PATOLOGIA OGÓLNA

PODZIAŁ ZMIAN PATOLOGICZNYCH

ZMIANY WSTECZNE ( METAMORPHOSES REGRESIVAE )

ZABURZENIA W KRĄŻENIU ( PERTURBATIONES CIRCULATORIAE )

ZMIANY POSTĘPOWE ( METAMORPHOSES PROGRESSIVA )

ZAPALENIA ( INFLAMATIO , PHLOGOSIS )

NOWOTWORZENIE ( NEOPLASMATA, TUMORES )

ZABURZENIA ROZWOJOWE ( MALFORMATIONES )

ZMIANY WSTECZNE

Są to uszkodzenia komórek i tkanek wynikające z działania czynników szkodliwych, powodują one zaburzenia przemiany materii, co prowadzi do owych uszkodzeń. Uszkodzenia te objawiają się zmianami morfologicznymi, pojawieniem się ciał, substancji normalnie nie występujących w tej komórce. Czynniki uszkadzające bywają różne.

Stopień nasilenia zmian zależy od rodzaju czynnika uszkadzającego, czasu jego działania i rodzaju uszkadzanej tkanki. Nie wszystkie tkanki są jednakowo wrażliwe na działanie czynników uszkadzających. Tkanki wyspecjalizowane wysoko są bardziej wrażliwe, zaś tkanki niezróżnicowane jak np. tkanka łączna jest mniej wrażliwa.

ZANIK ( ATROPHIA )

Atrofia jest to zmiana wielkości , objętości komórki , tkanki, narządu czy całego ciała , ale istotne jest to , że u osobnika, który osiągnął już swój normalny rozwój ( nie mówi się o zaniku przed osiągnięciem dojrzałości, prawidłowych rozmiarów ). Zanik można podzielić na wiele rodzajów wg. wielu kryteriów.

ZANIK FIZJOLOGICZNY , czyli inwolucja np. inwolucja grasicy , macicy , zanik starczy ( na granicy patologii i fizjologii z postępującym zwolnieniem czynności organizmu ). ZANIK PATOLOGICZNY , który można podzielić na:

• ZANIK Z NIEDOŻYWIENIA ( atrophia ex inanitione ) wynika ze zmniejszenia ukrwienia lub zmniejszenia dostawy substancji odżywczych. Początkowo zanika tkanka tłuszczowa, potem mięśniowa np. wyniszczenie .

• ZANIK Z NIECZYNNOŚCI ( atrophia ex inaktivatate ) np. po unieruchomieniu nogi w gipsie.

• ZANIK Z UCISKU ( atrophia ex compressione ) np. w wyniku uciskania przez krwiak, nowotwór , torbiel, pasożyt lub gromadzący się płyn.

• ZANIK Z POWODU DZIAŁANIA CZYNNIKÓW CHEMICZNYCH

• ZANIK WSKUTEK ZNIESIENIA WPŁYWÓW TROFICZNYCH ma miejsce przy braku dopływu bodźców nerwowych w wyniku porażenia nerwu.

Ponadto zanik można podzielić z punktu widzenia morfologii. W przypadku zaniku mamy do czynienia ze zdecydowaną przewagą katabolizmu nad anabolizmem, następuje spadek metabolizmu białek , co w komórkach objawia się zmianami liczby organelli związanych z syntezą białek. Wzrasta aktywność aparatu lizospmalnego i struktur autofagosomalnych , gdzie trawione są uszkodzone tkanki i powstają ciała resztkowe , które są wydalane z komórki lub w niej pozostają.

• ZANIK PROSTY ( atrophia simplex ) , następuje zmniejszenie objętości komórki, ale jej kształt i funkcje są zachowane.

• ZANIK BARWNIKOWY ( atrophia fusca s. pigmentosa ), występuje najczęściej w wątrobie i mięśniu sercowym, narząd nabiera brunatnego zabarwienia w wyniku gromadzenia się w komórce pigmentu lipochromowego- lipofuscyny , co jest ciałkiem resztkowym powstającym w wyniku peroksydacji lipidów , głównie lipidów nienasyconych.

• ZANIK Z SUROWICZYM OBRZMIENIEM ( atrophia oedema s. vacua ) , w miejscu zanikającej komórki powstaje wakuola.

• ZANIK DOŚRODKOWY (atrophia concentrica ) , wielkośc narządu z zewnątrz jest niezmieniony , ale jego ściany ulegają ścieńczeniu.

• --ZANIK ODŚRODKOWY (atrophia excentrica )

• ZANIK WŁÓKNISTY (atrophia fibrosa ) cechuje się przerostem tkanki łącznej zamiast właściwych komórek dla danej tkanki , zanik ten może wystąpić w dwóch formach : jako ZANIK WŁÓKNISTY ZIARNISTY ( atrophia fibrosa granulosis ) lub ZANIK WŁÓKNISTY GŁADKI ( atrophia fibrosa glabra ).

ZWYRODNIENIE ( DEGENERATIO )

ZABURZENIA GOSPODARKI WODNO -- ELEKTROLITOWEJ

Obrzęk komórki może przybierać dwie formy:

-- ZWYRODNIENIE MIĄŻSZOWE ( degeneratio parenchymatosa s. offuscatio parenchymatosa ), zwane jest też przyćmieniem miąższowym

-- ZWYRODNIENIE WODNICZKOWE ( degeneratio vacuolaris s. hydropica ).

Obydwa te zaburzenia polegają na uszkodzeniu błony cytoplazmatycznej i zaburzeniom działania pompy elektrolitowej. Do komórki wnika masowo sód i wapń , a z komórki ucieka potas. Za jonami sodowymi do komórki podąża woda co prowadzi do obrzęku komórki. Woda początkowo gromadzi się w mitochondriach , powoduje też degradację cytoszkieletu oraz aktywację fosfolipaz. Początkowo zanikają ziarnistości w mitochondriach , a następnie grzebienie , aż w końcu dochodzi do lizy mitochondriów. Zmiany te są odwracalne pod warunkiem , że przestanie działać czynnik uszkadzający , jeżeli zaś dojdzie do pęknięcia mitichondiów to zmiany już się nie cofają. Kolejnym etapem zmian jest wnikanie wody do endosieci i aparatu Golgiego i taka komórka ulega lizie.

Jeżeli większość komórek w danym narządzie ulegnie takim zmianom to narząd przybiera wygląd jakby były polane wrzątkiem , jest powiększony szary, zmiany takie spotyka się w sercu , nerkach, wątrobie, głównie w wyniku działania czynników powodujących niedotlenienie.

ZABURZENIA GOSPODARKI BIAŁKOWEJ

-- ZWYRODNIENIE WŁÓKNIKOWATE ( degeneratio fibrynoidea ) , ma miejsce w sytuacjach gdy dochodzi do przenikania białek pochodzących z osocza , do ścian naczyń , co w mikroskopie świetlnym daje obraz jednolitych , homogennych mas barwiących się na różowo. Zmiany te obserwuje się w reakcjach nadwrażliwości, czy w stanach zapalnych naczyń.

-- ZWYRODNIENIE SZKLISTE (degeneratio hyalinea ) , polega na gromadzeniu się w komórkach lub poza nimi mas homogennych , białkowych , które barwią się kwasochłonnie, dając wrażenie szklistego połysku. Skład chemiczny tych mas jest różny w zależności od tego w jakich komórkach się one znajdują.

W hepatocytach spotyka się ciałka Mallorego , które powstają na tle niedoboru pewnych aminokwasów u świń , spotyka się je także w hepatocytach alkoholików. W komórkach plazmatycznych spotyka się tzw. ciałka Russela , będące złogami , szklistych mas , które powstają ze złogów immunoglobulin. Złogi szkliste można obserwować także w komórkach kanalików nerkowych , kiedy to w moczu pojawia się duża ilość białka i jest ono reabsorbowene przez te komórki , złogi te barwią się na różowo i maja postać szklistych kuleczek. Podobne zmiany można obserwować w mięśniach poprzecznie prążkowanych u koni przy mięśniochwacie , tężcu , w stanach niedoboru wit.E i selenu , mięśnie takie stają się jaśniejsze, kruche , podatne na urazy.

Do szkliwienia może też dochodzić w przestrzeni pozakomórkowej np. w błonie podstawnej naczyń, w błonie mięniowej naczyń , a niekiedy w całej szerokości ściany naczyń. Cechy zwyrodnienia szklistego mogą pojawić się także w różnych innych miejscach np. w tkance łącznej, w bliznach , nowoworach. Możę też dojść do powstania włeczków szklistych ze ściętego białka w świetle kanalików nerkowych.

-- ZAWYRODNIENIE AMYLOIDOWE ( SKROBIOWATE ) ,(degeneratio amyloidea ) , zwane też amyloidozą ( amyloidosis) polega na pojawieniu się pozakomórkowych złogów białkowych , które określa się mianem amyloidu , ze względu na sposób barwienia się przypominający skrobię. Białko to ma charakter włókienkowy , złożone z dwóch komponentów. Jeden z nich jest określany mianem włókienek beta , które to włókienka mają grubość 8-10 nm i są komponentem białkowym amyloidu. Cieńsze włókna stanowiące komponent P amyloidu , zbudowane są z włókien glikoproteinowomukopolisacharydowych kwaśnych zwanych gikozaminoglikanem.

Mikroskopowo amyloid wygląda zawsze tak samo, w barwieniu E-H wychodzi jako homogenna różowa masa , ale jego skład bywa różny. Nazwa zwyrodnienie skrobiowate wywodzi się stąd iż w barwieniu płynem Lugola skrawka narządu objętego tym zwyrodnieniem otrzymuje się barwę brunatną , a prz barwieniu kwasem siarkowym barwę niebieskofioletową ( tak jak skrobia ). Amyloid ma właściwości metachromazji , czyli w barwieniu jednym barwnikiem tkanki okoliczne barwią się inaczej niż ten amyloid np. po barwieniu błękitem metylowym tkanki barwią się na niebiesko , a amyloid na czerwono, zaś w barwieniu zielenią amyloid barwi się na amarantowo. Amyloid dobrze widoczny jest w świetle spolaryzowanym.

Etiologia amyloidozy jest bardzo zawikłana , u podłoża jej powstawania leży dysfunkcja , która przejawia się głównie defektem komórek siateczki, histiocytów polegającym na zakłóceniu w syntezie białek np. nadprodukcja pewnych prekursorów białek lub defekt ich degradacji. Stymulująco działają makrofagi, w których może dochodzić do zmian proteazy lizosomalnej i dochodzi do wytworzenia preamyloidu, który polimeryzuje na amyloid. W skład amyloidu wchodzić mogą różne białka np. albuminy, globuliny, białka hormonów, oraz tzw. białka ostrej fazy.

Klasyfikacja amyloidozy:

1) AMYLOIDOZA UOGÓLNIONA , (systemowa) może występować w dwóch postaciach:

a. AMYLOIDOZA PIERWOTNA (AL) występuje najczęściej , wiąże się głównie z immunogennym powstawaniem amyloidu. Spotyka się nowotwór zwany szpiczakiem, którego komórki produkują Ig częściowo wydalane z moczem , a częściowo jako Ig niepełne ulegają degradacji na włókna amyloidu , które odkładają się w różnych narządach. Ponadto wszystkie zaburzenia produkcji immunoglobulin dotyczace limfocytów B mogą być wstępem do produkcji amyloidu tzw. dysplazja limfocytów B.

b. AMYLOIDOZA WTÓRNA (SAA) , zwana też jest reaktywną , występuje najczęściej i jest związana z amyloidem SAA. Występuje ona najczęściej u cieląt i ma miejsce po długotrwałej stymulacji antygenowej np. po długotrwałym zakażeniu, grużlicy , nowotworach oraz u koni przeznaczonych do produkcji surowic. Powstają wtedy w surowicy krwi nadmierne ilości alfa-immunoglobulin , z których część zostaje sfagocytowana przez makrofagi i przetworzona na włókna beta-amyloidu , a część ulega rozkładowi przez lizosomy makrofagów. Jednakże nadmiar produkowanych alfa - globulin sprzyja upośledzeniu ich degradacji przez makrofagi i powstaje z tego amyloid.

U różnych gatunków zwierząt amyloid ma powinowactwo do różnych narządów np. u konia i kata najczęściej odkłada się w wątrobie i śledzionie, u bydła w nerkach i nadnerczach , zaś u psów głównie w nerkach.

Amyloidoza może się cofnąc po zaprzestaniu działania czynnika uszkadzającego , ale na ogół nie cofa się w przypadku nerek lub ustępuje bardzo opornie. Wiąże się to z faktem fagocytowania amyloidu przez makrofagi , co w nerkach jest bardzo zredukowane. Postępujące zmiany w nerkach prowadzą do wypadnięcia funkcji narządu i do mocznicy.

Amyloid w wątrobie odkłada się między hepatocytami , a sinusoidami wskutek czego hepatocyty ulegają zanikowi. Wątroba staje się ciężka , jaśniejsza niż normalnie , bardziej krucha. W nerkach masy amyloidu odkładają się najczęściej w kłębkach nerkowych tak, że pętle naczyniowe są prawie nie widoczne. Nerki są cięższe, jeśniejsze i powiększone.

W przypadku śledziony odróżnia się dwie formy amyloidozy AMYLOIDOZĘ OGNISKOWĄ ( amylosis circumstricta ), w której amyoid odkłada się w grudkach miazgi białej oraz w ścianie naczyń centralnych. Zmienione i powiększone grudki uciskają na miazgę czerwoną powodując jej zanik. Makroskopowo stwierdza się powiększenie grudek chłonnych , a śledziona na przekroju przypomina sago ( śledziona sagowa ). Druga postać AMYLOIDOZA ROZSIANA ( amylosis difussa ), gdzie amyloid odkłada się zarówno w miazdze czerwonej jak i białej.

c. AMYLOIDOZA DZIEDZICZNA ( rodzinna ) AF , spotykana jest u zwierząt , ale rzadko opisywana, występuje m.in. u kotów abisyńskich, niektórych ras psów. Postać ta moze być uogólniona lub ograniczona tylko do nerek u kotów.

2) AMYLOIDOZA MIEJSCOWA występuje w dwu formach:

a. AMYLOIDOZA SYSTEMU APUD ( a. układu komórek chromochłonnych- wydzeilających dokrewnie ) jest związana z gruczołami wydzielania wewnętrznego. Białko, które tworzy amyloid jest różnego pochodzenia np. prekalcytonina, insulina . U kotów w przypadku cukrzycy starczej dochodzi do gromadzenia się amyloidu wokół wysp trzustkowych co w efekcie daje ich zanik, podobnie może się dziać w trzustce małp. Do podobnych zmian może dochodzić pod wpływem kalcytoniny lub hormonów wzrostu.

b. AMYLOIDOZA STARCZA ( AS ) występuje u psów, małp, niedźwiedzi i dotyczy małych tętnic mózgu i małych tętnic serca. Istnieją przypuszczenia ,że choroba Altzheimera jest wynikiem odkładania się amyloidu wokół neuronów oraz w tętniczkach mózgu i serca. W skład amyloidu wchodzi tu prealbumina.

Konsekwencją amyloidozy jest destrukcja komórek miąższu narządu na skutek ekspansji amyloidu co prowadzi do wypadnięcia funkcji narządu. Ponadto dochodzi do porażenia układu immunologicznego.

PATOLOGIA BIAŁEK TKANKI ŁĄCZNEJ. W skład tego zagadnienia wchodzą sprawy dotyczące istoty podstawowej tkanki łącznej oraz włókien.

1) ZABURZENIA DOTYCZĄCE WŁÓKIEN KOLAGENOWYCH mogą przybierać dwie formy:

a. ZMIANY W TYPACH SYNTETYZOWANEGO KOLAGENU. Wiąże się to z reguły z wrodzonymi zaburzeniami metabolizmu na skutek niedoborów pewnych enzymów i dochodzi do syntezy innych niż normalnie typów kolagenu.

a1. dermatosporaxis wiąże się z dużą łamliwością i kruchością powłok zewnętrznych , a rwanie się skóry sprzyja rozwojowi zakażeń wtórnych. Wynika to z niedoboru peptydazy prokolagenu , który prowadzi do zmiany kolagenu w wyniku zakłuceń w periodyce kolagenu. Występuje to u owiec , bydła i kotów.

a2. Asthenia cutis ( niemoc skóry ) występuje u owiec, bydła, psów , kotów i norek. Mechanizm powstawania jest prawdopodobnie wrodzony i objawia się łamliwością skóry oraz zmianami w układzie więzadłowym i ścięgnowym co wiąże się ze zwiększoną ruchliwością stawów. W mikroskopie obserwuje się zmiany polegające na pojawieniu się kolagenu pierścieniowego.

a3. Osteogenesis imperfecta ( upośledzone powstawanie kości ). Zmiany wynikają z zaburzenia syntezy kolagenu III typu na poziomie transkrypcji i translacji. Widoczne to jest u młodych cieląt i jagniąt jako ciężkie uszkodzenia kości, złamania i skrzywienia.

Do innych przyczyn powstawania wadliwego kolagenu należą niedobór witaminy C koniecznej do hydroksylacji proliny , przy niedoborze powstaje wadliwy kolagen. Niedobór miedzi oraz zatrucia mogą spoodować zaburzenia syntezy kolagenu np. zatruciegroszkiem łąkowym ( laturyzm ) co prowadzi do zwiększonej łamliwości kolagenu co prowokuje uszkodzenia i powstawanie tętniaków.

b. ZMIANY DOTYCZĄCE ILOŚCI KOLAGENU ągłym przemianom , degradacji i syntezy , jeżeli dojdzie do zaburzeń tych przemian mogą pojawić się zmiany ilościowe.

b1. Nadmierne niszczenie kolagenu spotyka się dość często u ludzi w przebiegu choroby reumatycznej, reumatoidalnym zap. stawów. Pewne znaczenie ma tu wpływ hormonów.

b2. Nadmierna synteza kolagenu jest spotykana dość często w wyniku niedotlenienia kanek na tle zastoju krwi , gdzie dochodzi do zaniku miąższu narządu , na którego miejscu gromadzi się kolagen. Początkowo prowadzi to do stwardnienia narządu , a nstępnie do jego marskości. Do przybytku kolagenu może dochodzić w stanach zapalnych ( włóknienie nerek ) lub w płucach po niewydolności serca , zcy w wyniku działania toksyn bakteryjnych , prowadząc do upośledzenia funkcji płuc.

2) ZABURZENIA BIAŁEK ISTOTY PODSTAWOWEJ tkanki łącznej. W skład tkanki łącznej wchodzą proteoglikany, białka i glikozaminoglikany. Może dochodzić do namiaru proteoglikanów bądź w wyniku zaburzeń ilościowych lub jakościowych czy nadmiernej produkcji czy zmniejszonej ich degradacji . Dzieje się to wskutek zapalenia , w chorobie nowotworowej np. MYXOMA (śluzak ) nowotwór który produkuje jedynie śluz ubogi w GAG, niedoborach żywieniowych np. niedobór cynku powoduje zmniejszenie ilości kwasu hialuronowego , zaburzeń hormonalnych np. MYXODEMA ( obrzęk śluzakowaty ) tkanki podskórnej na tle hypotyreoidyzmu zwiększa się ilośc syntetyzowanych GAG.

Czasami zdarza się dziedziczny defekt enzymatyczny przemiany mukopolisacharydów, który prowadzi do zaburzeń prawidłowego metabolizmu cukrów.

PRODUKT DEFEKT ENZYMATYCZNY GATUNEK

siarczan heparyny alfa-L-iduramidaza koty, lydzie ,psy

siarczan dermatonu

siarczan heparyny N-acetyl-heksamidaza u kotów w wątrobie

6-siarczanowa granulocytach i szpiku

Arysulfataza-beta u ludzi w fibroblastach

skóry, mięśni, naczyń.

Glikoproteiny ? psy

3) ZABURZENIA BIAŁEK WŁÓKIEN ELASTYCZNYCH. Obserwowane jest zaburzenie metabolizmu , które wyraża się ELASTOZĄ np. w przewlekłym napromieniowaniu promieniami UV , czy podczas starzenia się. Pojawiają się wtedy włókna elastyczne, które mają odmienną budowę biochemiczną, co morfologicznie objawia się tym, że one barwią się jako grube włókna zasadochłonne. Zmiany te można obserwować w skórze, zrębie płuc, a także w niektórych nowotworach np. gruczołu mlekowego.

4) ZABURZENIA DOTYCZĄCE FIBRONEKTYNY I LANILINY. fibronektyna i lanilina to slikoproteidy występujące w błonach podstawnych obok kolagenu typu IV i GAG , mają one duże znaczenie w powstawaniu zmian w tych błonach. Obserwuje się schorzenie polegające na zgrubieniu błon podstawnych w cukrzycy ( cukrzycowa angiopatia ) , głównie w nerkach. Fibronektyna i lanilina mają duże znaczenie w migracji i adhezji komórek.

5) ZABURZENIA W GOSPODARCE MUKOPOLISACHARYDÓW OBOJĘTNYCH -- ZWYRODNIENIE ŚLUZOWE ( degeneratio myxomatodes s. mucosa )

5a. nadmierna produkcja śluzu. Śluz w tkankach jest produkowany w komórkach kubkowych, które występują w błonach śluzowych. Zmiany te pojawiają się właśnie na błonach śluzowych w stanach zapalnych jako nieżyty błon śluzowych.

5b. zmiany jakościowe w śluzie. U zwierząt zaburzenia te są mało poznane , u ludzi zaś stwierdza się schorzenie zwane MUKOWISCYDOZĄ , przy którym powstają śluzowe czopy zatykające ujścia przewodów różnych gruczołów. Zatkania te dają różne konsekwencje np. torbiele, zwłóknienia , a nawet marskość wątroby.

PATOLOGICZNE ROGOWACENIE ( keratatio pathologica )

1)ODCHYLENIA OD NORMALNRGO ROGOWACENIA wmiejscu gdzie normalnie dochodzi do rogowacenia , czyli w skórze.

1a. NADMIERNE ROGOWACENIE ( hyperkeratosis ).

-- MODZEL ( tyloma galus ) jest powodowany przez przewlekłe drażnienia.

-- NAGNIOTEK ( clavus ), czyli odcisk wrasta w głąb skóry w postaci stożka.

-- RÓG SKÓRNY (cornu cutaneum) jest stwierdzany najczęściej u bydła w okolicach głowy przy przewlekłym drażnieniu.

-- ROGOWACENIE CEIMNE (akantosis nigricans ) zdarza się najczęściej u psów w okolicach pachwin, przedpiersia. Skóra jest ciemna , brodawkowata, na skutek zaburzeń w warstwie kolczystej i rogowej skóry z pojawieniem się nadmiernej ilości barwnika.

--RYBIA ŁUSKA ( ichtiosis ) jest zaburzeniem wrodzonym , skóra jest pokryta łuskami utworzonymi ze zrogowaciałego naskórka. Wystepuje to u cieląt, psów oraz u ludzi.

1b. PRZYSPIESZONE I NIEPEŁNE ROGOWACENIE

( parakeratosis) , przebiega z rogowaceniem naskórka, ale w komórkach warstwy rogowej stwierdza się obecność jąder komórkowych i brak jest warstwy ziarnistej. Zmiany te mogą wystąpić u świń na tle niedoborów cynku , a u ludzi jako łuszczyca ( psoriasis ) z tworzeniem się i odkładaniem łatwo odpadających łusek.

1c. WADLIWE ROGOWACENIE ( dyskeratosis ) polega na rogowaceniu komórek w warstwie kolczystej naskórka , zdarza sie to w nowotworach rogowaciejących.

2) ROGOWACENIE BŁON ŚLUZOWYCH (rogowacenie w miejscu gdzie ono normalnie nie występuje) występuje jako plamistość rogowa zwana LEUKOPLAKIĄ , z reguły jako następstwo stanów zapalnych, niedoboru witaminy A. Zdarza się rogowacenie przełyku w chorobie X u bydła po zatruciu chlorowanymi naftalenami. Rogowacenie błon śluzowych zdarza się w różnych miejscach jako odpowiedź na przewlekłe drażnienia.

ZABURZENIA GOSPODARKI TŁUSZCZOWEJ

Jeżeli chodzi o zaburzenia gospodarki tłuszczowej organizmu to należy rozgraniczyć je w zależności od charakteru ciał tłuszczowych, w ustroju występują bowiem tłucze proste ( trójglicerydy ) oraz tłuszczowce złożone, do których należy zaliczyć sterydy, lipoproteiny, czy glikollipidy.

ZABURZENIA TŁUSZCZÓW PROSTYCH. Zaburzenia te należy rozpatrywać w dwóch aspektach , mianowicie w skali całego organizmu i w skali pojedynczych komórek.

1) W skali całego organizmu zaburzenia przemian tłuszczów mają charakter otłuszczenia ( obesitas, adipositas, liposis ) , które występuje w miejscu normalnego występowania tkanki tłuszczowej i wiąże się najczęściej z nadmiernym dostarczaniem tłuszczu w pokarmie , zaburzeniami hormonalnymi i skłonnościami genetycznymi osobnika. Możemy się także spotkać z otłuszczeniem miejscowym ( lipomatosis ) , kiedy to dochodzi do gromadzenia się tłuszczu w miejscu gdzie on normalnie nie występuje np. w sercu, a także w miejscu zanikających tkanek ( węzły chłonne, grasica, i fizjologicznie w szpiku ). Na stan tkanki tłuszczowej ma wpływ wiele czynników , przykładowo czynniki mobilizujące tkankę tłuszczową głodzenie, czynniki hormonalne itp.

2) Zaburzenia metabolizmu tłuszczów prostych na skalę komórki może przybierać dwie formy:

2a. nacieczenie proste, czyli stłuszczenie ( steatosis, infiltratio adiposa simplex)

2b. zwyrodnienie tłuszczowe , nacieczenie tłuszczowe zwyradniające( steatosis degenerativa, infiltratio adiposa degenerativa ).

Istotą tych zmian jest zwiększona synteza trójglicerydów , która może pojawić się we wszystkich komórkach, ale najczęściej pojawia się w komórkach wątroby, nerek, mięśnia sercowego. Zmiany te mogą ulec cofnięciu lub prowadzą do schorzeń ustroju , a nawet śmierci. Przyczyny tego stanu rzeczy są różne :

-- długotrwałe podwyższenie poziomu lipidów we krwi ( obżarstwo, cukrzyca, głodzenie ), zwiększona absorbcja z jelit, zwiększona produkcja lipoprotein, nadmierna lipoliza.

-- przewlekłe stany niedotlenienia ( inaktywacja enzymów metabolizujących tłuszcze ) po zastoju krwi , w niedokrwistościach.

-- ostre toksyczne uszkodzenia powodujące zaburzenia metabolizmu tłuszczowców w komórkach np. zatrucia związkami fosforu , czterochlorkiem węgla, arsenem , kiepską paszą, toksynami bakteryjnymi , a czasmi jako zatrucie ciążowe.

-- choroby metaboliczne wynikające z wrodzonych defektów enzymatycznych , które są przyczyna chorób spichrzeniowych zwanych lipidozami. W przypadku tych chorób mamy najczęściej do czynienia z wrodzonym brakiem pewnych enzymów , najczęściej w komórkach nerwowych i makrofagach..

Komórki dotknięte zmianami zwyrodnieniowymi są powiększone i jaśniejsze niż normalnie . Cały narząd jest powiększony, cięższy, powiększony.

Typowym przykładem zaburzeń gospodarki tłuszczowej jest stłuszczenie wątroby. Wątroba jest wtedy powiększona, ciężka , jaśniejsza niż zwykle, czasmi w przypadkach gdy dojdzie do stłuszczenia obwodowych części zrazików i przekrwienia w okolicy żył centralnych mamy obraz wątroby muszkatułowej ( hepar moschatum ). Przyczyny tego stanu są różnorodne :

-- nadmierny dopływ tłuszczów z krwi w czasie głodzenia, cukrzycy , czy ketozie u bydła,

-- upośledzenie utleniania kwasów tłuszczowych na skutek zastoju krwi czy niedotlenienia,

-- upośledzenie wytwarzania białek w endosiateczce hepatocytów na skutek zatrucia czterochlorkiem węgla, fosforem , aflatoksyną, bądź na skutek niedoboru ryboflawiny, metioniny. Powstają wówczas wadliwe lipoproteiny, które nie mogą być wydzielone z komórki,

-- wrodzone zaburzenia metabolizmu tłuszczów, niedobory enzymatyczne , które są przyczyną gromadzenia się pewnych substancji w komórce , które są tylko częściowo zmetabolizowane i nie mogą być wydzielone z komórki.

ZABURZENIA PRZEMIANY TŁUSZCZÓW ZŁOŻONYCH

1) ZWYRODNIENIE FOSFOLIPIDOWE. Zwyrodnienie to jest skutkiem zaburzeń w metabolizmie fosfolipidów. Obraz podobny jest do zwyrodnień z udziałem tłuszczów prostych, a złogi zalegające można wybarwić specjalnymi metodami np. PAC.

2) ZWYRODNIENIE CHOLESTEROLOWE. Cholesterol może gromadzić się w makrofagach oraz w skórze powodując powstanie zmian określanych jako TŁUSZCZAKOWATOŚĆ ( xantomatosis ) lub zogniskowanych zmian zwanych KASZAKAMI ( atheroma). Cholesterol może gromadzić się w tkankach uprzednio zmienionych np. w naczyniach w przebiegu miażdżycy u świń, ludzi i niektórych ptaków. Na ścianie naczyń powstają zakrzepy prowadzące do powstania obrzęków . U koni spotykane są zmiany w splocie naczyniówkowym określane mianem PERLAKÓW ( cholesteatoma ) , które wywołują reakcję zapalną na wzór ziarniniaków.

NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCE LIPIDOZY

DEPOZYT ENZYM GATUNEK

glikocerebrozyd beta-glikozydaza wątroba, śledziona u psów

i owiec

galaktocerebrozyd beta-galaktozydaza psy, owce, myszy, ludzie

gangliozydy beta-galaktozydaza koty, psy

hexamidyna-A psy, świnie

hexamidyna-AB koty, śiwnie,ludzie, myszy

sfingomielina sfingomielinaza węzły chłonne, makrofagi

sulfatydy sulfatydaza tzw. leukodystrofia u myszy

i ludzi

ZABURZENIA GOSPODARKI WĘGLOWODANOWEJ

UPOŚLEDZENIE WCHŁANIANIA jelitowego może mieć miejsce w zespole złego wchłaniania lub po zakażeniach wirusowych (rotawirusy, parwowirusy)

ZABURZENIA PRZEMIANY MONOSACHARYDÓW są mało poznane u zwierząt i nie stanowią większego problemu, można jednakże spotkać się z:

1) GALAKTOZEMIA jest wywołana brakiem enzymów w wyniku defektu genetycznego i polega na zakłuceniu przemiany galaktozy. Dochodzi wówczas do odkładania się w komórce galaktozo-1-fosforanu z poważnymi tego konsekwencjami.

2) FRUKTOZURIA polega na pojawieniu sie w moczu fruktozy , przyczyna i sitota tego zaburzenia jest podobna do galaktozemii. Możliwe jest leczenie i zapobieganie temu zaburzeniu.

ZABURZENIA PRZEMIANY GLIKOGENU . Są to dość często potykane schorzenia. Glikogen jest jedyną formą zapasową cukrów w komórkach i fizjologicznie jest on zawsze w wątrobie oraz mięśniach prążkowanych.

1) ZNIAKNIE GLIKOGENU . Stan ten może pojawić się w kilku sytuacjach np. w stanie głodu, wstrząsie, stresie , a także w tzw. toksycznej glikogenolizie spowodowanej toksynami bakterii beztlenowych z grupy Clostridium. Do zanikania glikogenu dochodzi też w przypadku ketozy u bydła , owiec oraz w cukrzycy kiedy to znika glikogen z narządów, wzrasta ilość glukozy we krwi i pojawia się ona w moczu. W sytuacjach tych glikogen może pojawiać się w tkankach i narządach, w których on normalnie nie występuje np. w neuronach, komórkach wysp trzustkowych. Ponadto glikogen zanika w niedotlenieniu w przypadku zawału mięśnia sercowego.

2) ZWYRODNIENIE GLIKOGENOWE . Cechuje się ono nadmiernym nagromadzeniem się glikogenu w komórkach , co dzieje się przy nadmiarze glukozy we krwi lub upośledzeniu glikogenolizy. Przyczyn zwyrodnienia glikogenowego jest wiele do najważniejszych należą :

-- Nadmierna zawartość glukozy w surowicy ( hiperglikemia ) , która doprowadza do glikozurii i jest przyczyną zmian w komórkach cewek nerkowych na skutek zwiększonej resorbcji zwrotnej. Zmiany te spotyka się w cukrzycy.

-- Działanie leków upośledzajacych przemiany węglowodanów. Podanie GKS może spowodować zwyrodnienie glikogenowe w wątrobie.

-- Wyspiak , który produkuje glukagon odpowiada za gromadzenie się glikogenu.

-- Wrodzone braki enzymów powodujące choroby spichrzeniowe zwane GLIKOGENOZAMI. Do głównych glikogenoz należą:

DEPOZYT ENZYM WYSTĘPOWANIE

GLIKOGEN I-glukozo-6-fosforan w wątrobie i nerkach u myszy,

ludzi i psów

II-1,4-glukozydaza w wątrobie , m.sercowym u

bydła, owiec i ludzi

III-amylo1,6,glikozydaza w wątrobie , sercu u ludzi

i psów

IV-amylo1,6-glikozydaza ludzie

V-amylo 1,6-glikozydaza ludzie

VI-fosforylaza myszy

oligosacharydy alfa-mannozydaza bydło

ZABURZENIA GOSPODARKI BARWNIKOWEJ

W organizmie mamy do czynienia z dwoma rodzajami barwników , mianowicie barwniki pochodzenia zewnętrznego i barwniki pochodzenia wewnętrznego.

PIGMENTATIO EGZOGENES. Barwniki pochodzenia zewnętrznego mogą wnikać do organizmu różnymi drogami :

• przez skórę jako tatuaż , który nie wywołuje poważniejszych zmian w organizmie i nie powoduje on problemów .

• przez układ oddechowy wywołując pylice ( pneumoconioses ), które mogą lub nie powodować zmianę zabarwienia tkanek. Rozróżnia się kilka rodzajów pylic. PYLICA WĘGLOWA ( antracosis pneumorum s. generalis ) może ograniczać się jedynie do płuc lub może dotyczyć różnych tkanek. W przypadku pylicy węglowej nie dochodzi z reguły do żadnych zmian patologicznych. PYLICA KRZEMOWA ( silicosis ) , PYLICA WAPNIOWA (calicosis ), PYLICA ŻELAZOWA ( siderosis ) mogą prowadzić do odczynu tkanki , w której gromadzą się kryształki minerału. W odczynie tym biorą udział makrofagi i dochodzi do zapaleń ziarniniakowych płuc z ich włóknieniem i wypadnięciem funkcji płuc.

• przez przewód pokarmowy różne związki mogą być przez zwierzę zjadane np. związki srebra będące składnikami leków odkładać się mogą w postaci strątów w błonach śluzowych nadając im sinoszare zabarwienie dając obraz SREBRZYC ( argyrosis ). Związki srebra mogą odkładać się także w śródbłonku naczyń. Podobne zmiany obserwuje się jako OŁOWICE (plumbosis ) , w przebiegu których powstaje tzw. rąbek ołowiowy w jamie ustnej i ciemne zabarwienie błony śluzowej jelit. Złogi barwnika powstają też w wyniku odkładania się bizmutu ( saltornismus ) oraz soli rtęci. Tetracykliny mogą powodować żółtobrunatne zabarwienie kości, a skarmianie żołędzi może wywołać żółte zabarwienie tłuszczu.

• barwienie tkanek w celach doświadczalnych.

PIGMENTATIO ENDOGENES

1) Barwniki pochodne melaniny powstaje ona z dwuoksyfenyloalaniny a ta zaś pod wpływem tyrozynazy powstaje z tyrozyny . Melanina powstaje fizjologicznie w skórze , włosach , oponie twardej i naczyniówce oka ( tęczówce ) , wytwarzana jest w melanocytach , które wywodzą się z melanoblastów , a te z rynienki nerwowej . W melanosomach , a powstaje w rybosomach i aparacie Golgiego .Melanosomy są ofiarowane komórkom naskórka - keratocytom i tu się gromadzą . Poza skórą i w skórze są one w melanoforach czyli w komórkach przenoszących melanosomy z melaniną . Melanina ma znaczenie obronne w stosunku do UV . Promienie słoneczne aktywują tyrozynazę i zwiększa się synteza melaniny bez wzrostu ilości melanocytów . Regulacja produkcji melaniny pozostaje też pod kontrolą melatoniny - hormonu z szyszynki .

1a. Nadmiar melaniny może przybierać następującą potać:

-- PIEGI ( ephelides ) miejscowe skupianie się melaniny,

-- ZNAMIONA BARWNIKOWE ( naevus pigmentosus ) ,

-- CZERNIAK ( melanoma ),

-- CZERNIACZKA ( melanosis ) melanofory zawierające melanosomy z melaniną osiedlają się w narządach wewnętrznych np. wątroba, płuca. Przyczyna jest nieznana zdarza się to u cieląt , nie pociąga za sobą żadnych konsekwencji i cofa się z wiekiem.

1b. Brak melaniny może być wrodzony jako ALBINIZM ( albinizmus ) , który polega na zaburzeniu w syntezie tyrozyny i w konsekwencji braku melaniny. Ponadto zdarza się wrodzony brak receptorów wrażliwych na melatoninę ograniczony do skóry określany mianem BIELACTWA. Można się także spotkać z defektem w różnicowaniu melanoblastów i defekt w formowaniu melanoblastów. Brak melaniny może mieć także charakter nabyty ( vifiligo ) po przewlekłych stanach zapalnych skóry , w bliznach , proces gojenia bowiem utrudnia gromadzenie się barwnika.

1c. OCHRONAZA ( ochronosis ) jest zaburzeniem , które polega gromadzeniu się barwnika będącego pośrednim metabolitem melaniny kwasu homogentyzynowego. Barwnik ten odkłada się w tkance łącznej, chrząstce, ścięgnach , w błonach śluzowych , a jego obecność wywołuje stany zapalne. Metabolit ten przedostaje się do moczu i powoduje jego ciemne zabarwienie , schorzenie to określane jest mianem alkaptonurii.

2) Barwniki pochodne krwi.

2a. Prekursory hemoglobiny , czyli porfiryny mogą w wyniku zaburzeń swojej przemiany powodować różne stany chorobowe określane mianem PORFIRII. Porfiryny powstają w toku przemian syntezy hemoglobiny w szpiku, wątrobie i nerkach. Jeżeli dojdzie do braku enzymów biorących udział w syntezie powstają substancje, które kumulują się w tkankach i powodują powstanie zmian patologicznych. Porfirie mogą mieć charakter wrodzony i nabyty.

• Porfirie wrodzone mogą mieć dwie formy. PORFIRIA ERYTROPOETYCZNA (porfiria congenita ) wynika z defektu w syntezie hemu, kiedy ma miejsce nadmierna produkcja porfiryny typu I. Ten defekt występuje u świń, bydła i kotów. Defekt ten polega na braku enzymu prosyntetazy uroporfilinogenu I. Barwnik gromadzi się w niedojrzałych erytrocytach ( fluorocyty ) i w konsekwencji dochodzi do anemii hemolitycznej z hemosyderozą. Występuje uszkodzenie nerek ( mocznica ), obrzęk śledziony i wątroby, a także uczulenie na światło objawiające się stanami zapalnymi i obrzękami skóry. Porfiryny gromadzą się w kościach nadając im czerwone zabarwienie. Drugą formą porfirii wrodzonych jest PORFIRIA WĄTROBOWA , która występuje u bydła i przejawia się uczuleniem na światło ze zmianami skórnymi.

• Porfiria nabyta wiąże się z toksycznym uszkodzeniem wątroby w wyniku , którego dochodzi do zaburzeń w syntezie porfiryn. Może to pojawić się po zatruciu barbituranami, sulfonamidami ,a także estrogenami. W organizmie gromadzi się filoerytryna co wtórnie daje objawy skórne.

2b. Pochodne hemoglobiny. Rozkład hemoglobiny prowadzi do powstania różnych jej pochodnych, które nadają tkankom różne zabarwienie. Hemoglobina jest rozkładana pośmiertnie lub przyżyciowo po jej wynaczynieniu.

• KARBOKSYHEMOGLOBINA jest połączeniem hemoglobiny z tlenkiem węgla , która powstaje po zatruciu czadem i gazem swietlnym. KarboksyHb ma barwę różową lub malinowa i nie spełnia swojej funkcji.

• METHEMOGLOBINA jest wynikiem utlenienia hemoglobiny , w której zmienia się wartościowość zawartego w niej żelaza. MetHb zmienia zabarwienie na ciemnoczekoladowe i nie przenosi tlenu , a do jej powstania dochodzi po zatruciu anilina , sulfonamidami, azotanami i aminobenzenami.

• SULFHEMOGLOBINA powstaje po połączeniu hemoglobiny z siarkowodorem , ze zmiana wartościowości żelaza. Połączenie to jest trwałe , a przyżyciowo powstaje przy zatruciu siarkowodorem , przy nadużyciu preparatów sulfonowych, czy siarkowych. Powstaje ona ponadto pośmiertnie i nadaje scierwu zielonkawe zabarwienie i jest to związane z gniciem tkanek.

• HEMATYNA jest to barwnik pochodny krwi , który powstaje w miejscu wylewu krwi przy braku dostępu tlenu. Barwnik ten jest bliski bilirubinie, ma postać romboidalnych kryształków lub ziaren o zółtawej barwie. Czasami barwnik ten może pojawiać się w hepatocytach lub w komórkach cewek nerkowych. Hematydynę można wybarwić w tzw. odczynie Melina.

• MIOSYDERYNA powstaje z mioglobiny i zawiera żelazo , a do jej powstania dochodzi przy urazach , zaniku, zwyrodnieniu i rozerwaniach mięśni kiedy to pojawia się ona w dużych ilościach we krwi i przechodzi do moczy nadając mu barwę ciemnego piwa .Przykładem jest tu mięsniochwat porażenny u koni.

• HEMOSYDERYNA jest produktem rozpadu hemoglobiny w fagocytach i jest formą magazynowania żelaza w tkankach. Po wylewie krwi powstaje ognisko, w którym krew ulega hemolizie i, w którym gromadzą się komórki żerne określane mianem syderocytów. Hemosyderyna jest ziarnistym brązowożółtym barwnikiem , który w odróżnieniu od melaniny nie odbarwia się wodą utlenioną. Największe jej nagromadzenie występuje w śledzionie i szpiku kostnym ( różnice gatunkowe ). Patologicznie hemosyderyna może występować ogniskowo w wylewach krwawych lub w postaci uogólnionej jako hemosyderydoza. Hemosyderoza spotykana jest w przypadkach gdy dochodzi do niedostatecznego usuwania tych barwników, często w przewlekłych zastojach krwi , niedokrwistości zakaźnej koni , przy zastoju w płucach pojawiają się komórki żerne obładowane hemosyderyną nazywane komórkami wad serca. Gromadząca się w nadmiarze hemosyderyna w wątrobie może indukować zmiany patologiczne , aż do marskości włącznie.

3) Zaburzenia przemiany bilirubiny. Bilirubina jest żółtobrunatnym barwnikiem powstającym w makrofagach z rozpadłej hemoglobiny , który nie zawiera żelaza.

3a. Zaburzenia miejscowe polegają na gromadzeniu się tych barwników w miejscach wylewów krwawych.

3b. Zaburzenia ogólne w przemianach bilirubiny przybierają postać ŻÓŁTACZKI (icterus ), które przebiegają z podwyższeniem poziomu bilirubiny we krwi znacznie przewyższającym stężenie prawidłowe. Bilirubina nadaje tkankom żółte zabarwienie ( nie barwią się chrząstki, rogówka i tkanka mózgowa ). Żółtaczki dzielone są na wiele rodzajów wg. wielu kryteriów , najpopularniejszy jest następujący podział:

-- ŻÓŁTACZKA Z WYSSANIA , mechaniczna, zastoinowa ( icterus resorbtione ) , przebiegająca z podwyższeniem poziomu bilirubiny związanej. Ten typ żółtaczki jest wynikiem utrudnienie odpływu żółci do jelita co powodowane jest zatkaniem przewodów wyprowadzających przez kamienie, guzy nowotworowe, pasożyty czy stany zapalne prowadzące do zrostów.

-- ŻÓŁTACZKA Z ZATRZYMANIA ( icterus e retentione ) , zwana też żółtaczką toksyczną , wątrobową , polega ona na upośledzeniu czynności hepatocytów i dochodzi do zaburzeń oddawania bilirubiny związanej przez hepatocyty do przewodów żółciowych. Zdarza się to w stanach zapalnych wątroby (choroba Rhubartha u psów ), po uszkodzeniu toksycznym wątroby ( zatrucie chloroformem, arszenikiem ).

-- ŻÓŁTACZKA Z NADCZYNOŚCI ( icterus e superfuntione ) nazywana żółtaczką hemolityczną , przedwątrobową , która przebiega ze wzrostem poziomu bilirubiny niezwiązanej. Można sie jej spodziewać przy nadmiernym rozpadzie erytrocytów np. u noworodków , a także przy upośledzonym pobieraniu bilirubiny przez hepatocyty.

W obrazie histologicznym w komórkach wątrobowych i poza nimi widać różne wtręty i skupiska żółtobrązowej bilirubiny, którą w celu lepszego zidentyfikowania można wybarwić specjalnymi metodami.

4) Zaburzenia przemiany lipopigmentów. Lipopigmenty są to barwniki z dużą komponentą tłuszczową , do których należą lipofuscyna , ceroid i cytolipochromy.

• 4a. Lipofuscyna jest to żółtobrązowy barwnik , który tworzy się w lizosomach w wyniku samoutlenienia się kwasów tłuszczowych , co może się dziać w brunatnym zaniku mięśnia sercowego, syndromie brunatnych jelit u psów. Powstaje ona w komórkach o dużym stopniu metabolizmu przy osłabieniu mechanizmów antyoksydacyjnych. Dochodzi do nagromadzenia się lipofuscyny, która nadaje niebieskie zabarwienie tkankom. Lipofuscyna daje się wybarwiać metoda Z-N i daje fluorescencje.

• 4b. Ceroid jest postacią lipofuscyny ,który powstaje w wyniku zaburzeń utleniania nienasyconych kwasów tłuszczowych .Powstaje on głównie w neutrofilach i hepatocytach przy niedoborach witaminy E np. przy chorobie żółtego tłuszczu. Dochodzi wtedy do gromadzenia się ceroidu w tkance tłuszczowej podskórnej , tłuszcz przybiera zółtobrązowe zabarwienie i ma konsytencję wosku. Choroba występuje u świń, kotów , norek, psów i lisów przy nadmiernym skarmianiu produktów rybnych. Można się też z tym spotkać w stanach zwyrodnieniowych wątroby. Charakterystyczny jest fakt , że wokół mas barwnika powstaje odczyn zapalny i wtórnie dochodzi do zmian zapalnych.

• 4c. Barwniki zawierające miedź mogą gromadzić się w wątrobie , w lizosomach hepatocytów psów i wtórnie prowadzi to do marskości wątroby.

ZABURZENIA GOSPODARKI MINERALNEJ

ZABURZENIA GOSPODARKI WAPNIOWEJ

1) Odkładanie się wapnia poza kośćcem , czyli zmiany dosiedliskowe ( calcificatio heterotropica ) może ono przybierać dwie formy:

• 1a. Wapnienie dystroficzne ( calcificatio distrophica ) ma ono miejsce gdy wapń odkłada się w tkankach uprzednio zmienionych np. w ognisku martwicowym, zmianach pozapalnych, wokół pasożytów. Wapnienie to może mieć charakter ograniczony jako tzw. dna wapniowa ( calcinosis circumscricto ) , kiedy to wapń odkłada się miejscowo w tkance łącznej np. w opuszkach psów , czy w skórze u koni.

• 1b. Wapnienie przerzutowe ( calcificatio metastatica ) ma miejsce gdy sole wapniowe odkładają się w tkankach niezmienionych do czego może dochodzić przy podwyższonym poziomie wapnia w surowicy. Za taki stan odpowiadać może nadczynność przytarczyc, przedawkowanie wit. D , masowe niszczenie kości przez nowotwór. Do wapnienia przerzutowego dochodzi najczęściej w płucach, sercu i żołądku , a miejsca z tymi zmianami są szarobiałe i chropowate.

2) Zmniejszenie zawartości wapnia w miejscu jego normalnego występowania. Zmniejszenie zawartości wapnia w kościach jest najczęściej powodem występowania zmian systemowych.

• 2a. Rozmiękanie kości ( osteomalatio ) spotyka się przy zwiększonym zapotrzebowaniu dorosłego organizmu na wapń , co szczególnie często dotyczy krów z intensywną laktacją lub w ciąży. Do stanów tych może też dochodzić przy niedoborze wapnia w diecie , fosforu , czy witaminy D oraz przy schorzeniach kanalików nerkowych. Kość z tymi zmianami jest morfologicznie prawidłowa (prawidłowy kształt i układ beleczek kostnych ) , ale kości te są nieprawidłowo uwapnione , czasami można zaobserwować scieńczenie beleczek kostnych. W surowicy obserwuje się obniżenie zawartości poziomu wapnia, a wzrasta aktywność fosfatazy alkalicznej. Kości takie są miękkie i wyginają się.

• 2b. Krzywica (rhahitis ) dotyczy kości młodych , w których brak jest dostatecznego uwapnienia. Do zmian tych dochodzi najczęściej w strefach wzrostu kości długich i dochodzi do zaniku granicy pomiędzy chrząstką nasadową , a trzonem kości. Zaburzony jest układ chondrocytów w obrębie chrząstek nasadowych. Efektem tego jest fakt , że kości te maja zgrubiałe nasady, są zniekształcone , najbardziej widoczne zmiany pojawiają się w kościach czaszki, kręgosłupa, żeber i kończyn. Przyczyną krzywicy jest brak lub upośledzenie wchłaniania wapnia , fosforu lub witaminy D.

• 2c. Włóknikowe zwyrodnienie kości ( osteodystrophia fibrosa ). Istotą zmian jest przebudowa kości z jednej strony jej niszczenie , a z drugiej strony powstaje nowa tkanka kostna lub tkanka łączna, która zastępuje beleczki kostne , Równocześnie dochodzi do zmian w obrębie szpiku kostnego , który ulega zwłóknieniu. Przyczyny tych zaburzeń są różne np. pierwotne zmiany w przytarczycach prowadzące do nadczynności ( nowotwór, rozrost ). Może też dochodzić do wtórnej nadczynności przytarczyc tła żywieniowego kiedy dochodzi do zaburzeń stosunku wapnia do fosforu, nadmiar fosforu bowiem hamuje pobieranie wapnia z kości co z kolei pobudza czynność przytarczyc i jej wtórną nadczynność. Podobnie bywa w przewlekłych schorzeniach nerek ( syndrom kostno-nerkowy ), kiedy dochodzi do zmniejszenia wydalania fosforanów przez nerki i wzrost ich poziomu we schorzenie nereksię syndrom zmian : zwyrodnienie włóknikowe kości--schorzenia nerek--przerost przytarczyc.

• 2d. Osteoporoza ( zrzeszotnienie kości ) polega na zmniejszeniu masy kości, która jest prawidłowo uwapniona, ale dochodzi do zmniejszenia się masy organicznej kości. Wiąże się to z zaburzeniem gospodarki hormonalnej oraz z niewłaściwą dietą. Ostoporoza może mieć formę uogólnioną lub ogniskową. Ocena histopatologiczna zmian jest trudna , możliwa jest ocena na podstawie pomiarów morfometrycznych.

3) Zwiększona zawartość wapnia w miejscu jego normalnego występowania. Brak jest dobrych przykładów tych stanów. Dziać się tak może pod wpływem zwiększonego poziomu kalcytoniny i polega to bardziej na zahamowaniu pobierania wapnia z kości niż na jego nadmiernym odkładaniu. OSTEOMIOSKLEROZA jest to stwardnienie kości i mięśni u drobiu pod wpływem wzrostu zawartości wapnia , zjawisko to można traktować jako sposób magazynowania wapnia.

ZABURZENIA PRZEMIANY SZCZAWIANU ( WAPNIA ). Do zaburzeń tej przemiany można zaliczyć OKSALOZĘ ( oksalosis ), która polega na odkładaniu się szczawianów w organizmie i wzroście ich poziomu w moczu. Szczawiany odkładają się głównie w nerkach, w świetle kanalików i w tkance śródmiąższowej , co prowadzić może do mocznicy. Zaburzenie to spotyka się u koni, kotów, świń i owiec. Oksaloza może występować w dwóch postaciach jako pierwotna będąca następstwem zaburzen genetycznych lub niedoboru tiaminy oraz oksaloza wtórna , do której dochodzi po zatruciu glikolem etylowym i spożywaniem pewnych roślin, ta forma oksalozy jest częstsza u zwierząt. Zaburzenie to prowadzi do nefropatii szczawianowej , a czasem do owrzodzeń i zmian zapalnych w przewodzie pokarmowym.

ZABURZENIA PRZEMIANY PURYN. Nukleoproteiny są syntetyzowane w organizmie , ale też mogą być do niego dostarczane z pokarmem. Końcowym produktem ich rozpadu jest kwas moczowy , który jest wydalany poprzez nerki wraz z moczem.

• SKAZA MOCZANOWA ( dna moczanowa, diatesis urica ) zdarza się u ptaków , czasem u psów i świń jest ona zależna od wzrostu w surowicy poziomu kwasu moczowego. Konsekwencją tego wzrostu jest zwiększenie się zawartości moczanów w proteoglikanach istoty podstawowej , co objawia się odkładaniem się złogów moczanowych w różnych tkankach. U ptaków skaza moczanowa występuje w dwóch postaciach : forma trzewna ( złogi moczanów odkładają się na błonach surowiczych , w nerkach, w wątrobie, w krtani, w gardle , a także w stawach ) oraz forma stawowa ( zmiany pojawiają się w stawach i w ścięgnach , a dookoła odkładających się złogów tworzy się stan zapalny ). Skaza moczanowa bywa konsekwencją wzrostu produkcji tego kwasu lub utrudnionego wydalania. Wśród ssaków skaza moczanowa najczęściej zdarza się u psów , głównie u dalmatyńczyków, u których brak jest urykazy i nie dochodzi do rozkładu kwasu moczowego w nerkach. Podobnie zdarza sie to u norek i noworodków świń ( zawały moczanowe w nerkach jako żółtobiławe pasemka w warstwie rdzeniowej ) jako następstwo gwałtownego rozpadu jądrzastych erytrocytów po porodzie i nagromadzenia się nadmiaru puryn.

• DNA GUANINOWA przebiega z gromadzeniem się złogów guaniny w stawach i mięśniach u świń.

• DNA KSANTYNOWA zdarza się u bydła i przebiega z odkładaniem się złogów ksantynowych w układzie histiocytarnym ( retikulocytarnym ) , w węzłach chłonnych i nie ma większego znaczenia w patologii.

POWSTAWANIE ZŁOGÓW ( CONCREMENTA ). Złogi powstawać mogą w różnych narządach jamistych, w przewodach na skutek wypadania koloidów lub kryształów w wydalinach lub wydzielinach.

1) KAMIENIE ( caliculi ) powstają w sytuacji gdy z roztworu wypada substancja koloidowa i ulega ona mineralizacji. Aby doszło do wytworzenia takich kamieni musi powstać jądro krystalizacyjne, którym może być złuszczony nabłonek, skupisko bakterii, ziarnko piasku , czy ciało obce wokół którego następuje zagęszczanie związków wydzieliny lub wydaliny w układzie warstwowym , a następnie całość ulega mineralizacji. Do tego procesu dochodzi na skutek tego, że wydaliny i wydzieliny to najczęściej roztwory przesycone. Jeżeli nie dojdzie do zespolenia tych tworów to powstaje piasek lub mulisty osad. Powstające kamienie mają różną wielkość , kształt ( czasem stanowią odlew jamy, czy przewodu ) , a ich ilość też jest różna. Kamienie mogą też powstać jako następstwo zastoju wydalin , rozkładu bakteryjnego i zaburzeń przemiany materii.

• 1a. KAMIENIE MOCZOWE ( urolithes, urolithiasis ) mogą tworzyć się w miedniczce nerkowej ( pyelolites ) lub pęcherzu moczowym ( urolithes ) , najczęściej powstają z węglanów i fosforanów wapnia , także cystyny, ksantyny oraz amonomagnezu. W narządach moczowych może powstać piasek ( alervulus ) .

• 1b. KAMIENIE ŻÓŁCIOWE ( cholecitiasis ) składają się z cholesterlu, barwników żółciowych, kwasów żółciowych oraz wapnia. Są dosyć powszechne u ludzi , a przyczyną ich powstawania jest zakłócenie stosunku kwasów żółciowych do cholesterolu ( prawidłowo 11:1) w żółci. Jeżeli dojdzie do przewagi cholesterolu to zaczyna się on wytrącać . Może do tego dochodzić na skutek zaburzeń wydalania żółci np. w wyniku zatkań, głodzenia lub przy niedoborze CCK. U zwierząt kamienie żółciowe powstają raczej rzadko.

• 1c. KAMIENIE ŚLINOWE ( sialolites, caliculi salvles ) maja postać kamienia nazębnego, który zdarza się często u psów. Kamień nazębny składa się głównie z węglanu wapnia.

• 1d. KAMIENIE JELITOWE ( caliculi intestinalis ) są to najczęściej złogi fosforanu amonowo magnezowego i spotyka się je najczęściej u koni w rozszerzeniu żołądkowym okrężnicy dużej.

• 1e. KAMIENIE TRZUSTKOWE ( sialolthes pancreatici ).

2) KAMIENIE RZEKOME ( caliculi spurii ) są tworami powstającymi poprzez zlepianie się i wysychanie wysięku zapalnego lub zakrzepów. Owe twory ulegają inkrustacji solami mineralnymi. Taki kamień może powstać w worku powietrznym u konia , w jamie napletkowej knura, w oskrzelach ( bronchiolites ) , a także w naczyniach po zwapnieniu zakrzepów (arteriolithes, phlebolithes ). Do kamieni rzekomych należą też BEZOARY , które powstają w przewodzie pokarmowym z resztek pokarmu lub ciał obcych -- pilobezoary i phytobezoary.

3) KONGLOBATY są tworami które powstają z niezmineralizowanych resztek pokarmowych i ciał obcych.

4) W gruczole mlekowym , czy gruczołach wewnętrznego wydzielania powstać mogą CORPORA AMYLACEA . Powstają one ze zmineralizowanych wokół obumarłych komórek białek wydzielin tych gruczołów.

MARTWICA ( NECROSIS )

Mianem MARTWICA określa się śmierć pojedyńczej komórki , większej liczby komórek lub tkanki w obrębie żywego organizmu. Martwica może nastąpić w szybkim tempie lub następuje powoli jako NEKROBIOZA ( nekrobiosis ). Martwica komórki jest spowodowana działaniem czynników uszkadzających na komórkę. Oprócz martwicy rozróżnia się ponadto śmierć fizjologiczną komórek , czyli apaptozę. Poprzez apoptozę umierają komórki nabłonka jelit , komórki gruczołów rozrodczych w czasie embrionalnym. Apaptoza ma także znaczenie w patologii ponieważ drogą apopozy ulegają obumarciu limfocyty T w przypadku AIDS, komórki gruczołu krokowego w przypadku kastracji, a także komórki kory nadnerczy po zastosowaniu cytostatyków.

Komórka , która ulega apoptozie cechuje się tym że dochodzi do zmian w jądrze komórkowym, co dzieje się pod wpływem aparatu endonuklearnego. Endonukleaza tnie DNA na fragmenty długości 100-200 par zasad. Morfologicznie widać kondensację chromatyny jądrowej , następuje jej rozpad i fragmentacja. Cytoplazma nie ulega większym zmianom. Dochodzi do utraty połączeń komórkowych i zmiany na powierzchni błon komórkowych -- utrata mikrokosmków i pofałdowań. Dochodzi do śmierci komórki , która ulega sfagocytowaniu bez żadnych przejawów odczynu komórkowego.

Aby można było zaobserwować martwicę morfologicznie musi upłynąć pewien czas, w czasie którego dochodzi do zmian morfologicznych. Zmiany najszybciej daje się obserwować w mikroskopie elektronowym juz po 15 minutach , w mikroskopie świetlnym po 5-6 godzinach , a makroskopowo po 12 godzinach. Stosując różne metody barwienia na aktywność pewnych enzymów można zaobserwować spadek ich aktywności co pozwala na bardzo wczesne rozpoznanie martwicy komórki.

Istotny wpływ na obraz martwicy ma wygląd i zachowanie jądra komórkowego i z tego względu martwicę można podzielić na:

-- martwicę z rozpadem chromatyny ( necrosis kariorrhatica ),

-- martwicę z rozpłynnieniem chromatyny ( necrosis chromtoliyica , kariolisis )

-- martwicę z zagęszczeniem chromatyny ( necrosis pycnotica ).

Zmiany w komórce świadczące o martwicy komórki najwcześniej można zaobserwować w mitochondriach ( mitochondria tracą gęstość elektronową ) , zmienia się układ ich błon i grzebieni, aż w końcu dochodzi do ich obrzęku i pękania. Po około 1 godzinie stwierdza się zmiany dotyczące błony komórkowej oraz aparatu Golgiego , a także endosieci gładkiej . Po około 2-3 godzinach dochodzi do zmian w obrębie siateczki szorstkiej i błony jądrowej. W procesie martwicy komórki najważniejszą rolę pełnią lizosomy , bo od ich zachowania zależny jest typ martwicy. Jeżeli lizosomy uwalniają swoje enzymy hydrolityczne dochodzi do powstania martwicy rozpływnej. Jeżeli zaś nie dojdzie do uwolnienia enzymów hydrolitycznych z lizosomów to powstaje martwica skrzepowa. W zależności od zachowania się lizosomów wyróżniamy dwa rodzaje martwicy:

• MARTWICA ROZPŁYWNA ( necrosis cus coliguatione ) powstaje wtedy gdy dojdzie do uwolnienia enzymów hydrolitycznych z lizosomów , co prowadzi do obrzęku komórki , wakuolizacji, plazmolizy i kariolizy. Dochodzi do kariolizy i chromatolizy. Komórka taka w mikroskopie świetlnym wygląda jakby zawierała masę wakuoli , a jej kontury ulegają zatarciu. Zmiany te widac w mikroskopie świetlnym już po 5 godzinach w komórkach nerki, mózgu, rdzeniu kręgowym i przewodzie pokarmowym. Makroskopowo tkanka taka jest rozlana , ma mazistą konsystencję , a po jej resorbcji pozostaje jama lub blizna. Szczególnym rodzajem martwicy rozpływnej jest MARTWICA ROZPŁYWNA TKANKI TŁUSZCZOWEJ , zwana też martwicą Balsera ( steotonecrosis , necrosis Balseri ) , do której dochodzi w przypadku gdy enzymy lipolityczne trzustki dostaną się do okolicznych tkanek. Do stanu tego może dojść po pęknięciu trzustki , po zatkaniu przewodów wyprowadzających trzustki i w przypadku martwicy trzustki. Enzymy w tkankach powodują rozkład tkanki tłuszczowej i dochodzi do wytworzenia się mydeł po połączeniu z jonami wapnia i potasu. Mydła potasowe ulegają resorbcji , a mydła wapniowe jako nierozpuszczalne pozostają w tkankach nadając im konsystencje i zabarwienie wosku. Ogniska te mogą powstać w trzustce , w jej pobliżu , albo w innych okolicach skutkiem przedostania się lipaz drogą naczyń chłonnych do tłuszczu jamy brzusznej , czy tkanki podskórnej. Sama tkanka tłuszczowa zawiera lipazy , które po uwolnieniu mogą spowodować jej uszkodzenie.

• MARTWICA SKRZEPOWA ( necrosis coagulativa ) powstaje w sytuacji gdy ma miejsce ograniczone działanie enzymów lizosomalnych . Dochodzi wtedy do denaturacji białek , komórka zachowuje swój kształt, nie ulega rozpłynięciu , tworzy się jednostajna grudka zawierająca zbite organelle. W mikroskopie widać jednolitą masę , która barwi się najczęściej kwasochłonnie. Jądro komórki ulega obkurczeniu ( pycnosis ) lub rozpadowi na grudki (karyorhexis ). Makroskopowo ogniska martwicy skrzepowej są jaśniejsze i wyraźnie odgraniczone od otaczających tkanek. Postać martwicy skrzepowej przyjmują zawały serca i śledziony. MARTWICA WOSKOWA ( necrosis cerea ), zwyrodnienie woskowe ( degeneratio cerea ) , martwica Zenkera ( necrosis Zenkeri ). Ten rodzaj martwicy dotyczy mięśni i jest bardzo podobna do zwyrodnienia szklistego. Mięśnie rozpadają się na białkowe fragmenty. Stany te spotyka się przy niedoborach witaminy E , selenu , a także w mięśniochwacie porażennym i tężcu. MARTWICA SEROWATA ( necrosis caseosa ),zserowacenie ( caseificatio , tyrosis ) pojawia się w tkankach bogatokomórkowych i słabo unaczynionych . Do takich sytuacji nie dochodzi w warunkach fizjologicznych , ale spotyka się je często w gruzełkach gruźliczych i niektórych nowotworach.

ZGORZEL ( gangrena ) jest odmianą martwicy w przebiegu której dochodzi do reakcji z udziałem beztlenowych saprofitów zlokalizowanych w tkankach. Rozróżniamy dwa rodzaje zgorzeli:

• ZGORZEL SUCHA ( gangrena sicca, mumificatio) jest w istocie wysychaniem tkanek, do czego może dojść w określonych warunkach ( ograniczony dopływ krwi , duża powierzchnia skóry ) np. uszy, kończyny. Tkanka objęta schorzeniem jest sucha , twarda, ciemnobrązowa, prawie czarna. Do takich zmian dochodzi często na końcach uszu i ogona u świń przy pomorze.

• ZGORZEL WILGOTNA ( gangrena humida ) powstaje wtedy gdy dojdzie do rozwoju bakterii gnilnych w ognisku martwicowym np. w płucach po zachłyśnięciu karmą . Ogniska takie są maziste, ciemnozielone, czarne , zawierają cuchnącą zawartość. Jako zgorzel należy traktować ODLEŻYNY ( decubitus ) w skórze. Jeżeli do zgorzeli wilgotnej dołączą się pewne bakterie może dojść do ZGORZELI GAZOWEJ , zwanej także obrzękiem gazowym.

SKUTKI MARTWICY. Wokół miejsca objętego martwicą , które jest czymś obcym dla organizmu wytworzony zostaje stan zapalny, który ma za zadanie uprzątnąć to ognisko.

1) Rozpuszczenie i wchłonięcie ogniska martwicy to najczęstszy sposób zejścia . W miejscu zmienionym dochodzi do regeneracji lub bliznowacenia z powstaniem blizny.

2) Sekwestracja ma miejsce gdy zmiana jest trudna do usunięcia i dookoła tego ogniska tworzy się ziarnina na kształt torebki oddzielającej tkankę zdrową od martwej. Taki twór nosi nazwę martwaka lub sekwestra.

3) Rozpłynięcie się martwicy z powstaniem na jej miejscu jamy lub torbieli.

4) Dochodzi do wtórnego zakażenia i powstania gangreny.

5) Może dojść do zwapnienia ogniska martwicowego , w wyniku odkładania się soli wapnia.

ŚMIERĆ ( mors ) ogólna jest to stan , w którym dochodzi do obumarcia wszystkich komórek organizmu. Z biologicznego punktu widzenia jest to stan, w którym ustaną na stałe wszystkie czynności życiowe żywego organizmu , co prowadzi do obumarcia wszystkich tkanek i komórek. Śmierć fizjologiczna jest następstwem ,, zużycia się" organizmu na tle wiądu starczego ( moresimus senilis). Śmierć ,, patologiczna" jest to z kolei stan , w którym dochodzi do nieodwracalnego ustania działalności mózgu , serca lub płuc ( wrota śmierci) pod wpływem zadziałania bodźca uszkadzającego. Po śmierci nie wszystkie tkanki obumierają od razu , niektóre bowiem tkanki są bardziej oporne , a niektóre bardzo wrażliwe. Zdarza się czasem zjawisko śmierci pozornej kiedy to dochodzi do zwolnienia funkcji życiowych do tego stopnia, że są one prawie niezauważalne. Wobec takiej możliwości bardzo istotne w patologii jest stwierdzenie , czy doszło już do śmierci , co można stwierdzić na podstawie wystąpienia oznak śmierci.

• STĘŻENIE POŚMIERTNE ( rigor mortis) jest to zjawisko, które polega na pojawieniu się skurczu wszystkich rodzajów mięśni , mającego miejsce po śmierci organizmu. Stan ten jest wynikiem napływu do mięśni jonów wapniowych do komórek mięśni w wyniku pośmiertnego działania pompy wapniowej co wywołuje skurcz mięśnia poprzez uruchomienie układu białek kurczliwych oraz ATP-azy. W wyniku wyczerpania się rezerw energetycznych w obumarłej komórce przestaje działać pompa wapniowa i jony wapnia pozostają w komórce , co sprawia , że skurcz utrzymuje się przez pewien czas. Zwiotczenie mięśni i ustąpienie rigor mortis wiąże się z kolei ze zmianami autolitycznymi w komórkach mięśniowych.

• AUTOLIZA POŚMIERTNA ( autolisis ) jest skutkiem działania enzymów tkankowych. Mikroskopowa tkanka taka wygląda podobnie jak w przypadku zwyrodnienia miąższowego: cytoplazma staje się ziarnista , wskutek zbijania się mitochondriów w grudki , ponadto pojawiają się kropelki tłuszczu skutkiem rozpadu błon. Aby odróżnić autolizę od zmian martwicowych należy uwzględnić następujące aspekty: brak zmian zapalnych w przypadku autolizy , w przypadku martwicy obok komórek martwych spotyka się komórki normalne , w przypadku autolizy zaś stwierdza się duże obszary z obumarłymi komórkami. Czas jaki upłynął od śmierci można określić na podstawie zmian jakim uległy erytrocyty w naczyniach krwionośnych ( po dłuższym czasie ulegają one wyługowaniu ). Przy określaniu czasu jaki upłynął od śmieci można też sugerować się stopniem zaawansowania zmian w różnych tkankach ( bardzo szybko autolizie ulegają tkanki przewodu pokarmowego -- nawet już 1 godzinę po śmierci , także część rdzenna nadnerczy , pęcherzyk żółciowy i tkanka nerwowa , oporna na zmiany autolityczne jest tkanka łączna, po pewnym czasie od śmierci dochodzi do przepojenia tkanek barwnikami krwi i żółci , wypadają włosy , pojawiają się wzdęcia pośmiertne. Na przebieg zmian autolitycznych ma wpływ wiele czynników np. temperatura otoczenia , długość i jakość owłosienia.

• BLADOŚĆ POŚMIERTNA ( palor mortis ),

• OZIĘBIENIE ZWŁOK ( algor s. frigor mortis) w pierwszej dobie temperatura spada 1 stopień na godzinę w drugiej dobie 0,2 stopnie na godzinę. Niekiedy temperatura zwłok po śmierci wzrasta ( wąglik ).

• PRZEKRWIENIE OPADOWE ( hypostasis )

• GNICIE ( putrefactio ).

• WYSYCHANIE ZWŁOK ( mumificatio ).

• PRZESIĄKANIE BARWNIKAMI KRWI ( imbiditio haemoglobinemica) .

ZABURZENIA W KRĄŻENIU

Mianem zaburzeń w krążeniu określa się różnorodne zmiany w sercu, naczyniach krwionśnych i naczyniach chłonnych , ponadto zmiany we krwi i chłonce, a także skutki tych zmian w innych tkankach i narzadach. Do zaburze w krążeniu należy zaliczyć następujące sprawy:

-- zaburzenia ilości krwi w tkankach,

-- krwotok , czyli wychodzenie rkrwi poza naczynia w pełnym składzie,

-- przyżyciowe zakrzepy wewnątrz naczyń,

-- zatory i zawały,

-- obrzęki , czyli wychodzenie poza obręb naczyń płynnych elementów krwi.

ZABURZENIA ILOŚCI KRWI W TKANKACH

PRZEKRWIENIE ( hyperemia ) , czyli nadmiar ilości krwi w tkankach polega na przepełnieniu krwią naczyń krwionosnych i może ono przybierać rożną formę.

-- PRZEKRWIENIE TĘTNICZE , CZYNNE ( hyperemia arteriosa s. activa ) może być fizjologiczne jako następstwo zwiększenie pracy tkanki czy narządu , co dzieje się np. podczas wysiłku w mięśniach , podczas trawienia w jelicie. Przekrwienie tętnicze może być też patologiczne , które wynika z bezpośredniego działania czynnika na naczynia np. temperatura lub z pośredniego działania czynników powodujących drażnienie nerwów rozszerzających naczynia lub powodujących porażenie nerwów kurczących naczynia. Przekrwiony narząd jest powiększony , żywoczerwony, a na przekroju zalewa się krwią. Na sekcji zmiany te są trudno dostrzegalne , ponieważ są krótkotrwale. Długotrwałe przekrwienie powoduje zmiany przerostowe i rozrostowe w przekrwionych tkankach. Przekrwienie tętnicze może dotyczyć całego organizmu jako przekrwienie tętnicze ogólne , które cechuje się zwiększoną zawartością krwi w całym układzie tętniczym spowodowane nadmiernym wytwarzaniem krwi przez szpik np. w przebiegu czerwienicy ( na skutek chorób przebiegających z niedotlenieniem , niewydolnością serca , a także po ciężkim odwodnieniu ).Przekrwienie tętnicze miejscowe jest z reguły następstwem stanów zapalnych.

-- PRZEKRWIENIE ŻYLNE, BIERNE ( hyperemia venosa s. passiva ) jest zawsze stanem patologicznym i wynika z nadmiernego wypełnienia żył na skutek jej utrudnionego odpływu. Przekrwienie żylne ogólne jest wynikiem niewydolności serca prawego. Przekrwienie żylne miejscowe może być spowodowane przez różnorodne przyczyny , które utrudniają odpływ krwi z żył. Stan taki mogą wywołać przyczyny wewnętrzne : zakrzepy , pasożyty , kamienie żylne lub przyczyny zewnętrzne: nowotwory, rozdęte jelito , powiększone narządy, które powodują uciska na żyły z zewnątrz. Narząd przekrwiony żylnie jest powiększony, sinoczerwony i na przekroju zalewa się krwią. Takiemu przekrwieniu towarzyszy niedotlenienie tkanek prowadzące do zmian wstecznych, zwyrodnieniowych , zanikowych, a nawet rozrostu łącznotkankowego i stwardnienia narządu. Niedotlenienie spowodowane przekrwieniem żylnym może powodować uszkodzenie śródbłonka, zwiększenie przepuszczalności ścian naczyń , co jest przyczyną przechodzenie przez ścianę naczyń pełnej krwi lub płynu , który powoduje powstanie obrzęku.

Drastycznym przykładem zastoju żylnego jest ZASTÓJ KRWI ( venostasis ) , prawie zupełne zatrzymanie przepływu krwi . W płucach zastój żylny może powodować przechodzenie erytrocytów do światła pęcherzyków dając obraz komórek wad serca i do rozwoju tzw. serca płucnego ( cor pulmonale ) -- rozrostu prawej komory serca.

-- PRZEKRWIENIE MIESZANE (hyperemia mixta,hyperemia arteriovenosa) cechuje się zwiększonym dopływem krwi tętniczej ze zmniejszonym odpływem krwi żylnej i nadmiernym wypełnieniem naczyń włosowatych. Tkanka jest zaczerwieniona, obrzęknięta i zawiera wylewy krwawe. Stan taki można spotkać w przypadku przekrwienia opadowego w płucach oraz przy stawianiu baniek.

-- PRZEKRWIENIE OBOCZNE może być przekrwieniem obocznym tętniczym , które powstaje w sąsiedztwie ogniska martwiczego np. zawału. Przekrwienie oboczne żylne spotyka się w przypadku marskości wątroby , kiedy dochodzi do zmiany kierunku przepływu krwi , która zamiast do żyły wrotnej trafia do żył żołądkowych i przełykowych , gdzie powoduje powstanie żylaków.

NIEDOSTATECZNE UKRWIENIE TKANEK

-- NIEDOKRWISTOŚĆ ( anemia ) jest to stan uogólnionego niedokrwienia organizmu przebiegający z niedoborem hemoglobiny i zmniejszeniem ilości erytrocytów , który wynikać może z wielu różnorodnych przyczyn. Anemia doprowadza do zmian i zaburzeń w różnych narządach , a zmiany te zależne są od czasu trwania niedokrwienia i narządu w którym prawa się dzieje. Obraz patologiczny anemmi wiąże się z obrazem podobnym do niedotlenienia. Morfologicznie w przebiegu anemii obserwuje się bladość powłok skórnych, narządów , a przy skrwawieniu pusty układ sercowo-naczyniowy. Przyczyny anemii są następujące:

1. Wzmożona utrata krwi i krwinek:

1a. Niedokrwistość spowodowana utratą krwi - niedokrwistość pokrwotoczna (ishaemia posthaemorrhagica ). Za stan ten odpowiadać może silny jednorazowy krwotok lub lub długotrwałe powolne sączenie krwi i częste lekkie krwotoki. Przy niewielkich krwotokach strata krwi jest szybko wyrównywana , silne krwotoki powodją pojawienie się bladości powłok skórnych , błon śluzowych , czy narządów. Przy przewlekłej utracie krwi dochodzi do zmian zanikowych w tkankach, zwyrodnień , głównie stłuszczenia. Krwotoki prowadzą zawsze do strat żelaza.

1b. Niedokrwistość spowodowana destrukcją krwinek-- niedokrwistość hemolityczna ( anemia posthaemolitica ) może być spowodowana nadmierną hemolizą krwinek lub ich fagocytozą. Dziać się tak może pod wpływem wrodzonych defektów dotyczących enzymów lub błon komórkowych erytrocytów , bądź pod wpływem różnorodnych nabytych czynników takich jak pasożyty, wirusy , toksyny. Ponadto hemolizę erytrocytów powodować mogą defekty hemoglobiny , zaburzenia syntezy hemu ( porfirie ) , wrodzone defekty białek hemowych , zatrucia azotynami , tlenkiem węgla. W przypadku tych niedokrwistości nie dochodzi do utraty żelaza ustrojowego.

2. Upośledzenie produkcji erytrocytów , które ma miejsce w wyniku:

2a. Uszkodzenia szpiku kostnego , niedokrwistości aplastyczne (porażenie krwinkotwórczości). Do uszkodzeń szpiku prowadzić może wiele przyczyn np. toksyny (benzen, anilina, chloramfenikol ) , czynniki fizyczne ( promieniowanie) , biologiczne ( wirus panleukopenii , psożyty , nowotwory) . Poza cechami anemii w obrazie morfologicznym obserwuje się zmiany dotyczące szpiku.

2b. Upośledzenie wytwarzania krwinek. Dziać się tak może w przypadku niedoborów witamin ( witamina B 12, kwas pantotenowy ) i minerałów ( żelazo, miedź , kobalt ). W obrazie morfologicznym krwi obserwuje się anizocytozę, poikilocytozę, polichromazję.

-- NIEDOKRWIENIE ( ishaemia ) , czyli niedokrwistość miejscowa może pojawić się u starszych osobników w przypadku upośledzenia krążenia , co prowadzi do niedokrwienia obwodowch części ciała. Do niedokrwistości miejscowej może prowadzić też anemia ogólnoustrojowa. Miejscowe przyczyny niedokrwienia można podzielić na bezpośrednie jak np. ucisk na naczynie z zewnątrz ( nowotwory, węzły chłonne ) oraz zatkanie światła naczynia (zator , zakrzep, pasożyy ) , a do przyczyn pośrednich zaliczamy czynnościowe porażenie nerwów zwężających naczynia , stany emocjonalne , oziębienie tkanek, działanie nikotyny.

-- NIEDOKRWIENE OBOCZNE może być fizjologiczne np. niedokrwienie mózgu po najedzeniu ( chce się spać po posiłku ) gdy krew przemieszcza się do naczyń przewodu pokarmowego. Patologiczne niedokrwienie oboczne spotyka się w sytuacji gdy upuści się płyn z jamy otrzewnej i dochodzi wtedy do przemieszczenia krwi do naczyń trzewnych , które były uprzednio uciśnięte.

Tkanki niedokrwione cechują się tym , że przyżyciowo są bledsze i zimniejsze niż normalnie. Po dłuższym okresie trwania niedokrwienia tkanki ulegać mogą różnorodnym zmianom wstecznym ( zanik, zwyrodnienie, martwica ) w zależności od czasu trwania niedokrwienia , tkanki w którym to niedokrwienie nastąpiło i możliwości wytworzenia krążenia obocznego.

KRWOTOK

KRWOTOK , WYNACZYNIENIE ( haemorrhagiae, haemotorrhae ) jest to stan , w którym dochodzi do wydostawania się pełnej krwi poza obręb naczynia lub serca po przerwaniu jego ciągłości. W zależności od miejsca , w którym dojdzie do wynaczynienia krwotoki dzieli sie na : KRWOTOKI SERCOWE występujące przy przerwaniu ciągłości ściany serca niezależnie od przyczyny i dochodzi do gromadzenia się krwi w worku osierdziowym (haemopericardium). Mamy wtedy do czynienia z tamponadą serca , która może spowodować zatrzymanie akcji serca poprzez ucisk wynaczynionej krwi na pnie naczyniowe. Do krwotoków sercowych dochodzi może u koni wyścigowych podczas pęknięcia aorty. KRWOTOKI TĘTNICZE charakteryzują się regularnym pulsacyjnym wypływem jasnoczerwonej krwi. Krwotoki te są groźne ze względu na szybki ubytek dużej ilości krwi , co prowadzić może do zgonów. KRWOTOKI ŻYLNE charakteryzują się jednostajnym wypływem ciemnoczerwonej krwi żylnej. KRWOTOKI MIĄŻSZOWE z naczyń włosowatych cechują się powolnym sączeniem krwi.

W zależności od tego gdzie wydostaje się krew z uszkodzonego naczynia krwotoki dzieli się na:

-- Krwotoki zewnętrzne wystepują w dwóch formach jako krwotoki zewnętrzne bezpośrednie , czyli takie , w których krew wydostaje się bezpośrednio poza organizm oraz krwotoki zewnętrzne pośrednie , kiedy krew wynaczynia sie do światła macicy, pęcherza moczowego , czy przewodu pokarmowego.

-- Krwotoki wewnętrzne to takie, w których wynaczyniona krew gromadzi się śródtkankowo lub w jamach ciała jako haemopericardium, haemoperitoneum, haemothoraks. Krwotoki wewnętrzne śródtkankowe mogą przybierać różną formę : OGNISKO KRWOTOCZNE ( focus haemorrhagicus ) jest to wynaczynienie śródtkankowe , które niszczy okoliczne tkanki. KRWIAK ( haematoma ) jest to śródtkankowy lub podoponowy wylew krwi , który nie niszczy tkanek. WYBROCZYNY są to małe śrenicy 1-2 mm wynaczynienia podskórne PETECHIAE (petocie, przystudziennice ) lub nieco większe podśluzówkowe--ECCHYMOSES. PODBIĘGNIĘCIA KRWAWE (suffusiones, sugillationes) W celu odróżnienia wylewu od przekrwienia należy zmianę ucisnąć , jeżeli zmiana zanika to jest to przekrwienie, jeżeli po ucisku nie zanika to jest to wylew krwawy.

PRZYCZYNY KRWOTOKÓW . Krwotoki urazowe (h. traumatica , per diaeresis ) powstają w wyniku urazów, krwotoki samorodne (h. per rexin ) mogą wynikać bądź z pęknięcia naczyń jeżeli ich ściana jest uszkodzona i dojdzie do nagłego wzrostu ciśnienia w naczyniu np. w tętniaku, moga też wynikać z nadżarcia naczyń ( per diabrosin s. per erosinem ) w obrębie których toczy się proces powodujący uszkodzenie tego naczynia (nowotwór, owrzodzenie , gruźlica ) , mogą także wynikać z utraty szczelności tych naczyń ( h. per diapadesis ).

SKUTKI KRWOTOKÓW . W zależności od rozległości uszkodzenie , szybkości wypływu krwi i jej ilości krwotoki wywołują różnorodne skutki. Utrata 30 % krwi w krótkim czasie prowadzi do wstrząsu , na skutek ostrego niedokrwienia serca. Miejscowe niewielkie wylewy do mózgu , rdzenia kręgowego mogą prowadzić do nagłej smierci. Drobne wylewy w narządach nie najważniejszych dla życia mijają beż śladu -- zostają zresorbowane. Większe wylewy mogą wywołać stan zapalny z tworzeniem ziarniny organizującej wylew , co prowadzi do powstania blizny, która nie zawsze pozostaje bez znaczenia dla narządu.

KRWINKOTOK jest pewną formą wynaczynienia, która polega na wydostawaniu się samych krwinek poza obręb naczynia, gdy dojdzie do zmniejszonej szczelności ściany naczyń np. po zatruciu benzenem, fosforoorganikami, przy niedoborach, czy przy zakażeniach bakteryjnych. Jest to jednak sprawa kontrowersyjna ponieważ taka sytuacja , że z naczynia wychodzą same krwinki bez przechodzenia osocza wydaje się niemożliwa. Pojęcie to jest wygodne do stosowaniaa gdy w preparacie mikroskopowym obserwuje się obecność pewnej liczby erytrocytów znajdujących się poza obrębem naczynia nieuszkodzonego naczynia.

LIMFOTOK ( lymphorrhagia ) jest to sytuacja , w której dochodzi do wydostawania się chłonki z naczyń chłonnych do jam ciała i przybierać może ona formę chylothorax, ascites chylosis, chylopericardium. Limfotok obserwowany jest dość często i jeżeli jest on spprawą przewlekłą może prowadzić do wyniszczenia organizmu.

ZABURZENIA KRZEPLIWOŚCI KRWI.

SKAZY KRWOTOCZNE

Skazy krwotoczne są to zaburzenia polegające na zmniejszonej krzepliwości krwi , które są przyczyną przewlekłych krwawień z błon śluzowych oraz licznych wybroczyn na błonach śluzowych i skórze. Skazy te są wynikiem różnorodnych zaburzeń i ze względu na przyczynę można je podzielić na skazy krwotoczne wrodzone i skazy krwotoczne nabyte.

-- SKAZY KRWOTOCZNE WRODZONE.

--SKAZY KRWOTOCZNE NABYTE.

ZAKRZEPICA ( trombosis ) jest stanem, który charakteryzuje się powstawaniem zakrzepów wewnątrz naczyń krwionośnych w wyniku zwiększonej krzepliwości krwi. ZAKRZEP (thrombus) jest wynikiem przyżyciowego krzepnięcia krwi wewnątrz naczyń krwionośnych. W powstawanie zakrzepu zaangażowane są procesy agregacji trombocytów i polimeryzacja fibrynogenu. Każde uszkodzenie śródbłonka powoduje uruchomienie procesu hemostazy , ale o powstaniu zakrzepów decydują wrodzone i nabyte zmiany w składzie krwi , które powodują zwiększoną jej krzepliwość oraz zaburzenia przepływu krwi. O powstaniu zakrzepów decydują:

-- Uszkodzenie śródbłonka naczyń powoduje uszkodzenie glikokaliksu pokrywającego powierzchnię oraz odsłonięcie włókien kolagenowych co inicjuje proces hemostazy.

-- Zwiększona krzepliwość krwi jest wynikiem wrodzonych lub nabytych zmian dotyczących składu krwi.

-- Zaburzenia przepływu krwi obejmuje zarówno zwolnienie jej przepływu i powstawanie zawirowań. Zwolnienie przepływu krwi powoduje przemieszczenie się krwinek na obwód strumienia krwi. Dochodzi do niedotlenienia komórek śródbłonka , co jest z kolei przyczyną jego uszkodzenia i prowokuje agregację płytek. Do takiego zwolnienia dochodzi w przypadku zwężęnia ujść serca oraz wżyłach w przypadku niewydolności serca. Zawirowania strumienia krwi mają miejsce w jamach serca , w rozwidleniach naczyń, w żylakach czy tętniakach.

U zwierząt zakrzepy powstają częściej w tętnicach niż w żyłach , często można je spotkać w tętnicach krezkowych u koni jako następstwo obecności pasożytów z gatunku Strongylus vulgaris oraz u bydła w żyłach czczych , wymieniowych i w żyle wrotnej.

SKRZEP ( cagulum , cruor sanguinis ) jest z kolei wynikiem hemostazy przyżyciowej wewnątrz jam serca ( jako tzw. skrzepy agonalne , kiedy to w czasie agonni dochodzi do uszkodzenia wsierdzia , zniszczenia ochronnej warstwy glikokaliksu i zainicjowany zostaje proces krzepnięcia ) lub pośmiertnej w jamach serca i w naczyniach, a także wynika z krzepnięcia krwi poza organizmem. Skrzep cechuje sie tym , że nie przylega ściśle do ściany naczynia , daje się łatwo wyjąć z naczynia lub jamy serca, jest miękki o galaretowatej konsystencji i stanowi z reguły odlew naczynia , bądź jamy w której powstał. Morfologicznie skrzepy dzielis się na: SKRZEP CZERWONY ( cruor ruber ) , który powstaje w czasie szybkiego krzepnięcia krwi w jej pełnym składzie i zawiera w dużej większości erytrocyty. SKRZEP BIAŁY ( cruor albus ) zawiera głównie leukocyty i powstaje w przypadku powolnej koagulacji krwi. SKRZEP ŻÓŁTY ( cruor fkavus ) zbudowany jest praktycznie z samej siatki włóknika , pozbawiony jest elementów morfotycznych krwi. SKRZEP MIESZANY.

W zależności od budowy i składu zakrzepów dzieli się je na : ZAKRZEP WARSTWOWY (thrombus lamellaris ) , który powstaje częściej w tętnicach i składa się z dużej ilości płytek krwi, ale zawiera także erytrocyty i leukocyty. ZAKRZEP CZERWONY ( thrombus ruber) powstaje częściej w średniego kalibru tętnicach, gdzie przepływ krwi jest szybki np. w tętnicy podkolanowej, tętnicach jajnika i składa się głównie z trombocytów i erytrocytów z minimalną zawartością leukocytów.. ZAKRZEP BIAŁY ( thrombus albus) zawiera płytki krwi, leukocyty i włóknik, i powstaje w dużych żyłach gdzie przepływ krwi jest wolny. ZAKRZEP SZKLISTY ( thrombus hyalineus).

Ze względu na morfologię zakrzepy dzieli się na : ZAKRZEP PRZYŚCIENNY (thrombus parietalis ) jedną stroną przylega on do ściany naczynia nie powodując całkowitego zatkania światła, powstaje najczęściej w naczyniach żylnych, tętniczych i sercu. ZAKRZEP ZATYKAJĄCY ( thrombus obturatorius ) zatyka całe światło naczynia i powstaje w małych tętnicach i żyłach. ZAKRZEP KULISTY ( thrombus globosus ) spotykany jest w jamach serca. ZAKRZEP PRZEDŁUŻONY ( thrombus prolongatus ) jest umocowany do śródbłonka główką , do której w miarę upływu czasu dobudowywany jest luźno leżący fragment w postaci jakby ogona, zakrzepy te powstają w dużych naczyniach żylnych.

LOSY ZAKRZEPU. Zakrzepy ulec mogą rozmiękaniu i rozpłynnieniu ( emolitio, ramolitio ) poprzez specyficzne i niespecyficzne mechanizmy prowadząc do przywrócenia pełnej drożności naczynia. Niekiedy na skutek zakażenia zakrzepu to rozmiękanie może przebiegać jako zapalne rozmiękanie zakrzepu. Organizacja zakrzepu ( organisatio thrombi ) ma miejsce wtedy gdy do wnętrza zakrzepu zaczynają migrować komórki odpowiedzialne za ziarninowanie , wrastają weń naczynia krwionosne i poprzez powstanie ziarniny dochodzi do wytworzenia blizny w miejscu zakrzepu, co niestety nie przywraca drożności naczynia. Częściowa drożność naczynia może zostać przywrócona w wyniku rekanalizacji zakrzepu. Zakrzep ponadto może ulec zwapnieniu ( calcificatio thrombi ) i dochodzi do powstania kamieni żylnych lub tętniczych. Jeżeli zakrzep był zakażony dochodzić może do zapalenia zatorowego w narządzie. Zakrzep przyścienny może ulec pokryciu śródbłonkiem i zostaje w ten sposób włączony w ścianę naczynia.

ROZSIANE KRZEPNIĘCIE WEWNĄTRZNACZYNIOWE -- DIC , jest to patologiczna aktywacja systemu krzepnięcia przy której następuje tworzenie się w obrębie włośniczek i tętniczek licznych, drobnych zakrzepów włóknikowatych. Do owych zmian może dochodzić w różnych miejscach , najczęściej w mózgu, w nerkach i płucach. Dochodzi wtedy do polimeryzacji fibrynogenu i jego wytrącania się w wyniku zaburzeń procesu fibrynolizy. Pojawia się spadek ilości czynników krzepnięcia ( KOAGULOPATIA ZE ZUŻYCIA ). DIC można się spodziewać w przypadku trzeciej fazy wstrząsu , podczas operacji, w końcowej fazie ciąży, przy toksemii, zakażeniach wirusowych, zapaleniu otrzewnej, w chorobach nowotworowych , pasożytniczych i przy zaburzeniach metabolizmu.

ZATORY I ICH NASTĘPSTWA ZAWAŁY.

Mianem ZATORU ( embolia ) określa się stan, w którym dochodzi do zatkania światła naczynia przez jakieś ciało tzw. czop zatorowy ( embolus ) niesione z prądem krwi , zator powstaje wtedy gdy średnica tego ciała przewyższa średnicę naczynia. Czopem zatorowym mogą być różne rzeczy np. czopy wewnątrzustrojowe , którymi mogą być fragmenty zakrzepy, komórki nowotworowe, komórki własnych tkanek ( komórka tłuszczowa , czy komórka szpiku , które dostają sie do krwi po złamainu kości ) , substancje mineralne i barwinikowe. Czopy pochodzenia zewnętrznego to różne drobnoustroje i pasożyty , bakterie , krople tłuszczu , a także banieczki gazu , wprowadzone do naczyń w wyniku złej techniki injekcji lub powstałe na skutek choroby kesonowej , czopem zatorowym mogą być też fragmenty skóry i włosów, które dostały sie do naczyń w wyniku injekcji dożylne. Zatory można podzielić na ZATORY TYPOWE (embolia typica s. simplex) , które powstały w wyniku wędrówki materiału zatorowego zgodnie z kierunkiem przepływu krwi oraz ZATORY NIETYPOWE ( embolia atypica ), które powstają w szczególnych sytuacjach. Do zatorów nietypowych należą: zatory wsteczne (embolia retrograda) są możliwe w sytuacji gdy dojdzie do zwolnienia przepływu krwi lub zator się cofa podczas kaszlu czy kichania , zatory te powstają w układzie żylnym . Zator skrzyżowany ( cruor cruciata s. cruor paradoksum ) powstaje jedynie w sytuacji gdy istnieje nieprawidłowe połączenie układu żylnego i tętniczego ( przetrwały przewód Botala , przetrwały otwór owalny ). Zator okraczny , jeździec to taki , który powstaje kiedy zator zatrzyma się na rozgałęzieniu naczyń.

Skutki zatorów zależą od rozmiarów czopu zatorowego , tkanki, w której powstał i od warunkó krążenia . Jeżeli zatkaniu ulegnie naczynie anatomicznie końcowe to skutkiem tego jest zawał , przy zatkaniu naczynia żylnego natomiast powstaje zastój żylny , obrzęki oraz zmiany wsteczne w narządach.

ZAWAŁ ( infractus ) jest to martwica tkanki na pewnym obszarze żywej tkanki, które są wynikiem ostrego niedokrwienia spowodowanego zatkaniem światła tętnicy. Zawał powstaje w sytuacji gdy zatkaniu ulegnie naczynie anatomicznie końcowe lub czynnościowo końcowe (ukrwienie oboczne nie pokrywa w pełni do wyrównania tego krążenia ). Zawały spotyka się najczęściej w mózgu, sercu, nerkach, śledzionie i płucach nie spotyka się ich natomiast w prąciu i języku. Kształt zawału zależny jest od tego jaki obszar jest zaopatrywany przez zatkane naczynie i może on byc kulisty, stożkowaty , trapezowaty. Morfologicznie zawały dzieli się na: ZAWAŁ BLADY , BEZKRWISTY ( infractus albnus s. anemicus ) przybiera on najczęściej formę martwicy skrzepowej lub rozpływnej w przypadku mózgu i jest wynikiem zatkania tętnicy anatomicznie końcowej. W początkowym okresie ognisko zawału jest przekrwione i powiększone , lecz stan ten jest krótkotrwały i z czasem miejsce objęte procesem blednie w wyniku wyciskania krwi do układu żylnego. Ognisko zawału jest otoczone obwódką przekrwienia , a po pewnym czasie pasem leukocytów. Zawały blade powstają w narządach o zbitym utkaniu gdzie szybko powtaje wał demarkacyjny. Mikroskopowo zmiany zawałowe widoczne są po upływie około 8 godzin. ZAWAŁ CZERWONY , KRWISTY ( infractus ruber s. haemorrhagicus ) powstaje w narządach o luźnym utkaniu ( jelito , płuca ) o podwójnym dopływie krwi , ale skąpym jej odpływie gdy dołączy się zastój krwi. Zamknięcie obszaru zawału powoduję powstanie podciśnienia i zassanie krwi z układu żylnego , dodatkowo niedokrwienie śródbłonka powoduje jego uszkodzenie i umożliwia to przechodzenie krwi poza obręb naczynia , co okeśla się mianem ,,nadzianki'' ( infractus to po łacinie właśnie nadzianka) . W obrębie ogniska martwicowego dochodzi do martwicy, a miejsce takie uzyskuje intensywnie czerwoną barwę , miękką konsystencję i jest dobrze odgraniczone.

Zejście zawału może odbywać się różnymi drogami. Zawał może ulec organizacji i dochodzi do wytworzenia się łącznotkankowej blizny. Zawał może ulec rozmiękaniu i o ile jest niewielki może ulec wchłonięciu , jeżeli zaś ma duże rozmiary to może ulec sekwestracji , bądź zwapnieniu . Skutki ogólnoustrojowe zawału zależą od jego rozległosci i tego , w którym miejscu on powstał.

OBRZĘK

Mianem OBRZĘKU ( oedema ) określa się gromadzenie się płynu w przestrzeni międzykomórkowej lub w jamach ciała. Przechodzenie płynu zależne jest od gry ciśnień hydrostatycznych i onkotycznych pomiędzy wnętrzem naczyń krwionośnych, a przestrzenią międzykomórkową. W patologii możemy spotkać się z dwoma rodzajami obrzęków OBRZĘK NIEZAPALNY , czyli PRZESIĘK ( transsudatum ) i OBRZĘK ZAPALNY , czyli WYSIĘK (exsudatum ). Przyczyny powstawania obrzęków są różnorodne , należą do nich :

-- wzrost ciśnienia hydrostatycznego w naczyniach żylnych w związku z czym płyn z przestrzeni międzykomórkowej nie może przeniknąć do owych i zalega poza naczyniami. Do tego rodzaju obrzęków dochodzi w przypadku chorób serca kiedy to dochodzi do zastoju kwi na obwodzie, bądź w płucach i mamy do czynienia z obrzękiem zastoinowym. Może też tak się dziać na skutek przeszkód miejscowych w krążeniu żylnym np. podczas skrętu jelit dochodzi do zastoju krwi w zlewisku tętnicy krezkowej i ma miejsce przesiękanie do jamy otrzewnej ( ascites).

-- spadek ciśnienia koloidoosmotycznego ( onkotycznego ) osocza krwi w sytacji zmniejszenia ilości białek ( głównie albumi ) w osoczu na różnym tle ( głodzenie, wyniszczenie, choroba nowotworowa , choroby wątroby przebiegające ze spadkiem produkcji albumin , nerczyce, utrata białek przez przewód pokarmowy ).

-- uszkodzenia ścian naczyń w wyniku stanów zapalnych , reakcji alergicznych , zatruć i zaburzeń hormonalnych . Obrzęki tego tła nazywane są obrzękami dystroficznymi.

-- utrunienie odpływu chłonki , które sprawia, że naczynia chłonne nie zbierają i nie odprowadzają wytworzonej w tkankach chłonki. Stan taki może być spowodowany zmianami w węzłach chłonnych ( zapalenie, bliznowacenie, nowotwory ) i w przewlekłej formie może prowadzić do słoniowacizny ( elephantosis ).

Tkanka obrzęknięta jest ciastowata , bledsza niż normalnie , a narząd jest powiększony. W preparacie histologicznym te zmiany są mało widoczne z powodu słabej barwliwości płynu. Następstwa obrzęku zależą od miejsca w którym obrzęk powstał . W tkankach obrzękłych dochodzi do kwasicy i spadku odżywiania .

Obrzęk tkanki podskórnej ( anasarga)

Płyn w jamie opłucnowej ( hydrotorax )

Płyn w worku osierdziowym ( hydropericardium )

Hydroperitoneum , ascites

Lymphooedema - obrzęk chłonny.

WSTRZĄS ( schock ) ostra niewydolność krążenia jako rezultat dysproporcji między objętością krwi i pojemnością koryta naczyniowego . Śmierć może wystąpić w każdej fazie wstrząsu . Rodzaje wstrząsu :

- kardiogenny - to spadek wydolności serca (pojemności wyrzutowej , zawał , pęknięcie) ,

- hipowolemiczny - utrata krwi lub płynów ,

- wstrząs na skutek nagromadzenia krwi w naczyniach obwodowych (gwałtowne ich rozszerzenie) ,

- neurogenny - bodziec działa na ośrodki naczynioruchowe , uszkodzenie mechaniczne , działanie leków na OUN ,

- toxyczny - toxyny pochodzą z rozpadłych tkanek , toxyny drobnoustrojów ,

- endotoxyny ( E. coli , Proteus , Pseudomonas ) ,

- septyczny - bakterie Gram + ,

- anafilaktyczny - uszkodzenie błon komórkowych przez kompleksy Ag-Ab .

Przyczyny wstrząsu : pokrwotoczny , rozległe oparzenia , alergeny , urazy , toxyny, kardiogenne, neurogenne .

Istotą zaburzeń występujących w czasie wstrząsu jest zakłócenie ukrwienia tkanek spowodowane bądź zmniejszeniem objętości krwi krążącej lub zmniejszeniem wyrzutu krwi z serca lub redystrybucją krwi w krążeniu. Konsekwencją zaburzeń w ukrwieniu prowadzącą do wstrząsu jest niedotlenienie, zmniejszenie dopływu substancji odżywczych i nagromadzenie produktów przemiany materii. Hipoksja komórek wywołuje zmianę ich metabolizmu w kierunku przemian beztlenowych co doprowadza do wzrostu produkcji mleczanu, co z kolei pociąga za sobą powstanie kwasicy metabolicznej. Zmiany hemodynamiczne i metaboliczne we wstrząsie mogą powodować rozwinięcie się odwracalnych zmian w komórce, bądź gdy trwają dłużej pojawiają się zmiany nieodwracalne prowadzące do śmierci komórki, a często i chorego. Można wyróżnić ze względu na mechanizm trzy podstawowe postacie wstrząsu.

Wstrząs kardiogenny wynika z zaburzeń czynności serca jako pompy tłoczącej krew. Może on być wywołany zawałem mięśnia sercowego, porażeniem serca, nasiloną arytmią, może też wynikać z tamponady serca, ponadto może być wywołany zatorami tętnicy płucnej.

Wstrząs septyczny wywołany jest posocznicą, a więc zakażeniem bakteryjnym, obecnością bakterii i ich produktów w krążeniu. Do wstrząsu septycznego prowadzą przede wszystkim zakażenia bakteriami gram ujemnymi, a przede wszystkim wywołuje go endotoksyna bakterii gram ujemnych, która działa uszkadzająco zarówno na naczynia krwionośne, ale przede wszystkim indukująca powstanie i uwalnianie cytokin takich jak Il-1, czy TNF alfa. Obraz wstrząsu septycznego w przebiegu zakażeń różni się od innych postaci wstrząsu i wynika przede wszystkim z działania całej gamy cytokin.

Wstrząs neurogenny wynika z utraty kontroli nad stanem napięcia naczyń krwionośnych. Może on być pourazowy, rdzeniowo-kręgowy, może też wynikać ze źle przeprowadzonej narkozy. Dochodzi do zatrzymania krwi na obwodzie i wyłączenia z krążenia ogólnego. Wstrząs ten jest przejawem uogólnionej postaci nadwrażliwości typu 1. Jego główną rolą jest uwolnienie dużej ilości histaminy z komórek tucznych.

Wstrząs hypowolemiczny jest wynikiem zmniejszenia się objętości krwi krążącej. To zmniejszenie objętości krwi krążącej może być spowodowane krwotokiem gdy tracone są elementy morfotyczne jak i osocze. Ten rodzaj wstrząsu może też być spowodowany utratą samego osocza np. w rozległych oparzeniach, na skutek zapaleń błon surowiczych, czy też może być spowodowany utratą samej wody w wyniku biegunek i wymiotów. W tym przypadku zaburzenia są spowodowane tym, że zmniejszona objętość krwi nie jest w stanie wypełnić w odpowiednim stopniu wszystkich naczyń krwionośnych. Utrata nawet 30 % krwi krążącej nie musi prowadzić do wystąpienia poważnych zaburzeń. Oprócz ilości utraconej krwi ważna jest też szybkość jej utraty. Przerwanie dużych naczyń prowadzi do szybkiego krwotoku, który łatwo prowadzi do pojawienia się klinicznych objawów wstrząsu. Najistotniejszą , typową cechą we wstrząsie jest spadek ciśnienia tętniczego krwi. Zmniejsza się bowiem objętość wyrzutowa serca, co pociąga za sobą osłabienie tonów serca i zmniejszenie napięcia tętnic (typowe objawy kliniczne wstrząsu). Nasilenie tonów serca zależy od odchylenia zastawek serca, co jest proporcjonalne do ilości krwi, podobnie zależy napięcie tętna.

W przebiegu wstrząsu da się wyróżnić trzy fazy:

• faza skompensowanych, wyrównywalnych zaburzeń, w której mechanizmy adaptacyjne są w stanie wyrównać utratę krwi i zapewnić zbliżoną do prawidłowej perfuzję naczyń, podstawową dla życia. Jeżeli mechanizmy adaptacyjne nie są w stanie skompensować zaburzeń to wstrząs przechodzi w fazę drugą. W fazie pierwszej organizm przede wszystkim dąży do zmniejszenia pojemności łożyska naczyniowego oraz zmierza do redystrybucji krwi, do lepszego ukrwienia narządów, głównie serca i mózgu, kosztem niedotlenienia tkanek, czy narządów mniej ważnych dla życia. Dzieje się to za sprawą katechlamin. Aminy katecholowe wyrzucone w tej fazie wstrząsu doprowadzają do skurczu naczyń krwionośnych skóry i tkanki podskórnej, a także skurczu naczyń doprowadzających krew do jelit i nerek. Zwiększa się zaś napływ krwi do serca i mózgu. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest charakterystyczna dla pacjenta bladość skóry i błon śluzowych oraz oziębienie tkanek. Dla wstrząsu charakterystyczne też jest przyspieszenie częstości skurczów serca wynikające z działania amin katecholowych, zwiększa się pojemność wyrzutowa serca i przyspieszeniu ulega częstość oddechów. W konsekwencji tego stanu dojść może do zwiększenia ciśnienia krwi. Poza tymi mechanizmami w stanie wstrząsu organizm stara się ograniczać straty wody. Z jednej strony skurcz naczyń doprowadzających krew do nerek zmniejsza filtrację kłębkową, z drugiej zaś strony obniżenie ciśnienia w tętnicach doprowadzających krew do kłębków powoduje uruchomienie układu renina-angiotensyn-aldosteron, zwiększając w stanie wstrząsu wchłanianie zwrotne sodu i wody, co z kolei wywołuje oligurię lub anurię. Wolumoreceptory reagują na zmniejszenie objętości krwi krążącej doprowadzają ponadto na drodze odruchowej do wyrzutu z części nerwowej przysadki hormonu antydiuretycznego (ADH), który dodatkowo zwiększa wchłanianie zwrotne wody w nerkach. Te zdolności wyrównawcze działają do pewnych granic. Jeżeli mimo ich utrzymania ciśnienie tętnicze dalej spada pojawiają się zaburzenia będące konsekwencją niedotlenienia tkanek i narządów. W niedoborze tlenu zmienia się tor przemian metabolicznych w kierunku przemian beztlenowych z powstawaniem dużej ilości mleczanów, a wstrząs przechodzi w drugą fazę.

• Faza postępujących zaburzeń, gdzie rozwija się kwasica metaboliczna. Niedotlenienie komórek zaburza ich stan i czynność błon komórkowych, zakłócona zostaje czynność pompy sodowo - potasowej prowadząca do obrzęku komórki. Jeśli niedotlenienie się pogłębia może dojść do uszkodzenia błon komórkowych jak i błon organelli komórkowych prowadząc do wystąpienia nieodwracalnych uszkodzeń komórki. Poważne konsekwencje dla przebiegu wstrząsu wynikają z utrzymywania się dłuższego niedotlenienia jelit i nerek. Niedotlenienie jelit może być przyczyną uszkodzenia nabłonka śluzówek powlekających jelita co umożliwia przedostawanie się do krążenia toksyn bakterii, a w tym także endotoksyn, co doprowadza do toksemii. Endotoksyna doprowadza do rozszerzenia naczyń, w wyniku czego dochodzi do rozszerzenia łożyska naczyniowego pogłębiającego hypowolemię. Zwolnienie przepływu krwi w jelitach i zlewisku żyły wrotnej doprowadza do zatrzymania tam erytrocytów, a co za tym idzie do wyłączenia ich z krążenia ogólnego i pogłębienia się niedotlenienia. Niedotlenienie trzustki prowadzi do powstania w niej czynnika określanego jako czynnik zmniejszający kurczliwość mięśnia sercowego ( Miocardia Depresant Factor), który to czynnik zmniejsza dodatkowo kurczliwość mięśnia sercowego pogłębiając tym samym wstrząs.

• Faza nieodwracalnych zmian. Toksyny bakteryjne jelit prowadzą do uszkodzenia śródbłonka naczyń co prowadzi do uwolnienia tromboplastyn tkankowych, co może być przyczyną pojawienia się w tej fazie wstrząsu zespołu rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego DIC (desseminated intravascular coagulation). Tak więc skutkiem teo procesu może być powstanie drobnych skrzepów w naczyniach krwionośnych, które mogą powodować zatkanie światła naczyń i innych zaburzeń. Bardzo poważne zaburzenia w tej fazie wstrząsu mogą pojawić się w nerkach. Niedokrwienie nerek doprowadza do obumierania nabłonka kanalików nerkowych, stąd więc nierzadko u osób, które przeżyły ciężki wstrząs może przez pewien czas może utrzymywać się brak zdolności do resorncji zwrotnej w kanalikach nerkowych objawiające się poliurią.

Są narządy, w których wstrząs powoduje powstanie charakterystycznych zmian , są to tzw. narządy wstrząsowe. W sercu obserwuje się dwa rodzaje zmian : wylew krwawe pod wsierdziem i nasierdziem oraz martwicę mięśnia sercowego , która cechuje się fragmentacją włókien, zatarciem prążkowania i struktury. Po 9 godzinach zmiany w sercu w przebiegu wstrząsu staja się nieodwracalne. W mózgu obserwuje się wylewy krwawe, obrzęki okołonaczyniowe, zmiany zwyrodnieniowe neuronów kończące się ich śmiercią. Obserwuje się martwicę błony środkowej aorty. W płucach stwierdza się bardzo silny zastój krwi z przesiękaniem płynu przez przegrody międzypęcherzykowe ( obrzęk przegród ) , ponadto obserwuje się martwicę komórek w pęcherzykach płucnych. W nerkach stwierdza się niedokrwienie , niedotlenienie, zmiany zwyrodnieniowe i martwicowe w obrębie cewek nerkowych , a nawet stan ostrej martwicy cewek nerkowych. Zmiany obserwuje się w jednej lub obu nerkach. Zmiany obserwuje się u psów i kotów , a klinicznie manifestują się one spadkiem filtracji i wypadnięciem funkcji nerek W wątrobie obserwuje się zastój krwi w kapilarach, wzrost ciśnienia w żyle wrotnej i całym jej zlewisku. Zmiany te obserwuje się u psów , kotów i szczura. Ponadto stwierdza się zmiany zwyrodnieniowe i martwicowe w hepatocytach, obrzęk owych i dysocjacja , obrzęk komórek Browicz-Kupfera, między hepatocytami , a zatokami stwierdza się obecność płynu . W układzie pokarmowym , zwłaszcza w jelicie obserwuje się silny zastój krwi , obrzęk, wybroczyny , krwawienia do światła jelita i martwica błony śluzowej. W nadnerczach można stwierdzić martwicę w obrębie miąższu , transformację komórek w części rdzennej i korowej ( komórki zbite o innych charakterze jako cech adaptacyjna, komórki warstwy rdzennej ulegają degradacji). Narządy wstrząsowe:

-- u psa wątroba, jelito, serce,

-- u kota serce i jelito,

-- u świni naczynia trzewne , płuca, CUN,

-- cielę , owca :płuca,

-- królik: płuca , nerki,

-- szczur: płuca ,jelita , watroba

-- mysz : jelito, wątroba, nerka, śledziona, nadnercza,

-- świnka morska : serce, jelito, płuca, wątroba, duże naczynia, nadnercza

ZMIANY POSTĘPOWE

ODWRÓT, ODNOWA (regeneratio) jest to cecha organizmów żywych polegająca na zdolności odtworzenia komórek i tkanek, zupełny powrót uszkodzonych tkanek do stanu fizjologicznego pod względem fizjologicznym jak i morfologicznym. Fizjologiczny odwrót ma miejsce w tkance nabłonkowej. W zależności od możliwości odrostu tkanki dzieli się na :

• tkanki nietrwałe (labilne) , które cechują się dużą zdolnością do regeneracji , posiadające komórki międzymitotyczne , do tkanek tych należą tk. nabłonkowa, tk. łączna włóknista, tk. łączna luźna, tk. krwiotwórcza i śródbłonek. Komórki tych tkanek ulegają ciągłym podziałom gdyż np. nabłonki ulegają złuszczeniu i są zastępowane przez nowe.

• Tkanki trwałe (stabilne) , które mają ograniczoną zdolność do odwrotu, w skład tych tkanek wchodzą komórki pomitotyczne odwracalne, do tkanek tych należą, chrząstka, kości, ścięgna, komórki mięśni gładkich, mięśni szkieletowych, komórki narządów miąższowych . Komórki tych tkanek nie dzielą się w normalmalnych warunkach. W przypadku zajścia szczególnych sytuacji np.. uszkodzenie dochodzi do ich podziału. Komórki te zachowują zdolność podziałów w przypadku gdy w czasie uszkodzenia nie dojdzie do zniszczenia zrębu łącznotkankowego i zachowane zostaną błony podstawne. Jeżeli dojdzie do uszkodzenia wątroby na skutek zapalenia wirusowego nie uszkadzającego tkanki łącznej, ale uszkadzającego hepatocyty dochodzi do całkowitej regeneracji. Jeżeli jednak uszkodzeniu ulegnie zarówno zrąb jak i hepatocyty to regeneracja nie jest możliwa i dochodzi do powstania blizny. Do regeneracji mięśni prążkowanych dochodzi w sytuacji gdy zachodzi pączkowanie starych włókien mięśniowych gdy dochodzi do fuzji mioblastów, bądź gdy ma miejsce transformacja komórek satelitarnych przylegających do otoczki śródmięsnej wielojądrzastych komórek mięśni szkieletowych.

• Tkanki niezmienne (ustabilizowane) , które cechują się brakiem możliwości odwrotu, w ich skład wchodzą komórki pomitotyczne nieodwracalne, do tkanek tych należy tkanka nerwowa. Komórki tych tkanek w życiu pozapłodowym nie dzielą się. Neurony ośrodkowego układu nerwowego, które uległy uszkodzeniu są stracone i zastąpione tkanką glejową. W sytuacjach gdy dojdzie do zniszczenia neuronu obwodowego dochodzi do degeneracji aksonu. Natomiast gdy komórka nie ulegnie naruszeniu, a jedynie akson jest uszkodzony to może dojść do odtworzenia aksonu od strony komórki, bądź od strony pozostałej części aksonu.

Nabłonek zregenerowany cechuje się tym , że jest on cieńszy od normalnego, nie zawiera gruczołów, mieszków włosowych , ani pigmentu. Nabłonek przewodu pokarmowego ma dużą zdolność do regeneracji. W wątrobie jeżeli nie dojdzie do uszkodzenia tkanki podporowej i naczyń to może dojść do regeneracji. W nerkach nabłonek może ulec regeneracji , zaś cały nefron nie. Tkanka łączna ma nieograniczoną zdolność do odwrotu, tkanka chrzęstna może regenerować tylko od ochrzęstnej, tkanka kostna z kolei łatwo ulega odwrotowi od okostnej lub śródkostnej, ścięgna i więzadła regenerują powoli. Mięśnie gładkie dobrze regenerują, zaś mięśnie prążkowane mogą ulec regeneracji, ale w przypadku gdy nie dojdzie do rozerwania sarkolemmy, jeżeli zaś dojdzie do uszkodzenia sarkolemy i przerwania ciągłości włókien to w miejscu uszkodzenia powstanie blizna. W regeneracji mięśni udział biorą komórki satelitarne. Mięsień sercowy ulega raczej bliznowaceniu niż regeneracji. Tkanka glejowa łatwo regeneruje, zaś ... Tętnice i żyły całkowicie uszkodzone nie regenerują, jeżeli zaś zachowana jest błona zewnętrzna i przydanka to może dojść do regeneracji naczyń. Naczynia włosowate mają dużą zdolność do regeneracji.

Gojenie się kości. W przypadku złamania kości dochodzi do przerwania ich ciągłości i przemieszczenia się odłamów. Proces gojenia się kości ułatwiony zostaje przez nastawienie odłamów blisko siebie. W procesie tym najistotniejszą rolę pełni okostna, a zwłaszcza jej część wewnętrzna rozrodcza, która przylega do powierzchni kości i zawiera komórki osteogenne (normalnie nieaktywne). Komórki osteogenne znajdują się także w świetle osteonów, w ich kanałach, a także obecne są na wwnętrznej powierzchni kości od strony jamy szpikowej oraz na powierzchni beleczek kości gąbczastej.

W wyniku złamania dochodzi do przerwania ciągłości naczyń krwionośnych, a wynaczyniona krew ulega skrzepnięciu w szczelinie złamania. To przerwanie naczynia prowadzi do obumarcia obszarów kości przylegającej do miejsca złamania. Kość jest bardzo wrażliwa na niedokrwienie co sprawia, że pojawia się martwica w tym obszarze. Osteocyty są odżywiane dzięki istnieniu wypustek komórkowych leżących w kanalikach kostnych i znajdujące się w odległości 0,2 mm od naczyń włosowatych przebiegających w kanałach osteonów. Przerwanie ciągłości tych naczyń prowadzi do szybkiego obumarcia komórek kostnych w pobliżu złamania.

Istotą mechanizmu naprawczego w gojącej się kości jest powstanie nowej tkanki kostnej łączącej oba odłamy. Ta nowopowstała tkanka kostna nazywa się kostniną (callus) i pojawia się między odłamami kości. Postaniu kostniny i jej przebudowa w dojrzała tkankę kostną towarzyszy resorbcja obumarłego fragmentu kości i przebudowa kostniny. Wytwarzająca się w procesie gojenia kostnina zewnętrzna tworzy rodzaj mankietu dookoła kości, a kostnina wewnętrzna przylega do kości od strony jamy szpikowej. Kostnina powstaje wskutek proliferacji i różnicowania się komórek osteogennych znajdujących się w warstwie rozrodczej okostnej, śródkostnej i szpiku. Proces ten zaczyna się już w 24 godziny od złamiania. W wyniku proliferacji komórek okostnej i śródkostnej dochodzi do ich pogrubienia, a komórki osteogenne różnicują się do osteoblastów. Te zaczynają wytwarzać beleczki nowej kości na zewnątrz i między odłamami. W ten sposób powstaje młoda kość, która jest kością grubowłóknistą (splotowatą). Rozrostowi kostniny towarzyszy rozrost naczyń krwionośnych, szczególnie od strony okostnej. Odpowiednie ukrwienie nowopowstałej kostniny warunkuje jej przekształcenie w tkankę kostną. W przypadku niedokrwienia dochodzi do zmniejszenia ciśnienia parcjalnego tlenu i z komórek osteogennych zamiast osteoblastów powstają chondroblasty, a zamiast kostniny powstaje chrząstka. Chrząstka ta po pewnym czasie może ulec przekształceniu w kość, ale może też powstać tzw. staw rzekomy. Groźba powstania chrząstki zamiast kości może wynikać ze zbyt ścisłego dopasowania odłamów kostnych do siebie i zaburzenia ukrwienia w tej okolicy. Warunkiem prawidłowego zrastania się kości jest możliwie dokładne dopasowanie odłamów kostnych nie ograniczających jednak ukrwienia. Przy idealnym nastawieniu może dojść do gojenia się per primam bez tworzenia kostniny zewnętrznej.

NAPRAWA (reperatio) jest to proces, który polega na usuwaniu uszkodzeń tkanek poczynając od usunięcia uszkodzonych tkanek , poprzez proliferację tkanki łącznej, aż do wytworzenia blizny. Na przebieg procesu reperacji ma wpływ wiele czynników , opóźniająco działają niedobory witaminowo mineralne, niedobory białek , energii, czy promienie jonizujące. Do nieprawidłowości przebiegu procesu naprawczego należą KELOID - blizna w formie guza wynikająca z nadmiernej ilości kolagenu i MODZEL- blizna w głębi narządu.

Rana (vulnus) jest to przerwanie ciągłości skóry, która wymaga procesu gojenia i może to następować drogą regeneracji lub naprawy (ziarninowania). Rany mogą być otwarte i zamknięte, wewnętrzne i zewnętrzne, powierzchowne i głębokie. Ze względu na przyczyny rany dzieli się na:

• rana cięta (v. caesum s. v. incisum),

• rana kłuta (v. ictrum),

• rana miażdżona (v. conquassatum),

• rana darta (v. lacetrum),

• rana kąsana (v. morsufactum),

• rana postrzałowa (v. sclopetarium).

Rany mogą się goić dwoma sposobami :

• Rychłozrost ( sanatio per primam intentionem). W ten sposób goją się rany chirurgiczne pod warunkiem, że nie uległy one zakażeniu oraz inne rany nie zakażone, których brzegi są zbliżone do siebie i jałowe, a zniszczenie komórek jest minimalne. W takiej ranie istnieje bardzo mała szpara pomiędzy brzegami rany, którą wypełnia krew tworząca skrzep zawierający fibrynę i krwinki. Skrzep na powierzchni rany wysycha tworząc strup chroniący ranę. Po 24 godzinach w takiej ranie pojawiają się neutrofile, które migrują w stronę skrzepu. Komórki nabłonka na brzegach rany ulegają rozplemowi doprowadzając do zgrubienia naskórka brzegów rany. Owe komórki naskórka migrują pod skrzepem tworząc delikatną, cienką, ale ciągłą warstwę. Po trzech dniach od powstania rany neutrofile są zastąpione przez makrofagi. W tym czasie powstaje też odrobina tkanki ziarninowej wypełniająca przestrzeń między brzegami rany. Znajdujące się w ziarninie fibroblasty produkują kolagen. W pierwszej fazie wókna kolagenowe ustawione są pionowo w stosunku do brzegów rany i nie łączą ich i nie tworzą pomostów między nimi. Jednocześnie z tworzeniem kolagenu pogrubienku ulega nabłonek pokrywający ranę. Po pięciu dniach cała rana jest wypełniona ziarniną, angiogeneza osiąga maksymalny poziom. Coraz więcej jest kolagenu, który zaczyna łączyć brzegi rany. Naskórek po 5 dniach osiąga już prawidłową grubość i zaczyna ulegać keratynizacji. W czasie dwóch tygodni od istnienia rany następuje ciągłe gromadzenie się kolagenu i nadal zachodzi proliferacja fibroblastów, ustępuje jednak naciek limfocytów. Zmniejsza się przepuszczalność naczyń i ustępuje miejscowy obrzęk. Wraz z postępowaniem gojenia się rany rozpoczyna się proces blednięcia rany związany z jednej strony z nagromadzeniem kolagenu, a z drugiej zaś strony z zanikiem naczyń włosowatych uciskanych przez kolagen. W tym czasie po 10 - 14 dniach można zdjąć szwy. Ta powstała blizna jest w stanie utrzymać ciągłość powierzchni skóry bez narażania jej na duże obciążenia. Ocenia się, że po zdjęciu szwów po upływie tygodnia siła zrostu wynosi około 10 % zdolności obciążenia przez skórę nieuszkodzoną. Proces dojrzewania blizny trwa, ale już pod koniec pierwszego miesiąca zawiera jedynie tkankę łączną włóknistą bez śladu nacieku zapalnego. Na linii cięcia powstaje blizna pozbawiona włosów i gruczołów.

• Ziarninowanie (sanatio per secundam intentionem). Polega na zastąpieniu uszkodzonej tkanki tkankąłączną włókinstą. Przez ziarninowanie goją się rany, w których doszło do dużego zniszczenia lub ubytku dużej ilości komórek. Przez ziarninowanie goją się też owrzodzenia ropne, ogniska zawałowe. We wszystkich sytuacjach dochodzi do uszkodzenia komórek nieregenerujących. Do ziarninowania dochodzi od brzegów rany, aż do wypełnienia całego ubytku. Gijenie się ran przez ziarninowanie różni się tym od rychłozrostu, że powstaje tu dużo tkanki ziarninowej. Gojenie rozpoczyna się od momentu gdy w okolicy pojawiają się makrofagi i zaczynają one fagocytować to czego nie sfagocytowały neutrofile. Już po 24 godzinach od uszkodzenia fibroblasty i komórki śródbłonka naczyniowego zaczynają proliferować i tworzą po około 3 - 5 dniach pewien rodzaj tkanki zwanej ziarniną. Tkanka ta ma ziarnistą strukturę i składa się z drobnych ziarenek złożonych z proliferujących naczyń włosowatych otoczonych skupiskami fibroblastów. Nowe naczynia krwionośne powstają przez pączkowanie nieuszkodzonych naczyń włosowatych, a ów proces nosi nazwę angiogenezy lub neowaskularyzacji. Te nowo powstałe naczynia mają szerokie szczeliny między komórkami śródbłonka, więc nie mają struktury dojrzałych naczyń krwionośnych i cechują się one dużą przepuszczalnością nie tylko dla białek, ale i dla erytrocytów. Z tego też powodu tkanka ziarninowa jest zawsze obrzęknięta i silnie krwawi. W ziarninie dochodzi do proliferacji fibroblastów, które wytwarzają duże ilości proteoglikanów i kolagenu. Ten kolagen i proteoglikany uzupełnia ubytki powstające w czasie uszkodzenia. Niektóre z fibroblastów przekształcają się w komórki mięsni gładkich i noszą nazwę miofibroblastów. Owe komórki posiadają w swojej cytoplazmie dużo białek kurczliwych mających wpływ na proces dojrzewania i ściągania się blizny. Z upływem czasu gdy dojdzie do wzrostu ilości substancji międzykomórkowej, gdy rośnie ilośc wytwarzanego kolagenu dochodzi do zmniejszenia się ilości aktywnych fibroblastów, a naczynia włosowate ulegają degeneracji na skutek tworzenia się w nich zakrzepów. Obumarłe fibroblasty są usuwane przez znajdujące się w bliznie makrofagi. W ten sposób powstaje blizna złożona z wydłużonych nieaktywnych fibroblastów, gęstego kolagenu, substancji międzykomórkowej i nielicznych naczyń włosowatych. Dla ran gojących się przez ziarninowanie charakterystyczne jest to, że powierzchnia rany jest duża. Skóra ma dużą zdolność spontanicznego zmniejszania się powierzchni uszkodzenia. Cechą tą cechuje się zwłaszcza skóra mięsożerców.

Aktywne czynniki wzrostu. Prawidłowy wzrost komórek kontrolowany jest przez współdziałanie stymulatorów i inhibitorów wzrostu komórek. Szczególną rolę w kontrolowaniu wzrostu komórek przypisuje się polipeptydowym czynnikom wzrostu znajdującym się w surowicy i wytwarzanym przez różne typy komórek. Owe czynniki pobudzają proliferację komórek i pełnią bardzo ważną rolę w gojeniu się ran. Do podstawowych czynników regulujących wzrost i gojenie się rany należy naskórkowy czynnik zrostu (EGF), który ma działanie mitogenne na komórki nabłonków i fibroblasty. Na komórkach tych znajdują się receptory dla EGF. Podobną rolę odgrywa płytkopochodny czynnik wzrostu (PDGF) nagromadzony w ziarnistościach trombocytów i uwalniany w czasie ich zlepiania. Się, ale może też być on wytwarzany przez aktywne makrofagi i komórki śródbłonka naczyń, a także przez mięśnie gładkie. PDGF powoduje migrację i proliferację fibroblastów i powoduje proliferację miocytów gładkich. Pobudza syntezę i zwiększa siłę kolagenu. Uszkodzenie naczyń doprowadza do aktywacji trombocytów i uwolnienia przez nie PDGF. Inne czynniki o znaczeniu w gojeniu się ran to wytwarzane przez makrofagi czynniki wzrostu fibroblastów, zdolne do indukowania angiogenezy. Do innych czynników regulujących wzrost komórek należą transformujący czynnik wzrostu alfa i beta (TGF alfa i TGF beta). TGF alfa wykazuje działanie podobne do działania EGF, zaś TGF beta hamuje wzrost wszystkich typów komórek. W procesie gojenia się ran bieże też udział interleukina - 1 i kachektyna TNF, wykazujące w tym przypadku działanie mitogenne i chemotaktyczne na fibroblasty oraz pobudzają je do syntezy kolagenu. Z drugiej strony pobudzają one kolagenazę, co warunkuje modelowanie rany.

Układ nerwowy także ma zdolność do gojenia. Nerwy obwodowe mogą ulec odtworzeniu w sytuacji gdy nie dojdzie do uszkodzenia osłonki nerwowej. Przy uszkodzeniu całkowitym tworzy się blizna. OUN ulega martwicy rozpływnej, a powstała w ten sposób jama ulega wypełnieniu przez ziarninę i tkankę glejową. Ponadto nowa tkanka łączna otacza ognisko martwicy i powstaje torbiel.

Następstwa ran. Skutki powstania ran zależne są od jej umiejscowienia i rozległości, a także od tego czy są zakażone czy nie. W dużych ranach ma miejsce duża utrata białka. Rany zakażone wywołują reakcje ogólne ze strony układu chłonnego oraz układu siateczkowo-histiocytarnego, może ponadto dojść do zakłócenia funkcji układu immunologicznego np. tworzenie się kompleksów immunologicznych, co może być przyczyną zapalenia wsierdzia.

Definicje podstawowe . Rożnicowanie (differentatio) jest to uzyskanie przez komórki macierzyste zdolności do przekształcenia się tylko w komórki o cechach morfologicznych i czynnościowych typowych dla danej tkanki. Np. komórka walcowata warstwy podstawnej nabłonka jamy ustnej jest zróżnicowana. Jej komórki potomne stopniowo spłaszczają się i cały nabłonek przybiera cechy nabłonka wielowarstwowego płaskieo, a w warunkach prawidłowych z tych komórek macierzystych nie powstaje rzaden inny typ komórek. Dojrzewanie (maturatio) jest to przybieranie przez komórki cech morfologicznych i czynnościowych typowych dla danej tkanki. Jest to więc realizacja różnicowania się np. ułożenie się komórek w warstwy nabłonka wielowarstwowego albo uzyskanie zdolności wydzielania śluzu dzięki wykształceniu systemu enzymatycznego, syntetyzującego i wydzielającego tę substancję.

W jezyku potocznym pojęcia te są używane wymiennie, zwłaszcza w odniesieniu do nowotworów i nieprawidłowości je poprzedzających. Przejawem zmiany kierunku różnicowania się z dojrzewaniem typowym dla zmienionego kierunku jest metaplazja, nieprawidłowość dojrzewania - dysplazja, a zahamowanie dojrzewania bądź różnicowania anaplazja.

PRZEKSZTAŁCENIE (metaplazja) , czyli przetworzenie, przebudowa jest to przemiana tkanki dojrzałej i zróżnicowanej w inny typ tkanki dojrzałej i zróżnicowanej w obrębie bliskich sobie genetycznie tkanek. Metaplazja jest mechanizmem adaptacyjnym, którego istotą jest zastąpienie komórek wrażliwych na czynnik drażniący przez komórki, które są bardziej oporne na uszkadzające działanie środowiska. Przykładem może być mataplazja jednego typu nabłonka w drugi np. metaplazja płaskonabłonkowa w przypadkach przewlekłego zapalenia, niedoborach wit. A. Nabłonek migawkowy dróg oddechowych może się przekształcić w nabłonek płaski w przypadku palaczy , nabłonek walcowaty strzyków może przejść w płaski w przypadku nieprawidłowości doju. W tzw. chorobie X może dojść do metaplazji nabłonka dróg moczowych, przewodu pokarmowego i oddechowego w nabłonek płaski. Stany zapalne jąder mogą powodować metaplazję nabłonka prostaty.

Tkanka łączna może także ulegać metaplazji , zdarza się bowiem przekształcenie w tkankę kostną chrząstek, blizn, krwiaków, torebek łącznotkankowych, czy nowotworów. W sutkach u suk można się spotkać z metaplazją chrzęstną lub kostną jest to sprawa odwracalna , ale może poprzedzać transformację nowotworową.

DYSPLAZJA jest to zaburzenie w twórczości komórkowej, zmiana wiąże się z nieprawidłowym układem i jednolitością i dotyczy dwóch tkanek jednocześnie. Czasami dysplazją określa się stan, w którym komórki nabłonkowe lub mezenchymatyczne ulegają proliferacji i nietypowym zaburzeniom dotyczącym ich kontaktu i organizacji. Czasami dysplazją określa się nietypową hiperplazję dotyczącą nabłonka związaną z utratą prawidłowej orientacji jednych komórek do drugich, ze zmianą kształtów i wymiarów komórek. Zmainy dyspatyczne komórek nabłonka dróg oddechowych i szyjki macicy poprzedzają pojawienie się nowotworzenia. Na podstawie obserwacji nabłonka szyjki macicy i dróg oddechowych można obserwować jego zmiany i diagnozować nowotworzenie.

KATAPLAZJA jest to niezdolność komórki do wykonywania czynności mimo swego pozornego podobieństwa do komórki prawidłowej np. komórki mięsaków mogą przypominać fibroblasty, ale nie wytwarzają kolagenu.

PRZEROST (hypertrophia) jest to proces polegający na zwiększeniu się masy tkanki lub narządu wynikający ze wzrostu objętości poszczególnych komórek. Jest to typowa zmiana adaptacyjna, która jest wynikiem zwiększonej pracy komórki prowadzącej do wzrostu syntezy DNA, RNA i białek . Przerost ma miejsce w tkankach , których komórki utraciły zdolność do podziałów jeżeli taknka posiada zdolność do podziałów to wraz z przerostem dochodzi do rozrostu. Przerost może być wyrównywalny (kompetencyjny) lub hormonalny. PRZEROST FIZJOLOGICZNY kompensacyjny ma miejsce w przypadku mięśni u trenujących psów i koni. Przerost może dotyczyć całego narządu (H. totalis) lub jego części (H. p ) , może być spontaniczny (h. spontanea) , zastępczy (H. vicaries), roboczy (H. compensatoria). Przykładem może być tzw. serce płucne, czyli przerost prawej komory. Ponadto przerost komory lewej przy zwężeniu ujścia. U psów dużych ras zdarza się przerost idiopatyczny tzw. kardiomiopatia przerostowa pierwotna u psów dużych ras. Przykładem może też być przerost fizjologiczny gruczołu mlekowego pod wpływem hormonów w okresie laktacji. W przypadku macicy możemy mieć do czynienia z przerostem błony śluzowej w czasie cyklu, ale może się też zdarzyć hormonalny przerost patologiczny.

ROZROST (hyperplasia) jest to zwiększenie objętości narządu na skutek wzrostu liczby komórek. Proces ten ,oże mieć miejsce w tkankach , których komórki mają zdolność do podziałów np. tkanka nabłonkowa. Wyrównywalnym rozrostem fizjologicznym jest regeneracja wątroby po usunięciu fragmentu jej miąższu. Fizjologiczny rozrost hormonalny ma miejsce w przypadku macicy i gruczołu mlekowego w czasie ciąży i laktacji. Z rozrostów patologicznych należy wymienić wyrównawczy rozrost guzowaty np. w śledzionie przy zaniku miąższu lub patologiczny rozrost hormonalny w tzw. wolu rozrostowym w tarczycy przy braku jodu. Rozrost może ulec zatrzymaniu gdy czynnik go pobudzający przestanie działać , w sytuacji tej rzadko się zdarza , że narząd powraca do stanu poprzedniego. Do rozrostu nie są zdolne : serce, płuca, nerki, mózg.

PRZESZCZEPIANIE TKANEK

ZAPALENIA

Zapalenie (inflamatio, phlogosis) jest bardzo złożonym procesem ze strony tkanki mezenchymalnej i układu naczyniowego na bodziec uszkadzający. Zapalenie to mechanizm obronny, ale w pewnych sytuacjach może przybierać postać nieporządaną, może być szkodliwe dla organizmu. Może być wywołane reakcjami nadwrażliwości gdy organizm reaguje tym odchyleniem na czynniki, które nie zagrażają jego homeostazie, w reakcji nadwrażliwości gdy dochodzi do kłębuszkowego zapalenia nerek. Blizny po zapaleniach mogą doprowadzić do zarośnięcia jelita ograniczających ich kurczliwość, doprowadzając do zwężenia.

Do zadań procesu zapalnego należą:

• ograniczenie powstającego uszkodzenia,

• wyeliminowanie czynnika zapaleniotwórczego oraz zmienionej tkanki,

• stworzenie warunków do wyzdrowienia (regeneracja lub naprawa).

Patogeneza ostrego procesu zapalnego. Dla zapalenia ostrego charakterystyczne jest zwiększenie przepuszczalności ścian naczyń włosowatych co umożliwia przemieszczanie się płynu zawierającego białka z naczyń do przestrzeni pozkomórkowej oraz migracji przez te naczynia leukocytów. Zmiany charakteryzujące stan zapalny wyniakja z działania czynników uwalnianych z komórek, tkanek w skutek ich uszkodzenia przez przyczynę wywołującą zapalenie. Wydostawanie się płynów, białek osocza i migracja leukocytów z układu naczyniowego do tkanki śródmiąższowej lub do jam ciała nazywa się procesem wysiękania (exsudatio). Dla zapalenia charakterystyczny jest obrzęk tkanek lub narządów wynikający z tego, że w tkance śródmiąższowej gromadzi się płyn wysiękowy (wysięk, exsudatum), charakteryzujący się dużym stężeniem białka, co rzutuje na jego ciężar właściwy, który z reguły jest wyższy niż 1,02 g/dm. Wysięk należy odróżnić od przesięku (transsudatum), który cechuje się niższą zawartością białka i ciężarem właściwym niższym niż 1,012 g/dm i nie jest związany z zapaleniem. Wysięk od przesięku różni się też tym, że w wysięku z reguły występują leukocyty, które wywędrowały z naczyń w skutek działania mediatorów zapalnych, przesięk zaś jest pozbawiony komórek zapalnych.

Inną cechą charakteryzującą zapalenie są zaburzenia hemohydrii dotyczące przepływu krwi przez naczynia. Zmiany w przepuszczalności naczyń włosowatych powodują wywędrowywanie leukocytów. Przebieg ostrego stanu zapalnego przebiega w trzech fazach :

• Pierwszą fazą zapalenia jest faza naczyniowa. Dochodzi do zmiany kalibru (światła) naczyń i ukrwienia w końcowym obszarze krążenia. W okresie tym ma miejsce krótkotrwałe (2-3 minutowe) zwężenie arterioli, które wyika z reakcji nerwowych. Za ów skurcz odpowiedzialne są bodźce antydromowe. Po kilku sekundach (w oparzeniu po kilku minutach) to zwężenie naczyń ustępuje. Następnym etapem tej fazy jest rozszerzenie naczyń , które początkowo dotyczy arterioli, co doprowadza do otworzenia się nowej sieci naczyń włosowatych, w wyniku czego dochodzi do zwiększenia się przepływu krwi w tkance, w której doszło do uszkodzenia. Wynika z tego pierwszy objaw rozwijającego się stanu zapalnego, a mianowicie zaczerwienienie i zwyżka temperatury . Dzieje się tona skutek działania mediatorów (histamina uwalniana z komórek tucznych), i powoduje to dziesięciokrotnie zwiększony dopływ krwi do tkanki.

• Faza wysiękowa, w której ma miejsce zwiększenie przepuszczalności naczyń. Powstaje obrzęk zapalny na skutek działania mediatorów zapalenia. W fazie tej ma miejsce zwolnienie przepływu krwi przez naczynia, gdyż dochodzi do zwiększenia przepuszczalności śródbłonka naczyń włosowatych i przechodzenie płynu bogatego w białko do przestrzeni pozakomórkowej. To przechodzenie płynu poza obręb sieci naczyń włosowatych powoduje miejscowe zwiększenie ilości erytrocytów i lepkości krwi w tych naczyniach. Wraz ze zmniejszeniem przepływu krwi dochodzi do marginacji, czyli przemieszczenia leukocytów w strumieniu krwi do warstwy brzeżnej. Dochodzi do nagromadzenia się neutrofilów. Leukocyty zaczynają przylegać do śróbłonka przejściowo, a potem trwale. Następnym krokiem jest przechodzenie leukocytów przez śródbłonek poza obręb łożyska naczyniowego. Proces wysiękania przyczynia się do zmniejszenia charakterystycznego dla pierwszej fazy przekrwienia.

• Faza komórkowa. W fazie tej dochodzi do następujących po sobie procesów marginacji, adhezji i wywędrowywania leukocytów poza naczynia. W wyniku bodźców chemotaktycznych dochodzi do wędrowania leukocytów w kierunku ogniska zapalnego, gdzie dochodzi do fagocytozy i wewnątrzkomórkowego zabijania drobnoustrojów przez komórki fagocytujące oraz dochodzi do uwalniania produktów wytworzonych przez leukocyty. W warunkach normalnych w strumieniu płynącej krwi leukocyty płyną w warstwie centralnej, zaś w fazie komórkowej zapalenia przemieszczają się one do warstwy brzeżnej, co umożliwia ich kontakt ze śródbłonkiem. Dochodzi do przylegania neutrofilów, eozynofilów i monocytów do śródbłonka, jeżeli zaś miało miejsce uszkodzenie śródbłonka to przylegają do niego dodatkowo trombocyty uwalniające czynniki krzepnięcia. Przyleganie leukocytów do komórek śródbłonka jest wynikiem zmian aktywności jego komórek i błono komórkowej leukocytów.

Skutkiem działania niektórych mediatorów zapalenia na powierzchni komórek śródbłonka zaczyna wzrastać ilość receptorów CD 62, a na powierzchni leukocytów CD 11a/CD 18 oraz CD 11B/CD 18. Ten wzrost ilości receptorów zachodzi pod wpływem działania leukotrienów powstających z kwasu arachidonowego oraz fragmentu C 5a dopełniacza oraz czynnika martwicy nowotworów alfa (TNF alfa). Na adhezyjność leukocytów do komórek śródbłonka naczyń istotny wpływ mają również inne cytokiny IL-1, TNF beta, czynnik transformuujący wzrost komórek (TGF). Interleukina 1 pobudza wytwarzanie prostacyklin wywołujących długotrwały rozkurcz naczyń. Prostacyklina ponadto zaburza właściwości antyzakrzepowe i pobudza aktywność sprzyjającą krzepnięciu krwi. Interleukina 1 zmniejsz także aktywację aktywatora plazminogenu i pobudza wytwarzanie czynników aktywujących płytki krwi przez komórki śródbłonka. Wytwarzanie cytokin chemotaktycznych przez komórki śródbłonka doprowadza do wzrostu ekspresji białek odpowiedzialnych za adhezję.

Końcowa faza zapalenia ostrego. Zapalenie ostre może zakończyć się na cztery sposoby:

• powrót do stanu takiego jak przed pojawieniem się zapalenia, do stanu prawidłowego, tak jak by się nic nie stało i bez pojawienia się jakichkolwiek zmian (resolutio). Owe resolutio występuje wówczas gdy uszkodzenie powodujące zapalenie było nieduże tak jak ma to miejsce np. w nierozległych oparzeniach i nieznacznych urazach.

• Gorszy sposób zejścia zapalenia ostrego to stan, w którym dochodzi do powstania blizny, która pojawia się wówczas gdy uszkodzenie było znaczne lub gdy zapalenie toczyło, się w tkankach, które nie mają zdolności do regeneracji. Z pozostawieniem blizny goją się też zapalenia, w których występuje znaczne nagromadzenie się włóknika w ognisku zapalnym. W przypadku gdy ów włóknik powstał w jamie opłucnej bądź jamie otrzewnej to przy takim przebiegu zejścia zapalenia może dojść do powstania zrostów łączących narządy np. jelita, bądź zrostów między różnymi częściami opłucnej.

• Czasami dojść może do powstania i pozostawania ropni, co ma miejsce gdy dojdzie do zakażenia bakteriami ropotwórczymi.

• Zapalenie ostre może nie zakończyć się i przechodzić w zapalenie przewlekłe i trwać nadal pod inną postacią.

UKŁAD DOPEŁNIACZA jest to element odpowiedzi nieswoistej, który współdziała z odpowiedzią swoistą, przez to, że może być aktywowany przez przeciwciało. Po pewnym czasie odkryto inne funkcje dopełniacza. Jest to układ białkowy, składający się z wielu białek, które mogą ulegać aktywacji, stając się enzymami działającymi na inne składniki dopełniacza doprowadzjąc do kaskadowej aktywacji, pobudzenia i prowadząc do powstania kompleksów atakujących błonę komórkową, a zwłaszcza błonę komórkową bakterii. Aktywacja układu dopełniacza może zachodzić dwiema drogami.

Droga klasyczna aktywacji dopełniacza zapoczątkowana jest powstaniem kompleksu Ag-Ab. Przeciwciała niektórych klas związawszy antygen są w stanie aktywować układ dopełniacza drogą klasyczną, a więc od fragmentu C1. Podstawowy układ białek wchodzący w skład układu dopełniacza to 9 białek oznaczonych od C1 do C9. Komponent C1 składa się z C1Q, C1R, C1S. Droga klasyczna i droga alternatywna aktywacji dopełniacza różnią się między sobą w sposobie powstawania czynnika kluczowego dla aktywacji całego układu, czyli w sposobie powstawania konwertazy C3. Począwszy od aktywacji czynnika C3 obie drogi aktywacji są takie same.

Kompleksy Ag-Ab prowadzą do zmiany konformacji przeciwciała dotyczącej obszaru domeny CH2, w ten sposób, że ta domena może wiązać fragment C1Q dopełniacza. Głókwi receptorowe C1Q przyłączają się do domeny CH2 przeciwciała, które związało antygen. Aktywacja fragmentu C1Q zachodzi tylko wówczas gdy przynajmniej dwie główki tego fragmentu zwiążą dwie domeny CH2 dwóch cząstek przeciwciał. Aktywacja C1Q umożliwia przyłączenie kolejnych składowych C1, czyli C1S i C1R i w ten sposób dochodzi do aktywacji składnika C1 układu dopełniacza. W tej sytuacji składowa C1 staje się aktywna wobec składowej C4 i ma zdolność rozszczepienia i aktywowania kolejnych składników tego układu. Składowa C4 rozszczepia się na składniki C4b i C4a, z których frag, C4b jest duży, zaś C4a jest mały. C4b na zdolność do łączenia się ze składową C2 tworząc kompleks C4b2. Przyłączenie do frag. C2 frag.C4b czyni je podatne na enzym, składową C1S. W ten sposób składowa C2 rozkładana jest na większy C2b pozostający w kompleksie i fragment C2a uwalniany do otoczenia. Powstający w ten sposób C4bC2b określany jest jako konwertaza C3. To białko wykazuje właściwości rozszczepiające na białko będące komponentem C3 układu dopełniacza. Powstające równolegle składniki C2a i C4a mają działanie podobne do kinin, a zwłaszcza czynnik C2a ma działanie kininopodobne. Konwertaza C3 jest w stanie przekształcić największy składnik układu C3 syntetyzowany w wątrobie i makrofagach. Kompleks C3 stale znajduje się w osoczu ulegając ciągłemu powolnemu spontanicznemu rozpadowi na fragmenty C3a i C3b. Powstały w ten sposób składnik C3b ma zdolność łączenia się z powierzchnią wszystkich komórek, czy to własnych, czy obcych. To czy dalszy etap aktywacji zostanie uruchomiony zależy od charakteru powierzchni, z którą zwiąże się czynnik H z surowicy.??????????????????????????????????????????????????????????????? . Natomiast na powierzchnaich aktywnych do frag. C3b dołącza się czynnik B tworząc kompleks C3bB. Na powstały w ten sposób kompleks działa inny czynnik D, który ma właściwości enzymatyczne w stosunku do czynnika B i rozbija go na a i b. Frag. a uchodzi do otoczenia , a w kompleksie pozostaje składowa b (C3bBb), który to kompleks jest nietrwały, a do jego utrwalenia konieczny jest czynnik białkowy P (propedyna), który dołącza się do kompleksu C3bBb stabilizując go. W ten sposób dochodzi do powstania konwertazy II (alternatywnej) składnika C3, która działa tak jak konwertaza I. Od tego momentu rozpoczyna się wspólna dla obu dróg aktywacji dopełniacza dalsza jego aktywacja. Tak więc zarówno powstający drogą klasyczną kompleks C4b2b jak i powstający drogą alternatywną kompleks C3bBb działają na fragment C3 rozszczepiając go na składowe C3a i C3b. Kompleks C3b ma zdolność do wiązania się z powierzchniami komórek i ponadto może on wiązać się z składową C5 dopełniacza. Związanie fragmentu C5 z C 3b czyni go wrażliwym na działanie kompleksu C3bBb lub fragmentu C2bC4b i umożliwia rozszczepienie C5 na C5a i C5b. Fragment C5ab pozostaje w kompleksie z C3b , a C5a jest uwalniany do otoczenia. Powstający w tych reakcjach kompleks C3bC5b ma zdolność do wiązania składowych C6 i C7 w wyniku czego na powierzchni komórek powstaje kompleks C5b67. Do tego kompleksu dołącza się kolejna składowa C8 i powstaje kompleks C5b678. Kopmleks ten ma zdolność doprowadzania do polimeryzacji ostatniej składowej układu dopełniacza C9. W wyniku polimeryzacji tej składowej dochodzi do tworzenia przez te składowe rodzaju rurki nazywanej kompleksem atakującym błonę komórkową, tworząc w niej dziurę. Kompleks jest zdolny do wniknięcia tylko w warstwę lipidową błony komórkowej. W przypadku komórki bakterii gram ujemnej ten kompleks nie przebija błony komórkowej na całej szerokości, a do uszkodzenia tej komórki dochodzi wówczas gdy jej błonę zaatakuje dodatkowo lizozym. Składowa C9 dopełniacza należy do białek zwanych porynami, które biorą też udział w niszczeniu komórek przez limfocyty T cytotoksyczne i komórki NK oraz eozynofile, gdyż posiadają białka o strukturze podobnej do C9.

Klasyczna droga aktywacji dopełniacza zapoczątkowana jest przez przeciwciało, czasem przez białka pewnych wirusów, komponenty ściany komórkowej bakterii, a także przez białko C-reaktywne.

Udział dopełniacza w zapaleniu. W trakcie aktywacji układu dopełniacza powstają pewne fragmenty uwalniane do otoczenia. Pełnią one rolę w procesach dziejących się w otoczeniu komórki tam gdzie dochodzi do aktywacji dopełniacza.

• Fragment C3a powstający po rozszczepieniu C3 ma zdolność zwiększania przepuszczalności naczyń. Ten fragment C3a może też powstać poprzez działanie na C3 plazminy oraz pod wpływem działania enzymów bakteryjnych.

• Powstający wskutek rozszczepienia C5 kompleks C5a powoduje zwiększenie przepuszczalności naczyń i ma działanie chemotaktyczne dla neutrofili, bazofili i monocytów. Składowa C5a powstaje też wskutek działania trypsyny, proteaz, czynników znajdujących się w neutrofilach i makrofagach.

• Oba składniki C3a iC3b mają ponadto inną zdolność, a mianowicie mogą powodować degranulację mastocytów z uwolnieniem serotoniny i histaminy. Dlatego też te składniki nazywane są anafilatoksyną. We wszystkich sytuacjach kiedy dochodzi do powstania C3a i C5a grozi masowa degranulacja mastocytów, grozi więc szok anafilatoksyczny. Środek cieniujący metrizoan sodu ma zdolność aktywacji dopełniacza drogą alternatywną co powoduje śmierć pacjenta w ciągu 5 minut.

• Fragment C3b działa ponadto opsonizująco, a więc osadzenie się frag. C3b na powierzchni komórek oznacza, że będzie ona rozpoznana jako obca i będzie łatwo i szybko sfagocytowana. Na bonie komórkowej znajduje się bowiem receptor dla C3b. Podobnie opsonizująco działa kompleks C5b678.

KOMÓRKI ODCZYNU ZAPALNEGO:

GRANULOCYTY OBOJĘTNOCHŁONNE (NEUTROFILE) są to komórki najliczniejsze w początkowej fazie zapalenia. Początkowo przylegają do komórek śródbłonka , a następnie kuszone przez czynnik chemotaktyczny wędrują w kierunku ogniska zapalnego, gdzie rozpoznają i atakują czynnik, który to zapalenie spowodował. Po dotarciu do ogniska zapalenia fagocytują, ale tylko jeden raz bakterie, kompleksy immunologiczne, albo produkty rozpadu tkanek. Po wchłonieciu bakterii przez granulacyta dochodzi do tzw. wybuchu tlenowego - pod wpływem mieloperoksydazy wytwarzany jest rodnik tlenowy i woda utleniona, która reagując z jonem chloru wytwarza chloraminę, bardzo silny związek bakteriobójczy. Komórki te uwalniają zawartość swych granul. Posiadają one segmentowane jądro i neutrofilne granule dwojakiego rodzaju. Granule typu A są duże i zawierają proteazy i hydrolazy oraz typ B, które zawierają lizozym, kolagenazę, laktoferynę, cytochrom C, histaminazę, heparynę. Innymi czynnika mi chemotaktycznymi są katepsyna i białko kationowe, które działają chemotaktycznie na granulocyty i zwiększają przepuszczalność ścian żyłek.W przypadku degranulacji działają bójczo na bakterie i proteolitycznie na obumarłe komórki. Ich cytoplazma zawiera dużo glikogenu, a glikogenoliza dostarcza ganulocytowi 90 % energii, dlatego też mogą być one aktywne w warunkach złego utlenowania i w wysieku. Granulocyt żyje około 6 godzin we krwi krążącej i około 24 -48 godzin w wysięku, kilka dni w tkankach poza naczyniami. Po wyjściu z naczyń nigdy do nich nie wraca.

GRANULOCYTY KWASOCHŁONNE (EOZYNOFILE) posiadają kwasochłonne ziarnistości i płatowe, “okularowate” jądro, są podobne do neutrofilów , ale różnią się od nich funkcjonalnie. Mają one zdolność ruchu, ale mniejszą niż neutrofle i pewną zdolność do fagocytozy kompleksów immunologicznych. Wyciąg z tych komórek neutralizuje histaminę i powoli reagujący czynnik anafilaksji (slow reacting substance of anaphylaxis - SRS-A). Są one przyciągane przez histaminę, leukotrieny i czynnik chemataktyczny pochodzący z komórek tucznych uczulonych przez IgE. Mają one istotną rolę w przypadku zwalczania inwazji pasożytniczych, a także obronną rolę w reakcjach uczuleniowych, wychwytują one kompleksy Ag-Ab. Ich działanie przeciwpasożytnicze wiąże się z występowaniem białka zasadowego, które powoduje ułatwienie wiązania eozynofilów z pasożytem i ich niszczenie poprzez mechanizmy oxydacyjne. Przeciwalergicznie działają histaminaza i arylosulfataza beta, która wiąże się z czynnikiem alergennym.

GRANULOCYTY ZASADOCHŁONNE (BAZOFILE) mają one małe znaczenie w odczynie zapalnym i są rzadko spotykane. Posiadają zasadochłonne ziarnistości zawierające histaminę, heparynę, serotoninę, SRS-A, proteoglikany, czynniki chemotaktyczne , które są uwalniane poprzez degranulację.

FAGOCYTY JEDNOJĄDROWE wywodzą się z monoblastów ze szpiku i trafiają do krwi jako MONOCYTY są one owalne , zwakuolizowaną cytoplazmę, jądro jest jednolitego kształtu, wchodzą do ogniska zapalnego około drugiego dnia i przebywają tam około tygodnia. W tkankach monocyty przebywają jako histiocyty. MAKROFAGI to monocyty ,które osiedliły się w tkankach, w różnych tkankach przybierają one różną formę i stanowią tzw. układ makrofagów. Z układu yego wywodzą się m.in. komórki Browicza-Kupfera, mikroglej, osteoklasty, komórki pęcherzykowate, komórki opłucnowe, komórki otrzewnowe. Komórki te posiadają liczne wypustki, bogaty aparat Golgiego i rozbudowany układ lizosomalny, a ich zasadnicza funkcja to fagocytoza. Przechodzą one aktywnie przez śródbłonek naczynia włosowatego i wędrują do ogniska zapalnego. W ognisku zapalnym fagocytują one różny materiał od rozpadłych, obumarłych komórek, poprzez bakterie , aż do ciał obcych. W ognisku zapalnym pojawiają się dość późno, około 4-8 dnia, typowe są dla zapalenia przewlekłego. Zawierają całą masę enzymów lizosomalnych: kolagenazę, hialuronidazę, elastazę, lipazy, a także stymulatory proliferacji fibroblastów i naczyń. Makrofagi także prezentują antygen komórkom kompetentnym. Do układu makrofagów zalicza się też KOMÓRKI NABŁONKOWATE, które kształtem przypominają nabłonek, ale funkcjonalnie podobne są do makrofagów. Komórki te mają bogaty układ lizosomalny i zdolność do fagocytozy. Ten rodzaj komórek związany jest z zapaleniem dłużej trwającym, w sytuacji gdy czynnik zapaleniotwórczy jest trudny do usunięcia np. prątki gruźlicy, grzyby, ciała obce. KOMÓRKI OLBRZYMIE pojawiają się w ognisku zapalnym po około 7 dniach jego trwania. Mogą się one tworzyć z komórek nabłonkowatych w wyniku ich fuzji lub w czasie podziałów, podczas którychpo podziale jądra nie dochodzi do podziału cytoplazmy. Komórki te mają zdolność do fagocytozy i są typowe dla zapalenia ziarniniakowatego. Komórki olbrzymie typu około ciała obcego zawierają liczne jądra, rozmieszczone nieregularnie w cytoplaźmie gromadzą się wokół ciał trudnorozpuszczalnych, komórki olbrzymie typu Langhansa posiadają kilkanaście jąder ułożonych na obwodzie komórki tworząc podkowę, są one typowe dla gruźlicy i ziarniniaków gruźliczopodobnych.

TROMBOCYTY , czyli płytki krwi mają także bardzo istotną rolę w procesie zapalnym. Są to bezjądrowe fragmanty megakariocytów, a w cytozolu masę ziarnistości zawierających substancje o różnych biologicznych funkcjach np. prostaglandyny, kapepsyny, aminy naczynioruchowe. Trombocyty mają także zdolność do fagocytozy.

LIMFOCYTY pojawiają się w ognisku zapalnym po około 8-10 dniach, a największe ich ilości w wysięku są około 12-20 dnia. Obecność limfocytów jest charakterystyczna dla zapaleń wirusowych. Nie mają zdolności do fagocytozy i morfologicznie różnią się od granulocytów tym, że nie posiadają ziarnistości, mają duże jądro , bogatą endosieć i skąpy aparat Golgiego. Z limfocytów powstają komórki plazmatyczne o charakterystycznym szprychowatym jądrze, a także bogatej szorstkiej endosiateczce co wynika z produkcji dużej ilości białka - przeciwciała. Zyją około 100 dni i w normalnym obiegu przechodzą z układu chłonnego do krwionośnego. Limfocyty pobudzają aktywność makrofagów dzięki czynnikowi Macrophage Arming Factor, zaś inny czynnik Migration Inhibition Factor przeciwdziała rozpraszaniu się makrofagów i w ten sposób sprzyja układaniu się ich w gruzełki (powstaje w ten sposób układ nabłonkowaty).

FIBROBLASTY mają swój udział w ognisku zapalenia przewlekłego. Posiadają bogatą siateczkę endoplazatyczną i niejednokrotnie dwa jąderka , charakteryzują się produkcją dużej ilości białka, a szczególnie kolagenu. Pewną odmianą fibroblastów są miofibroblasty , które posiadają układ filamentów w cytoplazmie.

MEDIATORY STANU ZAPALNEGO.

• KININY. Zasadniczo do systemu kinin należy bradykinina. Włączenie systemu kinin jest uczyniane przez aktywowany czynnik XII układu krzepnięcia - czynnik Hagemana. Ów czynnik jest też nazywany czynnikiem kontaktowym, gdyż ulega aktywacji pod wpływem kontaktu z uszkodzoną błoną komórkową lub szorstkimi powierzchniami. Aktywacja czynnika Hagemana doprowadza do przekształcenia się znajdującej się w osocz prekalikreniny do kalikreniny, która indukuje przejście wielkocząsteczkowego kininogenu do bradykininy. Bradykinina zwiększa przepuszczalność ściany naczyń krwionośnych poprzez skurcz ich mięśniówki i w ten sposób powstaje obrzęk. Bradykinina wywołuje też odczucie bólu. Działa ona jednak krótko. Aktywowany czynnik Hagemana i bradykinina uaktywniają jednocześnie z procesem krzepnięcia krwi układ fibrynolizy i dochodzi do przekształcenia plazminogenu w plazminę. Zasadnicza rola plazmina to rozkład fibryny, usunięcie skrzepu, a także powstające w skutek rozkładu fibryny peptydy działają chemotaktycznie. Plazmina ponadto dzięki właściwościom proteolitycznym rozszczepia C3 na C3a , który z jednej strony zwiększa przepuszczalność naczyń, a z drugiej strony ma działanie anafilatoksyny.

• PROSTAGLANDYNY I LEUKOTRIENY. Jest to kolejna grupa mediatorów zapalenia. Prostaglandyny uważane są za hormony tkankowe - autokoidy, mające działanie miejscowe. Związkiem prekursorowym dka wszystkich PG i LT jest kwas arachidonowy, który jest dwudziestowęglowym wielonienasyconym kwasem tłuszczowym pochodzący bądź bezpośrednio z pokarmu bądź powstaje wskutek przekształcenia kwasu linolowego. W błonke komórkowej wszystkich komórek kwas arachidonowy występuje w formie zestryfikowanej w fosfolipid i jest najważniejszym składnikiem fosfolipidowym w błonie komórkowej. Ten kwas może ulegać dalszym przemianom , a do jego uwolnienia dochodzi po aktywacji odpowiednich fosfolipaz, choć kwas ten może być też uwolniony pod wpływem działania różnych czynników fizyczno-chemicznych. Do uwalniania kw. arachidonowego może się też przyczyniać fragment C5a dopełniacza. Uwolniony kwas arachidonowy może podlegać dwóm różnym procesom. W procesie cyklooksygenacji sterowanym przez enzym cyklooksygenazę z kwasu arachidonowego powstają obok innych produktów prostacykliny i tromboksan. Prostacyklina PGI 2 działa na naczynia krwionośne i powoduje obrzęk, ale też ta PGI hamuje agregację płytek krwi. Z kolei popwstający jednocześnie tromboksan A2 doprowadza do agregacji płytek krwi i wywołuje skurcz naczyń. Ostateczny efekt zależy od gry PG - TX. Ponadto w procesie oksygenacji powstają PGE, PGD4, PGF2 alfa, których działanie nasila reakcję zapalną (rozszerzenie naczyń). Proces kontrolowany przez lipooksygenazy, czyli lipooksygenacja prowadzi do powstania z kwasu arachidonowego substancji zwanych leukotrienami. Dla procesu zapalnego najistotniejszy jest LTB 4 (najsilniejszy czynnik chemotaktyczny), wabiący komórki fagocytujące do ogniska zapalnego. Poza LTB 4 w procesie tym powstają też i inne leukotrieny mające właściwość zwiększania przepuszczalności ścian naczyń.

PODZIAŁ ZAPALEŃ. Zapalenia można podzielić ze względu na kilka kryteriów. Ze względu na czas trwania dzieli się je na:

• ZAPALENIE OSTRE (inflamatio acuta) trwa krótko i obejmuje okres zwiększonej przepuszczalności naczyń pojawienie się wysięku i odkładanie się włóknika. W nacieku zapalnym dominują neutrofile, potem dołaczają się monocyty i limfocyty. Ponadto zalicza się tu reakcje alergiczne typu natychmiastowego.

• ZAPALENIE PRZEWLEKŁE (inflamatio chronica) ma tu miejsce proliferacja fibroblastów i komórek śróbłonka. Czas trwania tego typu zapaleń zależny jest od tego czy usunięta zostaje jego przyczyna, czasami może to być kilka lat. W nacieku dominują leukocyty, komórki plazmatyczne, makrofagi , a mniej jest neutrofilów. Do tej grupy zapaleń zalicza się reakcje immunologiczne typu późnego. W zapaleniu przewlekłym inny jest nieco charakter nacieku komórkowego, dominują to bowiem tzw. komórki jednojądrowe , a więc głównie makrofagi, a nie jak w zapaleniu ostrym neutrofile. W zapaleniu przewlekłym mogą też być duże ilości limfocytów , a także mogą pojawić się komórki plazmatyczne. Ponadto w nacieku komórkowym zapalenia przewlekłego dochodzi do miejscowej proliferacji fibroblastów, a w niektórych przypadkach pojawia się proliferacja drobnych naczyń włosowatych. Dla zapalenia przewlekłego charakterystyczne jest nagromadzenie się w ognisku zapalnym tkanki łącznej, która ma wypełniać przestrzeń po uszkodzeniu, zniszczeniu komórek i tkanek, a także nacieczenie przez monocyty i makrofagi. W ostrym zapaleniu po eliminacji czynnika będącego przyczyną zapalenia komórki fagocytujące, a zwłaszcza monocyty i makrofagi albo giną, albo wracają do naczyń limfatycznych. W zapaleniu przewlekłym jeżeli czynnik powodujący zapalenie nie ulegnie eliminacji to nagromadzone tam makrofagi pozostają przez dłuższy czas. Nagromadzenie tych komórek w ognisku zapalenia przewlekłego może zachodzić trzema drogami. Może się to odbywać na skutek ciągłrego napływu monocytów z krążenia krwi, do czego prowadzą czynniki chemotaktyczne w ognisku zapalenia. Do tych czynników należą wspomiane fragmenty C5a dopełniacza, peptydy powstające z fibryn, białka kationowe uwalniane z rozpadłych neutrofili, a także powstające w ognisku zapalnym limfokiny. Ponadto do nacieku komórkowego przyczyniają się czynniki wzrostu np., płytkowy czynnik wzrostu, TGF, fragmenty powstałe z rozpadu kolagenu. Limfokiny - produkty aktywnych limfocytów T pomocniczych są szczególnie istotne w obrazie zapalenia spowodowanego tzw. nadwrażliwością późną, wynikającą z odporności komórkowej np. w gruźlicy. Drugą przyczyną nagromadzenia się komórek jednojądrzastych jest to, że makrofagi mają zdolność proliferacji w ognisku zapalnym. Kolejną przyczyną prowadzącą do nagromadzenia się komórek w ognisku zapalenia przewlekłego jest fakt długiego przeżywania makrofagów, które stają się oporne na działanie czynników uszkadzających. Makrofagi z kolei wytwarzają duże ilości różnych biologicznie czynnych substancji, z których część wywiera toksyczne działania na tkanki. Najgroźniejsze są metabolity tlenowe, czyli wolne rodniki, ponadto makrofagi uwalniają proteazy. Uwolnione czynniki doprowadzają do napływu limfocytów do ogniska zpalnego. Makrofagi uwalniają czynniki, które działają stymulująco na proliferację fibroblastów w ognisku zapalenia i doprowadzają do odkładania kolagenu. Obraz zapalenia przewlekłego wynika więc głównie z aktywności makrofagów.

Zapalenia mogą być powierzchowne (inflamatio superficialis) lub głębokie (inflamatio profunda), a także ogniskowe (inflamatio circumscricto) lub rozlane (inflamatio diffusa).

Ze względu na podłoże anatomopatologiczne zapalenia podzielono na uszkadzające (i. alteratuva) , zapalenia wysiękowe (i. exudativa) i zapalenie wytwórcze (i. proliferativa) .

ZAPALENIE USZKADZAJĄCE (inflamatio alterativa) cechuję się przewagą zmian wstecznych, głównie martwicy. Jako przykład można wymienić: zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego (polimyelitis, choroba Heinego i Medina) z martwicą neurocytów. Błonicze zapalenie mięśnia sercowego (miocarditis diphterica), które charakteryzują się martwicą bardzo licznych włókien mięśnia sercowego. Wirusowe zapalenie wątroby z martwicą pojedynczych lub licznych hepatocytów. Obecnie nie uznaje się tego typu zmian za oddzielną grupę zapaleń.

ZAPALENIE WYSIĘKOWE (inflamatio exsudativa) ma miejsce wówczas gdy nad wszelkimi innymi zmianami dominuje wysiękanie. W skład wysięku wchodzą elementy płynne, albuminy, globuliny, fibrynogen i lipoproteiny. Ciężar właściwy wysięku waha się w granicach 1,018-1,021, płyn jest mętny gdyż zawiera dużo białka (powyżej 4%), ponadto w skład wysięku wchodzą elementy morfotyczne , komórki olbrzymie, makrofagi, komórki nabłonka, plazmocyty, trombocyty.

• ZAPALENIE SUROWICZE (inflamatio serosa) charakteryzuje się wysiękiem o charakterze surowiczym, który gromadzi się w tkankach, jamach ciała np. w skórze właściwej może gromadzić się wysięk tworząc bąble (urtica) lub pęcherz (vesica). Zapalenie to dotyczy błon surowiczych i śluzowych (jama nosowa). W jamach surowiczych wysięk taki wchłania się całkowicie, jeżeli zaś istnieje w nim domieszka włóknika to następstwem tego stanu mogą być zrosty i zlepy.

• ZAPALENIE NIEŻYTOWE (inflamatio catharrhalis) dotyczy błon śluzowych i cechuje się wysiękiem o charakterze śluzowo-surowiczym. Zapalenie nieżytowe może być ostre (inflamatio catharrhalis acuta) lub przewlekłe (inflamatio catharrhalis chronica). Zapalenie przewlekłe zaś może przebiegać w formie zanikowej (inflamatio catharrhalis chronica atrophica) bądź w formie przerostowej (inflamatio catharrhalis chronica hypertrophica).

• ZAPALENIE WŁÓKNIKOWE (inflamatio fibrosa) charakteryzuje się obecnością wysięku o charakterze włoknikowym. Dotyczy ono błon surowiczych i śluzowych, a także ścian pęcherzyków płucnych. Zapalenie to może przebiegać w formie powierzchownej lub głębokiej. W zapaleniu powierzchownym wysięk gromadzi się na nabłonku powierzchniowym. Nabłonek jest nieuszkodzony, albo uszkodzenie dotyczy niewielu komórek. Takie zapalenie kończy się całkowitym powrotem do stanu prawidłowego. Zapalenie włóknikowe powierzchowne jest także charakterystyczne dla płuc bowiem włóknik gromadzący się w pęcherzykach płucnych nie przepaja ich ściany. Błona włóknikowa w zapaleniu płuc nazywa się błoną krupową, a zapalenie płuc włóknikowe zapaleniem krupowym. W zapaleniu głębokim włóknik przepaja błonę śluzową, zwykle martwiczą na różnej głębokości. Wytwarza się wtedy pokrywa z włóknika i tkanki martwiczej (błona rzekoma). Zapalenie głębokie kończy się zwykle owrzodzeniem, a w razie dalszego pomyślnego przebiegu - bliznowaceniem. Częstym efektem zapalenia włóknikowego jest powstanie zrostów (adhesiones, synechiae) powrózkowatych (funiculares) lub płaszczyznowych (planformes) , niekiedy może dojść do zarośnięcia (obliteratio) jamy , bądź światła narządu jamistego.

Zapalenie włóknikowate może być powierzchowne lub głębokie

• ZAPALENIE ROPNE (inflamatio ppurulenta) cechuje się występowaniem swoistego wysięku - ropy (pus), w której skład wchodzą żywe i obumarłe neutrofile, bakterie, ich toksyny oraz obumarłe komórki i tkanki , a także różne enzymy. Barwa ropy jest zmienna i zależna od drobnoustrojów, które powodowały ten stan . Zapalenie ropne może być powodowane przez bakterie , ale także i bez ich udziału. Zapalenie ropne może być powierzchowne i głebokie. ROPOTOK (pyrrhoe) jest to zapalenie ropne powierzchowne błony śluzowej z wyciekiem ropy na zewnątrz, ROPNICA (pyoemia), ROPOWICA (phlegmona) jest to rozległe zapalenie głębokie dotyczące tkanki łącznej luźnej, w której stosunkowo łatwo się rozprzestrzenia ( np. tk. podskórna, śródpiersie, zaotrzewna). Przed rozpuszczeniem się nacieku takie nacieczenie granulocytami nazywa się cellulitis. Ropowica jest konsekwencją zakażenia paciorkowcami, które wytwarzają hialuronidazy rozpuszczające istotę podstawową tkanki łącznej, fibrynolizyny rozpuszczające włóknik i lecytynazy niszczące błony komórkowe. Enzymy te rozluźniają tkankę łączną i ułatwiają szerzenie się zapalenia. ROPIEŃ (abscessus, apostema) jest to rodzaj zapalenia ropnego głębokiego, które polega na nagromadzeniu się ropy w jamie powstałej wskutek rozpuszczenia uszkodzonej tkanki przez enzymy proteolityczne granulocytów. Początkowo ognisko ropnia jest spoiste - ropień niedojrzały (abscessus immaturus). W miarę rozpadu granulocytów i rozpuszczania tkanki powstaje jama wypełniona płynną ropą - ropień dojrzały (abscesu maturus). W razie dłuższego utrzymywania się ropnia wytwarza się wokół niego torebka łącznotkankowa początkowo bogata w naczynia, której naczynia są źródłem coraz to nowych granulocytów (błona ropotwórcza - membrana pyogenes) . ROPNIAK (empyema) jest to gromadzenie się wysięku ropnego w naturalnej jamie ciała np. w macicy, świetle wyrostka robaczkoweko, POSOCZNICA (sepsis) jest to stan, w czasie którego dochodzi do krążenia w organizmie wraz z krwią drobnoustrojów i ich toksyn, które dostały się do krwi z ogniska pierwotnego. Posocznicę cechuje obrzęk, zaczerwienienie dalszych i bliższych węzłów chłonnych oraz septyczny obrzęk śledziony. Może się dodatkowo zdarzyć zakrzepowe zapalenie żył, skaza krwotoczna oraz DIC. Dochodzi do szybkiego zaniku grasicy i upośledzenia czynności szpiku. Zapalenie ropne może zejść wessaniem lub otorbieniem.

• ZAPALENIE KRWOTOCZNE (inflamatio haemorrhagica) przebiega z mocnym uszkodzeniem naczyń krwionośnych i pojawieniem się wysięku , w którym znajduje się dużo erytrocytów. Zapalenie to można stwierdzić w przebiegu leptospirozy i tężca.

• ZAPALENIE POSOKOWATE (inflamatio ) charakteryzuje się powstawaniem wysięku, który zawiera elementy obumarłych tkanek, czekoladowo-szarym zabarwieniem i gnilnym zapachem. W trakcie tego zapalenia dochodzi do zatrucia całego organizmu. Zapalenie takie stwierdza się w przypadku zapalenia otrzewnej po pęknięciu żołądka, czy też zapalenie opłucnej przy zachłystowym zapaleniu płuc.

ZAPALENIE WYTWÓRCZE ( inflamatio productiwa) cechuje się dominacją zmian o charakterze wytwórczym . Występują tu makrofagi, komórki nabłonkowate i komórki olbrzymie. Do odczynu wytwórczego ostrego można zaliczyć : Rozrost odczynowy węzłów chłonnych ( hyperplasia limfonoduli reactiva), który jest reakcją na zapalenie toczące się gdzie indziej. Odpowiedź wytwórcza polega na mnożeniu się komórek ośrodków reaktywnych grudek, albo też rozplemie wyściółki zatok (tzw. nieżyt zatok). Ostre rozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek, w którym szybko i intensywnie mnożą się komórki mezangium , wskutek czego cały kłębuszek znacznie się powiększa. Ponadto składnik pozawłośniczkowy kłębuszkowego zapalenia nerek. Gdzie oprócz zmian w pętli naczyniowej kłębuszka dochodzi do rozplemu nabłonka listka ściennego torebki. Mnożąc się komórki te wypełniają przestrzeń moczową i układają się w twory półksiężycowate. Taka zmiana pogarsza rokowanie.

ZAPALENIE ZIARNINIAKOWE (inflamatio granulomatosa) jest to specjalny typ zapalenia przewlekłego o charakterze rozplemowowytwórczym. Charakterystyczną jego cechą jest to, że dochodzi do powstania małych ( 0,5 - 2 mm średnicy) ziaren będących nagromadzeniem zmienionych makrofagów zwanych komórkami nabłonkopodobnymi ( kom. epitelioidalne). Te skupiska komórek nabłonkowatych powstają z przekształconych makrofagów i są one otoczone pierścieniem z limfocytw. Komórki nabłonkowate mają zdolność do zewnątrzkomórkowej sekrecji i fagocytozy. Ponadto w ognisku zapalenia ziarniniakowatego powstają komórki olbrzymie Langhansa, które powstają w wyniku zlewania się komórek nabłonkowatych. Komórki te charakteryzują się tym, że posiadają wiele jąder zwykle zepchniętych na obwód komórki wskutek czego przypominają podkowę. Komórki te gromadzą się najczęściej wokół jakiegoś ciała obcego, które nie może ulec rozpuszczeniu i zniszczeniu. Przykładem tego typu zapalenia jest zakażenie prątkiem gruźlicy. Zapoczątkowane jest ono przez czynnik infekcyjny lub nie. Do uformowania ziarniniaka niezbędne są: trudny do usunięcia czynnik drażniący lub odpowiedź immunologiczna typu komórkowego lub jedno i drugie. Ziarniniak zapalny składa się z czynnika zapaleniotwórczego, makrofagów, komórek nabłonkowatych, limfocytów i tkanki łącznej. W centralnej części ziarniniaka może pojawić się serowaciejąca martwica , nawet z ogniskami wapnienia. Okres zmian wysiękowych jest w tym przypadku bardzo krótki. Ziarniniaki mogą powstawać na tle pasożytniczym, grzybiczym, bakteryjnym (mycobacterium, brucella, salmonella, actinobacillus, pseudomanas) oraz na tle ciał obcych (nici chirurgiczne , źdźbła traw). Wydaje się, że o powstaniu zapalenia ziarniniakowatego decydują:

• obecność czynnika, który nie może ulec zniszczeniu np. prątek gruźlicy,

• czynnik zapoczątkowywujący zapalenie doprowadza do pobudzenia odporności związanej z aktywnością limfocytów T, a przede wszystkim interferonu i interleukiny-4 , które jak się wydają są odpowiedzialne za transformację monocytów i makrofagów w charakterystyczne dla tego zapalenia komórki nabłonkowate.

ZAPALENIE NA TLE KOMPLEKSÓW IMMUNOLOGICZNYCH może pojawić się w przebiegu FIP u kotów, a także w nerkach u psów. W pierwszej fazie tego procesu dochodzi do powstawania kompleksów immunologicznych, które jeżeli istnieją w nadmiarze zostają deponowane w tkankach i stają się one przyczyną procesu zapalnego.

OBRAZ BIAŁOKRWINKOWY W ZAPALENIU. Pula krążąca jest to liczba leukocytów krążących we krwi. Leukocyty z puli krążącej mogą przedostać się do ogniska zapalnego. Poza pulą krążącą istnieje pula marginalna (brzeżna) leukocytów, są o krwinki białe, które przebywają w sieci naczyń włosowatych, gdzie przebywają przylegając do śródbłonka naczyń. Pula marginalna jest liczbowo taka sama jak pula leukoctów krążących. W razie doraźnej potrzeby zwiększenia puli krążącej pula marginalna jest uwalniana do puli krążącej. U kotów jest 2-3 razy więcej puli marginalnej. Pula marginalna jest uwalniana w sytuacji stresowej i w wysiłku fizycznym. W puli marginalnej są tylko leukocyty dojrzałe w proporcji takiej jak u zdrowego osobnika. W puli krążącej u wszystkich gatunków (bez przeżuwaczy) wśród leukocytów dominują neutrofile (u przeżuwaczy dominują limfocyty).

Poza pulą marginalną uwalnianą w razie potrzeby istnieje jeszcze pula szpikowa złożona z puli nieproliferującej ( gotowa do wyrzutu do krwi) i z puli proliferującej (postaci młodocianych), która może być uwolniona do krwi w razie nagłych wypadków. Obraz Szylinga jest to zapis neutrofili w zależności od stopnia ich dojrzałości. W stanach chorobowych mogą się pojawiać metamielocyty, które są sprawne czynnościowo, a może też dojść do pojawienia się mioblastów. W obrazie Szylinga wyróżnia się stronę lewą i stronę prawą. Prawa strona obrazu Szylinga to odsetek neutrofili segmentowanych. Lewa strona obrazu Szylinga świadczy o ilości neutrofili pałeczkowatych i metamielocytów. Przesunięcie się obrazu Szylinga w lewo wskazuje na zwiększenie się ilości postaci młodocianych.

Analiza obrazu białokrwinkowego. Na podstawie oceny liczby krwinek i na podstawie obrazu białokrwinkowego można domniemać o procesach chorobowych toczących się w organizmie. Leukocytoza, czyli zwiększenie się liczby białych krwinek we krwi u większości zwierząt wynika z neutrofili , rzadko z limfocytozy, z wyjątkiem przeżuwaczy, u których leukocytoza wynika z limfocytozy. Dla zapalenia ostrego charakterystyczne jest przesunięcie obrazu Szylinga w lewo, ale ta reakcja nie musi się pojawiać przy każdym zapaleniu, a jedynie w zapaleniu miejscowym, zlokalizowanym. W zapaleniu o charakterze mniej ograniczonym ta reakcja nie zawsze się pojawia np. w łojotokowym zapaleniu skóry rzadko zdarza się leukocytoza. W sytuacjach tych postacie młodociane napływają z nieproliferującej puli szpikowej. Jeśli bodziec zapaleniotwórczy jest dostatecznie silny to powstają cytokiny, które prowadzą do pobudzenia proliferującej puli szpikowej i tworzenia młodocianych postaci neutrofili. Czasem takiemu stanowi towarzyszy limfopenia. Leukocytoza w tych sytuacjach świadczy o tym, że organizm jest w stanie sprostać wymaganiom , leukopenia wynika z tego, że organizm nie nadąża za zużywaniem się leukocytów i może temu towarzyszyć silne przesunięcie obrazu Szylinga w lewo z przewagą metamielocytów, a nawet mielocytów ( szpik uwalnia komórki jeszcze nie dojrzałe) i jest to tzw. degeneracyjne przesunięcie obrazu Szylinga w lewo.

U bydła zaś cechą charakterystyczną jest to iż występuje mała pula zapasowa neutrofili. Stąd w pierwszych dobach tocząego się zapalenia z reguły dochodzi do degeneratywnego przesunięcia obrazu Szylinga w lewo. Wobec małej puli zapasowej jej wyrzut nie jest w stanie doprowadzić do leukocytozy. Szpik po pewnym czasie reaguje wzmożoną produkcją neutrofili, co objawia się zmniejszeniem bariery szpikowej umożliwiającej wydostawanie się neutrofili na obwód, co objawia się z kolei zwiększeniem ilości neutrofili młodocianych i dużym odsetkiem metamielocytów. Zjawisko to jest w miarę normalne. Po pierwszych dwóch dobach szpik jest w stanie sprostać wymogom ogniska zapalnego na dopływ neutrofili.

Analiza obrazu białokrwinkowego pozwala niekiedy na określenie postaci zapalenia. Eozynofilia może przemawiać za zakażeniami pasożytniczymi np. trichinellozą, a czasem spotyka się ją w robaczycach jelitowych. Wzrost liczby eozynofili obserwuje się także we wczesnych alergiach. Eozynopenia jest raczej rzadka, ale może wskazywać na reakcję stresową. Bazofilia towarzyszy z reguły eozynofili i może zdarzać się w stanach alergicznych. Monocytoza może pojawiać się w końcowej fazie zapalenia o pomyślnym przebiegu.

GORĄCZKA (FEBRIS) jest to stan charakteryzujący się podwyższoną temp. ciała spowodowaną bądź infekcją, bądź uszkodzeniem tkanek. Cechą charakterystyczną gorączki jest to, że w przeciwieństwie do stanu zwanego hipertermią ośrodek termoregulacji w gorączce pracuje prawidłowo lecz na podwyższonym poziomie nastawczym temperatury. Trudno jest powiedzieć jaka jest prawidłowa temperatura organizmu wobec faktu, że w różnych częściach organizmu temperatura krwi jest dość różna czasem nawet o 2-5 stopni Celsjusza. O zmianie poziomu nastawczego świadczą subiektywne odczucia zimna i gorąca w okresie narastania i ustępowania gorączki.

Ta zmiana poziomu nastawczego może się pojawić bądź w czasie infekcji, bądź po uszkodzeniu tkanek, czasem towarzyszy chorobie nowotworowej. Związki, które są sprawcami gorączki to tzw. pirogeny, czyli związki gorączkotwórcze. Piogeny mogą być dwojakiego rodzaju. Pirogeny egzogenne to pirogeny pochodzenia zewnętrznego, spoza organizmu i najczęściej są one pochodzenia bakteryjnego, wirusowego, choć nie tylko, bo za pirogeny egzogenne uznaje się też związki pochodzące z własnych uszkodzonych tkanek czy komórek pochodzenia nowotworowego. Do substancji tych należą też lipoproteiny bakterii gram ujemnych np. endotoksyna wchodząca w skład ich ściany komórkowej. Są to związki wielkocząsteczkowe, które same nie są w stanie zmieniać reaktywności ośrodka termoregulacji. Owe egzogenne pirogeny pobudzają inne komórki, a przedewszystkim monocyty i makrofagi do wytwarzania pirogenów endogennych. Endogenne pirogeny są zdolne do przekroczenia bariery krew-mózg i mogą doprowadzić do zmiany reaktywności ośrodka termoregulacji. Pirogenami endogennymi są niektóre cytokiny, a wśród nich interleukina-1, interleukina-6 i TNF-alfa. Cytokiny są substancjami, które prawdopodobnie są w stanie przekroczyć barierę krew-mózg i mają one poza innymi wpływ na stan błony komórkowej w tym też komórek nerwowych w ośrodku termoregulacji. Prowadzą one do aktywacji fosfolipazy A, która działa na błonę komórkową doprowadzając do uwolnienia z niej kwasu arachidonowego, który jest najważniejszym składnikiem wszystkich błon komórkowych z pośród NKT. Uwolniony z błon komórkowych kwas arachidonowy może być metabolizowany bądź podczas cyklooksygenacji do prekursora prostaglandyn, bądź w procesie lipooxygenacji do leukotrienów.

W procesie powstawania gorączki najważniejsze wydaje się powstawanie prostaglandyn, a zwłaszcza prostaglandyny E 2. Nie wiadomo w jaki sposób powstająca w dużych ilościach PGE 2 powoduje przestawienie poziomu nastawczego. Być może ma to związek ze zmianą stężenia jonów sodu i wapnia wewnątrz i zewnątrz komórek nerwowych ośrodka termoregulacji. Mechanizmy te powodują wzrost temperatury, przemiany materii, dochodzi do zwężenia naczyń skóry i pojawia się termogeneza drżeniowa. Organizm przestaje odczuwać zimno i cały czas produkowane są prostaglandyny. Przy gorączce długotrwałej może dojść do kwasicy, często dołącza się białkomocz. Gorączce towarzyszy brak apetytu, co wynika z działania interleukiny-1, która pobudza powstawanie peptydów odpowiedzialnych za sen i działa hamująco na ośrodek łaknienia.

Sens gorączki. Ta reakcja obronna ma swój sens biologiczny i do pewnych granic może wpływać dodatnio w walce z infekcją. Zwyżka temperatury może ograniczać zdolność namnażania się drobnoustrojów. Ponadto wiadomo, że w temp. powyżej 39 stopni ujawnia się inne niż pirogenne działanie interleukiny-1, a mianowicie szybciej dochodzi do proliferacji limfocytów T. Podwyższenie temp. u ssaków pobudza powstawanie limfocytów cytotoksycznych i syntezę przeciwciał. Ponadto w czasie gorączki Il-1 silniej niż w warunkach normalnych pobudza wytwarzanie interleukiny-2 przez limfocyty T pomocnicze. Ponadto w temp. powyżej 39 stopni łatwiej aktywowana jest alternatywna droga aktywacji dopełniacza.Z drugiej jednak strony w czasie gorączki zmniejsza się aktywność komórek NK.

Poza stworzeniem niekorzystnych dla czynnika zakaźnego warunków w organizmie temperatura może i inną drogą ograniczać rozwój bakterii. W gorączce stwierdza się zmniejszone stężenie żelaza we krwi, co wynika z tego, że Il-1przekształca żelazo do postaci zapasowej zgromadzonej w wątrobie w postaci ferrytyny i doprowadza do wiązania uwalnianej z erytrocytów hemoglibiny przez pojawiające się białko kaptoglobinę. Te dwa mechanizmy ograniczają pobór przez drobnoustroje żelaza z organizmu. Niektóre bakterie mają zdolność do produkcji białek helatorów żelaza zwanych syderocytami (mają one zdolność odłączania od ferrytyny). W wysokiej temperaturze komórki bakteryjne pozbawione są tej możliwości.

Zarówno w gorączce jak i zapaleniu towarzyszy synteza przez hepatocyty tzw. białek ostrej fazy. Owe białka pojawiają się w dużej ilości w osoczu w przebiegu stanów zapalnych i gorączki. Wzrost stężenia niektórych z tych białek pozwala na diagnozowanie ukrytych stanów zapalnych. Do białek, których stężenie wzrasta w czasie stanów zapalnych nawet o 1000 razy należą między innymi białko C reaktywne, które ma zdolność precypitowania wielocukru C pneumonii. Białko to może być traktowane jako białko związane z odpowiedzią nieswoistą, ponieważ ma właściwości opłaszczania wielu błon np. błon komórek bakteryjnych i błon własnych , uszkodzonych komórek. Po opłaszczeniu komórki te są rozpoznawane jako obce i ulegają fagocytozie. Białko C reaktywne ma zdolność aktywowania drogi klasycznej dopełniacza, może też ono opłaszczać produkty rozpadu własnych jąder komórkowych, czyli m.in. chromatyny ograniczając tym samym zdolność autoimmunologiczną. Drugim z tych białek jest jest amyloid surowicy, produkowany w dużych ilościach w stanie gorączki i zapalenia, działa on supresyjnie, hamując czynność makrofagów oraz limfocytów B. Do innych białek ostrej fazy produkowanych w wątrobie należą : alfa-antytrypsyna, alfa-antyhymotrypsyna, alfa-makroglobulina. Białka te z kolei mają za zadanie hamować aktywność proteaz uwalnianych z rozpadających się w ognisku zapalnym neutrofilów.

Dla procesu gorączki charakterystyczny jest przyspieszony opad erytrocytów, co jest również charakterystyczne w czasie toczącego się zapalenia. Przyspieszenie OB. Wynika z tego, że pod wpływem Il-1 w wątrobie pobudzone zostaje wytwarzanie fibrynogenu i wzrasta jego stężenie w surowicy. Fibrynogen opłaszcza erytrocyty i maskuje ich ładunek elektrostatyczny ułatwiając w ten sposób tworzenie rulonów. Stąd przy nadmiarze fibrynogenu wzrasta opadanie erytrocytów.

Z biologicznego punktu widzenia umiarkowana i niezbyt długotrwała gorączka jest zjawiskiem porządanym, gdyż w czasie rozwoju infekcji ograniczony jest rozwój bakterii, utrudniony ich dostęp do zapasów żelaza, a ponadto uruchomione są nieswoiste mechanizmy obronne. Ponadto zahamowanie apetytu obserwowane w czasie gorączki sprawia, że organizm nie naraża się na dodatkowe infekcje itp.

Długotrwała gorączka prowadzi do wyczerpania rezerw organizmu, a największy wydatek energii jest ponoszony w fazie narastania gorączki, jeżeli zaś gorączka ma charakter ciągły to wydatek do jej utrzymania nie jest aż tak duży. Najgroźniejsza jest gorączka trawiąca (febris hectica), której przebieg jest dłuższy, a wahania temperatury ciała są rzędu 4-5 stopni Celsjusza. W przebiegu takiej gorączki organizm musi wytwarzać temp. ciała do wysokiego poziomu, następnie temp. spada i znowu szybko wzrasta. W takiej sytuacji straty metaboliczne organizmu są znaczne i gorączka jest groźna dla życia. Gorączka zwalniająca (febris remittens) charakteryzuje się tym, że wahania temp. ciała przekraczają 1 stopień. W gorączce ciągłej (febris continua) wahania temp. nie przekraczają 1 stopnia Celsjusza. Niebezpieczna jest gorączka naprzemienna (febris intermitrens), w której okresy podwyższonej temp. są przerywane okresami bezgorączkowymi. Na podstawie długości trwania gorączki wyróżnia się gorączkę ostrą (febris acuta) trwającą kilka dni, gorączkę przewlekłą (febris chronica) trwającą kilka tygodni i gorączkę jednodniową (febris efemere).

ZABURZENIA ROZWOJOWE ( MALFORMATIONES )

Zmiany rozwojowe są to zmiany narządów lub całego organizmu zachodzące w okresie rozwoju płodowego. Są to zmiany postaciowe , nieprawidłowości kształtu widoczne makroskopowo i mikroskopowo. Zalicza się do nich też przemiany materii, czyli zmiany enzymatyczne, a ponadto defekty immunologiczne. Nauka o zaburzeniach rozwojowych to TERATOLOGIA, czynnik wywołujący zaburzenie to TERATOGEN , CZYNNIK TERATOGENNY.

Zaburzenia rozwojowe są to cechy nie mieszczące się w normach przyjętych dla danego gatunku. W zależności od stopnia tych zmian można wyróżnić : ZNIEKSZTAŁCENIA (anomalia) lub POTWORNOŚCI (monstra, terata).

Stopień zmian rozwojowych wiąże się w dużym stopniu z czasem, w którym zadziałał teratogen:

• gdy teratogen zadziałał w okresie blastogenezy to prowadzi to do obumarcia zarodka lub powstać mogą zroślaki, czyli potwory dwoiste,

• gdy teratogen zadziała w okresie embriogenezy (organogeneza) to w tym okresie jest szczególna wrażliwość na wystąpienie tych zmian,

• gdy teratogen zadziała w okresie fetogenezy to możliwości powstania zmian rozwojowych są mniejsze, ponieważ są możliwości kompetencji tych uszkodzeń.

W okresie rozwoju osobniczego jest taki okres czasu dla poszczególnych narządów, tkanek i części ciała gdy owe narządy mają szczególną podatność na działanie teratogenów, nazywa się on OKRESEM DETERMINACJI TERATOGENNEJ. W okresie tym po zadziałaniu czynnika teratogennego dojdzie z pewnością do wystąpienia określonych zmian rozwojowych. Okres ten jest różny dla poszczególnych narządów, a także poszczególnych gatunków i zwierząt. SWOISTOŚĆ FAZOWA polega na tym,że różne czynniki, lecz działające w określonej fazie rozwoju narządu lub organu dają taką samą zmianę. SWOISTOŚĆ TERATOGENU to zjawisko gdy dany czynnik teratogenny wywołuje zawsze taką samą zmianę.

Dane o częstotliwości występowania zmian rozwojowych w weterynarii są skąpe, dlatego gdyż często zataja się owe zmiany, a niektóre wady rozwojowe mogą być usunięte np. zarośnięcie odbytu.

PODZIAŁ WAD ROZWOJOWYCH . Pod względem patomorfologii zmiany rozwojowe podzielono na:

1) WADY O CECHACH UBYTKU (MONSTRA PER DEFECTUM)

• BRAK ZAWIĄZKÓW NARZĄDÓW ( AGENESIA, APLASIA) np. brak oka (anophtalmia), brak kończyn (amelia), brak żuchwy (agnatio),

• NIEDOROZWÓJ NARZĄDU (HYPOPLASIA) np. niedorozwój całego organizmu, karłowatość (nanosomia), twór bezpostaciowy (amorphus globsus), skrócenie żuchwy (pronhygnatio),

• NIEPEŁNE POŁĄCZENIE stawów, kości, szczelin lub otworów np. otwarta rynienka kręgosłupa (rhachitis totalis), brak zrośnięcia warg czy podniebienia (cheilochisis, palatoschis), niezrośnięcie powłok brzusznych (hernia umbilicalis), wynicowanie (schistosoma reflexum),

• NIEPEŁNY PODZIAŁ narządów lub zarośnięcie (obliteratio), niedrożność (atresia), zwężenia (stenosis).

2) WADY O CECHACH NADMIARU (MONSTRA PER EXCESSUM)

• NADMIERNY WZROST CAŁEGO CIAŁA (HYPERSOMIA, GIGANTISMUS)

• ZBYT DUŻY MÓZG (MACROCEPHALIA)

• ZWIĘKSZENIE LICZBY NARZĄDÓW LUB CAŁEGO CIAŁA np. dodatkowa śledziona (lien accesorius), nadliczbowe palce (polidactylia).

3) WADLIWE UMIEJSCOWIENIE np. przemieszczenie serca pod skórę przy wpuście do klatki piersiowej (ectopia cordis cervicalis) czy dermoid , czyli skóra na rogówce.

4) POTWORY POJEDYNCZE:

• ZABURZENIA CAŁEGO CIAŁA : wzrost karłowaty (nanosomia), wzrost olbrzymi (gigantismus), karłowatość pierwotna (nanosomia primardialis),

• ZABURZENIA ROZWOJOWE POSZCZEGÓLNYCH NARZĄDÓW I UKŁADÓW

5) POTWORY DWOISTE:

• WOLNE TWORY DWOISTE (GEMINI)

-- WOLNE TWORY DWOISTE JEDNAKOWE (GEMINI AEQUALES ) - BLIŹNIĘTA

-- WOLNE TWORY DWOISTE NIEJEDNAKOWE np. jeden płód bezsercowy (faetus acardialis)

• POTWORY DWOISTE ZROŚLAKI (DUPLICATES)

-- SYMETRYCZNE (D. AEQUALES) gdy jeden zroślak stanowi lustrzane odbicie drugiego. Zrośnięcie może być całkowite (D. aequales completare) - każdy osobnik ma oddzielny kręgosłup lub niecałkowite (D. aequales incompletare) - kręgosłup jest wspólny na różnych odcinkach np. duplicates arterior, duplicates media, duplicates posterior,

• NIESYMETRYCZNE (D. INAEQUALES) gdy jeden osobnik jest prawidłowo wykształcony (autosit) , a drugi jest uwsteczniony (parasit).

PRZYCZYNY WAD ROZWOJOWYCH

1) Czynniki zewnętrzne, egzogenne , mogą one powodować obumarcie płodu, zaburzenia rozwojowe , normalny rozwój przy obniżonych zdolnościach życiowych . Do czynników tych zalicza się :

• czynniki mechaniczne np. zawinięcie pępowiny wokół płodu, wylewy krwawe , które poprzez mechanizm upośledzonego ukrwienia przyczyniają się do niedożywienia płodu,

• czynniki fizyczne np. promieniowanie przez powodowanie mutacji lub śmierci ,

• czynniki termiczne np. choroby gorączkowe matki przyczyniają się do wzrostu przemiany materii, zwiększenia ruchu komórek, a także brak tlenu,

• czynniki chemiczne w tym teratogeny farmalogiczne ingerują w przemianę materii płodu np. barwniki dwuazowe , błękit trypanu (wodogłowie), cytostatyki -- zaburzenia rozwojowe głowy , mózgu, streptomycyna -- zaburzenia rozwojowe narządu słuchu, alkohol działa szkodliwie na zarodek powodując zaburzenia wzrostu i niedorozwój mózgu. Teratogennie działa także insulina, która jest przyczyną zaburzeń rozwojowych OUN i szkieletu kończyn, GKS zaś powodują powstanie rozszczepu podniebienia lub obumarcia zarodka,

• hormony np. insulina doprowadzając do hypoglikemii powoduje zaburzenia rozwoju OUN , szkieletu , kończyn, kortykosteroidy rozszczepienie podniebienia lub obumarcie zarodka , hormony gruczołów płciowych,

• czynniki żywieniowe mogą zawierać toksyny roślinne np. łubin powdouje przykurcze przednich kończyn u cieląt (arthropriposis). Dodatkowo wchodzą tu w grę niedobory żywieniowe np. brak witaminy A (mikrophtalmia , wodogłowie i inne u świń), brak witaminy B (zaburzenie rozwoju szkieletu u szczura) , brak manganu (embrioletalny u kur) , z kolei sole talu , azotanu ,ołowiu , selenu ,wyzwalają zaburzenia rozwoju u kur,

• zakażenia -- wirusowe , bakteryjne i pasożytnicze .W i r u s o w e : różyczka (microphtalmia , microencephalopatia), wirus pomoru świń (niedorozwój mózgu , mieliny gałki ocznej), wirus biegunki bydła (wodogłowie , niedorozwój móżdżku), choroba graniczna owiec (wodogłowie , niedorozwój mieliny), choroba niebieskiego języka (choroba stawów), parwowirus u kotów --panleukopenia (niedorozwoj móżdżku) , u świń (zarośnięcie odbytu , rozszczepienie podniebienia , obumieranie plodów), zakażenie wirusem cytomegali (różne wady). B a k t e r y j n e np. listerioza. Z a k a ż e n i a p i e r w o t n i a c z e: toxoplazmoza (u bydła wodogłowie , poronienia), Neospora canis (poronienia , zmiany w OUN). Działanie teratogenne zakażeń wirusowych wiąże się z pierwszą połową ciąży , a bakteri i pierwotniacze z drugą połową ciąży .

2) Czynniki wewnętrzne. Wiąże się to z wadami genetycznymi , z dziedziczeniem . Dziedziczne są te wady , które przekazywane są na następne pokolenia . Wady rozwojowe , powstające na podłożu genetycznym rozważamy jako : recesywne, dominujące, letalne. Czasami ujawniają się po kilku pokoleniach , np. cechy recesywne . Cechy dominujące rzadko ujawniają się slbowiem zwierzę ulega selekcji . Czynniki biorące udział w mutacji prowadzą do : mutacji genetycznych --przekazywane na następne pokolenia , mutacje genowe -- nie musi mieć wyrazu w budowie , ale może prowadzić do zaburzeń czynności , np. thalidomid prowadzi do niedorozwoju kończyn (zaburzenia syntezy kolagenu ), mutacji chromosomoyche -- abberacji (duplikacja chromosomów ,delecja ( wypadnięcie) , translokacja ( przemieszczenie ), mozaikowatość -- różne kariotypy na skutek braku podziału chromosomów tworzących pary .

Mutacje nie zawsze są przyczyną wad . jedna trzecia poronionych płodów u ludzi ma abberacje prowadzące do :

• u osobników męskich zespół Klinefeltera ( 2X i 1 Y ) -- występuje też ubydła 61XXY,

• u osobników żeńskich syndrom Turnera , występuje u klaczy z 1 chromosomem płciowym 65XO.

Osobniki takie nie mogą rozmnażać się , mają niedorozwó jajników lub jąder. U kotów szylkret (trójbarwliwe samce ).

Mozaikwatość -- podłożem jest brak podziału odpwiedniej pary chromosomów -- efekt występowania różnych kariotypów . Efektem jest chimeryzm -- blastomery 2 zygot mieszają się ze sobą , np.

- obojnactwo -- bydło , kot , norka .

- jałowiectwo -- maskulinizacja płodów żeńskich , tzw. Freemartin .

Zmiany liczby chromosomów autosomalnych :

- potrojenie chromosomów -- trisomia -- mongolizm ( zespół Downa) , u zwierząt cielęta -- niedorozwój żuchwy . Przy skrzywieniach kręgosłupa -- Kifosis .

2) monosomia

Zmiany takie występują też w chłoniakach u bydła i u kotów .

Dermatosporaxia też związana z abberacją autosomów , jest to cecha recesywna -- łamliwość skóry

- syndrom Schedia -Chigoschi - cecha ustępująca -- nienormalne ziarnistości w limfocytach -- spadek odporności ,

- wodogłowie wewnętrzne ,

- bezwłosie u niektórych ras bydla ,

- brak kończyn u świń .

1

42

---