ZABYTKI PRZEWORSKA

Pragnąc poznać historię Przeworska należy koniecznie zapoznać się z jego zabytkami będącymi świadectwem dorobku pokoleń, które dawno temu odeszły i eksponującymi ich kulturę materialną i duchową. Przeworsk to bardzo stare, średniowieczne miasto, które było siedzibą władz administracyjnych i miejscem kultu religijnego. Plany i schematy zabudowań miejskich miały na uwadze zagwarantowanie bezpieczeństwa oraz stworzenie odpowiednich warunków dla rozwoju rzemiosła i handlu.

Miasto rozwijało się u schyłku gotyku, o czym świadczą monumentalne budowle jak dawny kościół i klasztor Bożogrobców (dziś Bazylika p.w. Ducha Świętego), Kościół i Klasztor Bernardynów, Ratusz, fragmenty murów obronnych, a z dziedziny malarstwa i sztuki: freski w klasztorze Bernardynów przedstawiające drogę krzyżową, chrzcielnica w Bazylice, płyty nagrobkowe Rafała Tarnowskiego i jego żony oraz obraz Tarnowskich z 1490 roku. Z doby renesansowej pochodzi kilka nagrobków, duży, wspaniały szczyt wzniesiony nad trójbocznie zakończonym prezbiterium kościoła Bernardynów. Epoka baroku zostawiła ślady materialne w postaci kaplicy ,,Grobu Bożego" przy Bazylice, mnogość obrazów, ornatów, dzwonów i innych przedmiotów znajdujących się w obydwu kościołach. Końcem baroku wzniesiono kościółek i klasztor SS Miłosierdzia, a także budynek przyzamkowy zwany oberżą. Z XIX wieku pochodzi Pałac Lubomirskich, którego styl wyraźnie nawiązuje do angielskiego klasycyzmu. Należy również wspomnieć o pamiątkach pozostawionych przez miejscowe rzemiosło i ludową kulturę artystyczną w postaci budynków mieszczańskich, chłopskich zagród i ludowych strojów.

Ponadto istniały kiedyś w Przeworsku zabytki, które niestety spotkał smutny los. Zostały zniszczone przez różne kataklizmy, pożary czy nieprzyjacielskie druzgocące najazdy. Należały do nich m.in.: gotycki dworek Tarnowskich, gotyckie kościoły: Św.Katarzyny i Matki Boskiej Śnieżnej, trzy bramy miejskie, odcinki murów obronnych, barokowa synagoga, budynek starego sądu.

Bazylika pw. Ducha Świętego

Kościół farny (od 29 XII 1982 roku tytuł Bazyliki p.w.Św.Ducha nadany przez papieża Jana Pawła II)- gotycka, olbrzymich rozmiarów budowla wznosi się na wzgórzu w zachodniej części miasta. Budowany w latach 1430- 1473 na tzw. "Kniazim Grodziszczu" nad rzeką Mleczką która wówczas tamtędy przepływała. Kościół ufundował Jan z Tarnowa w przywileju z 1394 roku. W owym czasie istniał kościół św. Katarzyny oraz parafia erygowana przez bp. lubelskiego, co stwierdzał dokument wydany w Feurstenwaldzie w 1393 roku. Prawdopodobnie kościół ten okazał się zbyt mały i niewystarczający dla potrzeb duszpasterskich dużej parafii.

czyli Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Jerozolimskiego.

Kościół, konsekrowany w 1473 roku, otrzymał tytuł Świętego Ducha. Księża Miechowici- główni budowniczowie kościoła wzorowali się na pierwszym i generalnym w Polsce kościele Bożogrobców w Miechowie. Ten z kolei wzorowany był na budowli kościoła Bożego Grobu w Jerozolimie.

Monumentalna, gotycka, imponująca budowla otoczona jest murem obronnym, basztą, a także murami klasztornymi z 1640 roku i zabudowaniem klasztornym. Brama główna stanowiąca element muru klasztornego ma kształt kapliczki. Na trzech wieżach (głównej i dwóch bocznych) widnieją krzyże z podwójnymi ramionami. Są one symbolem Bożogrobców zarządzających parafią przeworską przez cztery i pół wieku. Potężna wieża główna, tworząca przedłużene kościoła, ma 40 m wysokości. W niej mieści się wejście główne do kościoła, nad którym wisi herb Leliwa. Oprócz wejścia głównego po obydwu stronach wieży znajdują się dwa boczne wejścia.

Kościół z dawnym klasztorem Miechowitów - obecnie plebanią łączy delikatny, przy smukłych, wielkich budynkach i ładny krużganek wsparty na arkadach. Pochodzi on z 1724 roku. Przestronne, jasne, lekkie wnętrze kościoła wypełnia m.in. 12 ołtarzy, chrzcielnica, epitafia, ambona złocona i rzeżbiona, obrazy i inne przedmioty wyposażenia kościelnego.

Powierzchnia posadzki (wykonanej z biało-czarnego marmuru karraryjskiego) całego kościoła wynosi 952 m kwadratowe. Długość kościoła ma 49 m. Z kolei wysokość kościoła sięga 20 m. Sklepienia w kościele są żebrowe, gwiażdziste i krzyżowe. Prezbiterium zdobią: dużych rozmiarów ołtarz, stalle z XVIII wieku, nad którymi znajduje się loggia Lubomirskich. Stalle posiadają baldachim z 20 tablicami, na których widnieją cytaty z Pisma Świętego. Zakonników i dobrodziejów kościoła chowano w krypcie pod posadzką prezbiterium. Wejście do niej pokrywają zabytkowe płyty nagrobne Rafała Tarnowskiego i jego żony Anny, wykonane z piaskowca. Prezbiterium i nawę główną dzieli wydatnie złocony łuk tęczowy przedstawiający krucyfiks wsparty na kuli ziemskiej, z przełomu XVI i XVII wieku. Wokół łuku umocowano wyrzeźbione narzędzia męki Pańskiej.

Czteroprzęsłową nawę główną od naw bocznych oddzielają arkady rozpięte na 6 wieloboczych filarach. Kruchta mieści się pod wieżą, natomiast na piętrze znajduje się miejsce dla chóru kościelnego i organy z 1900 roku.
Do zakrystii przylegającej z lewej strony prezbiterium prowadzą żelazne drzwi i ostrołukowy portal z kamienia. Z zakrystii przez podwójne drzwi (żelazne potem dębowe) można przejść do skarbca, w którym przechowywane są wartościowe, zabytkowe naczynia liturgiczne typu: monstrancje z XVII i XVIII wieku, ornaty, kielichy i inne. Ołtarz główny - najokazalszy i najcenniejszy - wykonany w stylu baroku toksańskiego pochodzi z 1693 roku. Posiada bogatą dekorację roślinną i figuralną: główki aniołków, chmury, winne grono, otaczające centralną postać Chrystusa rozpiętego na krzyżu. Na całość utrzymaną w ciemnozielonym kolorze, pochodzącą z XVIII w. składają się rzeżby i figury świętych oraz inne elementy.

Wysoki artyzm prezentują również ołtarze boczne. W kościele znajduje się spiżowa chrzcielnica z 1400 roku - cenny najstarszy zabytek. Ma ona kształt kielicha ustawionego na marmurowych progach. Jej trzon posiada ozdobny gzyms, pod którym widnieją gotyckie napisy, herby Bożogrobców, herby Leliwa, Topór i Nałęcz. Uwagę przyciągają medaliony obrazujące zmiany księżyca.

Wyjątkowo cennym zabytkiem kościoła farnego jest replika grobu Chrystusa z Jerozolimy. Przez północną nawę boczną można przejść do kaplicy Grobu Pańskiego, dobudowanej w XVII wieku. Jej wymiary wynoszą 12x13m, wysokość 27m- do szczytu kopuły. We wnętrzu znajduje się murowany grób z ołtarzem w środku, polichromia z XIX w. i 2 obrazy z XVI wieku. Kaplica Grobu Pańskiego to prawdziwy skarb parafii Bożogrobcy propagowali kult Grobu Pańskiego (m.in. przez ruch pielgrzymkowy). Kult ten od czasów rozbiorów był ostro tłumiony w ramach pseudoreformy józefińskiej. Potem został wznowiony. Przeworsk to jeden niewielu ośrodków kultu Bożego Grobu w Polsce, a świątynia uzyskała rangę Sanktuarium Pańskiego.

Nadanie kościołowi p.w. Ducha Świętego tytuł Bazyliki podkreśla szczególną wartość i rangę najstarszej w Przeworsku świątyni- wyraźnie dominującego elementu w panoramie miasta.

Klasztor OO. Bernardynów

Na wschodnim krańcu wzgórza miejskiego, w pobliżu dawnego ,,traktu ruskiego” Przeworsk- Jarosław usytuowany został Klasztor Bernardynów. Klasztor jest przykładem wspaniałej starogotyckiej budowli, od wschodu prezbiterium jest zwieńczone pięknym manierystycznym, bogatym szczytem. Nieco głębiej widać wieżę oraz długie skrzydło klasztoru; od południa zaś bryła całego zespołu rysuje się najwspanialej, utwierdzając w przekonaniu, że w przeszłości Klasztor pełnił rolę warowni i był bardzo ważnym elementem systemu obronnego miasta. Oryginalnymi i zarazem bardzo cennymi reliktami architektury militarnej z tamtych czasów są : odcinek murów obronnych, baszta (obecnie dzwonnica) oraz dwa skrzydła klasztoru wschodnie i południowe.

Krótka geneza powstania Klasztoru przedstawia się następująco: Rafał z Tarnowa, Pan na Jarosławiu i Przeworsku, wielki marszałek koronny ufundował w 1461 roku kościół pod wezwaniem św. Barbary z częścią klasztoru po reflektarz, z zamiarem sprowadzenia do swego dziedzicznego miasta zakonników reguły św. Franciszka, czyli Braci Mniejszych Obserwantów, zwanych w Polsce Bernardynami. Objęcie fundacji przez O.O. Bernardynów nastąpiło w 1465 roku. O tym jak ważnym ośrodkiem miejskim był w przeszłości Przeworsk świadczy fakt iż, mimo istnienia kościoła farnego Bożogrobców wybrano go także na siedzibę klasztoru Bernardynów. Sprowadzony tu zakon miał na celu utrwalanie katolicyzmu na Rusi i Litwie, szczególnie zaś na Rusi Czerwonej (była to tak zwana misja wschodnia). Kościół oraz klasztor ukończyli sami zakonnicy wielkim nakładem pracy, korzystając z licznych ofiar społeczeństwa. Klasztor stojąc przed faktem częstych napadów ze wschodu przyjął na siebie drugą misję, obronę ludności przed nieprzyjacielem. Zakonnicy obwarowali klasztor fosą i wałami przy pomocy ludności.

klasztorze. W 1512 roku otoczony został murem obronnym z basztami. Przeworski klasztor należy do grupy podobnych mu bernardyńskich warowni powstałych w XV wieku: w Samborze, Tarnowie, Lublinie, Opatowie i Radomiu.Tradycja obronnego klasztoru zachowała się do czasów obecnych, bowiem podczas I i II wojny światowej, kiedy Przeworsk znajdował się w zasięgu działań wojennych, w murach klasztoru chroniła się liczna miejscowa ludność, podobnie jak czyniła to przed wiekami. Przyklasztorna świątynia pod wezwaniem św. Barbary jest orientowana, murowana z cegły, nietynkowana, oszkarpowana, z węższym wielobocznym prezbiterium. Stromy wysmukły dach pokryto w roku 1612 dachówką karpiową, glazurowaną, wykonaną na miejscu przez zakonników. Fasadę kościoła zdobi gotycki, zębaty szczyt z żelaznymi krzyżem na wierzchołku. Obecny kształt nadano mu w 1902 r. Osobliwością kościoła jest zakończenie trójbocznego prezbiterium manierystycznym szczytem, za którym kryje się dach. Środkowa część posiada cztery kondygnacje rozdzielone gzymsikami, na wierzchołku umieszczony jest krzyż z herbem fundatora. Ozdobą całego obiektu jest wysmukła, ośmioboczna, bardzo rzadko spotykana tego typu wieża, wzniesiona w 1644 roku.

Na uwagę zasługują również barokowe, rzeźbione stalle, liczne obrazy malowane na płótnie, przeważnie z XVIII wieku, rozmieszczone w kościele i na korytarzach klasztoru oraz w zakrystii; gotyckie kamienne odrzwia prowadzące z kościoła do klasztoru; wejście do zakrystii i zarazem skarbca zdobi kamienny, gotycki portal oraz kute, żelazne drzwi, gotyckie sklepienia w zakrystii i klasztorze. Klasztor murowany jest z cegły gotyckiej, nietynkowanej, z wyjątkiem ściany skrzydła środkowego. W ścianie wysuniętego

pokryte zostały w roku 1612 dachówką karpiówką. Mimo etapowej budowy, różnych przeróbek i remontów obiekt zachował pierwotny styl późnego gotyku.

W latach 1961-1965 wykonano szereg robót konserwacyjno-remontowych w wyniku których wykonano nowy dach nad kościołem, witraże, nowe organy 19-głosowe, efektowną instalację elektryczną, centralne ogrzewanie, odnowienie manierystycznego szczytu prezbiterium, nowe ławki i konfesjonały oraz wiele innych cennych dla obiektu prac. W czasie prac badawczych odkryto starą polichromię z XV wieku w krużganku przed zakrystią oraz fragment polichromii renesansowej na łuku oddzielającym prezbiterium od korpusu, barokowe freski ścienne. Miasto Przeworsk może poszczycić się wieloma zabytkowymi obiektami świadczącymi o jego znakomitości i randze przed wiekami, a Kościół i Klasztor OO Bernardynów należą bez wątpienia do tych najpiękniejszych i najcenniejszych.

Kościół SS Miłosierdzia

kasztelana krakowskiego i jego żonę Zofię z Korwinów Krasińską na miejscu szpitala Św. Ducha. Wcześniej szpital ten (ufundowany przez Rafała Tarnowskiego w 1460 roku) roztaczał opiekę nad chorymi, biednymi i ubogimi. W 1784 roku zakład SS Miłosierdzia został oddany przez fundatorów pod opiekę Sióstr Miłosierdzia. Klasztor to budynek piętrowy, murowany z trzema prostokątnymi skrzydłami.

Wewnątrz mieści się kaplica z barokowym frontonem. Równocześnie z klasztorem wybudowano niewielki kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Śnieżnej, umiejętnie wkomponowany w całość zabudowy. W kościele tym w głównym ołtarzu znajduje się wartościowy, zabytkowy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, w sukniach ze srebrnych blach, częściowo pozłacanych. W zasłonie wisi obraz św. Michała Archanioła, który pochodzi z dawnego kościółka przy szpitalu św. Ducha.

Ratusz w Przeworsku

Ratusz pochodzi z I połowy XV wieku, pierwsza wzmianka o nim- 1473 r. Do jego budowy wykorzystano cegłę gotycką. Konstrukcję dachową początkowo tworzył dach gontowy z drewnianą wieżyczką. Po przebudowie- w 1909 r. konstrukcja została zmieniona, uzyskując formę monsardową. Dach pokryto dachówką karpiową. Nową, drewniana wieżę z loggią obito blachą. Nad loggią znajduje się zegar, zaś na szczycie wieży usytuowany jest symbol sądów miejskich i stosowania kary śmierci (ręka z mieczem), a nad nim - na wierzchołku - herb miasta Leliwa. Portal flankowany pilastrami trzymającymi belkowanie z trójkątnym przyczółkiem - to wejście główne. Stanowi on element elewacji frontowej, u góry zamkniętej gzymsem, zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem, na którym widnieje płaskorzeźba z herbem miasta. Na parterze wyraźnie rzuca się w oczy duża sień ze spadkiem od wschodu na zachód, co wynika z ukształtowania powierzchni.

Parterowe pomieszczenia posiadają sklepienia krzyżowe i kolebkowe z lunetami. Od pierwszej połowy XIX w. wykorzystywano je na potrzeby zajazdu. Na piętrze zaś, miał siedzibę sąd wójtowsko-ławniczy oraz magistrat. W piwnicy znajdowało się więzienie. Kiedy zorganizowano państwowe sądownictwo, pomieszczenia te zajęła szkoła męska, a w 1902 r. - żeńska. Obecnie Ratusz mieści kawiarnię ,,Ratuszową", Urząd Stanu Cywilnego z salonem Ślubów zajmującym cztery obszerne, pięknie urządzone pomieszczenia oraz siedzibę Straży Miejskiej. Na ścianie frontowej Ratusza znajduje się tablica pamiątkowa z wizerunkiem Marszałka Józefa Piłsudskiego - odsłonięta w 1990 r.- w miejsce uprzednio zniszczonej (1944 ).

ostatnim okresie fontanna zdobiona postaciami amorków. Budynek Ratusza zyskał w 1998 r. nowego blasku, zainstalowana została iluminacja świetlna która pozwala podziwiać ten zabytek także w nocy.

22 grudnia 1998 roku został uroczyście odsłonięty pomnik Adama Mickiewicza. Uczczono w ten sposób 200. rocznicę urodzin narodowego wieszcza. Pomnik został postawiony na Placu Mickiewicza znajdującym się za budynkiem Ratusza. Inicjatorem i pomysłodawcą tego przedsięwzięcia był Andrzej Świtalski stojący na czele komitetu społecznego. Głównymi fundatorami budowy pomnika były władze samorządowe oraz mieszkańcy miasta. Swój wkład mają również przeworskie firmy i zakłady, których nazwy zostały umieszczone na tablicach u stóp pomnika.

Pałac Lubomirskich

W pięknym, będącym w trakcie prac rewaloryzacyjnych parku stoi Pałac o charakterze klasycystyczno- romantycznym z przełomu XVIII/XIX w., rozbudowany na zrębach XVII w. dworu. Pałac jest dawną rezydencją rodu Lubomirskich. Jego wnętrza pełnią obecnie funkcję muzealną - muzeum wnętrz pałacowych oraz działu historii miasta i regionu. W innych obiektach zespołu znalazł siedzibę Dział Historii Pożarnictwa, powozów, a także galeria sztuki ,,Magnez".

Park założono w XVIII w. zajmuje obszar ok. 12 ha. Na uwagę zasługuje ,,aleja grabowa" i wiele okazów starych drzew jak: dęby, jesiony, lipy, platany, tulipanowce.

Zespół pałacowo-parkowy jest członkiem ogólnopolskiego Stowarzyszenia- Związku Muzeów Wnętrz i Zespołów Rezydencjonalnych. W 1621 roku Przeworsk razem z całym kluczem wsi stał się prywatną własnością Lubomirskich. Zmiana właściciela nastąpiła za sprawą małżeństwa Zofii Ostrogskiej z Sebastianem Stanisławem Lubomirskim- wojewodą krakowskim i ruskim. Po jego śmierci miasto otrzymał jeden z trzech synów - Jerzy Sebastian Lubomirski. W tym czasie powstał dwór, którego budowę przypisuje się Krzysztofowi Mieroszewskiemu. Na miejscu tego dworu w I poł. XIX w. z inicjatywy Ks.Henryka Lubomirskiego- przybranego syna Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej (syna Józefa Lubomirskiego i Ludwiki Sosnowskiej)- powstał pałac utrzymany w duchu angielskiego klasycyzmu. Prace budowlane kolejno prowadzili Christian Piotr Aigner i Antoni Bauman. W poł. XIX wieku krakowski architekt Franciszek Księżarski sporządził plany, wg których pałac zmodernizowano.

W roku 1875 właścicielem pałacu został Andrzej Lubomirski, który w 1944 roku wyemigrował, a w 1953 umarł w Brazylii. Jego syn Jerzy Rafał Lubomirski, który pozostał na emigracji, zmarł w 70-tych latach (prawdopodobnie bezpotomnie). Do 1939 roku w pałacu Lubomirskich w Przeworsku znajdowało się wiele prawdziwych i drogocennych dzieł sztuki, m.in. wspaniała kolekcja nowożytnego malarstwa europejskiego oraz meble - Ludwik XIV i XV. Po wybuchu II wojny światowej Niemcy zagarnęli 19 wyjątkowo cennych obrazów włoskich i holenderskich malarzy z XVI i XVII wieku, a Rosjanie skradli inne wartościowe rzeczy wraz z liczącą ponad 5 tysięcy pozycji kolekcją numizmatyczną.

Pałacowi Lubomirskich niegdyś chlubę przynosiła okazała bibloteka, dziś wzbogacająca skład księgozbioru Ossolineum we Wrocławiu. Majątek pałacu, po reformie rolnej w 1945 roku został przejęty na rzecz Skarbu Państwa. W 1948 na mocy aktu wydanego przez Ministerstwo Kultury i Sztuki, ponad 300 najbardziej interesujących eksponatów przeją wcześniej utworzony Państwowy Ośrodek Muzealny w Łańcucie. Pozostałą część wyposażenia oraz budynek pałacowy i inne obiekty, wchodzące w skład zespołu pałacowo-parkowego przejęły różne instytucje lub osoby prywatne. Po podjętych w latach 70 -tych pracach remontowych i związanych z organizowaniem muzeum, w 1978 Wojewoda Przemyski nadał pierwszy statut Muzeum w Przeworsku, z tym że reszta budynków zespołu i park w dalszym ciągu stanowiły własność komunalną. Pieczę nad całością zespołu pałacowo- parkowego Muzeum zaczęło sprawować po scaleniu wszystkich obiektów w latach 1989-1993. Dzisiaj zespół pałacowo-parkowy będący siedzibą Muzeum w Przeworsku znajduje się w pn.- zach. części miasta obok międzynarodowej trasy E-4. Na powierzchni 12 - hektarowego parku znajdują się następujące obiekty: Pałac z początku XIX w. w stylu klasycystyczno- romantycznym. Dwie oficyny dworskie z XVI i przełomu XIX/XX wieku. Oranżeria (1803-1807). Stajnie cugowe z początku XIX wieku. Dom koniuszego z poł. XIX w. Wozownica. Dom ogrodnika z pocz. XIX w. Kordegarda brama z pocz. XIX w.

Zbiory muzealne zostały podzielone na trzy działy. Pierwszy to Dział Historii Miasta i Regionu, który powstał staraniem Józefa Benbenka, na bazie dawnego Muzeum Miejskiego, znajdującego się w Ratuszu. Eksponaty tego działu dotyczą historii miasta od czasów średniowiecznych do współczesnych. Ekspozycja zawiera cenne dokumenty wydawane przez królów i właścicieli miasta, księgi ławnicze, tłoki pieczętne. Znajdują się tu przedmioty związane z dawnymi cechami rzemieślniczymi oraz z rzemiosłem artystycznym, stare fotografie, a także ciekawe zbiory etnograficzne z kolekcją damskich i męskich strojów noszonych od XVIII wieku, zawierające interesujące elementy w postaci ozdobnych pasów przeworskich wykonanych z mosiężnych płytek.

W Dziale Wnętrz Pałacowych znajduje się osiem pokoi ( gabinet Księcia, gabinet Księżnej, garderoba, sypialnia, salon, jadalnia, sala balowa - organizowane są tu koncerty - i podręczna kuchnia ). Do ekspozycji zalicza się również dwie klatki schodowe - paradną i kuchenną - oraz kaplicę przypałacową - obecnie znajduje się tam bibloteka muzealna. Wyposażenie wnętrz stanowią niewielkich rozmiarów pozostałości po rodzinie Lubomirskich (co jest związane ze smutnym losem pamiątek przeworskich) oraz muzealia będące uzupełnieniem wnętrz pod względem stylu i rodzaju.

powstał z inicjatywy prawdziwego pasjonata - Leona Trybalskiego. Zgromadzone tu zbiory dotyczą historii straży pożarnej od jej początków, czyli od poł. XIX wieku. Można tu obejrzeć m.in. kolekcję 73 różnego rodzaju hełmów strażackich z XIX i XX wieku, najprostszy sprzęt służący w dawnych czasach do gaszenia pożarów oraz urządzenia typu gongi, tyfony, bekadła i trąbki używane do sygnalizowania wybuchu pożaru. Urządzenia te można nie tylko zobaczyć, ale i usłyszeć dzięki demonstracji dokonywanej przez sympatycznego i oddanego swej pracy przewodnika, a zarazem opiekuna ekspozycji- pana Jana Zająca.

Park, w którym znajdują się wyżej wymienione obiekty położony jest na naturalnie pofałdowanej powierzchni, co wykorzystano przy jego komponowaniu uwydatniając znaczenie składników naturalnego krajobrazu. Według zapisów z końca XVIII wieku pierwotne założenie ogrodu miało charakter włoski. Zgodnie z opisem pochodzącym z inwentarza majątku Lubomirskich z 1798r. ogród był dwupoziomowy, częściowo otoczony murem, parkanem i wałem ziemnym. Pośrodku znajdowały się trzy duże kwatery, zachowane zresztą do dzisiaj jako oś widokowa od bramy głównej do oranżerii. Park posiadał duże aleje spacerowe między gęstymi i wysokimi szpalerami lipowymi i grabowymi, gdzieniegdzie znajdowały się kwadraty warzywne. Z upływem czasu wraz ze zmianą właścicieli oraz trendów w sztuce ogrodniczej również wygląd parku ulegał przekształceniom, nawiązując do stylu francuskiego, potem angielskiego. Ostatnia i zarazem dzisiejsza kompozycja parku jest efektem starań i prac podjętych na początku XIX wieku przez żonę Ks. Henryka- Teresę z Czartoryskich Lubomirską. W 1945 roku po dokonaniu parcelacji majątku park stał się miejscem dostępnym dla mieszkańców miasta. Niestety z powodu braku należytej opieki pogrążał się w coraz większym zaniedbaniu. Dopiero w 1989 roku nieżyjący już Dyrektor Muzeum- Tadeusz Twardowski starannie zajął się parkiem. Od 1990 roku systematycznie prowadzone są prace pielęgnacyjne, porządkowe i rewaloryzacyjne. Patronat sprawuje Instytucja Kultury Narodowej- Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu w Warszawie. Wzorowo zorganizowane i prowadzone prace rewaloryzacyjne i pielęgnacyjne parku przy pałacu Lubomirskich zostały nagrodzone dyplomem Ministra Kultury i Sztuki. Muzeum w Przeworsku zostało laureatem konkursu na najlepsze prace z zakresu ochrony zabytkowych założeń ogrodowych w 1995 roku. Ponadto Minister Kultury i Sztuki przyznał Muzeum złoty medal za zasługi w ochronie i pielęgnacji zabytkowych założeń ogrodowych.

Skansen "Pastewnik"

Jeszcze przed kilkudziesięciu laty Przeworsk zabudowany był małymi, drewnianymi domkami które stanowiły o jego uroku i charakterze, oraz odzwierciedlały kilkusetletnią urbanistyczną tradycję Miasta. By uratować to budownictwo powstał ,,Pastewnik”- jedyny w Polsce ,,żywy” skansen, łączący zabytkową formę budownictwa drewnianego z Przeworska i okolic przeniesionych w jedno miejsce /przy trasie E 4/, z funkcją hotelarską i gastronomiczną. ,,Pastewnik” wielokrotnie był nagradzany przez Federację Campingu i Caravaningu, w 1996 roku nadano mu tytuł Mister Camping 96'.

Motel- Camping- Skansen ,,Pastewnik" dysponujący w sumie 60 miejscami noclegowymi (60 w okresie letnim, 30 w okresie zimowym). W skład kompleksu wchodzi restauracja ,,Zajazd-Pastewnik”, która poleca smaczne potrawy regionalnej kuchni, serwowane w stylizowanych wnętrzach zabytkowej karczmy, realizuje i podaje dania na życzenie klienta, organizuje zjazdy, przyjęcia weselne i okolicznościowe, obsługuje narady i spotkania. Skansen- Motel dysponuje pomieszczeniami o wysokim standardzie europejskim. Oferuje wygodne, komfortowe pokoje o przytulnie urządzonych wnętrzach, czynne przez cały rok.

Camping ,,Pastewnik" należy do czołówki campingów rekomendowanych przez Polską Federację Campingów. Oferuje domki campingowe czynne od 1 maja do 30 października, posiada pole namiotowe wyposażone w stanowiska dla przyczep caravaningowych- czynne w sezonie letnim

1. Kunysz A., Siedem wieków Przeworska, Rzeszów 1974, praca zbiorowa.

2. Jawczak W., "Przeworsk", Wydawnictwa Akcydensowe, Warszawa 1981r.

3. Towarzystwo Miłośników Przeworska, Przeworskie Zapiski Historyczne, Przeworsk 1987r.

4. Benbenek J., Eksponaty muzealne o dziejach Przeworska, Przeworsk 1983 r.

5. Strona internetowa Urzędu Miasta Przeworska: www.przeworsk.um.gov.pl

6. Strona internetowa: http://www.pilot.pl

W 1489 roku gdy Turcy i Tatarzy napadli na Polskę pustosząc ziemie Rusi Czerwonej, rzesze ludności znalazły schronienie w przeworskim

skrzydła zachodniego zachowały się do dziś otwory strzelnicze. Budynek klasztorny posiada dwie kondygnacje, dachy zaś podobnie jak i kościelne

Ufundowany 12.III.1768 roku przez Antoniego Lubomirskiego- wojewodę lubelskiego,

Na rynku, nieopodal Ratusza stoi - wzniesiony w pięćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem - pomnik króla Władysława Jagiełły. Z tyłu budynku wybudowana została w

Ostatni trzeci Dział Historii Pożarnictwa zajmujący budynki dawnych stajni cugowych,

Wkrótce fundator przekazał nową parafię zakonowi Bożogrobców,

1. Bazylika pw. Ducha Świętego

2. Klasztor OO. Bernardynów

3. Kościół SS Miłosierdzia

4. Ratusz w Przeworsku

5. Pałac Lubomirskich

6. Skansen "Pastewnik"

---