UKRAINA.

Ukrajina - państwo w południowo - wschodniej Europie, nad Morzem Czarnym i Morzem Azowskim. Graniczy z: Rosją, Rumunią, Mołdawią, Węgrami, Słowacją, Polską i Białorusią. Podział administracyjny przebiega na 24 obwody. Dwa miasta zostały wydzielone - Kijów i Sewastopol. W skład Ukrainy wchodzi również Krym. Stolicą państwa jest Kijów. Powierzchnia republiki wynosi 603,7 tys. km², a ludność liczy 52,1 miliona mieszkańców. Używanym urzędowym językiem jest ukraiński a monetą hrywna. Do najważniejszego święta narodowego należy rocznica proklamowania Aktu Niepodległości 1991 roku obchodzona 24 sierpnia.

GOSPODARKA.

W latach władzy sowieckiej kraj stał się przemysłowo - rolniczy. Pod względem potencjału gospodarczego Ukraina zajmowała 2 miejsce w ZSRR po Rosji. W 1991 roku udział przemysłu i budownictwa w wytwarzaniu produktu krajowego brutto wynosił 50%, natomiast rolnictwa — 21%. PKB na 1 mieszkańca wynosiła 1818 dolarów USA (1992). Gospodarka jest nadal ściśle związana z Rosją, zwłaszcza system energetyczny. Przeprowadzane reformy gospodarcze są w stadium początkowym jednak systematycznie dążą do celu. Jednakże nie ma jednolitej, konsekwentnie realizowanej koncepcji rozwoju. Na przeciągu 3 lat kolejne rządy opracowały 8 różnych programów. Zewnętrzna pomoc finansowa jest niewielka, ponieważ Ukraina nie podporządkowała się zaleceniom Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego, których członkiem jest od 1992 roku. Sprywatyzowano zaledwie 10% przedsiębiorstw. Ziemia jest własnością państwa, spółdzielni kolektywu i prywatną. Własność kolektywna została uznana za formę przejściową. W związku z tym ponad połowa kołchozów zamieniono w spółki albo kołchozy nowego typu. W 1987 roku było na Ukrainie 7697 kołchozów. Na czasowe użytkowanie na warunkach dzierżawy przekazano ziemie będące grupową własnością kolektywnych gospodarstw rolnych, spółdzielni rolniczych i rolnych spółek akcyjnych na okres nie dłuższy niż 5 lat. W 1992 roku było 10 tysięcy gospodarstw indywidualnych. Statystycznie wielkość jednego gospodarstwa wynosiła 18 ha. Państwowym gospodarstwom rolnym i przedsiębiorstwom przemysłowym są udzielane kredyty na różnego rodzaju rozszerzanie działalności.

Sektor państwowy zatrudnia 20 mln osób. Pogłębia się recesja we wszystkich działach gospodarki. Niestety produkt krajowy brutto obniżył się o 14% w 1992 roku i 19% w 1993 roku. W 1994 nie zaprzestało pracy 70% przedsiębiorstw. Największy spadek produkcji nastąpił w przemyśle metalurgicznym, chemicznym zwłaszcza petrochemicznym, lekkim i papierniczym. Częste przerwy w dostawach gazu ziemnego i ropy naftowej, a także zmniejszanie ich dostaw, z powodu zaległości płatniczych też powodują pogłębianie kłopotów w przemyśle. Dług Ukrainy wobec Rosji za dostawy gazu wynosił 950 mln dolarów USA. Produkcja przemysłowa na skutek wzrostu cen paliw i surowców oraz przestarzałej technologii przestała być konkurencyjna na rynkach zachodnich, a także w krajach Wspólnoty Niepodległych Państw. Zaledwie 0,5% maszyn i urządzeń przemysłowych odpowiada standardowi światowemu. W 1993 roku deficyt budżetowy osiągnął 44% wartości produktu krajowego brutto. Poziom inflacji z 3000% w 1993 roku, został gwałtownie obniżony w skali miesięcznej do 2,1% w lipcu 1994 roku, dzięki zmniejszonej emisji pieniądza. Rezerwy złota i dewiz zostały wyczerpane. Nielegalny wypływ pieniądza z Ukrainy wyniósł 18 mld dolarów USA.

POLITYKA SPOŁECZNA.

Ukraińska polityka społeczna po zmianie systemu politycznego jest w trakcie przekształceń. Obejmuje ona zabezpieczenie społeczeństwa, ochronę zdrowia i politykę oświatową. Od 1991 roku działają 3 pozabudżetowe fundusze:

• Fundusz Emerytalny,

• Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,

• i Fundusz Zatrudnienia.

Wypełniają one większość zadań z zakresu zabezpieczenia społecznego. Do innych działań w tej dziedzinie, takich jak: pomoc rodzinie, rekompensaty związane z podwyżkami cen itp., finansowanie bezpośrednio zapewnia budżet państwa. Uprawnienia emerytalne przysługują kobietom z chwilą ukończenia 55 lat, natomiast mężczyznom od 60 lat. W opiece zdrowotnej dominuje państwowy system opieki zdrowotnej. W 1992 roku na 10 tysiecy mieszkańców przypadało 44 lekarzy i 134 łóżka szpitalne. System oświatowy do końca lat 80. był zintegrowany z systemem obowiązującym w ZSRR. W 1990 język ukraiński stał się językiem urzędowym i wykładowym. Zaczęto również wprowadzać zmiany, polegające na rozszerzeniu programu nauczania języka ukraińskiego i historii Ukrainy. W latach 1990-91 rozpoczęły działalność szkoły prywatne i wyznaniowe.

SIŁY ZBROJNE.

Łączna liczba żołnierzy w 1997 roku wynosiła 346,4 tysięcy. Zasadnicza służba wojskowa w wojskach lądowych i lotnictwie trwa 18 miesięcy, a w marynarce wojennej 2 lata. Siły lądowe liczyły 171, 3 tysięcy żołnierzy, natomiast lotnictwo i obrona powietrzna 124,4 tysięcy, a marynarka wojenna 12,5 tysięcy. Do 1996 Ukraina posiadała 166 balistycznych rakiet jądrowych na wyrzutniach lądowych i 42 bombowce strategiczne dalekiego zasięgu. Porozumienia taszkienckie z 1992 roku określiły dla Ukrainy limity sił konwencjonalnych. Wynika z tego układu, że w sprawach konwencjonalnych sił zbrojnych z 1990 roku oraz o liczbie żołnierzy z 1992 roku. Zgodnie z nimi Ukraina może po 1995 roku posiadać:

• 4080 czołgów,

• 5050 bojowych wozów piechoty,

• 4040 jednostek artylerii,

• 1090 samolotów bojowych,

• 330 helikopterów bojowych

• oraz 450 tysięcy żołnierzy.

Ukraina uzyskała status państwa nieatomowego, przystępując w grudniu 1994 roku do układu o nieproliferacji. W 1996 roku zakończył się proces likwidacji broni jądrowej na terytorium Ukrainy. Budżet wojskowy stanowił 2,6 % produktu krajowego brutto w 1997 roku.

USTRÓJ POLITYCZNY.

Ustrojem politycznym Ukrainy jest republika, od 24 sierpnia 1991 roku niepodległa. 8 grudnia 1991 roku wraz z Federacją Rosyjską i Białorusią podpisała porozumienie o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw. Zgodnie z konstytucją, uchwaloną w czerwcu 1996 roku przez Radę Najwyższą, głową państwa jest prezydent, wybierany w głosowaniu powszechnym na kadencję 5-letnią. Najwyższym organem władzy państwowej jest 1-izbowy parlament — Rada Najwyższa, w skład której wchodzi 450 deputowanych, wybieranych w wyborach powszechnych na 5 lat. Organem władzy wykonawczej jest rząd, Gabinet Ministrów, na czele którego stoi premier, powoływany przez Radę Najwyższą, na wniosek prezydenta. Na mocy konstytucji rząd jest podporządkowany bezpośrednio prezydentowi.

W wyborach powszechnych z 1994 roku i licznych turach wyborów uzupełniających obsadzono ponad 400 z 450 miejsc w Radzie Najwyższej. Układ frakcji parlamentarnych jest płynny. Znaczną, ale nie decydującą, liczbę miejsc zdobyła lewica. Założyła ona w 1993 roku Komunistyczną Partię Ukrainy, która stała się spadkobierczynią działającej pod tą samą nazwą do 1991 roku sekcji KPZR, której przewodniczył Szymonenko. Socjalistyczna Partia Ukrainy założona została w 1991 roku przez działaczy KPZR. Przywódcą został Moroz, a później przewodniczącym parlamentu. Reprezentująca nomenklaturę sektora rolnego Chłopska Partia Ukrainy założona została w 1992 roku a jej przewodniczącym był Dowhań. Do pozostałych partii politycznych reprezentowanych w Radzie Najwyższej największe znaczenie mają:

• Narodowo - Liberalna Partia Ukrainy, centrowa proreformatorska, związana z prezydentem Kuczmą, powstała w 1996 roku z połączenia się kilku stronnictw politycznych,

• Ludowy Ruch Ukrainy - centroprawicowy, prorynkowy i proeuropejski - działał w latach 1989 - 90 jako Ludowy Ruch Ukrainy na rzecz przebudowy, na jego czele stał Czarnowił,

• Ukraińska Partia Republikańska - centroprawicowa, prorynkowa, umiarkowanie nacjonalistyczna, została utworzona w 1990 roku z Ukraińskiego Związku Helsińskiego pod przewodnictwem Horynia,

• I inne.

POLONIA I POLACY.

Po ustaniu ruchów migracyjnych po I wojnie światowej w granicach Ukraińskiej SRR mieszkało 500-650 tysięcy Polaków. Głównie znajdowali się oni na obszarach dawnych Kresów I Rzeczypospolitej oraz w miastach: Kijów, Odessa, Żytomierz, Berdyczów, Kamieńskie. W większości była to autochtoniczna ludność chłopska i drobnoszlachecka w około 80%. Podstawą jej odrębności była tradycja polskiego rodowodu oraz religia rzymskokatolicka. Przy częstej nieznajomości języka polskiego do 50% deklarujących narodowość polską podawało jako język ojczysty rosyjski lub ukraiński. W dobie liberalnej polityki lat 20., a zwłaszcza po podjęciu tak zwanego programu polityki autonomii socjalistycznej w latach 1925-36, społeczność polska miała w miarę korzystne warunki życia. Utworzono Polski Rejon Narodowościowy na Ukrainie im. Juliana Marchlewskiego. Umożliwiono rozwój szkolnictwa polskiego wszystkich szczebli, działający w Kijowie Polski Instytut Pedagogiczny uzyskał status wyższej uczelni. Powołano Instytut Polskiej Kultury Proletariackiej Ukraińskiej Akademii Nauk. Dano Polakom możliwość korzystania z pomocy kredytowej oraz preferencyjnych przydziałów maszyn, nawozów itd. W zasadzie nie podejmowano szeroko zakrojonych represji wobec duchownych katolickich. Zdecydowany opór wsi polskiej przeciwko kolektywizacji władze sowieckie uznały za świadectwo niepowodzenia programu autonomii socjalistycznej. Od początku lat 30. ograniczano działalność instytucji polskich, a od 1935 roku rozpoczęto masowe represje i deportacje ludności polskiej oraz prześladowanie duchownych katolickich. Największa fala deportacji nastąpiła w 1937 roku. Objęła ona do 60% ludności polskiej niektórych rejonów. W propagandzie partyjno-państwowej Polak stał się synonimem „wroga władzy ludowej”, „szkodnika”, „sabotażysty”, „szpiega”.

Na obszarach przyłączonych w 1939 roku do Ukraińskiej SRR znajdowało się przynajmniej 2,5 mln Polaków, z czego 2,3 mln to stali mieszkańcy, a ponadto uciekinierzy wojenni. Kilkaset tysięcy zostało deportowanych, zesłanych lub przesiedlonych na wschód, na Syberie, do Kazachstanu, na Ural, przed wybuchem wojny niemiecko-sowieckiej. Na obszarze okupacji sowieckiej polskie organizacje konspiracyjne powstawały od września 1939 roku, Między innymi utworzona w Stanisławowie Tajna Organizacja Wojskowa, na podstawie decyzji szefa sztabu Naczelnego Wodza, na Wołyniu - Orzeł Biały. Od jesieni 1939 roku stopniowo tworzono ogniwa SZP, następnie ZWZ i Szarych Szeregów. Objęto obszar Lwów z podporządkowanymi okręgami: wołyńskim, stanisławowskim, tarnopolskim, Rozbijano te organizacje aresztowaniami i deportacjami. podczas okupacji niemieckiej prowadził działalność ZWZ-AK. W 1944 roku w ramach akcji „Burza”, walkę z Niemcami podjęła Dwudziesta Siódma Wołyńska Dywizja Piechoty Armii Krajowej. Oddziały 5 dywizji AK uczestniczyły w wyzwoleniu Lwowa. Na terenach wyzwolonych żołnierzy AK przymusowo wcielano do Armii Polskiej w ZSRR lub Armii Czerwonej. Część z nich aresztowano, głównie oficerów, i wywieziono do obozów w głębi ZSRR, jak Diagilewo. Wywieziono m.in. komendanta obszaru lwowskiego AK, pułkownika Filipkowskiego („Janka”). W latach 1941-44, niezależnie od ciężarów okupacji niemieckiej, ludność polska była obiektem agresji ze strony części ukraińskich organizacji niepodległościowych oraz uzbrojonych band okolicznej ludności chłopskiej, zwłaszcza na Wołyniu. W wyniku krwawych walk polsko-ukraińskich zginęło 80-100 tys. Polaków, głównie kobiet, osób starszych i dzieci, 300 tys. opuściło swe siedziby i uciekło na zachód. Po ponownym wkroczeniu na te ziemie wojsk sowieckich, Polacy stali się obiektem masowych represji, głównie w związku z działalnością AK i struktur Polskiego Państwa Podziemnego. W latach 1944-48 oraz po 1956 roku na mocy porozumień rządowych ok. 1 mln osób narodowości polskiej wyjechało z terytorium Ukraińskiej SRR do Polski.

Po zakończeniu powojennych ruchów migracyjnych na Ukrainie mieszkało ok. 360 tysięcy Polaków, wg spisu powszechnego z roku 1959, w latach 80. — ok. 300 tysięcy. Do końca lat 80. Polacy byli pozbawieni możliwości kultywowania własnej odrębności narodowej, Szkoły z polskim językiem wykładowym oraz instytucje kulturowe i religijne były nieliczne i poddawane nieustannym szykanom władz. Dopiero od 1985 roku rozpoczął się rozwój sieci organizacji i stowarzyszeń polskich, umożliwiono nawiązanie żywszych kontaktów między Polakami na Ukrainie i krajem. W 1988 roku powstało m.in. Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej, w 1991 roku Związek Polaków na Ukrainie, w styczniu 1992 roku Federacja Organizacji Polskich na Ukrainie. Istnieją 2 szkoły z polskim językiem nauczania i ponad 100 polskich grup samokształceniowych. Trwają zabiegi na rzecz dalszej rozbudowy sieci polskich instytucji oświatowych.

---