Bankowość - Opracowanie na Egzamin, Studia PCZ, Bankowość


  1. Pieniądz - materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę.

Według współczesnej doktryny na pieniądz składają się trzy elementy[1][2]:

Suma pieniężna jest wyrażana w jednostkach pieniężnych, zmaterializowanych w postaci znaków pieniężnych.

Podstawowe rodzaje pieniądza

Ekonomiczne funkcje pieniądza

Funkcja cyrkulacyjna (transakcyjna)

Pieniądz jest powszechnym "środkiem wymiany" w transakcjach kupna-sprzedaży. Każdy przyjmuje go za sprzedane towary i usługi, wiedząc o tym, że za pieniądze będzie mógł nabyć inne niezbędne mu dobra (materialne lub usługi). Dzięki pieniądzowi nastąpiło rozdzielenie w czasie transakcji kupna-sprzedaży na dwie odrębne czynności - transakcję kupna oraz transakcję sprzedaży - przez co przestała istnieć konieczność zachowania jedności czasu i miejsca. Towar lub usługa może być sprzedany, a za otrzymane pieniądze dokonać zakupu towaru lub usługi w innym miejscu oraz w innym terminie.

Funkcja obrachunkowa (miernik wartości towarów)

Pieniądz jest „miernikiem wartości”. Przy pomocy pieniądza możliwe jest wyrażenie wartości innych towarów (w postaci cen towarów w jednostkach pieniężnych), ponieważ jest powszechnym ekwiwalentem. Cena jest pieniężnym wyrazem wartości towarów i usług. Wyrażenie wartości towarów i usług w pieniądzu wiąże się z siłą nabywczą pieniądza. Aby określić cenę towaru lub usługi nie trzeba posiadać pieniądza, gdyż pełni on rolę miernika wartości również abstrakcyjnie.

Funkcja płatnicza

Pieniądz jest "środkiem płatniczym". Pieniądz stał się środkiem płatniczym poprzez oddzielenie się ruchu towarów i świadczonych usług w czasie od ruchu pieniądza. Dzieje się tak dlatego, że zapłata za towar lub usługę nie musi następować natychmiast po ich dostawie. Zarówno sprzedający jak i kupujący zazwyczaj umawiają się co do terminu zapłaty należności za dostarczone towary lub usługi. Powstaje więc zobowiązanie odbiorcy wobec dostawcy, które wyrównane będzie w formie pieniężnej w terminie późniejszym. Pieniądz spełnia funkcję środka płatniczego również przy pokrywaniu innych zobowiązań, jak np. z tytułu podatków i opłat, wynagrodzeń pracowników, spłaty kredytów, darowizn, itp.

Wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym funkcja pieniądza jako środka płatniczego ciągle wzrasta, natomiast jako środka wymiany, maleje. Transakcje gotówkowe występują w obrocie gospodarczym coraz rzadziej, gdyż są zastępowane powszechnie przez obrót bezgotówkowy.

Funkcja tezauryzacyjna

Funkcję "środka przechowywania wartości (tezauryzacji)" pieniądz spełnia wtedy, gdy środki pieniężne uzyskane ze sprzedaży towarów lub usług nie są przeznaczane na zakup innych towarów lub pokrycie zobowiązań, lecz są przechowywane (oszczędzane).

Przechowywanie pieniędzy jest znacznie łatwiejsze niż innych towarów. Ponadto pieniądz może być w każdej chwili zamieniony na potrzebny towar. Jest on najbardziej płynnym aktywem majątkowym każdego podmiotu gospodarczego lub osoby fizycznej. Można go w każdej chwili wykorzystać jako środek płatniczy. Jednak aby pieniądz prawidłowo spełniał funkcję tezauryzacyjną, musi posiadać zaufanie przez podmioty gospodarcze i ludność, a w szczególności, że jego siła nabywcza nie zmniejszy się w znacznym stopniu[3].

Społeczne funkcje pieniądza

Funkcja behawioralna (zachowawcza)

Pieniądz jest środkiem determinującym ludzkie zachowania, ponieważ jest ekwiwalentem wszystkiego, co jest człowiekowi niezbędne do życia. Kształtuje pragnienia, sposób myślenia, styl życia i konsumpcji. Stał się wartością absolutną, przedmiotem pragnień co nie zawsze prowadzi do pozytywnych zjawisk (np. chciwość, skąpstwo, przekupstwo, itp.).

Funkcja motywacyjna

Chęć posiadania pieniądza motywuje ludzi do podejmowania działań w celu jego pozyskania. Działania te mogą mieć dwojaki charakter:

Funkcja motywacyjna pieniądza jest powszechnie stosowana przez pracodawców w celu pobudzenia pracowników do efektywniejszej pracy.

Funkcja informacyjna (komunikacyjna)

Pieniądze stanowią źródło informacji o sytuacji ekonomicznej państwa, które je emituje. Z kolei wygląd, technika wykonania, oraz materiał z jakiego został wykonany pieniądz informują o poziomie kultury danego społeczeństwa. Płaca natomiast nie jest jedynie miarą wysiłku pracownika, ale informacją co we własnym i społecznym interesie zrobił.

Funkcja dezintegracyjna

Pieniądz powoduje rozpad struktur społecznych i powstawanie nowych. Dążenie do wzbogacenia się wywołuje wiele różnic między grupami społecznymi. Uwidacznia się rozwarstwienie społeczeństwa pod względem ilości posiadanego pieniądza, co za tym idzie władzy, wpływów, sławy, itp. Pokusa zdobycia pieniędzy za wszelką cenę determinuje rozwój przestępczości. Środki z nielegalnej działalności wprowadzane do państwowego obiegu wpływają niekorzystnie na stabilność finansową państwa.

Funkcja integrująco-instytucjonalna

Pieniądz wpływa na powstanie i kształtowanie się stosunków między ludźmi. Na ich podłożu powstają instytucje społeczno-finansowe (banki, giełdy, fundacje, zakłady ubezpieczeniowe), które mają za zadanie zaspokajanie społecznych potrzeb. Pieniądz jest też efektywnym narzędziem kontrolowania działalności tych instytucji[4].

Pożądane własności pieniądza

  1. System bankowy

System bankowy -  całość  instytucji bankowych wraz z  normami opisującymi ich wzajemne powiązania  oraz relacje z otoczeniem. By mógł za istnieć system bankowego  konieczny jest  taki rozwój banków i  rynków finansowych, który możliwe jest funkcjonowanie klarownych zasad struktury tego systemu. Dlatego  powstanie systemu bankowego związane  jest z utworzeniem  układu bankowego  posiadającego dwa szczeble w hierarchii - pierwszy to  bank centralny drugi to banki komercyjne. Systemy bankowe są grupowane zwykle według dwóch modeli - modelu anglosaskiego oraz modelu  niemieckio-japońskiego.

Anglosaski model systemu bankowego oparty jest na rynkach finansowych stanowiących główne źródło pozyskiwania środków pieniężnych, przeznaczonych na dalszy rozwój podmiotów gospodarczych. Podstawowe znaczenie odgrywają banki inwestycyjne, a więc instytucje finansowe, które zajmują się bezpośrednim transferem oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy. Banki inwestycyjne zajmują się wszelkimi usługami finansowymi, które wykraczają poza tradycyjną działalność depozytową. Rola banków komercyjnych sprowadza się natomiast do bieżącej obsługi operacyjnej podmiotów gospodarczych.

W modelu niemiecko-japoński istnieje założenie, iż główną funkcję w sektorze finansowym pełni system bankowy. Banki zaspokajają zarówno krótko, jak i długoterminowy popyt na pieniądz, stąd też podstawową rolę odgrywają tu banki uniwersalne, a więc instytucje finansowe, które realizują wszystkie rodzaje operacji bankowych.

W Polsce nowoczesny system bankowy funkcjonyje dopiero od 1990 roku. System ten  tak samo jak w innych systemach bankowych, składa się z dwóch szczebli  - banku centralnego na czele oraz banków komercyjnych.Głównymi elementami  składowymi polskiego systemu bankowego są Narodowy Bank Polski ( bank centralny), Komisja Nadzoru Bankowego,Bankowy Fundusz Gwarancyjny, a także sektor bankowy obejmujący banki komercyjne i banki spółdzielcze.

System bankowy to całokształt instytucji bankowych i finansowych oraz normy, które określają ich wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. Za podstawę określenia systemu bankowego uznaje się powstanie układu złożonego z banku centralnego (banku emisyjnego) i banków komercyjnych. System bankowy to także liczba i rodzaj banków funkcjonujących w danym państwie, tworzących logiczną i zwartą całość.

Elementy systemu bankowego

Funkcje systemu bankowego

System bankowy pełni następujące funkcje:

System bankowy na świecie

System bankowy na świecie można podzielić na dwa modele:

  1. Model anglosaski - który opiera się na rynkach finansowych, które są głównym źródłem pozyskiwania środków pieniężnych, które są następnie przeznaczane na dalszy rozwój podmiotów gospodarczych. W modelu tym podstawowe znaczenie maja banki inwestycyjne, zajmujące się wszelkiego rodzaju usługami finansowymi, wykraczającymi poza tradycyjna działalność depozytową. Rola banków komercyjnych sprowadza się natomiast do bieżącej obsługi operacyjnej podmiotów gospodarczych.

  2. Model niemiecko-japoński - zakładający, że system bankowy pełni główną funkcję w sektorze finansowym. W systemie tym główną rolę odgrywają banki uniwersalne (realizują wszystkie rodzaje operacji bankowych).

System bankowy w Polsce

Podstawowymi elementami systemu bankowego w Polsce są:

  1. Bank centralny - instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. Zazwyczaj działa jako jednostka państwowa, bądź podporządkowana państwu. W Polsce funkcję banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski.

Funkcje banku centralnego:

Funkcje stabilizująco-kontrolne:

Pośrednie instrumenty polityki pieniężnej:

Kierowane są one do ogółu podmiotów sektora bankowego, na które oddziałują poprzez odpowiednie zmiany w podaży pieniądza lub wysokości rynkowych stóp procentowych. Oddziałują one poprzez odpowiednie modelowanie układu zależności pomiędzy stopami procentowymi a popytem na pieniądz i jego podażą. Skuteczność ich zależy od stanu płynności w sektorze bankowym.

Polityka rezerw obowiązkowych:

Polityka rezerw obowiązkowych zalicza się do instrumentów ilościowych. Stopa rezerw obowiązkowych określa, ile procent od każdego złotego (PLN) zdeponowanego na rachunkach a vista lub terminowych banki komercyjne muszą przekazać na swój rachunek w banku centralnym lub utrzymywać je w swojej kasie w formie zapasów gotówki. Rezerwie obowiązkowej przypisuje się rolę rynkowego instrumentu ogólnego oddziaływania, gdyż stopy ich ustalane są zazwyczaj w jednakowej wysokości dla wszystkich banków, a obowiązek ich tworzenia nie łączy się z ingerencją w układ stosunków między bankami komercyjnymi i klientami. Istnieją różne zasady odprowadzania tych rezerw na rachunek w banku centralnym. Zależą one głównie od metody naliczania rezerw, wysokości stopy, oprocentowania środków utrzymywanych w formie rezerw jak również i gromadzenia środków.

Operacje otwartego rynku:

Operacje otwartego rynku prowadzone są z bankami komercyjnymi z inicjatywy banku centralnego. Polegają na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych, dewiz oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny. W ramach tych operacji, transakcje mogą być dokonywane w sposób warunkowy lub bezwarunkowy. Poprzez nie bank centralny ma wpływ na płynność i zdolności emisyjne banków komercyjnych, wysokość stóp procentowych oraz efektywność funkcjonowania rynku pieniężnego. W operacjach otwartego rynku mogą brać udział wybrane banki, zwane dealerami rynku pieniężnego.

Transakcje depozytowo-kredytowe:

W ramach transakcji depozytowo-kredytowych banki komercyjne mogą pożyczać z własnej inicjatywy pieniądze od banku centralnego. Istnieją jednak pewne limity i warunki specjalne tych pożyczek ustalane bezpośrednio przez bank centralny, który występuje tu jako kredytodawca ostatniej instancji. Do operacji depozytowych natomiast, należą wszelkie lokaty na rachunku terminowym w banku centralnym, zwane depozytami na koniec dnia. Są istotne kiedy regulowanie płynności płatniczej sektora bankowego za pomocą operacji otwartego rynku nie zapewnia utrzymania ustabilizowanego i zgodnego z oczekiwaniami poziomu stóp procentowych.

Instrumenty bezpośrednie oddziaływania na rynek pieniężny:

Stosowane przez bank centralny instrumenty bezpośredniego oddziaływania można podzielić na dwie zasadnicze grupy. Pierwsza obejmuje instrumenty wykorzystywane do kontroli rozmiarów udzielanych kredytów i wysokości stóp procentowych, druga zaś swoistego rodzaju oddziaływanie poprzez perswazję.

Kontrola udzielanych kredytów i stóp procentowych:

Zadaniem kontroli wysokości udzielanych przez banki komercyjne kredytów jest utrzymanie podaży pieniądza na określonym poziomie w celu przywrócenia lub po prostu zapewnienia równowagi w gospodarce i/lub obrotach bieżących z zagranicą. Kontrola kredytów może przybierać różne formy. Różny też może być zakres jej stosowania. Może przybrać bowiem formę:

Kontrola poziomu stóp procentowych natomiast, należy do bezpośrednich instrumentów selektywnego oddziaływania na gospodarkę za pomocą zjawisk pieniężnych. Prowadzi się ją poprzez podmiotowe lub przedmiotowe różnicowanie stawek oprocentowania bądź za pomocą wyznaczania górnej lub dolnej wysokości stóp procentowych bądź też narzucania bankom komercyjnym ściśle określonej wysokości stawek.

Perswazja:

Polega ona na przekazywaniu w różnej formie informacji na temat krótko i średniookresowych założeń polityki pieniężnej, jej instrumentów i zamierzonych efektów. Skala posługiwania się nimi zależy od szeregu uwarunkowań, mających swoje źródła w sytuacji wewnętrznej danego kraju oraz w jego powiązaniach z zagranicą. Można zaryzykować stwierdzenie, iż wielkość zapotrzebowanie na wspieranie polityki pieniężnej instrumentami perswazji powinna być odwrotnie proporcjonalna do poziomu niepewności i niemożności osiągnięcia jej celów za pomocą instrumentów ogólnego oddziaływania na system bankowy.

Przesłanki do perswazji:

W ostatnich latach w Polsce, instrumenty perswazji wykorzystuje również Rada Polityki Pieniężnej, która w sprawozdaniach ze swoich posiedzeń informuje o kształtowaniu nie tyle bieżącej, co przyszłej inflacji, wskazując przy tym prawdopodobny kierunek zmian stóp procentowych w przyszłości.

  1. BANK (bank) - najbardziej ogólna definicja traktuje bank jako przedsiębiorstwo

o charakterze usługowym, którego podstawowa forma działalności polega na przyjmowaniu od klientów określonych funduszy, aby następnie wykorzystać je na własny rachunek

w ramach takich działań, jak np. udzielanie kredytów lub pożyczek, czy też poprzez inne operacje finansowych. Zgodnie z tą definicją, działalność banku opiera się zatem na dwóch zasadniczych rodzajach operacji:

Z szerszego punktu widzenia na bank składają się z jednej strony wewnętrzne, a z drugiej - zewnętrzne warunki działania. Do pierwszej grupy warunków zalicza się przede wszystkim zasoby finansowe w banku oraz współpracowników. Warunki zewnętrzne obejmują natomiast szeroko pojęte otoczenie, na które składają się:

- właściciele banku;

- klienci banku;

- polityka pieniężna;

- interes społeczny;

- inne przedsiębiorstwa bankowe.

Najczęściej spotykaną w Polsce formą organizacyjno-prawną banków są spółki akcyjne lub banki spółdzielcze.

Bank pełni w gospodarce narodowej dość istotne funkcje. Do najważniejszych z nich należą:

SYSTEM BANKOWY (bank system) - terminem tym określa się połączenie ogółu instytucji bankowych oraz wszelkich norm, które kształtują wzajemne stosunki, relacje i powiązania

z otoczeniem. Aby można było mówić o systemie bankowym, konieczne jest stworzenie wielopoziomowego układu, na który składają się:

- banki depozytowe, kredytowe;

- banki inwestycyjne, zarówno państwowe, jak i prywatne;

- instytucje o charakterze doradczym, kontrolnym i koordynacyjnym.

Rozwój systemu bankowego uwarunkowany jest występowaniem pewnych określonych zjawisk. Do podstawowych czynników mających niewątpliwie najważniejszy wpływ na rozwój systemu bankowego zalicza się:

System bankowy spełnia pewne określone, dość znaczące funkcje. Można mówić o takich funkcjach systemu bankowego, jak:

Kryteria klasyfikacji i rodzaje banków:

  1. FUNKCJE PEŁNIONE W SYSTMIE BANKOWYM

  • SPECJALIZACJA FUNKCJONALNA