Dotychczas polityka bizantyjska była bierna. Ze wstąpieniem na tron Justyniana w 527 roku zmienia się na ofensywną. Justynian chce odzyskać najważniejsze krainy nadmorskie zachodniego Cesarstwa Rzymskiego, a może nawet całą część zachodnią. Los sprzyja mu tylko na pozór. To, co odzyskał, później odebrały mu inne ludy.

• W VII wieku pojawia się Islam i ekspansja arabska.
  Skutki ekspansji:
  - państwo arabskie odbiera chrześcijaństwu zachodniemu Magreb
  - zalewa Hiszpanię
  - Arabowie na krótki czas zajmują Akwitanię i Prowansję.

• Aż wreszcie w 32 roku zatrzymuje ich Karol Młot.

• Wiek VIII - wiek Franków.

• Ich znaczenie na zachodzie stale wzrasta od czasów Klodwiga (wielki plus za przyjęcie katolicyzmu).

• Potęga frankijska osłabia się w VIII wieku przez podziały, rywalizację i gnuśność.

• Za struktur rzymskich i struktur barbarzyńskich ciągu 4 wieków (śmierć Teodozjusza 395 i koronacja Karola Wielkiego 800 rok) narodził się nowy świat - zachodnie średniowiecze.

• Na początku V wieku zarys średniowiecza przedstawia się bardzo smutno: opustoszałe pola, zwaliska wielkich miast, rozsiane z rzadka grupy wynędzniałej ludności.

• Nastąpił zanik życia miejskiego. Ludzie z miast uciekali do miejsc, gdzie była jakaś produkcja, aby życie stało się możliwe. Ci, którzy potracili swoje domy udali się do bogaczy i stali się jakby ich niewolnikami.

• Droga lądowa nie miała w handlu znaczenia. Bardzo duże znaczenie miała droga morska.

• Kim ojciec tym i syn - prawo zachodniego średniowiecza, jako grzech główny traktuje się próbę ucieczki ze swojego stanu.

• Proces zespolenia barbarzyńców ze stałym ludem był trudny.
  Problemy:
  - różne wyznania

• Barbarzyńcy na początku unikali miast, gdzie łatwiej mogłoby im grozić wchłonięcie.

• Na wsi nowi przybysze czasami skupiali się w wioskach w których nazwa pochodziła od ich wspomnień (np. Sermaise to Seine-et-Oise).

• W królestwie barbarzyńskim jednostki nie były podległe jednemu prawu, lecz każda podporządkowana była do prawa swojej grupy etnicznej.

• Powstało niebezpieczeństwo chaosu, dlatego na początku V wieku zabrano się intensywnie do kodyfikowania praw:

• Edykt Teodoryka - usiłował narzucić i rzymianom i barbarzyńcom tę samą jurysdykcję

• Prawo Salickie (spisane po łacinie za Klodwiga) - to kodyfikacja zwyczajów franków salickich.

• Lex Gundobada, (wydana przez Gundobada, króla Burgundów) określało stosunki między burgundami oraz między burgundami i rzymianami.

• zwyczaje Wizygotów skodyfikowane przez Euryka, następnie przez Leowigilda

• Edykt Rotara dla Longobardów został poszerzony przez kilku jego następców

• Pactus z VII wieku i Lex Alamannorum z początku VIII wieku - został po Alamanach.

• Władcy barbarzyńscy ułożyli prawo dla Rzymian (to adaptacje i uproszczenia kodeksu teodozjańskiego z 438 roku np. Brewiarz Alaryka i Lex Romana Burgundionum u Burgundów.

• Barbarzyńcy w spadku po Cesarstwie Rzymskim przejmują wszystko co doskonalsze w dziedzinie kultury i organizacji politycznej.

• Od roku 543 przez ponad pół wieku Czarna Dżuma pustoszy Italię, Hiszpanię oraz dużą część Galii. Po zarazie - tragiczny wiek VII.

• Nastąpił: regres techniczny, regres smaku, obyczajów, administracji i powagi rządu.

• Kościół w chaosie najazdów.

• Biskupi i mnisi do roli religijnej dodali:
  - rolę polityczną (prowadzą rokowania z barbarzyńcami)
  - gospodarczą (rozdzielając żywność i jałmużnę)
  - społeczną (chroniąc biednych przed możnymi)
  - wojskową (organizując obronę albo walcząc orężem duchowym)

• Regres życia duchowego - kościół dba przede wszystkim o interes własny, usiłuje rządzić państwem, a królowie kościołem. W niektórych regionach kościół zamiera, ludność wraca do pogaństwa. Powrót pogaństwa, walka między klasą kapłanów i klasą wojowników. Wzajemne paraliżowanie się władzy duchowieństwa i władzy królewskiej.

2.) Germańska próba organizacji (VIII - X wiek):

• Odbudowa zachodniej jedności Karolingów odbywa się w trzech kierunkach:

• na południowy wschód w Italii;

• na południowy zachód w kierunku Hiszpanii;

• na wschód w Germanii;

• Pepin Krótki przeciwko Włochom:

• 754r. - I wyprawa przeciwko Longobardom;

• 756r. - druga wyprawa przeciwko Longobardom;

• Karol Wielki bierze do niewoli króla Dezyderiusza i pozbawia go korony włoskiej;

• 759r. - ekspansja Pepina odbiera mahometanom Narbonnę;

• 801 r.- Karol Wielki zdobywa Barcelonę;

• 778-803- Karol Wielki podbija Sasów. Podczas wojen saskich kazał ściąć 4, 5 tys. jeńców saskich za bunt ich rodaków przeciwko niemu;

• Utworzenie biskupstw w Bremie, Monasterze, Paderborn, Werden i Inden;

• Podczas wojen Karol Wielki chętnie odwiedza posiadłości królewskie; najchętniej odwiedzane to Nimwegen, Ingelheim, i Akwizgran, kazał tam wybudować pałace. Największe znaczenie odniósł Akwizgran przez szczególny charakter jego architektury.;

• Karol Wielki był znany z wielu stoczonych bitew, nie przeżył ani jednego roku bez wojowania, `sine hoste'- bez wroga;

• 787 r. - Karol Wielki ruszył na Bawarie. Arno-biskup Salzburga, który pomógł Karolowi w przyłączeniu kraju i kościoła bawarskiego do Kościoła i państwa frankijskiego, został w roku 798 arcybiskupem;

• Poskromienie Awarów:

• 796 r. - zawładnął Ringiem,a wódź Tundum poddał się i przyjął chrześcijaństwo. Chrzest odbył się w Akwizgranie. Władca frankijski przyłączył do swoich ziem zachodnią część państwa awarskiego między Dunajem i Drawą;

• Zwierzchnictwo Karola Wielkiego uznały również plemiona słowiańskie znad Łaby i Sołany;

• 800 r. - król frankijski otrzymuje z rąk papieża Leona III koronę cesarską. Papież chciał uczynić Karola cesarzem całego chrześcijańskiego świata z Bizancjum włącznie, by walczyć z herezją ikonoklastyczną i ustanowić supremację pontyfikatu rzymskiego nad całym Kościołem. Przeciwko Bizancjum rozpoczął akcję zbrojną po to by zmusić do uznania swojego tytułu (dopiero po 12 latach uznano jego tytuł);

• te akcje zawiodły więc Karol rozpoczął podbijać północny Adriatyk; brak floty nie pozwolił mu zmierzyć się z okrętami greckimi;

• 814r. - pokój - Frankowie oddali zdobytą Wenecję ,a sami zachowali ziemie na północ od Adriatyku;

• Skład dworu cesarza był taki sam jak za Merowingów, ale było więcej urzędników i byli oni lepiej wykształceni;

• Karol Wielki chciał aby jego władza objęła całe królestwo frankijskie, więc kazał sporządzać ustawy administracyjne i prawne:

• formą pisaną były kapitularze lub ordonanse - oddzielne dla jednego rejonu (np. kapiltularz De litteris colendis o reformie nauczania);

• instrumentem ludzkim byli missi dominici - dygnitarze świeccy i duchowni;

• państwo Karola Wielkiego było w IX w. zagrożone najazdem wrogów zewnętrznych;

• najazdy Normanów:

• 839 r.- normański wódź zakłada królestwo w Irlandii ze stolicą w Armagh;

• 841 r. - splądrowanie Rouen;

• 843 r. - splądrowanie Nantes;

• 859 r. - Normanowie docierają do Italii. Ostatnią ich ofiarą był Akwizgran;

• 878 r. - na mocy pokoju w Wedmore Alfred Wielki przyznaje im część Anglii;

• w X w. utworzono Normandię, której władca-książę Wilhelm Zdobywca podbił Brytanię w bitwie pod Hastings;

• Kolejnym zagrożeniem Karolingów byli Węgrzy;

• wśród ich najważniejszych ofiar były:

• Pawia zdobyta w 924r.;

• Verdun spalone w 926r.;

• 955 r. - król Niemiec- Otton I rozbija ich całkowicie na Lechowym Polu koło Augsburga;

• Frankowie starali się przejąć po Rzymie dziedzictwo polityczne i administracyjnej jednak nie potrafili wyrobić sobie zmysłu politycznego;

• swe królestwo władcy frankijscy dzielili pomiędzy spadkobierców;

• to właśnie przedwczesna śmierć Karolmana czyni z Karola Wielkiego władcę w 771r.;

• po śmierci Karola władcą został Ludwik;

• 817 r. - Ludwik Pobożny podzielił królestwo pomiędzy trzech synów; cesarskie pierwszeństwo otrzymał najstarszy Lotar. Późne narodziny 4 syna Ludwika, któremu chciał dać część swojego królestw unieważniły decyzję 817r.

• 843 r. - podział w Verdun:

• Lotar otrzymał Italię, Prowansję i Burgundię;

• Ludwik otrzymał Germanię;

• Karol Łysy dostał Akwitanię i część Burgundii (przyszła Francja);

• 870 r. - podział w Meersen:

• Karol Łysy i Ludwik Niemiecki dzielą się Lotaryngią;

• Italia zostaje pod panowaniem Ludwika II-syna Lotara;

• 880- podział w Ribenzont Lotaryngia wschodnią częścią kraju Franków;

• w Niemczech dynastia karolińska kończy się za Ludwika Dziecka (911);

• korona królewska przypada księciu Konradowi z Frankonii, potem Henrykowi Ptaszkowi. Jego synem będzie Otton I;

• Karol Wielki by umocnić swe państwo, hojnie rozdawał ziemie ludziom w zamian za to oni składali mu przysięgę i zostawali jego wasalami;

• z powodu niebezpieczeństw jakie czyhały na państwo frankijskie, król nadawał beneficja wasalom, a w zamian żądał od nich pomocy zbrojnej (termin passus-wasal był często zastępowany pojęciem Miles-żołnierz);

• Otton I podporządkował sobie Lotaryngię; każe się uznać królem Italii;

• po chwale zwycięstw m.in. na Węgrzech zostaje w 962r. koronowany na cesarza przez papieża Jana XII;

• Otton I podejmuje politykę karolińską;

• pakt z 962 r. odnawia stosunki cesarza z papieżem;

• prowadząc wojny z Bizancjum ma nadzieję, iż jego tytuł zostanie uznany (972 - Bizancjum uznaje tytuł Ottona I);

• Otton II (973-983)- tytuł Imperator Augustus, którego zwykle używał jego ojciec, zastąpił tytułem cesarza Rzymian- Imperator Romanorum;

• jego syn Otton III obiera sobie za siedzibę Rzym;

• w roku 1000 uznaje niezależność Polski, Gniezno staje się arcybiskupstwem, a Bolesław Chrobry współpracownikiem cesarza;

• lud stanął przeciwko Ottonowi III, który to w końcu umiera w 1002r.;

• Henryk II zadowala się powrotem do cesarstwa opartego na królestwie frankijskim, które stało się Niemcami;

• wiek XI punktem wyjścia zachodniego chrześcijaństwa;

• odrodzenie się handlu w VIII i IX w.:

• reforma pieniężna Karola Wielkiego;

• rozczłonkowanie łanu;

• reforma kalendarza (nadano miesiącom nazwy wskazujące na postęp techniki);

• X w. odrodzenie w gospodarce okres nowości zwłaszcza w dziedzinie uprawy i odżywiania;

• wzrost znaczenia możnych - zarówno właścicieli ziemskich, jak i rycerzy - stwarza klasę zdolną do eksploatacji ziemi i otwarcia się na rynki, z których to część korzyści odstępuje się pierwszym zachodnioeuropejskim kupcom.

3.) Formowanie się świata chrześcijańskiego (XI - XIII wiek):

• rozwój budownictwa (szczególnie sakralnego) ok. roku 1000 (coraz więcej ludności chrześcijańskiej - potrzebne nowe miejsca kultu dla wiernych);

• X w. - rozwój instytucji „pokoju” (ograniczenie okresów działań wojennych, określenie kategorii ludności niebiorących udziału w walkach: duchowni, kobiety, dzieci, chłopi, kupcy); zmniejszenie stanu niepewności i zagrożenia;

• X/XII w. - „rewolucja rolnicza” (system trójpolówki, pług lepsze pożywienie przyrost ludności);

• Ekspansja świata chrześcijańskiego - wyprawy do krajów mahometańskich (wyprawy krzyżowe) i chrystianizacja;

• 1054 r. - schizma oddzielająca Europę bałkańską i wschodnią od chrześcijaństwa rzymskiego

• migracje wewnętrzne (np. niemiecka kolonizacja na wschodzie, ekspansja skandynawska, ekspansja francuska);

• krucjaty:

• zubożenie Zachodu (zwłaszcza klasy rycerskiej);

• nasilenie się opozycji narodowościowych (np. między Niemcami a Francuzami);

• pogłębienie przepaści między Zachodem a Bizancjum (1204r.: IV wyprawa krzyżowa -> zdobycie Konstantynopola);

• rzezie i grabieże;

• finansowanie krucjat (papiestwo handluje odpustami, zakony popełniają nadużycia finansowe i wojskowe);

• ludzie ubodzy, prości najgłębiej odczuwali mistycyzm krucjaty (XIII w. - krucjata dziecięca), szybko jednak przyjęła ona charakter polityczny;

• miasta:

• wczesne średniowiecze: funkcja polityczna i administracyjna;

• rzadko zakładano nowe miasta;

• najokazalsze zawdzięczały swoją świetność w dużej mierze obecności biskupa;

• z reguły miasta średniowieczne stanowią przedłużenie miast dawniejszych, powstają obok ich głównego rdzenia (miasto na przedmieściu);

• emigracja ze wsi do miasta (jednak społeczności miejskie nadal są mniejszością);

• różnorodność grup społecznych;

• miasto podporządkowuje sobie wieś, napędza gospodarkę (produkcja - warsztaty, podział pracy);

• ośrodek handlowy (morskie związki handlowe, ekspansja handlowa, kolonie);

• wzrost przewagi gospodarki pieniężnej nad naturalną.

• kultura i sztuka:

• XI w.- rozwój kultury i sztuki w ramach klasztornych (mistyka i sztuka romańska);

• XII w.- szkoły miejskie wyprzedzają szkoły klasztorne ( wyzwalają się spod wpływów biskupów, powstaje scholastyka); uniwersytety jako intelektualne korporacje, uczenie i nauczanie jako rzemiosło; książka już nie jako bóstwo, lecz narzędzie;

• sztuka romańska to wyraz rozkwitu chrześcijaństwa w X w., przekształca się w ciągu XII wieku, powstaje gotyk - przeciwieństwo romańskiego przepychu, bardziej surowy i uporządkowany, sztuka głównie miejska (choć ornamenty w kościołach przypominają o życiu wiejskim);

• praca zaczyna być wartością prowadzącą do zbawienie, wcześniej była karą za grzechy (pokuta za wygnanie z raju);

• XI w. - reformy Kościelne postulujące powrót do ewangelicznej prostoty, reforma duchowieństwa w kierunku wspólnoty;

• pustelnicy - „anarchiści życia religijnego”; pojawiają się w literaturze i sztuce (postać z kijem, symbol siły magicznej i życia wędrownego), są obrazem niepokojów społecznych, poszukiwania ucieczki w samotności;

• powstanie zakonów żebraczych;

• IV sobór laterański(1215): organizacja nauczania, wprowadzenie obowiązku spowiedzi wielkanocnej;

• XIII w. - laicyzacja: miłość dworska, rozluźnienie obyczajów, używanie rozumu;

• w teologii, nauka eksperymentalna, racjonalistyczna (potępienie przez Kościół);

• XII i XIII wiek: szerzą się herezje negujące przewodnictwo Kościoła Katolickiego;

• pojawia się inkwizycja.

• feudalizm:

• całokształt związków osobistych, łączących między sobą w hierarchię członków panujących warstw społeczeństwa; związki te są oparte na bazie realnej: beneficjum nadane przez seniora wasalowi hołd i lenno;

• nadanie lenna ceremonia inwestytury, polegająca na symbolicznym wręczeniu jakiegoś przedmiotu wasalowi przez seniora (lenno jest najczęściej ziemią, co wskazuje na to, że feudalizm jest systemem posiadania i eksploatacji ziemi);

• znaczenie polityczne: jeden wasal ma zwykle kilku seniorów, każdy z nich chce by hołd mu złożony był ważniejszy.

• państwo:

• centralizacja monarchiczna;

• XI - XIV wiek brak stabilizacji dynastycznej i terytorialnej nawet wśród najsilniejszych państw;

• Anglia: 1085r. - Księga Sądu Ostatecznego (spisano w niej królewskie posiadłości i uprawnienia, dostarcza podstawy władzy królewskiej); 1215r. - Wielka Karta Swobód (ograniczenie władzy królewskiej);

• Francja - utworzenie Parlamentu (najwyższy trybunał królewski);

• Patrymonium św. Piotra (państwo kościelne) w XII i XIII wieku przekształca się w monarchię ponadnarodową (zapewnienia sobie władzę nad biskupami);

• nowożytna Europa zaczyna się kształtować już nie wokół miast, ale wokół państw.

CZĘŚĆ 2. KULTURA ŚREDNIOWIECZA

5.) Światło wśród ciemności ((V - IX wiek):

• powstanie nawyków myślenia; tematów i dzieł, mających decydujący wpływ na przyszłą umysłowość i wrażliwość średniowieczną

WCZESNE ŚREDNIOWIECZE:

• spór między kulturą pogańską i duchem chrześcijańskim - te dwie ideologie i dwa rodzaje wrażliwości przeciwstawiały się sobie:

• literatura pogańska - problem dla chrześcijańskiego średniowiecza; aż do XIV w. będą istnieć eksterniści obu przeciwstawnych tendencji - ci, którzy nie pozwalają czerpać z autorów starożytnych, a nawet zakazują lektury ich dzieł i ci, którzy czerpią z nich obficie (sumienie musiało być uspokojone - mnich z Cluny po zajrzeniu do starożytnych ksiąg musiał się drapać w ucho palcem jak pies łapą);

• myśl starożytna była zniekształcona i upokorzona w średniowieczu (przez myśl chrześcijańską);

• Biblia przekształcona w zbiór maksym i anegdot;

• średniowiecze korzystało z kultury antycznej (przez Cesarstwo), która była zubożona, rozebrana na cząstki;

• cały ten proces (INTELEKTUALNY REGRES) był konieczną adaptacją do warunków epoki;

• najbardziej wykształceni przedstawiciele nowej elity chrześcijańskiej, świadomi swego kulturalnego upadku zniżają się do poziomu swoich wiernych (ogłupiali siebie, by móc zdobywać innych)

(…) a jako że nieuczeni i prostaczkowie nie mogą wznieść się na wyżyny ludzi w piśmie uczonych, niechaj ci uczeni zechcą zniżyć się do ich niewiedzy (…)

• były to czasy doktrynalnych wahań, gdyż prawowita wiara nie była jeszcze dostatecznie ukształtowana;

• klasztory, znamienne dla tamtych czasów; połączenie ucieczki od świata z organizacją życia gospodarczego i duchowego;

• społeczeństwo średniowieczne było zbudowane dla czekania na koniec świata, stąd bezwiednie wytworzyło sobie struktury zdolne do udźwignięcia we właściwej chwili rozkwitu ludzkości zachodniej.

ÓWCZESNA KULTURA:

• grabieże i zniszczenia związane z wędrówkami ludów;

• miasta istnieją dzięki:

• importowi towarów luksusowych

• obecności wschodnich kupców

• przypływowi grup pielgrzymów

• najważniejsze ośrodki miejskie to te, w których rezydują nowi barbarzyńscy królowie (siedziby biskupów, miejsca dawnych pielgrzymek);

• dwory przyciągają luksusowe rzemiosło (budownictwo z kamienia, tkactwo, złotnictwo);

mimo to regres techniki, środków gospodarczych, smaku jest widoczny wszędzie; wszystko coraz mniejsze; budowle z drewna; dekoracja maskuje ubóstwo techniki budowania;

• mozaiki, przedmioty z kości słoniowej, tkaniny, dzieła złotnicze zaspokajają barbarzyńskie zamiłowania do świecidełek (gromadzone w skarbcach, grzebane w grobowcach);

• zanika sztuka ciosania kamienia, pełnej rzeźby, przedstawienia ludzkiej postaci;

• wielkim ośrodkiem cywilizacji wczesnego średniowiecza jest klasztor (izolowany, wiejski):

• warsztaty konserwują techniki rzemieślnicze i artystyczne;

• biblioteka - przechowalnia kultury umysłowej;

• ośrodek produkcji i wzorzec gospodarczy;

• ośrodek życia duchowego;

• życie religijne umacnia się;

• klasztory sprawiają, że chrześcijaństwo i jego wartości przenikają w świat wiejski (nietknięty wówczas przez nową religię);

• w czasie ewangelizacji miast najdonioślejszym aktem jest zniszczenie bóstw pogańskich czyli posągów w świątyniach;

• od V do IX w. takim aktem jest zniszczenie bóstw naturalnych:

• ścięcie świętego drzewa

• chrzest źródła

• ustawienie krzyża na polnym ołtarzu

• dezorganizacja sieci komunikacyjnej i łączności świata antycznego zepchnęła z powrotem większą część zachodniej Europy w pierwotny świat tradycyjnych kultur wiejskich.

MOC I SKUTECZNOŚĆ ODDZIAŁYWANIA KLASZTORNEGO:

• Lerins [EPOKA CHRYSTIANIZACJI MIAST]

• związane z rozwojem wielkiego ogniska chrystianizacji (Prowansja);

• bardziej szkoła ascezy niż myślenia;

• Monte Cassino [AKCJA CHRYSTIANIZACJI NA WSI]

• działalność św. Benedykta z Nursji (od ok. 529 r.); dzięki swej regule był rzeczywistym założycielem zachodniego monarchizmu, harmonijnie dzieli czas klasztorny na pracę ręczną, umysłową i zajęcia ściśle duchowe - POTRÓJNA DROGA, która wymaga od mnichów gospodarnej pracowitości, zajmowania się nauką i sztuką oraz ascezy duchowej;

• od jego czasów klasztory są to ośrodki produkcyjne, miejsca, w których się przepisuje i iluminuje rękopisy, ogniska promieniowania religijnego;

• Benedykt łączy autorytet opata z dobrocią i braterstwem, nakazuje prostotę życia, zaleca powściągliwość;

• monastycyzm irlandzki [DROGI CHREZŚCIJAŃSTWA WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU]

• działalność ewangelizacyjna św. Patryka; Irlandia wyspą świętych (liczne klasztory, klasztorne miasta);

• V - IX w. - rozprzestrzenienie się klasztorów po Anglii i Szkocji (zwyczaje, obrzędy, tonsura, oryginalny kalendarz paschalny);

• VI - VII w. - eksport świętych przez Irlandię (115 do Niemiec; 45 do Francji; 44 do Anglii; 36 do Belgii; 25 do Szkocji; 13 do Włoch);

• duch irlandzki nie ma w sobie nic z benedyktyńskiego umiaru;

• reguła św. Kolumbana - oparta na pracy rąk, modlitwie i nauce, ale towarzyszą temu obowiązkowe posty i praktyki ascetyczne;

• VII - VIII w. - mnisi irlandzcy biorą udział w wielkim ruchu chrystianizacji Germanii i jej kresów;

• VII/VIII w. - na wszystkich frontach chrystianizacji, w miastach, na wsi, poza granicami świata chrześcijańskiego klasztory odegrały rolę najpoważniejszą.

• między V a VIII stuleciem byli ludzie, którzy dzięki swej wiedzy rozświetlali mroki średniowiecza:

• ocalić mieli z kultury antycznej to, co najistotniejsze;

• nadanie kulturze antycznej formy łatwej do zasymilowania przez ludzi średniowiecza;

• przystosowanie kultury antycznej do wymagań chrześcijaństwa;

• BEOCJUSZ:

- zawdzięcza mu się wiedze o Arystotelesie, logikę, definicję matury i osoby;

- dzięki niemu muzyka tak wyjątkowe miejsce w kulturze średniowiecza;

• KASJODOR:

- wprowadzenie do literatury i pedagogiki chrześcijańskiej schematów łacińskich retorów;

-odpowiedzialny za przepisywanie starych rękopisów;

• IZYDOR Z SEWILLI:

- program siedmiu sztuk wyzwolonych, słownictwo naukowe, przekonanie, że nazwy są kluczem do natury rzeczy;

• BEDA:

- omówienie wielorakości znaczeń pisma;

- rozbudza zainteresowanie astronomią i kosmografią;

-odżegnuje się od kultury klasycznej;

• odrodzenie karolińskie:

• końcowy wynik serii małych renesansów w Europie;

• nie było nowatorskie;

• stworzony program szkolny to wcześniejszy program szkół przykościelnych;

• kultura dworu karolińskiego to kultura królów barbarzyńskich (np. turnieje słowne, zagadki, dziecinne zabawy)

• było odpowiedzią na powierzchowne potrzeby małej grupy społecznej;

• zapewnienie minimum wykształcenia nielicznym wysokim urzędnikom królewskim;

• zamyka się szkoły znajdujące się poza obrębem klasztorów, by ustrzec mnichów przed zepsuciem idącym z zewnątrz;

• kultura stanowi nie tylko rozrywkę, ale i przedmiot estetycznej rozkoszy, jest pomocna w rządzeniu - onieśmiela pospólstwo;

• rękopisy - nie są już niczym pożytecznym (ogląda się je, zamiast czytać);

• kultura karolińska jest luksusem, jak zamiłowanie do cennych tkanin i korzeni;

• był etapem w konstytuowaniu się intelektualnego i artystycznego wyposażenia wieków średnich;

• najsłynniejsza budowla kaplica pałacowa z Akwizgranie;

• odrodzenie przekaże ludziom średniowiecza zamiłowanie do jakości, do poprawności tekstu,do kultury humanistycznej oraz przekonanie, że wykształcenie jest jednym z najistotniejszych obowiązków i jedną z głównych sił państwa i panujących;

• stworzyło autentyczne arcydzieła:

- miniatury, gdzie znowu zjawia się realizm;

- zamiłowanie do konkretu;

- swoboda rysunku;

- świetność koloru;

• pierwsza manifestacja dłuższego i głębszego odrodzenia.

6.) Struktury przestrzenne i czasowe (X - XIII wiek):

• Kraj Króla Marka - rzeczywistość średniowiecznej Europy Zachodniej; wielki płaszcz lasów podziurawiony przez polany uprawne - negatyw mahometańskiego Wschodu, gdzie pustynia poprzerywana jest oazami;

• średniowieczna Europa - konglomerat, układanka z włości, zamków i miast;

• w lesie znajduje się schronienie (tak jak Tristan i Izolda);

• prototyp Robin Hooda awanturnik Eustachy Mnich chroni się w lasach Boulonnais;

• las dla chłopów - źródło korzyści;

• początek XII w. - Gall Anonim bezimienny kronikarz francuski, mieszkający w Polsce chwali średniowieczną krainę „miodem płynącą”;

• ludzie żyją z lasu;

• kłusownictwo należy do najzamożniejszych;

• zbuntowani baronowie angielscy narzucają w 1215 r. Janowi bez Ziemi obok Wielkiej Karty politycznej osobną Kartę Lasów;

• Filip V, król Francji każe „oszacować lasy” - korzyści z nich to 1/3 wszystkich dochodów;

• las to też niebezpieczeństwo wilki;

• św. Franciszek z Asyżu oswoił wilka z Gubbio;

• prowansalski smok ujarzmiony przez św. Martę;

• ludzie średniowiecza są bardzo ruchliwi własność materialna jest nieznana; każdy ma nad sobą pana i każdy pan może pozbawić ziemi pod warunkiem, że da mu podobny kawałek, który może znajdować się bardzo daleko;

• rzesze wędrującej ludności mnisi, studenci, rycerze, chłopi, zakonnicy; Kościół mówi o wiecnej pielgrzymce;

• od XIV w. - zmienia się to radykalnie - włóczędzy są nielubiani;

• potem pielgrzymka staje się aktem pokuty, karą za ciężkie grzechy;

• droga jest bardzo niebezpieczna, czyha wiele rozbójników;

• droga morska jest szybsza, ale równie niebezpieczna - piraci, sztormy;

• w czasie kryzysowym podróżnicy wołali na pomoc świętych (np. św. Mikołaja), którzy objawiali się i służyli pomocą;

• ELUCIDARIUM - wyjaśnia, że człowiek składa się z 4 żywiołów (4 rzeki rajskie i 4 wiatry), jest mikrokosmosem;

• wierzono, że środkiem ziemi jest Jerozolima, a świat wschodni zwieńczony jest górą, gdzie znajduje się raj ziemski i skąd wypływają 4 rzeki rajskie:

• Tygrys;

• Eufrat;

• Pizon (czyli Ganges);

• Gehon (czyli Nil);

• Ocean Indyjski jest zbiornikiem marzeń- ujście mają niezaspokojone pragnienia o bajecznym świecie (Marco Polo zobaczył tam nagiego króla, obsypanego drogimi kamieniami);

• ziemia jest podzielona na 3 części:

• Europa;

• Afryka;

• Azja;

• rzeczywistość to chrześcijaństwo; Bizantyjczyk - to schizmatyk;

• podczas II wyprawy krzyżowej fanatyk zachodni biskup Langres, który marzy o zdobyciu Konstantynopola oświadcza, że Bizantyjczycy nie są „chrześcijanami rzeczywistymi, ale tylko z imienia”;

• gdy armia zachodnia wyruszyła na IV wyprawę krzyżową, szykuje się w 1203 r. do zdobycia Konstantynopola pretekst cesarz Aleksy III jest uzurpatorem, dawniej byli posłuszni prawu rzymskiemu a teraz już nie, uznano, że natarcie będzie uczynkiem pobożnym;

• ciągłe są starania o unię kościelną Bizancjum z Rzymem, na pozór dokonana na soborze lyońskim w 1274 r., po raz ostatni we Florencji w 1439 r.;

• 13.04.1204 r. - krzyżowcy zdobywają Konstantynopol;

• bogactwo Bizancjum jest pierwszym z pożądań łacinników; kuszą relikwie, monety (w Bizancjum były złote - zwane Bizantami);

• 13.04.1204 r. - wielki szturm Bizancjum przez łacinników, okrutna rzeź kobiet i mężczyzn;

• papież Urban II ogłosił w Clermont I wyprawę krzyżową i określił mahometan jak „podludzi”;

• Mahomet jest największą zmorą średniowiecznej Europy Zachodniej, pojawia się zawsze w towarzystwie Antychrysta;

• aż do XI w. chrześcijańskie pielgrzymi do podbitej przez Mahometa Palestyny odbywają się spokojnie; zmienia się to w XI w., gdy propaganda organizująca krucjaty ustawia na planie nienawiści popleczników Mahometa;

• walka z niewiernymi celem każdego rycerza;

• na soborze laterańskim w 1213 r. Innocenty III nawoływał chrześcijan do krucjaty przeciwko Saracenom;

• papiestwo wprowadza embargo na towary dla muzułmanów;

• arabska nauka mimo przeciwieństw rozpryskuje się po całej Europie i przyczynia się do renesansu XII w., moda na naukę arabską następuje;

• chrystianizacja posuwa się coraz bardziej na wschód, Niemcy zachodnie zostały nawrócone jeszcze przez anglosaskich misjonarzy (św. Bonifacy);

• po podwójnym zwycięstwie Ottona I nad Madziarami i Słowianami Niemcy nawracają już pogan siłą;

• 1032 r. - wybucha w Polsce pogańskie powstanie ludowe;

• Mieszko przyjął chrzest w 966 r.;

• dla plemion pogańskich chrzest był awansem;

• IX w. w państwie Wielkomorawskim Cyryl i Metody podjęli próby stworzenia chrześcijaństwa rzymskiego z liturgią słowiańską - próba była krótkotrwała;

• trzeci rodzaj pogan Mongołowie - Tatarzy, uważani za potwory, mit głosi, że kapłan Jan nawrócił ich na chrześcijaństwo;

• dwie misje franciszkańskie i dwie dominikańskie wysłane przez papieża Innocentego IV w 1245 r., w 1249 r. poselstwo wysłane przez Ludwika IX i w 1253 r. jeszcze jedna misja dominikańska i franciszkańska Flamanda Wilhelma z Rubruku zakończyły się niepowodzeniem i rozczarowaniem;

7.) Życie materialne w średniowieczu (X - XIII wiek):

NISKI POZIOM TECHNIKI

• Średniowieczna Europa to świat słabo wyposażony technicznie, opóźniony w rozwoju.

Wczesne średniowiecze jest okresem regresu w dziedzinie technik wytwórczych w stosunku

do Cesarstwa Rzymskiego. Jednak w XI wieku pojawiają sie i rozwijają ważne technologiczne

ulepszenia;

• V- XIV wiek - czas rozpowszechniania sie znanych już w starożytności narzędzi, maszyn,

technik, czas innowacji i ewolucji technicznej;

• większość "wynalazków średniowiecza" pochodziło ze starożytności. Niektóre z nich mimo,

że zostały wynalezione wcześniej weszły w użycie właśnie w średniowieczu:

• MŁYN WODNY:

• znany jest w ILIRII w II w.p. n. e.;

• od I w. p.n.e. w Azji Mniejszej;

• istnieje on także w świecie rzymskim opisuje go Witruwiusz(mówi o tym jakie ulepszenie wprowadzili a mianowicie przejście z pierwotnego koła ustawionego poziomo na koło ustawione pionowo z trybem łączącym poziomą oś koła z pionową osią młyńskiego kamienia);

IX w. - Zachodnia Europa, opactwo Saint-Garmain-des Pres ( ok. 59 młynów)

• młyn wodny rozpowszechnia się między stuleciem XI i XIV (widać to na przykładzie dzielnicy Rouen gdzie w X wieku istnieją tylko 2 młyny potem w XII w. jest ich o dodatkowe 5 więcej, a w XIV wieku dochodzi do powiększenia o kolejnych 14);

• powszechne staje sie jednak używania ŻARNA RĘCZNEGO obracanego przez niewolników lub zwierzęta;

• PŁUG - pochodzenie od pługa koleśnego opisanego przez PLINIUSZA STARSZEGO w I w.:

• pług by rozpowszechniony wśród Słowian, nawet posiadał taką samą nazwę dla wszystkich plemion;

• prawdopodobnie znany jest już przed okresem inwazji Awarów w 568 r. wśród wszystkich plemion słowiańskich;

• Część "wynalazków średniowiecza" ma także wschodnie pochodzenie. Takie prawdopodobne jest pochodzenie WIATRAKA.

• WIATRAK znany jest już w Chinach -> potem w Persji VII w. Hiszpanii X w. w świecie chrześcijańskim dopiero pod koniec XII wieku;

• lokalizacja pierwszych wiatraków -> 3 sfery geograficzne (okolice kanału La Manche [NORMANDIA, PONTHEIN, ANGLIA] potem Mykonos i Portugalia);

• WIATRAK WSCHODNI pozbawiony był skrzydeł, posiadał wysokie szczeliny skupiające działanie wiatru na wielkich kołach ustawionych pionowo;

• WIATRAK ZACHODNI posiadał 4 duże skrzydła;

• WIATRAK ŚRÓDZIEMNOMORSKI liczne trójkątne żagle napięte przez liny;

ZASPOKOJENIE PODSTAWOWYCH POTRZEB:

• w okresie średniowiecza ludzie poprzestają na rozwiązywaniu problemów tylko podstawowych. Cały zespół braków, zahamowań technicznych, "wąskich gardeł" utrzymuje Europę w stanie prymitywnym. Za tę techniczną stagnację odpowiedzialne są niewątpliwie i przede wszystkim struktury społeczne oraz ówczesne sposoby myślenia. Nie wychodzi sie poza własne potrzeby. Brak zainteresowania w tym kierunku. Ogromne ograniczenie;

• tylko świeccy i duchowni magnaci odczuwają potrzebę zbytku:

• importują produkty zagraniczne z Bizancjum mahometańskiego Wschodu (np. drogocenne tkaniny, korzenie);

• polują na zwierzynę w celu zdobycia mięsa i futra na odzież;

• zlecają wyrób drobnych przedmiotów specjalistom (złotnikom, kowalom);

• wiąże sie z to z niezbyt miłym poglądem ludu, który wręcz krytykuje magnatów;

• masy w tym ciężkim okresie nie dostarczają już takiej (taniej) siły roboczej swym panom jak niewolnicy w starożytności;

• żyją prymitywnie, nędznie, byle by żyć lub też utrzymywać klasę wyższą posługując się prymitywnymi narzędziami.

DUCHOWIEŃSTWO (A POSTĘP TECHNICZNY):

• przestrzeganie reguły ograniczania stosunków gospodarczych i społecznych

• ze światem zewnętrznym (uważano ze kontakt z ludźmi poza murami klasztoru

• grozi upadkiem duszy);

• obowiązek służby Bożej - opus dei

• zajęcia czysto duchowne (nabożeństwa, modlitwy) odwoływały ich od prac fizycznych;

• nakaz miłosierdzia zobowiązywał ich do zaspokajania potrzeb gospodarczych nie tylko;

• licznej klasztornej rodziny - familia a i obcych ubogich, żebraków np. rozdzielanie żywności;

• wymienione powyżej "prawa" duchowieństwa były głównymi powodami, dla których klasztory skłaniały się do ulepszeń techniki i narzędzi pracy:

• budowanie przez nich pierwszych wiatraków wodnych.

• przodownictwo w sposobie uprawy roli;

• WYNALAZEK młyna przypisywano świętemu przez to że uważano, iż dzięki niemu jest postęp techniczny (mimo tego ze święty tak naprawdę tylko wprowadził je w użycie a nie wynalazł)

takim przykładem jest przypisanie wynalezienia młyna wodnego dwóm świętym ORSENOWI z Auch IV wiek- budowa młyna na jeziorze ISABY, oraz CEZAREMU z Arles w VI wieku budowa

młyna na rzece DURANCOLE.

• EWOLUCJA UZBROJENIA I SZTUKI WOJSKOWEJ pociąga za sobą postępy w metalurgii i batalistyce;

• dzięki KOŚCIOŁOWI następuje :

• ulepszenie w mierzeniu czasu dla potrzeb komputacji kościoła,

• zaś budowanie kościołów (pierwszych wielkich budowli w średniowieczu) powoduje postęp techniczny nie tylko w budownictwie ale i w narzędziach pracy, transporcie, w sztukach użytkowych (np. witraż).

ANTYTECHNICZNA UMYSŁOWOŚC ŚREDNIOWIECZA

• umysłowość klas panujących jest jednakże antytechniczna. Do XIII w. narzędzia, instrumenty,

praca w aspekcie technicznym pojawia się w literaturze i sztuce tylko w postaci SYMBOLI !

"HORTUS DELICIARUM" - przekazuje wizerunki młyna tłoczni, (Eliasz, wiek XII);

PRACA JAKO SYMBOL

• narzędzia były ukazywane w postaci symbolicznych atrybutów świętych w ikonografii:

• SZEWSKIE SZYDŁO było najczęściej przedstawiane jako symbol męczeństwa (ŚW. BENIGNUSOW Z DIJON) lub też uznawane było świętym patronom szewców ( KRYSPIN I KRYSPINIAN);

• z biegiem czasu symbole te były zmieniane i tu wyraźny przykład Św. Jakub Młodszy do XIV wieku przedstawiany był z kijem foluszniczym- narzędzie męczeństwa (którym kat rozbił mu rzekomo głowę) zastąpiono narzędziem cechowym trójkątnym kabłąkiem do czesania sukna. Powodem tej zmiany były zmieniające sie poglądy i sposoby myślenia ludzi pod koniec średniowiecza;

• charakterystyczną cechą okresu średniowiecza jest niechęć do kultury starożytnej. Powodem

było szerzenie sie wielobóstwa i zachowań nieetycznych w starożytności.

• ogromna niechęć do tzw. NOWINEK hamowała postęp techniczny. Innowacje i wszelkie przejawy

"nowoczesności" postrzegane były jako zło i grzech, budziły lęk.

• wszystkie korzyści (magnatów) panów były postrzegane za haniebne, złe i spotykały się

z oporem mas.

• W zachodniej Europie nie powstał żaden traktat techniczny, uważano, że sprawy techniki były niegodne utrwalenia na piśmie albo też stanowiły sekret, którego nie należało ujawniać.

• dopiero Teofil w XII w. pisze swe dzieło "DE DIVERSIS ARTIBUS" - pierwszy średniowieczny traktat techniczny,

stara się on kształcić rzemieślników i wykazać, że umiejętności w tej dziedzinie są darem od Boga.

• podobnym problemem, a mianowicie udzielaniem rad zajmowały się:

• angielskie traktaty o rolnictwie z XII w.;

• podręczniki "HOUSEBONDRIE" pióra Waltera z Henley;

• Fleta - zbiory rad praktycznych;

• RURALIUM COMMODORUM OPUS nawiązywanie do tradycji Argonów Rzymskich ( Pietro de Crescenzi z Bolonii);

• trzeba zwrócić uwagę że w tamtych czasach powstawały także nic nie wnoszące pseudonaukowe

prace nie mające większej dokumentalnej wartości dla historii nauki.

• słownik Jana de Garlande;

• DE NOMINIBUS UTENSILUM Aleksandra Neckhama;

• DE VEGETABILUS Alberta Wielkiego;

• REGULE AD CUSTODIENDUM TERRAS autora Roberta Grosseteste dla hrabiny Lincoln;

WYPOSAŻENIE TECHNICZNE , MECHANIZM A RUCH.

• złe wyposażenie techniczne w średniowieczu powoduje

• przewagę narzędzia nad maszyną;

• słaba wydajność narzędzi i sposób uprawy-> małe zbiory;

• słabość wyposażenia energetycznego;

• mała wydajność transportu;

• ubóstwo w dziedzinie technik finansowych i handlowych;

• brak postępu w mechanizacji pod względem jakościowym. Używane były maszyny z epoki

hellenistycznej opisywane przez uczonych. Zachód nic nie wnosi;

• znanych jest 5 ogniw kinematycznych

• śruba;

• koło;

• zęby koła zębatego;

• zapadka;

• blok;

które istaniały juz w starożytnosci. Jednak średniowiecze wprowadza szóste ogniwo!!!

• KORBA - jest ono jednym z nielicznych nowości pojawiających sie w tym okresie. Pojawia sie dokładnie we wczesnym średniowieczu w mechanizmach prostych takich jak np. ŻARNA OBROTOWE o których wspomniałam już wcześniej. Dowodem na to jest opis w PSAŁTERZU UTRECHCKIM w poł XII wieku.

• dalszy rozwój i postęp związany z wynalezieniem korby uwidacznia sie pod koniec XIV wieku

kiedy połączono KORBĘ Z WAŁEM ŁĄCZĄCYM;

• dużo aleksandryjskich wynalazków np. automaty rozpowszechnia sie w tym czasie.

Rzemieślnicy średniowieczni starają się udoskonalać lekko ich wynalazki i tak np. łączą wał

zębaty ze sprężyną przed odkryciem korby z wałem łączącym. Jednak oczywiście wynalazki te są sporządzane tylko dla potrzeb podstawowych nie wybiega sie poza potrzebę.

RUCH A SPOCZYNEK

• ludzie w tym czasie zastanawiają sie nad przyczyną ruchu. Jak jest możliwy system działania

mechanizmu. Skłaniają sie wówczas do wyjaśnień teologicznych. Skoro nie mogą racjonalnie

wytłumaczyć ruchu łączą myślenie z teologią. Nie pomaga im w tym mechanika

arystotelesowska.

• Krytykują wręcz ją np.:

• OCKHAM BURDIAN ORESEME BRADWARDINE, (metafizyczne koncepcje ruchu)

• Traktat "de mechanica" autor nieznany;

• "IMPETUS"- ruch to samo znaczenie co VIRTUS IMPRESSA

"Impetus" wciąż pozostaje "cnotą" "mocą wprawiającą w ruch" pojęciem metafizycznym,z którego wywodzi sie ruch. Tym problemem zajmuje sie FRANCISZEK LE MARCHE

"czy w sakramentach znajduje się jakaś nadprzyrodzona siła, która byłaby nierozłączna z nimi

formalnie?"

"czy w narzędziu zrobionym sztucznie może się znajdować siła nierozłączna z nim?"

Te pytania zadawał sobie Le Marche i kiedyś rzucając kamieniem w powietrze, by zbadać przyczynę ruchu dał fundament pod fizykę impetu. Uważał, że u podstaw ruchu tkwią zawsze kwestie teologiczne.

• Św. Tomasz z Akwinu i Arystoteles uważali podobnie ze CZAS JEST LICZBĄ RUCHU

Ludzi nie interesuje jednak to co sie rusza tylko to co jest STAŁE. Szukają spokoju,

spoczynku- "GUIES"

• nie tylko egzystencjalne doktryny i tendencje wpływają na hamowanie postępu technicznego. Niedołężność średniowiecznych maszyn jest przede wszystkim wynikiem ogólnego stanu techniki, związanego ze strukturą gospodarczą i społeczną. Nawet jeśli pojawi się drobny wynalazek - udoskonalenie jest on późny albo wynaleziony z powodu np. kryzysu tak jak system koła z korbą używane w kołowrotkach pojawił sie w związku z kryzysem włókienniczym w 1280r.;

• rozkwit budownictwa powoduje, że często używane zostają DŹWIGI lub POCHYLNIE. Mechaniczne podnośniki ze starożytności takie jak "kołowroty z blokiem i żurawie z wiewiórczą klatką" używane są tylko przez książęta, miasta i warsztaty kościelne, tylko oni mogą sobie na to pozwolić;

• VASA- słabo znana maszyna do opuszczania statków na wodę ( Marsylia);

• WILHELM SENES - architekt który sprowadził słynny kamień CAEN do odbudowy katedry w Cantenbury po pożarze w 1174 r. wynalazł on machiny załadowywania i rozładowywania statków i podnoszenia kamieni i zaprawy murarskiej;

• ŚRUBOWA DŹWIGARKA twórca Villard de Honnecourt XIII wiek;

• Artyleria średniowieczna przed wprowadzeniem broni palnej była taka jak z epoki hellenistycznej udoskonalonej prze Rzymian w między czasie;

• TREBUSZ - przerzucał pociski przez wysokie mury;

• FRONDIBOLA - wyrzucała kule nisko ale dalej niż trebusz;

Obie bronie istniały juz wcześniej pod nazwami skorpion i onager oraz balista i katapulta.Działały na zasadzie procy.

• MECHANICI - inżynierzy wojskowi ( podobnie jak w Rzymie);

• MACHINA- w wiekach średnich, określenie dla maszyn oblężniczych;

Stosowano wieże oblężnicze z drewnianym mostem by można było łatwo przedrzeć sie przez

mury nieprzyjaciela.

MATERIAŁY I SUROWCE

• W średniowieczu uniwersalnym materiałem było drewno. Niestety przez prymitywne narzędzia było ono kiepsko obrobione i słabej jakości. Strasznie trudno było zdobyć wielkie drzewa do budowy gmachów, na maszty, na ciesiołkę. Wielkie drzewa były trudne w obróbce, były materiałem bardzo drogim i luksusowym;

• były sytuacje, w których znalezienie wielkiego drzewa było określane cudem np. kiedy SUGAR

szukał drzewa na ciesiołkę do kościoła Saint Denis i kiedy znalazł odpowiednie uznano to za CUD. Znów widać głęboką wiarę i kwestię ingerencji Boga. Uznano również za cud historię św. Iwona - jest to historia w której próbował on wznieść katedrę z drewna jednak architekt źle przyciął belki, które oczywiście za sprawą cudu dokonał święty;

• drzewo uważane było za drogocenny dar od Boga. Należało dbać o nie i dobrze wykorzystywać. Drzewo stało sie SYMBOLEM DÓBR ZIEMSKICH;

• istniała także "Złota legenda" mówiąca o duszach idących do czyśćca, które zabierają ze sobą

"drewno, siano i słomę" czyli wielbiąc Boga pozostają przywiązane do dóbr ziemskich.

DREWNO I ŻELAZO

• Drewno jeden z najważniejszych europejskich artykułów eksportowych, najpowszechniejszy

produkt średniowiecznego zachodu.

• ŻELAZO - eksport żelaza na Wschód od epoki karolińskiej a konkretnie mieczy np. frankijskich;

• Żelazo w VIII wieku staje się rzadkością. Pokazuje nam to scena kiedy Dezyderiusz ujrzawszy szańców Pawii w 773 r. armię Karola Wielkiego zakutą w żelazo wypowiada słowa:

" O ferum, heu ferrum!"- (oh żelazo, biada żelazo!)

• "De proprietatibus" dzieło Bartłomieja Anglika, wyraża w nim opinię, iż żelazo jest drogocennym

surowcem, cenniejszym nawet od złota, bo lepsze do obrony.Widać jak cenne jest także żelazo w tej epoce;

• ŚW. BENDYKT- również pokazuje jak ważne jest żelazo. Benedykt to nauczyciel duchowego i materialnego życia . W swojej regule poświęca cały artykuł 27 dbałości z jakimi powinni mnisi sie obchodzić z ferramenta - żelaznymi narzędziami będącymi własnością klasztoru. Uważał ze zgubienie lub zniszczenie narzędzia powinno być karane;

• SALOMON- uchodzi w środowisku za wielkiego mistrza techniki i naukowych tajemnic.

• na pierwsze miejsce w wykorzystywaniu żelaza wychodziła broń, tylko z tzw. resztek robiono lemiesze pługów, ostrza sierpów i kos.

• większość narzędzi z żelaza służyła do obróbki drewna.

• głównym narzędziem żelaznym był TOPOREK. Żelazo oprócz tego, że miało wysoką wartość nawet większą niż drewno, budziło podziw i szacunek np. jak u kowali szanowano ich i przypisywano moce magiczne uważano ich za czarowników.

• FABER FERRARIUS - kowal i cieśla np. św. Józef;

• tradycja judaistyczna głosiła że drewno to dobro ożywające słowo, żelazo to zło ciążące ciało. Należało je połączyć by była równowaga i żelazo służyło dobru.

• PŁUG - SYMBOL CHRYSTUSA ORACZA.

DREWNO I KAMIEŃ

• były to podstawowe materiały średniowiecznej techniki. Architekci są w tym czasie jednocześnie cieślami i murarzami nazywanymi "CARPENTARI ET LAPIDARII"

• natomiast robotnicy budowlani określani jako "OPERARII LIGNORUM ET LAPIDARUM" pracujący przy drzewie i kamieniu;

• kamień jest drogi i w tych czasach jest uważany z luksus. Tylko nieliczni mogą sobie pozwolić na budowę domu z kamienia.

• Od XI wieku następuje rozkwit, zamiana budownictwa z drewnianego na kamienne, co jest dowodem rozwoju gospodarczego;

• budowane były wówczas kościoły, domy, mosty;

• posiadanie takie murowanego domu było oznaką awansu najbogatszych mieszczan;

• następuje w tym czasie wzrost znaczenia miast i klasy w miastach panującej;

• Kolejnym postępem wśród tych nielicznych jest wynalazek SKLEPIENIA KAMIENNEGO. Jednak głównym problemem jest mieszanie budownictwa drewnianego z kamiennym czyli robienie szkieletów drewnianych w kościołach co umożliwiało szerzenie sie pożaru na wyższe kondygnacje, ale także groziło zawaleniem pod wielkim naporem siły kamienia;

• Metoda prób i błędów;

• W związku z tym mało zachowało się świadectw geniuszu architektonicznego i piękna

średniowiecza, większość z nich uległa totalnemu zburzeniu.

• Podczas jednego z takich pożarów wypowiada sie GERWAZY słowami

"vae, vae ecclesia ardet"- biada, biada kościół gore.

ROLNICTWO

• Ubóstwo wyposażenia technicznego najpoważniej odbija sie na rolnictwie. Ziemia i gospodarka to podstawa i istota życia materialnego oraz wszystkiego co ono warunkuje czyli bogactwa i potęgi społecznej i politycznej.

• Ziemia średniowieczna jest skąpa bo ludzie w tych czasach nie potrafią jej dobrze obrobić. Używają do tego prymitywnych narzędzi, źle tym samym orają, uprawiają, orają za płytko. Używany jest starożytny pług który przecież nie nadawał sie do każdego rodzaju ziemi lecz do wybranej. Był on dostosowany do śródziemnomorskich płytkich terenów.

• Starano sie to zmienić, jednak gliniane twarde ziemie trudno było zaorać. Stwierdzono wówczas ze należy przynajmniej od 3-4 razy zaorać pole, dodatkowo po pierwszym zaoraniu rozkruszano ziemie rękoma. W ostateczności wszystkie te zabiegi byłe mało skuteczne.

• Używano także takich narzędzi jak widły i sierp, służące do pielenia.

• Brona_"opona" z Bayeux XII XIII wizerunki

PROBLEM NAWOŻENIA

• Problemem rolnictwa była także z małą ilością nawozu. Gleby były za mało użyźnione. Nadal też używano motykę.

• Hodowano zwierzęta z lasu i leśne takie jak świnie i kozy. Zwierząt tych nie zmykano tylko wolno puszczano, co było problemem ponieważ trudno potem było znaleźć ich odchody dlatego też był problem z nawozem.

• Kolejny problem, związany z tym był mianowicie taki ze NAWÓZ stał sie cenny, stał sie formą zapłaty panom;

• Pomoc w tych czasach stanowią nawozy roślinne.

• Widać wyraźnie kontrast jaki panuje w Europie pomiędzy wypielęgnowanymi ogródkami a polami byle jak uprawianymi.

• W skutek tej słabości wyposażenia tech. i niedostatku nawozów uprawa roli zamiast być intensywna jest ekstensywna od XI do XIII w.;

• Następuje w tym okresie wyż demograficzny, który powoduje masowe karczowanie lasów. Rolnictwo wędrowne jest na porządku dziennym czyli tylko dwa żniwa można było zebrać, a następnie ruszać dalej na nowe tereny. Było to skutkiem źle uprawianej ziemi - staje się ona do tego stopnia zniszczona, że należy dać jej trochę czasu na odzyskanie żyzności. Potem wymyślono tzn. trójpolówkę

KLASZTORY A ROLNICTWO I GOSPODARKA

• klasztory miały być samowystarczalne. Św. Benedykt uważał ze duchowni nie powinni mieć kontaktu poza murami klasztoru bo by to zgubiło ich duszę.

• Podobną opinię miał św. Bernard, który widząc jak cystersi budują liczne młyny wodne oburzył się wielce i kazał je zburzyć bowiem uważał, że są siedliskiem zła np. prostytutek.

TRANSPORT

• Średniowiecze to okres słabego transportu, który jest drogi i niepewny, gospodarka pieniężna i warunek wymiany jest słabo rozwinięty. Produkcja jest samowystarczalna.

• Obecna jest POLIKULTURA w gospodarce rolnej - gospodarowanie wbrew warunkom geograficznym i klimatycznym, wbrew glebie, czego wynikiem są bardzo niskie zbiory.

ENERGETYKA

• W energetyce wielkim postępem jest rozpowszechnianie młynów wodnych i zastosowanie energii wodnej oraz powietrznej (np. koło wodne do poruszania foluszy).

• Najważniejszym dla rozwoju przemysłu było wynalezienie pod koniec okresu MŁOTA MECHANICZNEGO KOWALSKIEGO w XIII w.;

• Istniały także takie wynalazki jak:

• młyny papiernicze;

• piła poruszana wodą;

• młyn zbożowy do mielenia ziarna.

UPRZĘŻE

• Mimo postępów w stosowaniu energii wodnej i powietrznej w XII i XIII wieku najczęściej używaną energią jest SIŁA LUDZKA I ZWIERZĘCA

• tu także spotykamy sie z wynalazkami takimi jak uprząż nowożytna (wynaleziona była juz w starożytności jako uprząż starożytna ale została przekształcona).

• UPRZĄŻ STAROŻYTNA skupiała całą siłę na szyi zwierzęcia dusząc go i prowadząc do szybszej utraty siły zwierzęcia;

• UPRZĄŻ NOWOŻYTNA rozkładała siłę na łopatkach zwierzęcia a dodatkowo jeszcze zwierzę dostało chomonto i miało podbite podkowami kopyta.

• Jest to cały zespół ulepszeń technicznych, które pozwoliły na lepsze spożytkowanie siły pociągowej zwierząt. Także nowością była zamiana roli konia. Koń teraz był zaprzęgany, służył do orki podobnie jak wół jednak robił to szybciej. Wół pozwalał zwiększyć częstotliwość i tempo orki. Konie były cennymi a zarazem drogimi zwierzętami; jeden koń miał równowartość dwóch wołów. Nie spotykano go często w polu, ponieważ był za drogi w utrzymaniu.

• Rozróżniamy w tych czasach jeszcze konie rycerskie o wiele wyższe i konie wojskowe-bojowe tęższe i niższe.

ENERGIA CZŁOWIEKA

• Mimo tego że używano różnych sposobów energii siłą człowieka była najpowszechniejsza. Uważano także że noszenie ciężarów i wysiłek jest oznaką pokory i pobożności. Mówi nam o tym tekst CUM COLLO mówiący o obowiązku noszenia zboża na plecach z odległości 6 mil.

• Ten akt pobożności ma aspekt psychologiczny jak i duchowy ale także znaczenie techniczne

i gospodarcze (np. w Normandii brały udział wszystkie klasy społeczne przy budowie kościołów).

TRANSPORT

• Najpowszechniejszym sposobem transportu były zwierzęta i ludzkie plecy. Przyczyną tego było:

• zły stan dróg;

• mała liczba wozów;

• brak wygodnych pojazdów;

• zbyt wyskokie ceny pojazdów.

ZWIERZĘTA JUCZNE

• Największą rolę odegrały zwierzęta juczne: wół, osioł.

• Podstawową jednostką miar JUKA.

MORZE JAKO DROGA TRANSPORTU

• Transport morski mimo udoskonaleń nadal jest niewystarczający. Udoskonalenia dopiero wykorzystane w pełni w XIV wieku. Przez cały czas używa sie małych statków mimo tego, że już pojawiają sie duże problem pieniężny, utrzymywanie ich i opłacalność.

• W związku z tym rodzi sie problem przewożenia wielkiej ilości zbóż i drewna.

• KOGGE - statek

• GALEE DE MERCATO statki weneckie dużych rozmiarów inna nazwa galeony lub galery

• Próba przemienienia konwojów w statki wojskowe jest niemożliwa, są za duże, tylko małe statki nadają sie do walki dlatego jest ich większa ilość;

• Wprowadzenie steru umocowanego na pawęży bardzo pomogło w manipulowaniu statkiem.

GÓRNICTWO I HUTNICTWO

• słaby sprzęt wiertniczy;

• techniczna nieumiejętność odprowadzania wody ogranicza wydobycie tylko do złóż powierzchniowych i płytkich;

• Wydobywano żelazo, miedź i ołów, węgiel kamienny, sól, cynę. Istniały także kopalnie złota i srebra. Wszystkie kopalnie nie mogły sprostać wymaganiom gospodarki coraz bardziej upieniężnionej.

• Niewystarczające wydobycie powoduje głód pieniądza przy końcu średniowiecza.

W XIV w. napływ kruszców amerykańskich mających polepszyć sytuację.

• Wszystkie minerały dosyć ze były wydobywane w niewystarczającej ilości to na dodatek są źle

obrabiane i wytapiane w prymitywny sposób prymitywnymi narzędziami.

DYMARKI

PIECE HUTNICZE

• Dwa wynalazki które przyniosły duże korzyści. Piec np. pozwolił na obróbkę żelaza za pomocą węgla.

• W dziedzinie przemysłowej pojawiają sie ulepszenia technologiczne Pojawia sie proch i broń palna w czasach kiedy znaczenie wojska wzrasta w zaskakującym tempie.

• Tym samym rozpowszechnienie artylerii powoduje rozwój metalurgii od XV wieku.

MALARSTWO

• pojawienie sie farb olejnych, których wynalazcami są bracia Van Eyck i Antonello da Messina

• Odkrycie perspektywy i farb olejnych wprowadza wielką rewolucję w malarstwie.

• Malarstwo olejne upowszechnia sie dopiero XIV/XV wieku choć znane było juz XII wieku

SZKŁO

• znane w starożytności upowszechnia się w XII wieku w Wenecji

• produkcja szkła przemysłowego - Włochy XVI w.;

• szkło w średniowieczu to głównie WITRAŻE - szybka ich produkcja (traktat Teofila XII)

• PAPIER upowszechnienie po wynalezieniu druku w XVI w.

TRAKTAT TEOFILA

TRAKTAT TEOFILA "De diversis artibus"

był to pierwszy średniowieczny traktat techniczny. Opisuje on techniki , metody budownictwa

kościołów i ich przyozdabianie.

• Traktat ten ma następujący podział:

• KSIĘGA 1 poświęcona temu jak przygotować farby do iluminacji fresków;

• KSIĘGA 2 witraż;

• KSIĘGA 3 metalurgia i złotnictwo.

ŚREDNIOWIECZNE OBLICZE KUPIECTWA

• Średniowieczni wynalazcy i technicy to tylko rzemieślnicy i kupcy hanzeatyccy.

• Kupcy byli wędrowcami. Określa sie ich jako "piepowder" w Anglii co oznacza "zakurzona stopa". Chodzi tu oto, że często wędrowali i można ich było spotkać na drodze. Czasami w ich interesach działali notariusze którzy spisywali z nimi umowę tzw. świadectwo.

• Ulepszeniem techniki handlowej było wprowadzenie weksla i podwójnej buchalterii.

• Techniki finansowe i handlowe uważane są za najbardziej prymitywne w średniowieczu.

• Najważniejsza techniką jest -WYMIANA-ograniczała sie do wymiany monet. tzw." wymiana ręczna"

BUDOWNICTWO

• Budownictwo w średniowieczu osiąga największy rozmach i wymiar.

• Architekt jest jedynym technikiem, który pnie sie o stopień wyżej.

• Sztuka budowania nie jest juz niczym zwykłym lecz nauką a architekt mędrcem.

W wyniku awansu architekt nie jest juz murarzem lecz staje sie "mistrzem" a konkretnie

"magister lapidum" - mistrz kamieni

Przeciwstawia sie on architektowi-rzemiślnikowi-murarzowi i staje sie odrębnym samym architektem.

• Ta postawa będzie widoczna do końca wieków średnich i spowoduje liczne konflikty w budownictwie.

• Hasła głoszone:

• ARCHITEKT-> "ars sine scientia nihil est" - technika bez wiedzy - architekt nie uznawał techniki bez wiedzy;

• MURARZE-> "scientis sine arte nihil est" - wiedza tylko techniką

był to spór rewolucyjny na placu budowy katedry w Mediolanie.

• Mimo rozmachu w budownictwie kościoły często się zawalały; wniesiono tysiące poprawek

w wynalazkach i właśnie budownictwie. Pełno pożarów spowodowała, że do dziś zachowała się

tylko mała część z zabytków architektury.

• Uczono sie na błędach.

• Okres średniowiecza to okres także walki z przyrodą i czas poskramiania jej.

• Ogromne trudności w wydajności były skutkiem braku odpowiedniej ilości ludzi - niewolników.

ZAGADNIENIA ŚREDNIOWIECZNEJ GOSPODARKI:

• gospodarka przeżywała zastój spowodowany m.in.:
  - słabością techniki, którą spotęgowały myślowe nawyki epoki [zaspakajanie tylko minimalnych potrzeb]
  -społeczną strukturą

• przeszkody rozwoju:

- wynikało głownie z ustroju feudalnego [ten poniekąd był przyczyną niskiego rozwoju techniki];

• Feudalizm- przede wszystkim opierał się na gospodarczym wyzysku. Właściwie, to przywłaszczenie sobie przez klasę panów-duchowych i świeckich- całej nadwyżki produktów rolnych, wytwarzanych przez masy chłopskie.

• Renta feudalna- jako całość dochodów, jakie klasa panów czerpie z nadwyżki z wyzysku chłopów [ pańszczyzna, ziemia w dzierżawie w zamian za świadczenia i czynsze].

• Przemiany w formach pańskiego wyzysku szły w różnych kierunkach:
  -pańszczyzny- świadczenia- w ciągu XII i XIII wieku znikają prawie wszędzie;
  -pod koniec średniowiecza, w Polsce, Prusach i dalej w Rosji formuje się „drugie poddaństwo”, które będzie trwało aż XIX w.
  -świadczenie w pieniądzach w stosunku do świadczeń w naturze stają się w ciągu XII i XII stulecia staje się coraz to wyższe
  -trudno określić dochody pana feudalnego, czy też chłopa [nieliczne źródła]
  - XIV w. i kryzys renty feudalnej skłania panów, którzy mogą to uczynić, do szukania źródeł dochodu także w przyjmowaniu pieniędzy jako lenna

• Takim sposobem pani feudalni po części przyczyniają się do rozwoju gosp.- czynią to z myślą o własnej korzyści [ by stworzyć sobie nowe źródło pobierania opłat skarbowych, nowe feudalne uprawnienia]. - przykład: pan buduje młyn, nie po to, by pomagać chłopom, lecz po to, by pobierać od nich opłaty za korzystanie z niego.

• Masa chłopska natomiast zostaje wywłaszczona z nadwyżek. Musi oddawać część owocu swojej pracy w formie natury i w pieniądzach [nawet 50 % dochodów], co powoduje życie w ubóstwie. Wolność produkcyjna zostaje ograniczona przez wolę pana.
  Dosyć liczną grupą byli posiadacze alodium, czyli na ogół małej ziemi, na której nie ciążą żadne powinności [ gospodarczo podlegają woli pana, także nie byli niezależni].

OBRAZ ZACHODU:

• rezultatem kryzysu opisanego powyżej był średniowieczny Zachód jako świat żyjący na krawędzi nędzy, wciąż pozbawiony podstawowych czynników życiowych, świat w zachwianej równowadze.

1. jest to przede wszystkim świat głodu [ w wiejskim folklorze siłę mają mity o jadle i napitku, o ucztowaniu, w wieku XIII natomiast stanie się tematem literackim ]:

-Wciąż żywe pozostają biblijne cuda w zakresie jedzenia [także opowieści o świętych - np. św. Benedykcie]. Zostaje ukazane w tych przemianach, że chleb był podstawowym pożywieniem mas

- w drugiej poł. XIII wieku powstają „pieśni o obżarstwie” jako nowy rodzaj.

-obżarstwo jako jeden z typowych grzechów panów

-niezwykłym dokumentem jest „Roman de Renart”, czyli Złota legenda. Obrazuje on legendy, cudy i inne dotyczące właśnie jedzenia.

-obsesję żywieniową odnajdujemy nie tylko w żywotach świętych, ale i w bajecznych genealogiach królewskich. Legendarnym założycielem kilku średn. Dynastii jest król-chłop, dawca żywności. Takim właśnie był m.in. u Słowian Przemysł, którego wg legendy oderwano od pługa, by uczynić królem. Takim był również Piast, którego Gall nazywa `oraczem', `kmieciem', a także `świnopasem'.

- w głodzie najgorsza jest jego arbitralność [ bo związany z kaprysami przyrody], a zarazem nieuchronność

-bezpośrednią przyczyną głodu: nieurodzaj! Inne: złe zbiory, susza, albo powódź! Jednak regularnie, co jakiś czas, zdarza się gorszy zbiór zboża wywołujący niedostatek, głód o skutkach mniej drastycznych, ale też śmiercionośnych. Przy każdej bowiem okazji rozwija się łańcuch następstw (zła pogoda nieurodzaj drożyzna nędza ubogich żywienie się pokarmem złej jakości, często zepsutym choroby zgony.)

-zła organizacja wydajności spowodowała niedostatek nadwyżek, z których możnaby stworzyć rezerwę [np. zaniechanie rzymskiego sposobu spichlerzy]

-Przeszkody dobrej organizacji zapasów żywnościowych [nazywano je we Francji jeszcze w 1789r. „swobodną cyrkulacją zboża”]: Słaby transport, zły stan dróg, mnóstwo „barier celnych”: taksy, myta, rozbójnicy i piraci. To wszystko utrudniało komunikację na dowożenie brakującej żywności z okręgów, w których było jej w nadmiarze.

-oczywiście istniały takie grupy, jak duchowni, czy książęta, którzy od ok. XII wieku budują spichlerze i zajmują się w okresie głodu dystrybucją żywności. Należy jednak wspomnieć o kilku faktach. Otóż w średniowieczu stosowaną złą konserwację produktów, przy czym psuły się one o wiele szybciej niż powinny. Następnie żywność była niszczona przez szczury.

- ofiary głodu, epidemii to głownie niższe warstwy społeczne, ubodzy.

-duży głód odnotowany przez Glaberta, lata 1032-1034: różne zachowania ludzi: zjadali np. korzonki z lasów, wodorosty z rzek itp., podczas podróży silniejsi zabijali słabszych obcinali im członki, gotowali na ogniu i jedli.

-głód zanotowany w Polsce w latach 1221-1223: „Przez trzy lata padały w Polsce okropne deszcze i były powodzie i wyniknął z tego głód i wielu umarło”

-głód i biedacy stają się plagą miast [ powstają wtedy baśnie o oczyszczaniu miast z głodnych

-wszystkie te klęski odbijają się dotkliwie na wszystkich zwierzętach znajdujących się w gosp. Rolnym: w okresie głodu SA wybijane przez ludzi . Nawet sam Kościół upoważnia do spożywania mięsa w okresie Wielkiej Paschy!!

• -niedole gospodarcze, fizyczne, społeczne i duchowe reakcje świata średn.:

-pojawienie się na Zachodzie sporyszu

-głody

-ognik- inaczej choroba św. Antoniego

-a w skutku drgawki, halucynacje, zapał ludowej krucjaty

• Złe odżywianie, bezradność medycyny dają w skutku straszliwe choroby fizyczne i znamienna dla krajów słabo rozwiniętych - dużą śmiertelność.

• Przewidywalna długość życia na średniowiecznym Zachodzie nie przekracza nawet 30 lat

• Fizyczną słabość spotyka się także u zamożnych warstw: poważne próchnice zębów, śmiertelność dzieci rodzin królewskich.

• Choroby:

- choroba epoki to niewątpliwie gruźlica!

-choroby skórne: potworny trąd, wrzodzianki, ropiejące wrzody, gangreny, świerzb, guzy itp.

- dwie postaci w ikonografii budzące litość to : Hiob i postać Łazarza z psem, który liże jego wrzody.

-Kalectwa i ułomności

-Choroby nerwowe: epilepsja (inaczej choroba św. Jana), ognik (choroba św. Antoniego)

- niezliczone choroby dziecinne: cierpienia i udręki, którym stara się ulżyć wielu patronów, np. św. Agapit- uspokaja ból zębów;

b) sytuacja rolnicza:

• Mimo postępów w rolnictwie (pług, trójpolówka, częstsza orka i pielenie), wydajność pozostawała niska. Takim sposobem rolnictwo było skazane na ekstensywność.

-Aby produkować więcej rolnicy byli raczej zmuszeni powiększać pola uprawne, co z kolei wiązało się z niszczeniem bogactw naturalnych, których nie umieli wówczas odtworzyć.

-Jednym ze sposobów na zagospodarowanie ziemi, było jej wcześniejsze wykarczowanie, co skutkowało wyczerpywaniem gleby, niszczyło las.

• Gospodarka stawała się z czasem bezsilna w stosunku do natury, bowiem odpowiedzią przyrody na postęp techniczny, jest wyczerpanie cofające ten postęp.

• Kryzys opisywany pod nazwą KRYZYSU WIEKU XIV, zwiastuje opuszczanie ziem, w których natura stawiała im opór. [np. pola zasypane przez piaskiem naniesionym przez wiatr i z tej przyczyny opuszczonych]. Ziemie stają się wyjałowione.

c) ekspansja gospodarki pieniężnej:

• Szybko napotkała przeszkodę naturalną: wyczerpanie się kopalni.

• Najważniejszym metalem było srebro

• Chrześcijaństwo cierpi na `głód pieniądza'. Głód ten usunie dopiero złoto w XVI wieku, a zwłaszcza srebro amerykańskie

• Wyczerpanie ludzi, jako ograniczenie rozwoju, czyli brak siły roboczej.

-zatrzymanie się przyrostu i spadek liczby ludności sprawia, że siła chłopska staje się rzadsza, a co za tym idzie droższa

W skutek tego wszystkiego, jeśli chodzi o gospodarkę, wiele właścicieli rolnych zaczyna swoje majątki przestawiać na hodowlę bydła

d) 1348- czarna śmierć i zastój demograficzny był decydującym hamulcem, zatrzymującym rozwój tego świata na krawędzi!

e)Religia:

- Niepewność materialna w dużej mierze tłumaczy poczucie zagrożenia w ówczesnym świecie. Ludzie uciekali się w takich momentach do religii. Ona dzięki cudom dawała poczucie bezpieczeństwa, ratowała np. robotnika od wypadku. Przede wszystkim jednak człowiek szuka schronienia w bezpieczeństwie, jakie religia daje mu po śmierci [ tutaj jednak strach przed piekłem jest przedłużeniem ziemskiego braku poczucia bezpieczeństwa].

Życie materialne poczyniło w średniowieczu niewątpliwe postępy:

1. przede wszystkim wzrost demograficzny- ludność Zachodu podwaja się między X i połową XIV wieku. Średniowiecze pod względem demogr. więc można określić jako okres odrabiający straty starożytności.

2. Podobnie wygląda ewolucja produkcji rolnej, cen, płac

2. EWOLUCJA RENTY FEUDALNEJ, CZYLI PRZEJŚCIE Z GOSP. NATURALNEJ NA GOSP. PIENIĘŻNĄ:

1. podział gospodarki wg Bruno Hildebrand'a: gosp. Naturalna, pieniężna i kredytowa

• w średniowiecznej gospodarce wszelka wymiana była ograniczona do ścisłego minimum. Gospodarka naturalna jest więc synonimem gosp. zamkniętej

• Jeśli w dokumentach należności są określane w pieniądzach , nie oznacza to , by były rzeczywiście w pieniądzu płacone. Pieniądz jest tylko odniesieniem „ służy jako miara wartości”.

• pieniądz nigdy nie zniknął z użycia [ pewnymi zasobami pieniężnymi dysponował Kościół, zamożni, jak także w małej ilości chłopi. Musieli oni płacić za pewne produkty, które ciężko było uzyskać drogą wymiany].

• Dwa zjawiska silnie rozpowszechnione Europie:

-używanie skarbów, przedmiotów luksusowych, wyrobów złotniczych jako rezerw pieniężnych

-istnienie zasobów pieniężnych innych niż kruszcowe.

Świadczy to natomiast jedynie o słabości i nieelastyczności pieniężnego obiegu!!!

• Istnienie pieniądze niemetalowego- była nim krowa, wół, sztuka materiału, a zwłaszcza pieprz!

• Początkowo moneta jest szacowana w wyniku jej wartości [traktowana poniekąd jako kruszec] , nie jako znak, ale jako towar. Sytuacja zmienia się dopiero pod koniec XIII wieku

• We wczesnym średniowieczu mnożą się mennice wybijające monety

• Dygresja Marc'a Bloch'a: „ wielkim powodem monetarnego rozdrobnienia jest słaby obieg pieniądza”

• Reforma monetarna Karola Wielkiego, wprowadzająca funt-solid-denar, która przetrwała w obecnym systemie angielskim, była w rzeczywistości adaptacja do regresu gospodarki pieniężnej.

-złotych monet już nie bito

- jedyna moneta wybijana aż do końca XIII wieku, to denar srebrny, jednostka bardzo mała, uniemożliwiająca istnienie drobniejszego bilonu

• Renesans monetarny w XIII w. powrócił do bicia monety złotej. Odbywało się to jednak jednostkowo. Rzeczywistością pozostawały srebrne, weneckie grosze.

• W chrześcijaństwie istnieje duża nieufność do pieniądza, jednak jego rzadkość na początku średniowiecza nadaje mu pewien prestiż [bicie monety jest oznaką władzy]. Uogólniając pieniądz stał się siła polityczną i społeczną, a niżeli potęgą gospodarczą

• Z ewolucji gospodarczej korzysta jedynie najwyższa warstwa społeczeństwa miejskiego.

Pod koniec XIII wieku powolne wypieranie gosp. Naturalnej przez pieniężną jest dostatecznie zaawansowane, by mogły z tego wyniknąć poważne skutki społeczne:

- zubożała część klasy panów poprzez psucie się monety itp. Jest to pierwszy kryzys feudalizmu, podstawa kryzysu XIV wieku.

- świat chłopski dzieli się. Mniejszość zdolna do ciągnięcia zysków ze sprzedaży nadwyżek, bogaci się, tworząc „klasę kułaków”.

-silnie wzmogła się popularyzacja mas chłopskich. Wzrost demograficzny wyraził się nei tylko w powiększaniu powierzchni uprawnych i poprawie wysokości plonów na niektórych ziemiach. Pociągnął za sobą także rozdrobnienie dzierżaw [chłopi mający mało ziemi musieli wynajmować się do pracy u chłopów bogatszych, albo się zadłużać].

-rozwój miast korzystny głownie dla kupców jest związany z postępem gosp. Pieniężnej. Przewaga kupców `mniejszych' nad `większymi'. Kupiec z początku XIV w. jest nadal sprzedawcą głownie towarów wyjątkowych , luksusowych. Zaś zwiększający się popyt wyższych warstw na dane produkty powoduje zwiększenie liczby i znaczenia ludzi handlujących nimi.

Tak więc przemiany społeczne obfitują dość znacznie. Warstwy wyższe są coraz częściej złożone z rentierów. Postępy gospodarki zaczynają wstrząsać statusem klas przez rozwój pracy najemnej. Pogłębia się przepaść dzieląca kategorie społeczne wewnątrz klas [podział w klasie wiejskiej na panów i chłopów; w mieszczaństwie: najwyższa warstwa oddziela się od średniej i od pospólstwa ]. Pieniądz stanowi bardzo często podstawę różnicy, jednak wartością jeszcze bardziej hierarchizującą jest PRACA. Klasy miejskie zdobywają swoje miejsce poprzez nową siłę gospodarczą. Ideałowi rycerskiemu, zbudowanemu na podstawie eksploatacji pracy chłopskiej, przeciwstawiają własny system wartości, oparty na pracy, która dała im potęgę. Ale kiedy najwyższa warstwa nowego społeczeństwa miejskiego także staje się w dużej mierze klasą rentierów- narzuciła ona nową linię społecznych wartości, linię dzielącą pracę fizyczną, ręczną, od innych form działania. W klasach miejskich nowy podział izoluje „ludzi mechanicznych”, rzemieślników i jeszcze nielicznych robotników. Intelektualiści natomiast dołączają do elity „białorękich”, czyli do tych, którzy nie pracują rękami.

PODSUMOWANIE

• niski poziom techniki;

• upowszechnienie wynalazków starożytnych;

• młyny;

• pługi;

• wiatraki;

• zaspokajanie podstawowych potrzeb;

• duchowieństwo, a postęp techniczny;

• postęp w metalurgii, w transporcie, budownictwie;

• praca jako symbol;

• innowacja jako grzech;

• antytechniczna umysłowość średniowiecza;

• prymitywna mechanika;

• technika nauka teologia;

• ruch i spoczynek;

• wykorzystanie koła;

• dźwigi;

• artyleria;

• machiny oblężnicze;

• znaczenie drzewa;

• drewno jako budulec;

• drewno materiał eksportowy;

• miecze;

• żelazo;

• narzędzia wojskowe i rolnicze;

• karczowanie nieużytków;

• kowale złotnicy;

• cudowne miecze - historie, legendy;

• związek drzewa i żelaza;

• kamień w średniowieczu;

• prymitywna orka;

• nawożenie ziemi;

• nawozy zwierzęce i roślinne;

• uprawa ekstensywna;

• słabe plony;

• izolacja gospodarcza majątków ziemskich;

• samowystarczalność;

• niska i zmienna wydajność;

• młyny i folusze;

• mechaniczny młot kowalski;

• mechanizmy wodne;

• siła zwierząt;

• konie i woły robocze;

• wykorzystanie siły osłów;

• głównym źródłem siły człowiek;

• siłą ludzka w transporcie;

• udział w budowie katedr jako wyraz pobożności i pokory;

• zwierzęta juczne - muł i osioł;

• morze jako droga transportu;

• górnictwo i hutnictwo;

• proch i broń palna - wynalezienie;

• pojawienie sie malarstwa olejnego;

• produkcja szkła gł. witraże;

• traktat mnicha Teofila zbiór porad;

• średniowieczne oblicze kupiectwa wędrowne;

• architektura rozwinięta;

• zła jakość budowli łączenie szkieletu drewnianego z kamieniem;

• poskramianie przyrody;

• postęp przyczyna żalu i radości;

• współpraca mnicha.

9.) Mentalność, wrażliwość, postawy (X - XIII wiek):

• Ludzi średniowiecza cechowała NIEPEWNOŚĆ moralna i materialna, więc zgodnie z poleceniami Kościoła poszukiwali wsparcia w grupie. Najbardziej dotkliwa była niepewność, co do zbawienia i ich wrażliwością rządziła potrzeba uzyskania pewności.

• Najważniejsze AUTORYTETY to: Pismo Święte oraz dzieła Ojców Kościoła, wyjaśniany poprzez glossy, ale sięgano też do myśli arabskiej i pogańskiej. Ówczesna wiedza to mozaika cytatów, które w XII w. zostają nazwane sentencjami. Summy sentencji są zbiorem autorytetów i efektem tego jest to, że „autorytet ma woskowy nos, który można odkształcać we wszystkie strony”(Alain z Lille), co oznacza ,że posługiwano się autorytetami w sposób bardzo elastyczny, dostosowując je do osobistych przekonań. Miały one stanowić potwierdzenie prawdziwości poglądów, poprzez fakt ,że były od dawna znane, jakoż innowacja była rozpatrywana w kategoriach grzechu. Szukano „argumentów tradycji”, i prowadzano je do świadomości za pomocą nieustannego powtarzania; exempla- przewijające się przez całą średniowieczną literaturę zbiory przykładów.

• Fundamentem prawa feudalnego i praktyki jest ZWYCZAJ (dowodem na jego prawdziwość jest jego istnienie ”od zawsze”) i w sytuacjach niepewnych w zwyczaju poszukuje się rozwiązań. Szlachectwo jest potwierdzeniem ,ze dany ród był „od zawsze” poważany i szanowany.

• CUD- obiekt zainteresowani uczonych, których bardziej pociągało to, co niezwykłe, oraz drugi obok tradycji sposób potwierdzania. Od momentu ,gdy Kościół zaczyna nadzorować wybieranie świętych (koniec XII w.) wśród warunków kanonizacji jest cud. Cudu mogą też doświadczyć bohaterowie średniowiecza (np. „Pieśń o Roladzie”). Ale zdarza się on także w życiu zwykłego człowieka, o ile modli się on szczerze i jest wierny Bogu. Również sztuka i nauka średniowiecza docierają do człowieka poprzez dziwność i niezwykłość.

Sąd boży potwierdzany jest przez cud, ponieważ Bóg zawsze stanie po stronie niewinnego. Zezwala się osobom słabym, by podczas sądu bożego, ktoś je zastępował.

• SYMBOL - średniowieczne pełne jest symboli, ponieważ wierzy się ,że każdy przedmiot jest symbolem czegoś w świecie wyższym, z związku, z czym symbole były nieustannie odkrywane (hitomania). Symbolizm zaczynał się już od słów- „nazwać rzecz, to było ją wyjaśnić” (Izydor z Sewilli). Diagnoza, to już było uzdrowienie, poprzez wypowiedzenie nazwy choroby. Język był sposobem poznawania rzeczywistości, ale też jej zasłoną. Do końca XII w. bazą nauczania jest gramatyka- wiedza mająca wartość powszechną, ponieważ poprzez nią dochodzi się do wszystkich innych nauk, pozwala mówić na wszystkie tematy i docierać do ukrytego znaczenia.

Największym zbiorem symboli jest przyroda, powstają księgi objaśniające jej symbolikę;

Kwiaty i kamienie to moce dobroczynne lub złowrogie, świat zwierzęcy przedstawia to, co złe.

Symbolika znajduje swoje odzwierciedlenie w architekturze np. w budowaniu kościołów na planie krzyża lub rotundy (doskonałość, kościół jako mikrokosmos) oraz w muzyce, traktowanej jako odzwierciedlenie istniejącej w średniowieczu symboliki liczb. „Kto zna muzykę, ten zna porządek wszystkich rzeczy (Tomasz z Yorku).

• Ludzie średniowiecza wykazywali zamiłowanie do BARW I FIZYCZNOŚCI. Rozmiłowani byli w jaskrawych barwach, lubili bogate ornamenty, co było wyrazem poszukiwania przez nich światła, które próbują wprowadzić do swoich budynków. Jasność kojarzy się z bezpieczeństwem, a piękno to znak szlachetności, dobra oraz tego co boskie. Piękność była atrybutem świętych.

• Fizyczność była sposobem wyrażania przewagi nad resztą, dlatego przywiązywano dużo wagę do kondycji fizycznej, ale też wśród mnichów- do ascezy.

• W średniowieczu poszukuje się ucieczki ze świata realnego, za pomocą różnych wspomagaczy, lub zgodnie z naukami Kościoła- w modlitwie i ascezie. Jedną z dróg tej ucieczki był SEN, w którym doszukiwano się przesłań od Boga i szatana. Sen był poznaniem i proroctwem.

• Od XIII w. większego znaczenia zaczyna nabierać wiedza ( w pewnej opozycji do myślenia magicznego). Rozwijają się szkoły miejskie, które później przeistoczą się w uniwersytety, a w raz z nimi- KSIĄŻKA UNIWERSYTECKA, która w przeciwieństwie do książki klasztornej jest bardziej narzędziem niż skarbem.

• Dowody pisemne (poprzez rozpowszechnianie się pisma) wypierają sąd boży (zakazany w 1215 r. przez IV sobór laterański). To momenty, gdy zaczyna się spisywać prawa. Oczywiście, służy to bardziej klasom panującym, dlatego podczas buntów chłopi niszczyć będą dokumenty, księgi dzierżawcze itp. Ludzie przyzwyczajają sie do pisma, pieniędzy w handlu oraz do innowacji technologicznych w życiu gospodarczym.

• METODA SCHOLASTYCZNA- próba lepszego zrozumienia i wyjaśnienia wiary, zgodnie z formułą: „wiara szukająca rozumu”(św. Anzelm z Canterbury). Scholastyka w pierwszym okresie to ustalanie problematyki, potem dysputa (z odwoływaniem się do rozumu) i na końcu konkluzja, podawana przez mistrza, przez co nie wolna od osobistych przekonań. Ale metoda scholastyczna zmusza dysputujących do aktywności intelektualnej i prób stawiania odpowiedzi. Efektem jej stosowania jest większy dystans w stosunku do argumentacji autorytetami, ponieważ powstaje świadomość możliwych przeinaczeń, przyzwyczajanie się do różnicy zdań (uznanie prawidłowości różnorodności) i oswojenie nowoczesności (min. próby łączenia sztuk wyzwolonych i mechanicznych).

• Przemiany wrażliwości w XII i XIII w. sprawiają, że zaczyna się uważać ŻAL za niezbędny do rozgrzeszenia, poświęca się więcej uwagi intencjom niż czynom i zaczyna się wymagać od świętych by byli ubodzy i miłosierni- mają promieniować moralnie. Maleje znaczenie piękna fizycznego, a średniowieczne pojmowanie świata staje się bardziej alegoryczne niż symboliczne. Ikonografia przeistacza sie w metodę dawania lekcji, krzewienia moralności.

• MIŁOŚĆ - w czystej epoce feudalnej to była przyjaźń miedzy mężczyznami, potem pojawiała się miłość dworna, której geneza jest nieznana. Miłość dworna jest antymatrymonialna, choć w małżeństwie można było przeprowadzić rewolucję w postrzeganiu uczuciowości, i zmienia podejście do uczucia miedzy dwojgiem ludzi płci przeciwnej. Nowością było myślenie, że mogą ich łączyć nie tylko stosunki oparte na instynkcie, sile, interesie i kompromisie. Świat zmysłowy staje się przedmiotem zachwytu i wartością, a nie tylko symbolem rzeczywistości ukrytej.

• Sztuka gotycka spoglądała na świat jako cos pięknego i mądrego i wyzbywała się postrzegania wszystkiego przez pryzmat symbolu, pozwalając sobie na większą swobodę i zachwyt nad rzeczywistością zmysłową. Już w epoce romańskiej, nie wszystko w sztuce jest tak mocno przesiąknięte symboliką, czasem jest tylko wyrazem zachwytu estetycznego.

• KŁAMSTWO- Niepewność była uczuciem powszechnym, dlatego też najbardziej nienawidzono kłamstwa. O nie podejrzewano każdego, nic w średniowieczu nie jest pewne, ponieważ spryt i podstęp są niezbędne do przetrwania.

• Kościół namawiał ludzi by nie chwytali się pozorów, takich jak CIELESNOŚĆ i poszukiwali ukrytych bogactw. Ascetyzm oraz pogarda dla higieny, jako wyrazu zbytniej dbałości o fizyczność, to chrzest ma obmyć ciało z brudów grzechu. Nagość i praca są karą za grzechy. Jednak w etosie rycerskim podziwiano fizyczność (uroda i sprawność bohaterów), a dotyk był formą poznawania świata. Nie przestrzegano skrupulatnie zaleceń Kościoła w strefie seksualności i higieny.

• JEDZENIE - jest obsesją średniowiecza, środkiem pokazywania przewagi króla nad resztą. Ma dostęp do drogich przypraw, zwierzyny leśnej, utalentowanych kucharzy. Tak samo dostojnicy kościelni nie żałują sobie, dzięki biskupom większego znaczenia nabrały uprawy wina. Łakomstwo jest grzechem wielkopańskim i przy pańskich stołach powstaje etykieta.

• Ciało jest środkiem wyrazu ze względu na to, że gesty znaczą i zobowiązują, szczególnie w liturgii. Kultura średniowiecza jest kulturą gestu, co znajduje swoje odbicie w sztuce.

• UBRANIE - wyraz porządku społecznego, klasyfikowania ludzi w hierarchii. Każda nowa kat. społ. Poszukuje dla siebie kostiumu, a dodatki takie jak nakrycia głowy i rękawiczki określają rangę. Bogactwo przejawia się w futrach, jakości i ilości materiału oraz w barwach: szkarłat, a od XIII w. błękit i zieleń. Parweniusze próbują zbytkiem przyćmić dawne rody, czemu próbują zapobiegać ustawie przeciwko zbytkowi (koniec XIII w), będącej też efektem kryzysu gospodarczego. Ludwik IX promuje ubiór skromny, ale nie nazbyt skromny. Długość strojów kobiecych stanowi odbicie sytuacji gospodarczej (przedłuża się w XII wieku, skraca w połowie XIV). W XIII i XIV w. upowszechnia się bielizna, co jest związane ze wzrostem znaczenia mieszczaństwa.

• DOM był kolejną odznaką zróżnicowania społ. U chłopów uboga chata z gliny sprawiała, że bez żalu ją porzucali, by się przemieścić. Miasta ze wzglądu na drewnianą zabudowę, trawione są pożarami. Zamki i warowanie miały zapewniać bezpieczeństwo, dopiero potem zaczęto dbać o komfort. Umeblowanie wciąż było skromne i łatwe do przemieszczania między zamkami. Prawdopodobnie wielkie damy bardziej dbały o estetykę i wygodę. Znakiem dostojeństwa zamku był kamień i wieże. Jako symbol potęgi, po zwyciężeniu przez przeciwników, zamek zostaje zniszczony.

• Dla ludzi średniowiecza ważny był prestiż zewnętrzny. Jedynym bezinteresownym źródłem szczęścia jest ZABAWA I ŚWIĘTOWANIE. Święta były szansą na popis możnych (budowanie prestiżu) a w kościele uroczystości religijne są świętami. Ludzie bawiąc się zapominali o trudach i lękach codziennego życia. Tam gdzie gromadzą się ludzie, powstaje teatr. Uroczystości rodzinne są wystawne, a gry są dobiciem zajęć zawodowych. Całe średniowieczne społeczeństwo odgrywa samo siebie. Muzyka śpiew i taniec porywają wszystkie klasy społeczne.

Zakończenie. Stare i nowe (XIV - XV wiek):

• Jesień średniowiecza (XIV - XV w.)

• Społeczeństwo nadal podzielone jest na 3 stany: szlachtę, duchowieństwo i mieszczaństwo.

• Metody nauczania również się nie zmieniły: panuje scholastyka.

• Następuje rozkwit gotyku, złotnicy wyrabiają coraz bardziej ozdobne i bogate przedmioty, monstrancje, w których przechowuje się hostię przybierają niezwykłe rozmiary (do 2 m wys.)

• Pobożność jest bardziej widoczna, pokazowa.

• Szlachta upaja się turniejami i festynami.

• Rycerskość znajduje swoje apogeum w fundacji zakonów rycerskich; najświetniejszy z nich to Zakon Kawalerów Złotego Runa.

• Śmierć staje się ucieleśniona. Do nowego odczuwania śmierci przyczynia się druk.

• Ars moriendi jest najbardziej czytana książką.

• Początkowo drukuje się przede wszystkim modlitewniki, a zwłaszcza Biblię.

• Wkrótce druk zaczyna być wehikułem humanizmu.

• Humanizm jest uznaniem jednostki, a przede wszystkim człowieka potężnego. To człowiek jest miarą rzeczy.

• Humanizm stosuje nowy sposób analizy intelektualnej-filologię.

• Dla średniowiecza człowiek był naśladownictwem, miniaturą świata, mikrokosmosem.

• Teraz „człowiek jest modelem świata”(Leonardo da Vinci)

Strona2

---