WYKŁAD 1 (8 X 1999)

Temat: Pojęcie, istota i rozwój stosunków międzynarodowych jako dyscypliny.

Stosunki międzynarodowe są:

• odrębną strefą stosunków społecznych;

• najszerszą dziedziną rzeczywistości społecznej;

• aktywnością zewnętrzną podmiotów życia międzynarodowego, zmierza ona do zaspokajania ich potrzeb;

• zajmują się analizą genezy i sposobów zaspokajania tych potrzeb i interesów;

• gałęzią wiedzy i dyscypliną naukową, która bada prawidłowości oddziaływań międzynarodowych, a stanowią one istotę stosunków międzynarodowych (wzajemne); podmioty = uczestnicy;

Stosunki międzynarodowe jako dyscyplina naukowa są najmłodszą z dyscyplin nauk społecznych. 1919 rok = Uniwersytet Walijski - pierwsza katedra stosunków międzynarodowych;

Po II wojnie światowej politolodzy zainicjowali dyskusje na posiedzeniach UNESCO: Antwerpia, Paryż 1948 rok => ramowy program nauk politycznych:

1. idee polityczne;

2. instytucje polityczne;

3. opinie publiczne;

4. stosunki międzynarodowe = początek badań na szerszą skalę (dodano je jako punkt w programie nauk politycznych).

Do początku lat `70-tych reformowano programy na wydziałach prawa we Francji. Dopiero w 1972 roku na tychże wydziałach wyodrębniono stosunki międzynarodowe. Podobnie działo się w innych krajach.

!!!Znaczna część delegatów na Konferencję Wersalską składała się z historyków dyplomacji (przyzwyczajeni do pracowania na dokumentach)!!!

• Punkty różniące stosunki międzynarodowe od stosunków wewnątrzpaństwowych:

1. stosunki międzynarodowe są najbardziej skomplikowaną sferą stosunków społecznych = wielokrotność zjawisk;

2. w stosunkach wewnątrzpaństwowych istnieje hierarchia, natomiast w stosunkach międzynarodowych nie (poliarchia = wielość ośrodków władzy - państw, które są równe). Poliarchiczność często określana jest jako anarchia międzynarodowa - brak hierarchii, ale nie brak porządku.

3. Odmienne krążenie i przekazywanie informacji; stosunki wewnątrzpaństwowe = eliminacja informacji fałszywych; stosunki międzynarodowe = informacje i dezinformacje krążą na równych prawach. Pojawia się tu pojęcie racji stanu (nie wszystko wolno ujawniać) - sektory, czyli służba dyplomatyczna. Bardzo często celowo rozpowszechniane są dezinformacje (nie tylko media, ale również i wywiad jest nosicielem dezinformacji).

4. W stosunkach międzynarodowych zauważamy wielość tendencji odśrodkowych, wynikających z wielości samodzielnych podmiotów; brak sterowania przez jedno centrum - heterogeniczność działań.

5. Wielość działań i oddziaływań, które w środowisku międzynarodowym mają charakter równoległy i równoczesny między różnymi uczestnikami; nie są one skoordynowane. W stosunkach wewnątrzpaństwowych działania muszą być interpretowane na zasadzie linearnej (przyczyna - skutek).

• Prawidłowości funkcjonowania stosunków międzynarodowych

• dążenie wszystkich zorganizowanych podmiotów do swobodnego wyrażania swojej tożsamości (władza, państwowość);

• rosnąca współzależność podmiotów stosunków międzynarodowych, zwłaszcza narodów i państw; wynika ona z rozszerzających się procesów internacjonalizacji życia społecznego; współzależność = wzajemna zależność!!!

• Ścieranie się tendencji imperialnych i monocentrycznych z tendencjami monarchistycznymi i poliarchicznymi. Zwycięża przekonanie, że stosunki międzynarodowe powinny być policentryczne i poliarchiczne.

• Jak badać stosunki międzynarodowe?

• Stosunki międzynarodowe są sumą różnych dyscyplin (początki istnienia); w latach `40-tych stwierdzono, że jest to zlepek wielu dyscyplin (23); intersubiektywna zgodność;

• uchwycenie różnych zjawisk aktywności podmiotów międzynarodowych => badania polityk zagranicznych; dotyczyło to przede wszystkim stosunków politycznych, ale brak oceny stosunków międzynarodowych;

• pogląd pośredni - stosunki międzynarodowe są stosunkami wielkiego chaosu społecznego => brak prawidłowości i regularności; wprowadzenie pojęcia nauki o stosunkach międzynarodowych, które dotychczas było zniekształcone (prawo między narodami itp.); nawiązano do pierwowzoru stworzonego przez Jeremiego Buntham w dziele pt. „Wprowadzenie do moralności i prawodawstwa”; uzasadnił on bowiem wprowadzenie pojęcia „międzynarodowy” (w Warszawie Wydział Nauk Politycznych założono w 1967 roku).

Na tle trzykrotnego wzrostu członków ONZ oraz wzrostu liczby organizacji międzynarodowych nauka o stosunkach międzynarodowych zaczęła rozwijać się co raz szybciej, również poprzez postępujący proces dekolonizacji.

• Zakres, przedmiot i siatka pojęciowa stosunków międzynarodowych

Nauka o stosunkach międzynarodowych nie może tak jak inne nauki społeczne dotąd zajmować się jednym wycinkiem rzeczywistości międzynarodowej. Odwróciła ona teorię prawników międzynarodowych. Badając całokształt s. m. trzeba je badać za pomocą metod etnograficznych, historycznych i innych, które przekształciła jako dyscypliny pomocnicze stosunków międzynarodowych.

• Jak rozumieć naukę o stosunkach międzynarodowych?

• aktywność poznawcza w celu poznania adekwatnej rzeczywistości międzynarodowej. Poznawanie rzeczywistości międzynarodowej ma służyć opanowywaniu i przekształcaniu jej w sposób korzystny dla podmiotów międzynarodowych.

• Traktowanie jako pewnej sfery świadomości społecznej, która odzwierciedla cechy...

• Wytwór działalności badawczej, czyli pewien zespół prawdziwych twierdzeń o rzeczywistości międzynarodowej; są nimi różne koncepcje, doktryny i teorie stosunków międzynarodowych oraz metody i techniki analityczne. W efekcie końcowym stanowi część kultury społecznej ludzi wykształconych.

• dydaktyka

• praktyka

• Dydaktyka w praktyce

1. sporządzanie diagnoz - diagnostyka międzynarodowa (stan wiedzy o jakimś aspekcie);

2. prognostyka - forma przewidywania zmian i rozwoju stosunków międzynarodowych oraz ich konsekwencji;

3. forma ekspertyz - dostarczanie wiedzy o sposobach i środkach międzynarodowych; racjonalne poglądy decydentów;

• Typy, podział stosunków międzynarodowych

1. monocentryczny - hierarchiczny (często tendencja imperialna);

2. policentryczny - poliarchiczny, który zakłada pluralizm centrów podmiotów międzynarodowych; jest z reguły demokratycznym typem stosunków międzynarodowych;

W ramach typów stosunków międzynarodowych istnieją różne rodzaje stosunków międzynarodowych:

1. międzynarodowe stosunki polityczne (MSP)

2. międzynarodowe stosunki gospodarcze (MSG)

3. międzynarodowe stosunki kulturalne (MSK)

4. międzynarodowe stosunki naukowo-techniczne

5. międzynarodowe stosunki wojskowe.

W zależności sytuacja wyżej wymieniona może się zmieniać, jednakże taka kolejność uznana jest za podstawowy stan.

• Uczestnicy stosunków międzynarodowych

• podmiotowi = podmioty prawa międzynarodowego (państwa, org. Międzynarodowe, Stolica Apostolska, ruchy polityczne, związkowe, ekologiczne itd.). działają oni celowo i świadomie oddziaływując na środowisko.

• przedmiotowi = nie mają świadomości, nie funkcjonują celowo, ale są wykorzystywane przez uczestników podmiotowych; zalicza się do nich: potencjał państwa (osiągnięcia naukowo-techniczne, arsenały), miejsce państw w międzynarodowym podziale pracy (surowce, zasoby energetyczne itp.), uczestnicy sfery psycho-społecznej (koncepcje polityczne, doktryny, mity, a także prestiż państwa).

Międzynarodowe stosunki polityczne są tą częścią stosunków międzynarodowych, którą najczęściej się zajmowano - duże zainteresowanie. Związane są one z polityką zagraniczną państw; są bardzo pomocne przy rozpatrywaniu innych dyscyplin stosunków międzynarodowych, ponieważ polityka steruje różnymi działaniami. Międzynarodowe stosunki polityczne są ważne dla rozpatrywania konfliktów międzynarodowych, procesów decyzyjnych, zagadnień rozbrojenia i bezpieczeństwa itp.

WYKŁAD 2 (15 X 1999)

• Miejsce międzynarodowych stosunków politycznych

Prymat międzynarodowych stosunków politycznych wynika z obserwacji historycznych; uzasadnienie:

• międzynarodowe stosunki polityczne mają najdłuższe tradycje; są to przede wszystkim tradycje zinstytucjonalizowane przez różne formy dyplomacji;

• poprzez stosunki polityczne państwa wyrażają swoją wolę polityczną, swoich władz wobec świata zewnętrznego;

• w ramach stosunków politycznych tworzą się ramy organizacyjno-prawne oraz kształtuje się klimat polityczno-społeczny dla realizacji podstawowych celów państw w środowiskach międzynarodowych.

Rozwój innych rodzajów stosunków międzynarodowych jest niemożliwy bez międzynarodowych stosunków politycznych. Istniały jednak okresy bez tych stosunków => dwa państwa niemieckie, koreańskie, ale istniały inne stosunki. Wyżej wymienione przykłady są anormalne => mówiło się o potrzebie normalizacji. Prawidłowością jest rozwój stosunków międzynarodowych z wiodącą rolą międzynarodowych stosunków politycznych.

• Zakres międzynarodowych stosunków politycznych

• są to stosunki między państwami, najważniejszymi podmiotami stosunków międzynarodowych;

• obejmują interesy najbardziej ogólne, specyficzne poszczególnych państw; spory toczą się o te interesy, również o specyficzne, do których władze państw przywiązują największą wagę;

• warunkują i przenikają inne rodzaje stosunków => powszechne obecnie; nie można ich odizolować w sposób sztywny.

Dlatego też międzynarodowe stosunki polityczne mają charakter propedeutyczny - wstęp do ogólnej wiedzy, która jest rozproszona. Wartościowanie rzeczywistości międzynarodowej dokonuje się poprzez kryteria wartości uznawanych przez państwa i ich polityki zagraniczne. Odbywa się ono na zasadzie kryteriów postępów w stosunkach międzynarodowych, np.:

• upowszechnianie demokratycznych zasad równości społecznej,

• równość narodów, ras i państw,

• stabilizowanie pokoju między narodami i państwami.

Funkcja porządkująca rzeczywistość międzynarodową:

• zależnie od klimatu w stosunkach międzynarodowych,

• spojrzenie na różne obszary terytorialne stosunków międzynarodowych (regionalna, globalna, etc.),

• organizowanie ładu międzynarodowego w konkretnych formach => dyplomatyczno - protokolarne,

• prawne i organizacyjne,

• forma zbiorowej kontroli

• forma tworzenia instytucji międzynarodowych, które mają strzec i gwarantować ład międzynarodowy.

Stosunki międzynarodowe ciągle się zmieniają, ale większa zmienność dotyczy treści niż form (napięcia, konflikty itp.). formy są bardziej uniwersalne, treści aktualnym interesom podmiotów międzynarodowych.

Zmienność zależy od wartości: wolność, niepodległość, pokój; akcent kładziony przez różne podmioty na wartości. Zmienność poglądów przy wartościowaniu jest bardzo duża, bo normy międzynarodowe i normy mogą być dobre w danym czasie, później interesy ulegają zmianie. Ta zmienność stosunków politycznych, wartości i możliwości porządkowania wynika z obiektywnych procesów funkcjonujących i niezależnie od woli państw => obiektywny proces internacjonalizacji życia społeczeństw (wzorce, wartości). Internacjonalizacji jest podstawowym procesem kierujący dynamiką stosunków międzynarodowych. Pochodnym procesowi internacjonalizacji jest internacjonalizacja (w sposób legalny i nielegalny).

W latach ` 70-tych nastąpiły żywe dyskusje związane z procesami internalizacji = kultura (UNESCO); zbiorowe konwencje międzynarodowe o ochronie praw autorskich.

Sfera internacjonalizacji i internalizacji dotyczy także sfery politycznej, nie tylko kulturalnej i materialnej - ustroje, sposoby władzy.

Najbardziej upowszechnieniu wzorców przyczyniła się rewolucja informatyczna. Upowszechnianie tych wzorców stanowi pozytywny nurt internalizacji oraz zapobieganie negatywnym aspektom internalizacji => terroryzm, mafia, zbrojenia, narkomania (narkobiznes - oś dyskusji; 70% transferów narkotyków do USA pochodzi z Ameryki Środkowej i Karaibów!). Narkobiznes stanowi obecnie dzisiaj oś dyskusji w stosunkach międzynarodowych.

Internalizacja = umiędzynaradawianie (w sposób ciągły)

Naród - wielka grupa społeczna związana losami historycznymi; związana również wspólnotą kultury, języka terytorialnego i życia ekonomicznego. Wyrazem tej wspólnoty jest świadomość narodowa, która wyraża poczucie własnej odrębności w stosunku do innych narodów oraz wyraża pewne specyficzne dążenia własnego prestiżu narodowego wśród innych narodów; wyraża dążenie do tworzenia państwa lub umacniania go jeśli istnieje.

Ukształtowanie się narodu poprzez:

• integrowanie się etniczne w ramach wspólnoty,

• integrowanie społeczne i polityczne,

• kształtowanie się języka narodowego i powstawanie literatury narodowej.

Umacniają się więzi poczucia wspólnoty i solidarności narodowej; przywiązanie do wspólnych tradycji oraz patriotyzm.

W skali globu rozwój procesów narodowotwórczych jest zróżnicowany:

• Francja, Wielka Brytania - XVIII wiek,

• reszta - koniec XVIII wieku (od rewolucji francuskiej) przez wiek XIX,

• na kontynencie amerykańskim - XIX i XX wiek,

• Azja i Oceania - Chińczycy, Wietnamczycy, Japończycy itd., ale większość w czasie walk narodowowyzwoleńczych => przyczyniła się do tego dekolonizacja.

III ćwierćwiecze XX wieku - epoka dekolonizacji (rewolucji narodowych) => zwiększenie ilości państw i przyspieszanie dojrzewania procesów narodowotwórczych.

Na znacznym obszarze istnieją jeszcze narodowości, ale nie wspólnoty narodowe; poza tym istnieją szczepy i plemiona - trudno jest policzyć narody, wspólnoty itp. Policzono tylko, że w całym świecie istnieje ok. 2000 narodowości = aż 90% to obszary państw wielonarodowych i plemiennych; ponad 1600 zamieszkuje Afrykę i Azję; powyżej 100 Rosję oraz ponad 100 inne kraje zachodnie.

Afryka - ponad 700 grup etnicznych, w tym 200 negroidalnych;

Indie (dane z 1969 roku) - ponad 570 języków i dialektów;

Zróżnicowanie procesów narodowo twórczych powoduje, że nie wszystkie jednostki etniczne uczestniczą w procesach internacjonalizacji (najmniej szczepy i plemiona, a najwięcej państwa, wspólnoty narodowe) => poczucie identyczności narodowej.

Największy wpływ na życie międzynarodowe mają kraje wysokorozwinięte, natomiast kraje rozwijające się mają zdecydowanie słabszy wpływ. Tego nie da się zmienić; kraje rozwijające się w większym stopniu kontaktują się z państwami bardziej rozwiniętymi (korzyści ekonomiczne).

W procesach narodowotwórczych dużą rolę odgrywają języki narodowe => wspólne tradycje narodowe i świadomość, środki komunikowania się. Język narodowy spełniając zewnętrzną rolę stanowi podstawowy środek wyznaczania granicy między narodami (my - oni). Im bardziej jest rozwinięta wspólnota narodowa tym większe są szanse na to, że dany język będzie instrumentem porozumiewania międzynarodowego, np.: arabski (od Casablanki do Indii), grecki - Morze Śródziemne, łacina francuski, angielski. Języki służyły jako nośniki dorobku kulturowego. Arabowie uratowali wiele zabytków greckich, mezopotamskich, i egipskich (Arabowie - główny kalifat w Bagdadzie).

Narody są drugim po państwach ważnym uczestnikiem stosunków międzynarodowych => udział pośredni o bezpośredni.

Pośredni - tworzenie państwa, treść wewnętrzna państwa, miejsce w życiu międzynarodowym (państwa).

Bezpośredni - narody uczestniczą w sytuacjach bardzo ekstremalnych; pozyskanie pomocy (wsparcia), aby dojść do niezależnej państwowości; bezpośrednie kontakty w imieniu narodów walczących poprzez ich przedstawicieli.

XX wiek - zwyciężyła zasada: równość narodów na wzór równości jednostek ludzkich => Karta NZ; szczególnie lata `70-te. Równość jest różnie interpretowana: czy prawa narodów, państw i jednostek należy traktować na równi? Jeśli traktować prawo i wolności na równi to obowiązek szanowania własnego narodu i innych narodów.

Kwestia narodowa - coś zostało naruszone jeśli chodzi o proporcje praw i wolności między narodami; pojawia się dysproporcja w korzystaniu i dawaniu; ucisk i wyzysk, poczucie krzywdy - inne narody rozgłaśniają to; przykłady kwestii narodowych: Polacy, Irlandczycy, Polinezyjczycy, Kurdowie - najstarsza kwestia i wiele innych.

Wykład 3 (22 X 1999)

Naród posiadający swoje państwo powinien posiadać unitarną postawę wobec innych narodów i państw. W ten sposób podkreśla się własną podmiotowość, jest to racjonalne z punktu widzenia własnych potrzeb.

Problem: Jak mniejszości mają się zachowywać wobec jednolitej postawy narodu?

Mniejszości nie powinny swoich odmiennych poglądów narzucać państwu. Nie mogą być tolerowane takie zachowania mniejszości, które by zakłóciły zajmowanie jednolitego stanowiska narodu. Odmienne postawy są dozwolone w sferze świadomości, ale nie w sferze działań politycznych wobec świata zewnętrznego; błędem jest nie tolerowanie odrębności świadomości, należy uznać autonomię kulturową, językową itd. Przeciwstawienie się zaangażowaniu grup mniejszościowych w działania polityczne jest konieczne. Na tym opiera się racja stanu. Grupy etniczne nie powinny szkodzić działaniu państwa za zewnątrz, a zwłaszcza chodzi o działania dywersyjne, nielegalne => w tym kontekście - kwestia narodowa; w państwie jugosławiańskim Albańczycy byli mniejszością, większością byli w prowincji, ale liczy się państwo.

• Działania mniejszości na innych obszarach: lobby izraelskie w USA, tajwańskie w USA, arabskie w wielu krajach świata.

Ucisk narodowy rodzi nienawiść, uprzedzenia wobec panujących. Każda grupa etniczna ma prawo do przejawiania na zewnątrz swojej woli o niepodległość państwową. Takie postulaty przejawiają się zwłaszcza na obszarach podbitych; podobne zachowania - gdy naród został podbity (np. Polska pod zaborami).

Kwestia narodowa musi absorbować nie tylko świadomość grupy mniejszościowej. Jej walka staje się głośna poza granicami, interesuje inne grupy etniczne i inne państwa. Każda kwestia narodowa mobilizuje przeciwników i zwolenników narodu uciskanego. Każda taka walka prowadzi do samodzielnej państwowości, różna jest tylko kwestia czasu.

Najdłużej do państwowości dochodzi naród kurdyjski (około 20 mln ludzi) podzielony na 5 państw - tam prawa równości i suwerenności nie odgrywają roli.

Kwestia narodowa w okresie do końca XIX wieku była związana z rozwojem państw wielonarodowych. Państwa te miały tendencje do zagarniania innych narodów. W okresie imperialistycznym miały miejsce szerokie i zintensyfikowane podboje kolonialne - Anglia, Francja, Włochy, Hiszpania i Portugalia - najwięcej podbojów. One doprowadziły do pogłębiania ucisku narodowego. Kwestia narodowa na skutek trendu podbojów stała się kwestią narodowo-kolonialną, która zrodziła wojny narodowowyzwoleńcze ludów ujarzmionych. Stała się kwestią antyimperialistycznej walki na dużych obszarach świata; na obszar kolonii wprowadzono terminologię rewolucyjną. W okresie Ligi Narodów pojawiły się hasła demokratyczne. Pisano o potrzebie wyzwolenia społecznego i narodowego oraz potrzebie zapewnienia możliwości realizacji prawa do samostanowienia = oddzielenia się od imperiów kolonialnych i ukonstytuowania samodzielnych organów państwowych bez udziału byłych metropolii (np. kwestia Abisynii).

• Po II wojnie światowej - system ONZ.

Karta NZ zapowiadała równouprawnienie narodów i pełną demokratyzację życia narodów.

10 XII 1948 roku - Deklaracja Praw Człowieka => bardziej szczegółowo precyzowała prawa człowieka i prawa narodów (łączyła te dwie kwestie).

1966 rok - Pakty Praw Człowieka => połączono prawa człowieka z prawem narodów. Jest to środek wielkiej rewolucji antykolonialnej; nowe państwa przekształcały większość w łonie ONZ. Większość ta była bardziej demokratyczna.

Proces dekolonizacji przyczynił się do demokratyzacji stosunków międzynarodowych. Uznanie prawa każdego narodu do samostanowienia to gwarancja pokojowego współistnienia wszystkich narodów na globie ziemskim.

Przyrost nowych państw wiąże się z nagłośnieniem roli ideologii w myśleniu międzynarodowym. Pierwsze miejsce wśród tych ideologii zajął nacjonalizm; było to słowo używane w czasie odrodzenia, a w epoce imperialnej odrodziło się na nowo. Nacjonalizm posiada różne znaczenia:

• kulturalny = wspólnota w obrębie tradycji i kultury;

• polityczny = żądanie samostanowienia państwowego; nacjonalizm polityczny został zrealizowany wraz z końcem dekolonizacji;

Kwestia autonomii - równouprawnienia językowe, możliwość kultywowania własnych tradycji, legend.

Nacjonalizm zaczął skupiać idee konsolidacji narodowej oraz wzmacniania narodu kosztem władzy centralnej. Dochodzono wówczas do np. skrajnych koncepcji nacjonalistycznych => Mitteleuropa (wzmacnianie wszystkich, którzy są Niemcami). Taki nacjonalizm ociera się o szowinizm.

W XX wieku istniały dwie odmiany szowinizmu narodowego: 1- odmiana faszystowska i 2- apartheid (z rysami rasizmu). W XX wieku rozwijał się też nacjonalizm postępowy i twórczy (=> idea samostanowienia narodów). Wyrazem tego była dekolonizacja i rozwój ruchów narodowowyzwoleńczych, konsolidacja nowopowstałych państw, które popierały nacjonalizm społeczeństw by rozwijać ambicje tego państwa we współżyciu międzynarodowym.

Def. nacjonalizmu są bardzo zróżnicowane; najczęściej nacjonalizm - manifestacja zewnętrzna świadomości i rozwoju cywilizacyjnego wspólnot narodowych. Chodzi tu o twórcze rozumienie nacjonalizmu (rozwój); nacjonalizm przenika też gospodarkę i politykę państw, bo suwerenne państwa narodowe mają czołową pozycję w stosunkach międzynarodowych; każda państwo jest substancją nacjonalizmu.

Wielu autorów podkreśla, że niezależnie od tendencji ponadnarodowych górę w stosunkach biorą tendencje narodowe, a nie ponadnarodowe czy kosmopolityczne. Tendencje narodowe utrzymują się, ponieważ suwerenne podmioty państwowo-narodowe mają najdłuższą tradycję i mechanizmy. Dowodem na to jest fakt, że nawet w rozwiniętych organizacjach integracyjnych, np. Traktat Amsterdamski Unii Europejskiej - ochrona tożsamości narodowej jako obowiązek prawnomiędzynarodowy. Jest to ważny precedens dla innych ugrupowań integracyjnych. Wewnątrz poszczególnych państw (zwłaszcza założycielskiej 6) są ruchy podkreślające obronę zagrożonej tożsamości.

Hasło Europy ojczyzn, Ameryki ojczyzn - hasłem mobilizującym; za każdym z tych haseł stoi suma nacjonalizmów.

Nacjonalizm (w politycznym sensie) - ideologia wyjaśniająca i uzasadniająca istnienie narodu w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Niektórzy interpretują to jako związanie i poświęcenie dla wspólnoty narodowej (polski patriotyzm); wg socjologów jest to postawa społeczna lojalności, a wg demografów symbole i folklor narodowy.

Mamy przejawy nacjonalizmów negatywnych => zachowania agresywne podkreślające wyższość własnego narodu nad innymi lub też przypisywanie swemu narodowi szczególnej misji. Taki nacjonalizm prowadził często do ekspansji.

Nacjonalizm postępowy kultywuje hasła dorównywania innym narodom w rozwoju; niechęć tylko wobec tych grup etnicznych, które odnoszą się wrogo do własnego narodu. Taki nacjonalizm mobilizuje do walki o państwowość i racjonalne organizowanie instytucji narodowych. Pozytywny nacjonalizm zapobiega niszczeniu tubylczych kultur i starych cywilizacji.

Dzisiaj stało się modne (w latach '90) - Kanadyjczycy, Australijczycy zaczynają się troszczyć o resztki Aborygenów i innych ludów pierwotnych. To zjawisko sięgania to tubylczych przejawów kultur stanowi lepszą przesłankę zrozumienia między narodami i może być podpowiedzią dla przywódców ruchów by mówili językiem zrozumienia.

• Ideologie internacjonalizmu

Po II wojnie światowej, źródła:

1. oddziaływanie pierwotnego marksizmu okresu II Międzynarodówki;

2. rosnąca współzależność i państw.

Hasło solidarności międzynarodowej dotyczy nie tylko proletariuszy; okazało się, że hasło solidarności narodów oznacza uznanie równości narodów, wszystkich wspólnot narodowych, wzajemną solidarność w sprawach pokoju, dobrobytu i stabilizowania stosunków międzynarodowych. Różne instytucje miały tylko wspierać te wartości.

Pojawiła się potrzeba rozróżnienia jedności narodowej = jedność wspólnoty w granicach państwowych a jedności międzynarodowej = jedność wokół wspólnie rozumianej współzależności. W tym sensie internacjonalizm wzbogaca swą współzależność służącą pozytywnie narodom i środowisku międzynarodowemu.

Pierwotne interpretacje internacjonalizmu przeniosły się w okresie międzywojennym na wspieranie się poszczególnych narodów ideologiczno-perswazyjne. To odbijało się w organizacjach, które głosiły panamerykanizm, panarabizm = wspólne interesy łączące państwa danego obszaru. Jest to tzw. internacjonalizm otwarty, racjonalny, pozytywne internacjonalizmy.

Internacjonalizm sekciarski - lansowany przez III Międzynarodówkę; konsolidował tych, którzy uznawali komunizm; akceptacja tych, którzy nie mieli własnych sądów o polityce narodowej. Mniejszości imperium rosyjskiego nie mogły wyrażać swoich interesów.

• Interes narodowy

Interes narodowy - stan rzeczy, który stanowi konieczne ogniwo procesów i zjawisk prowadzących do zaspokojenia potrzeb wspólnoty narodowej.

Potrzeby:

1. - aspiracyjne => długofalowe, ujmowane w świadomości;

2. - operacyjne => bieżące, realizowane tu i teraz, ta realizacja jest sprawdzalna.

Potrzeby => świadomościowe - kreślą wizje i programy;

=> materialne;

Potrzeby => posiadania;

=> współdziałania;

Potrzeby => altruistyczne;

=> egoistyczne.

a) punkt widzenia obiektywny =>Interes narodowy w każdym przypadku stanowi część całości. Całością jest system wartości narodowo-państwowych. Gdy mówimy o interesie narodowym musimy myśleć, że ten interes jest logicznym i koniecznym elementem systemu wartości narodowo-państwowych, jest elementem racji stanu.

Interes narodowy jest trwały i żywotny gdy zaspokaja egzystencjalne potrzeby narodu (kwestia przetrwania niezależnie od okoliczności historycznych) przetrwanie tożsamości = obszar, ludność, system polityczny i odrębność kulturowa.

b) punkt widzenia subiektywny - interes narodowy zależy od różnych okoliczności, które wpływają na zmianę sposobu widzenia całego interesu narodowego. Do zmiennych okoliczności należy osobowość przywódcy, opinia grup społecznych i zawodowych, program polityczny, polistrategia państwa oraz doktryny strategiczne.

W czasach współczesnych, gdy obserwujemy przyspieszenie procesów narodowotwórczych i powstawanie państw, zaczynają narastać sprzeczności między interesami narodowymi. Zakłóca to harmonię stosunków międzynarodowych i stwarza zagrożenia. Sprzeczności mogą być kontrolowane, inaczej zaostrzają się w spory i konflikty, napięcia narodowe, co wpływa negatywnie na stosunki międzynarodowe. Sprzeczności mają charakter dysfunkcjonalny. Jeśli kontrola podmiotów międzynarodowych nie zdoła zahamować procesu narastania sprzeczności zaczną narastać zagrożenia. Rozwój stosunków wymaga kontrolowania procesu narastania sprzeczności.

Wykład 4 (29 X 1999)

Sprzeczności międzynarodowe - CD

• nie można ich całkowicie wyeliminować, są bowiem częścią dialektyki rozwoju stosunków międzynarodowych; należy je poznawać w fazie wyjściowej.

Praktyka międzynarodowa dowodzi, że łatwiej jest je rozwiązywać między interesami subiektywnymi (=> perswazja) niż obiektywnymi.

Łatwość pokojowego rozwiązywania sprzeczności czy konfliktów zależy od możliwości zawarcia kompromisu, który może zależeć od tego w jakim stopniu każda ze stron chce uwzględnić cudze interesy.

Temat: Status międzynarodowy państwa.

Państwo jest podstawowym podmiotem stosunków międzynarodowych; od nich zależy cała dynamika tych stosunków.

Rodzenie się państw wiązało się z wyrażeniem woli politycznej ludności zamieszkującej dany obszar.

1. Państwa powstawały poprzez wyzwolenie narodowe od wszelkiego rodzaju zależności (np. odrywały się od imperiów kolonialnych).

2. Odrywanie się od istniejącego już państwa (od Odrodzenia, w okresie rozpadu monarchii w XIX i w I połowie XX wieku, a także w wieku XX = Bengal Wschodni oderwał się od Pakistanu i utworzono Bangladesz).

3. Przeciwną kwestią było łączenie się państw - powstanie Tanzanii w 1964 roku z Tanganiki i Zanzibaru (inicjatorem był Nierere).

Sposób powstania państwa jest obojętny dla istnienia go i dla stosunków międzynarodowych. Data powstania jest bardzo często datą umowną, często zależy od reprezentantów ludności. Państwo powstaje kiedy łączą się 3 elementy: ludność, terytorium i władza. Jeśli ta władza oświadcza, że państwo powstało w danym czasie to pozostali uczestnicy tych stosunków muszą przyjąć ten fakt do wiadomości.

Data powstania państwa jest ważna dla międzynarodowych aspektów i statusu nowopowstałego państwa. Od tej daty państwo może korzystać z atrybutów międzynarodowych, przysługujących każdemu państwu, są to:

1. prawo legacji (biernej i czynnej)

2. prawo uczestniczenia we wszystkich przejawach stosunków międzynarodowych

3. współuczestnictwo i instytucjonalizacja.

Ad 1.

Prawo legacji wymaga nawiązania kontaktów z innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych => współżycie, współistnienie z innymi państwami leży w gestii każdego państwa. Im większe uznanie tym szersze możliwości korzystania z atrybutów międzynarodowych.

Ad 2.

Państwo może wpływać na tworzenie nowych instytucji przyśpieszających i utrwalających stosunki międzynarodowe

Uznanie państwa jest potwierdzeniem jego istnienia; ma charakter wyłącznie polityczny i konstatuje jego istnienie - charakter deklaratywny; nie kieruje ale potwierdza istnienie => duże znaczenie dla jego udziału w stosunkach umożliwia mu roszczenie jego aktywności.

• Uznanie państw

• uznanie wyraźne - publiczne oświadczenie; Noty potwierdzające oraz szybko zawierane umowy partnerskie;

• uznanie milczące - za nowym państwem inne państwa głosują o przyjęciu go do organizacji;

• uznanie zbiorowe = najczęstszy sposób (prawie połowa państw została tak uznana)

• stosuje się też uznanie indywidualne = chcąc podkreślić docenienie nowego państwa (np. Polska uczyniła to w stosunku do Ukrainy; w ciągu 24 h);

• uznanie de iure => przy pomocy dokumentów oraz poprzez głosowanie w ONZ;

• uznanie de facto => ma charakter prowizoryczny; jest stosowane wtedy kiedy państwa mówią, iż uznają rząd danego państwa - może się obawiać o negatywna polityką względem byłej metropolii.

Nie oznacza automatycznego nabycia zdolności do suwerenności działania w środowisku.

Każde państwo powstaje suwerennie równe (de iure) ale de facto możliwość korzystania z prawa suwerennych jest różna (zależy od bogactwa danego państwa).

Nowe państwo musi poświęcić „czas” na organizację => organy centralne spraw zagranicznych (MSZ + inne organy ds. międzynarodowych).

W stosunkach międzynarodowych dominuje zasada nieograniczania suwerenności państw suwerennych, ale są przypadki złamania tej zasady:

• po I i II wojnie światowej zwycięzcy narzucili swoje zasady,

• problem Jugosławii.

Każde nowopowstałe państwo kiedy zaczyna korzystać ze swoich atrybutów ujawnia swoje potrzeby, interesy i cele związane z ich zaspokojeniem. Są one zawsze konfrontowane z możliwościami zaspokajania ich w środowisku międzynarodowym => przesłanki instytucjonalne. W toku konfrontacji dochodzi do ujawnienia rozbieżności i sprzeczności z innymi państwami - uczestnikami stosunków międzynarodowych: konfrontacja w sferze świadomości itp. => zaostrza to sprzeczności, które stają się bardzo ostre kiedy dotyczą bezpośrednich interesów państw - „interesy żywotne (egzystencjalne)”

• Oddziaływanie (trendy) regulacyjne w stosunkach międzynarodowych

1. rozszerzenie strefy zgodności interesów;

2. dążenie do ograniczenia działalności tych państw, które najbardziej zagrażają stabilności stosunków międzynarodowych, tzn. ograniczenie dowolności najbardziej silnych;

3. usprawnienie takich procesów i działań, które przekształcają stany napięć w stosunkach międzynarodowych w stany odprężenia i pokojowego współżycia;

4. identyfikacja i eliminowanie takiego ryzyka w rozwoju stosunków międzynarodowych, w ramach którego wykluczone jest już racjonalne podejmowanie korzyści i interesów państw;

XX wiek - niebezpieczeństwo wojny jądrowej sprawiło postępowanie w celu zapobieżenia skrajnego ryzyka;

5. ciągłe zwiększanie narodowych organów działań w stosunkach międzynarodowych (resorty, służby i placówki dyplomatyczne) => pełniejsze krążenie informacji, rozwijanie konsultacji rządowych, norm prawa międzynarodowego oraz tworzenie instytucji organizujących współżycie międzynarodowe;

• Czołowa pozycja państw w stosunkach międzynarodowych - argumenty

1. państwa są najwyżej zorganizowanymi grupami społecznymi - procesy internacjonalizacji i internalizacji;

2. przynależność państwowa ma charakter absolutny - państwo ma wpływ na życie i rozwój; pośredniczy między tymi grupami i jednostkami w skali międzynarodowej => ta przynależność jest niezależna od poglądów i doktryn = uniwersalna siła państwa;

3. państwa nie są jedynymi uczestnikami stosunków międzynarodowych, ale są najbardziej wpływowe i dynamiczne; powstały wcześniej niż stosunki międzynarodowe, regulują je oraz wpływają na nie;

4. stosunki międzypaństwowe mają najwyższą rangę w stosunkach międzynarodowych, są nadrzędne w stosunku wobec innych stosunków; państwa determinują kierunki oraz zakres pozostałych zachowań podmiotów; są głównymi twórcami norm prawnych funkcjonowania innych podmiotów; demokratyzacja stosunków międzynarodowych nie równa się racjonalizacji stosunków międzynarodowych;

• Racja stanu

Pojęcie „racji stanu” zrodziło się w okresie Odrodzenia we Włoszech, które były tyglem rozwijania służby dyplomatycznej i konsularnej => 2 ścierające się nurty: (1) idee władania papieża i (2) władza cesarska; sformułował ją pod koniec XVI wieku Giovani Botero - dzieło pt. „O racji stanu” (1589). Połączył on praktyki zagraniczne państwa - suma wartości oraz nauki o polityce - z laickim nurtem myślenia o polityce zagranicznej państwa => nawiązał do Machiavellego. Zostały one stopniowo przyjęte w innych państwach europejskich, które położyły nacisk na samodzielność (najpierw Francja, później Wielka Brytania).

Od XVIII wieku idea racji stanu oznaczała, z jednej strony - formułowanie celów polityki zagranicznej, które by integrowały wewnętrznie oraz z drugiej strony - wzmocniły status państwa na zewnątrz.

Od XIX wieku dodawano twierdzenie, że racja stanu to ogólne pojęcie polityki zagranicznej państw i ich celów.

W XX wieku rozumiano rację stanu powszechniej, tzn. uznanie potrzeb i racji stanu.

Polska w ewolucji racji stanu: w 1918 roku konieczność jakiejś interpretacji istniejącej na zachodzie racji stanu => afirmowanie i wzmacnianie niepodległości państwa oraz jego integralności i bezpieczeństwa; zespół zabiegów mających przyczynić się do ustabilizowanego rozwoju państwa. Pojawił się też problem - kto ma określać rację stanu? => stopniowo zgadzano się (ostatecznie w latach `30-tych), że powinny ją określać siły kierujące państwem; przedmiotem racji stanu są żywotne interesy państwa, a więc tożsamość, bezpieczeństwo i zajmowanie określonej - godnej pozycji międzynarodowej.

Wykład 5 (5 XI 1999)

Temat: Polityka zagraniczna państw.

Polityka jest to celowo zorganizowana działalność na rzecz realizacji interesów grup społecznych, narodów.

• Cele polityki zagranicznej

Polityka zagraniczna zmierza do maksymalizacji celów i interesów państw w środowisku międzynarodowym. Nie jest ona izolowana od polityki wewnętrznej, jest realizowana w zewnętrznym kręgu państwa; jest jedną z polityk publicznych państwa (pojęcie „polityk publicznych wprowadzono ćwierć wieku temu przez politologię francuską).

Relacje polityki zagranicznej z polityką wewnętrzną były zawsze dyskutowane i niejednoznacznie pojmowane.

• 2 skrajne poglądy:

1. prymat polityki zagranicznej nad polityką wewnętrzną państwa - Machiavelli, Ranke, de Gaulle; wyznawcy tego poglądu byli zwolennikami determinizmu zewnętrznego polityk państwowych. W XX wieku powstał ruch państw niezaangażowanych, z którego wyodrębniła się grupa G-77 głosząca teorię dominacji mówiącą, że los ich zależał i zależy od bogatych i silnych państw, które z zewnątrz hamują ich rozwój. Zwolennikami determinizmu zewnętrznego była grupa związana z realizmem politycznym.

2. Determinizm wewnętrzny - wiodące znaczenie polityki wewnętrznej państw wobec polityki zagranicznej. Uzasadniano to, że to przecież społeczeństwa są posiadaczami międzynarodowego pola stosunków społecznych - marksizm, leninizm, ruchy rewolucyjne.

Miedzy tymi dwoma skrajnymi poglądami usytuował się trzeci nurt => współzależność polityki zagranicznej i wewnętrznej; odrzucał on oba determinizmy a postulował ciągłe interakcje miedzy tymi politykami. Uzasadniał bardzo rozsądne odgrywanie równomiernej roli polityk, ale zgadzał się również, że w różnych okresach któraś z nich może przeważać.

Pogląd ten okazał się pod koniec naszego wieku nurtem zwycięskim. W ramach tej współzależności polityka zagraniczna traktowana jest jako specjalna, na zewnątrz państwa i mająca służyć racji stanu tego państwa - uzupełnia i przedłuża politykę wewnętrzną zarówno do potrzeb jak i motywacji politycznych oraz dążeń polityk państwowych.

Polityka zagraniczna realizowana jest w imieniu suwerennych podmiotów wobec innych suwerennych podmiotów stosunków międzynarodowych oraz niesuwerennych. Jednakże suwerenne podmioty odgrywają najważniejszą rolę = obiektywne elementy uwarunkowań polityki zagranicznej.

Cele polityki zagranicznej mogą sprzyjać rywalizacji i konfliktom => w wielu resortach MSZ od początku lat `70-tych powstawały komórki analiz i prognozowania (dyskusje i konsultacje). Polityka zagraniczna ma również specyficzne, w porównaniu do innych polityk publicznych, zabezpieczenie swoich działań - organizacyjne i instytucjonalne (cały mechanizm służby zagranicznej). Istnieją też (poza tym) powiązania z polityka wewnętrzną. Wynikają one z ogólnej polityki państwa, z mechanizmów społecznych, kulturowych, wojskowych i gospodarczych - w tych rodzajach przejawia się ich konkretna wzajemna zależność (współzależność).

Polityka wewnętrzna stwarza pewne przesłanki i środki do uprawiania polityki zagranicznej. Z polityki wewnętrznej wynikają kierunki polityki zagranicznej, natomiast korzystając z polityki wewnętrznej polityka zagraniczna powinna zaspokajać oczekiwania polityki wewnętrznej; musi ona również korygować te oczekiwania i postulaty, które są nierealne w danych okolicznościach międzynarodowych.

Polityka wewnętrzna stwarza dla polityki zagranicznej pewne zabezpieczenia kadrowe, materialne (środki przeznaczane na utrzymanie służby zagranicznej i jej placówek) i instytucjonalne.

Polityka zagraniczna jest zależna od uwarunkowań wewnętrznych => demografia i system polityczny nakazują prowadzenie określonej polityki zagranicznej oraz maksymalizację priorytetów. Z polityki wewnętrznej wynikają nakazy ciągłego konfrontowania tego co system wewnętrzny chce wiedzieć o świecie, jakie koncepcje wyznają i możliwości wpływania na środowisko międzynarodowe.

Polityka zagraniczna jako zorganizowana działalność w imieniu państwa musi realizować podstawowe cele tego państwa, bez względu na wielkość i położenie geograficzne:

1. przyczynianie się do bezpieczeństwa państwa w środowisku międzynarodowym (regionalne i subregionalne); często bezpieczeństwo różnie interpretowano - blokowe to militarne, ale politologiczne pojęcie „bezpieczeństwa” oznacza poczucie pewności, trwania, rozwoju i funkcjonowania. bezpieczeństwo jawi się w tym kontekście jako najważniejsza potrzeba, chodzi o bezpieczeństwo wszystkich elementów państwa (terytorium, ludność, władza); polityka zagraniczna sama nie zabezpiecza , ale przyczyna się do budowania i utrwalania bezpieczeństwa.

2. przyczynianie się do potęgi tego państwa, mierzonej zarówno siłą militarną jak i moralną, polityczna czy wojskową; może ona wspomagać te elementy potęgi państwa, może je uwypuklać w stosunkach z innymi państwami oraz organizować ich wspomaganie;

3. przyczynianie się do wzrostu pozycji i prestiżu danego państwa - buduje się je za pomocą podobieństwa i obrony tożsamości narodowo-państwowej własnego państwa w kontaktach z innymi państwami.

Maastricht i Amsterdam (1999) => potrzeba tożsamości narodowej;

Do pozycji i prestiżu służy zwiększanie roli państwa we współżyciu międzynarodowym, różnorakie oddziaływanie przez kanały polityki zagranicznej i dyplomacji. Racjonalność i efektywność działań w polityce zagranicznej jest najlepszą gwarancją dla osiągnięcia tych celów. Każde państwo musi rozkładać również odpowiednio akcenty tych celów. Ścisła analiza nakazuje rozłożyć na czynniki pierwsze wyzwania. Jeżeli nie potrafimy im sprostać to mogą się one przerodzić w zagrożenia (- prakseologia polityki zagranicznej i stosunków międzynarodowych).

• Środki polityki zagranicznej

Jeżeli są cele to trzeba dostrzec środki polityki zagranicznej. Mogą być one stosowane świadomie i tak są realizowane; stosowanie żywiołowe prowadzi do nieracjonalnej realizacji.

• polityczne = dyplomacja oraz różne formy wypracowane przez nią - konferencje, spotkania, negocjacje oraz struktury międzynarodowe współtworzone z innymi państwami; tworzą one motywację do działań i ukazują kierunki działań (np. środki perswazji członków społeczności wewnątrzpaństwowej);

• gospodarcze = polityka zagraniczna wykorzystuje zasoby państwa, jego wiedzę naukowo-techniczną, technologie, międzynarodowy podział pracy, możliwości finansowe i komunikacyjne; jeżeli są właściwie wykorzystywane to ułatwiają realizację polityki zagranicznej i zapewniają realizację racji stanu;

• wojskowe = wielkość i jakość armii, arsenały broni, stan nowoczesności tej broni, dyslokacja sił zbrojnych, a także morale armii oraz powiązania wojskowe z innymi państwami - sojusze, pakty etc.

• psychospołeczne = poziom kultury danego państwa i społeczeństwa, aktywność propagandy i informacji lub dezinformacji, aktywność w manipulowaniu świadomością społeczną w szerszym wymiarze międzynarodowym; polityka zagraniczna musi diagnozować - dążenie do wykradania utajnionych informacji zakwalifikowanych jako tajemnice racji stanu;

Dobra polityka zagraniczna powinna przeciwstawiać się stereotypom i ułatwiać porozumienie. Funkcjonowanie tych środków powinno służyć umacnianiu tożsamości tego państwa.

• Funkcje polityki zagranicznej (ujawniają się poprzez skutki tej polityki)

1. ochronna - polityka zagraniczna powinna chronić przede wszystkim trzy elementy państwa (terytorium, ludność, władza) zapewniając integralność państwa; spełniając ta funkcję ułatwia spełnianie trzech podstawowych celów państw w środowisku międzynarodowym;

2. reprezentacyjno-informacyjna - polityka zagraniczna reprezentuje państwo i jako komponenty państw wobec innych państw; uzasadnienie racjonalności zachowań państwa w środowisku międzynarodowym oraz przekonywanie przedstawicieli innych państw o słuszności takiego stanowiska;

3. negocjacyjno-organizatorska - inicjatywy polityczne, prawne, ekonomiczne i organizacyjne; każda inicjatywa, której towarzyszą rozmowy i negocjacje (uściślanie porozumień), jest zgłaszana kanałem dyplomatycznym lub ogłaszana jako inicjatywa publiczna, po pewnym sondażu dyplomatycznym.

Sondaże są często przeprowadzane wtedy kiedy jakieś państwo zgłasza np. nową doktrynę obronną - nie spotyka się odrzucenia, gdyż wtedy oznaczałoby, że funkcja organizacyjno-negocjacyjna nie zdaje rezultatu. Sprawność placówek i służby zagranicznej (centralnej) jest podstawą - właściwe zapotrzebowanie i kierowanie informacji z placówek do centrali.

• Organy polityki zagranicznej (centralne i zagraniczne)

Centralne organy polityki zagranicznej ustalone są przez normy konstytucyjne państwa - określone kompetencje i role (art. 87 - 91, 116, 117, 126, 135, 139, 146 -243); do organów tych zaliczamy:

1. Parlamenty

• najwyższe organy centralne polityki zagranicznej państw;

• kompetencje zwierzchnie i kontrolne w zakresie funkcjonowania i zmian polityki zagranicznej;

• wyrażają opinie i oceny o kierunkach polityki zagranicznej oraz zgodę na zmiany kierunków;

• oceniają pozostałe organy polityki zagranicznej;

• rozwijają samodzielnie kontakty => częściowo same realizują politykę zagraniczną - kontakty międzyparlamentarne, uczestnictwo w organach Unii międzyparlamentarnej;

• dokonują tego co najmniej dwu stopniowo => komisja parlamentów (przede wszystkim spraw zagranicznych, handlu zagranicznego etc.) - podsumowywanie ocen, zgłaszanie wniosków i akcentowanie kierunków i ewentualnych zmian w polityce zagranicznej; głosowanie - akceptacja kierunków polityki zagranicznej (+ debaty ratyfikacyjne);

2. Szefowie państw

Kompetencje określone w konstytucjach (największe w USA i we Francji); do najczęstszych kompetencji zaliczamy: formalne prawo legacji (mianowanie i odwoływanie), przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących (bierne), wypowiadanie umów międzynarodowych (międzypaństwowych), ratyfikacja umów za zgodą parlamentu, egzekwatum konsulom państw i listy komisyjne wyjeżdżającym (teraz funkcja MSZ).

3. Rząd

Jest głównym organem dyspozycji w polityce zagranicznej (praktycznej) - wyznaczanie i realizowanie pragmatyczne tej polityki; poza tym do zadań rządu należy zatwierdzanie umów międzynarodowych, ogólne kierownictwo oraz koordynacja wszystkich organów administracji państwowej w ich stosunkach z zagranicą.

4. MSZ

Ministerstwo Spraw Zagranicznych jest najwyższym organem wyspecjalizowanym służby zagranicznej. Zajmuje się stosunkami zagranicznymi, udziałem w organizacjach i instytucjach międzynarodowych. Do jego zadań należy: przygotowywanie i zawieranie umów międzynarodowych (konsultacja jeżeli inne resorty), opieka nad obywatelami za granicą, zbieranie informacji z zagranicy i wysyłanie swoich kanałami oraz kontynuacja współdziałania wszystkich resortów z zagranicą.

Wykład 6 (19 XI 1999)

• struktura MSZ

Departamenty - na czele stoi wicedyrektor (polit.); tyle jest placówek ile nawiązanych stosunków dyplomatycznych. Pewne komórki poza departamentami politycznymi unifikują działalność (np. integracja europejska - departament funkcjonalny; do II wojny światowej tylko 1 departament afrykański).

Obok departamentów terytorialnych są funkcjonalne - zabezpieczenie komórek, szyfry, komunikacja itp.; obsługują wszystkie departamenty terytorialne (polityczne).

Najwięcej departamentów funkcjonalnych miały USA i były ZSRR (20); Polska - 8. Od półtora roku w polskim MSZ jest 40 departamentów; na równi traktowane są departamenty terytorialne i sektorowe; kwestiami bezpieczeństwa zajmują się dwa departamenty.

Rozdrobnienie departamentów nie sprawdza się => pewne departamenty są sztucznie wyodrębnione (zatrudniają np. 3-4 osoby), a tematyka wyrwana jest bardzo często z pewnej całości.

Stosunkami z zagranicą zajmują się również inne resorty, np. Komitet Integracji Europejskiej (KIE), ministerstwo gospodarki (handel zagraniczny), ministerstwo kultury etc. ostateczne ukierunkowanie wystąpień pracowników innych resortów powinny się odbywać pod kontrolą MSZ.

• placówki zagraniczne:

• ambasady (84)

• poselstwa (formalne 1)

• misje

Stosunki dyplomatyczne utrzymujemy z około 170 państwami.

Wysyła się dyplomatów i tworzy się placówki tam gdzie są bardzo rozwinięte stosunki i co jest bardzo opłacalne, np. kwestie naukowo-techniczne, sojusze, stosunki gospodarcze.

• Praktyka => redukowanie placówek ze względów głownie oszczędnościowych i zastępowaniem inna formą współpracy; proces ten zapoczątkowany został przez Szwecję na początku lat `70-tych.

Tam gdzie były ambasady - wysyłali pewne misje 2-3 osobowe raz na pół roku => rozmowy, pertraktacje, protokoły; zaciąganie zobowiązań do rozstrzygnięcia (bardzo często formułowano wnioski alternatywne).

Okres dekolonizacji - powstało kilkadziesiąt nowych państw, które bardzo często nie miały pieniędzy. Młode państwa, zwłaszcza afrykańskie, doszły do wniosku, że duża liczba placówek nic nie daje a wydatki są olbrzymie, zaczęto więc je redukować. Był to wzorzec, który przeszedł pewien kryzys; w małych krajach zaczęło się dziać coraz więcej (Europa Środkowa i Wschodnia). Zaczęto przywracać niektóre placówki. Wtedy kiedy nastąpiła demokratyzacja w RPA zainteresowano się swoimi studentami - chcieli ich zatrudniać.

Za wzorem skandynawskim (głownie Szwecja, Norwegia, Finlandia) poszły inne kraje europejskie, ale nie tylko.

PAN - radcostwa => muszą działać w porozumieniu z ambasadą (Rzym, Paryż, Madryt, Bruksela) - klientela naukowa, kulturalna jest bardziej trwała niż polityczna, która zależy od wewnątrzpaństwowej klienteli.

1971 r. - nowy ambasador USA we Francji (były szef IBM) nie złożył wizyt; przez to na jego przyjęcie nie przyszło wielu ambasadorów.

AMBASADA

• wydział polityczny (najważniejszy)

• wydział kulturalny albo

• radca handlowy jako kierownik wydziału

• wydział kulturalno-oświatowy (kraje romańskie, germańskie - np. w Wiedniu)

• wydział wojskowy (tradycja anglosaska; nie zawsze; attache wojskowy lądowy, morski, lotniczy)

• krążenie informacji (głownie szyfrowych); pewne informacje są zakodowane; klucze szyfrowe są często zmieniane - szyfrant, departament szyfrów w MSZ; zakres wiadomości: utajnione z dwóch powodów > informacje polityczne dotyczące propozycji, inicjatywy rozwiązania konfliktu, w momentach kryzysowych, wywiad gospodarczy;

• claris => informacje jawne

• depesze szyfrowe => mechanizmy NATO, UE (dostosowanie); krótkie i percepcyjne dla odbiorcy; taki tekst łatwiej i szybciej można przesłać i zaszyfrować;

• korespondencja placówek z centralą:

• raporty (za okres - raz na kwartał; ambasador lub szefowie placówki; z rozmowy, na temat; raporty pisane przewozi kurier dyplomatyczny)

• notatki (merytoryczne - dotarcie do interesujących rozmówców; oceny stanowisk; nie powinna przekraczać 4 stron maszynopisu znormalizowanego)

• szyfrowana

• odrębny szyfr wojskowy

KONSULATY

• głownie generalne ale są normalne

• dostęp do wszystkich władz państwowych

• wewnętrzna organizacja: wizy, paszporty, spadki

Wykład 7 (26.11.1999)

Temat: Dyplomacja.

• dyplomacja - pojęcie stałe, ale dopiero w XVIII wieku odkryto w Niwie rodzaj deszczułek ceramicznych „diploma” (3200 lat wstecz); wtedy Asyryjczycy wysyłali do Hetytów i Egiptu posłańców. Maiło ono wtedy podwójne znaczenie: dokumenty podróży i dokumenty tożsamości. Dyplomata był symbolicznym reprezentantem suwerena lub państw.

Geneza immunitetów - na zasadzie wzajemności; ceremoniał miał jakby znaczenie koronowania drugiego władcy. W Bizancjum panował odmienny ceremoniał niż na zachodzie; obecnie jest wymieszany: chińsko-bizantyjski.

Europa - rozwój dyplomacji przez państwa-miasta włoskie; podpatrywanie ceremoniału i jego rozwój; Monarchia angielska, francuska o książęta niemieccy - rozwój.

Pierwotnie językiem dyplomacji był język perski; posługiwano się nim w oświeconych kręgach dworskich, później w kalifatach (ośrodki naukowe bardzo rozwinięte, tłumaczenia dzieł starożytnych: Bagdad).

W Europie XIII/XIV wieku, po wypędzeniu Arabów, zaczyna dominować forma europejskiego ceremoniału dworskiego monarchów absolutnych. Na przełomie XV i XVI wieku takie monarchie jak Anglia, Hiszpania, Francja wysyłają swoich dyplomatów do większych ośrodków, głównie miast włoskich (ambasadorowie, posłowie - bardzo serdeczne stosunki), także do miast Europy Środkowej - misje okresowe (XV/XVI wiek - misje stałe; Polska od XVI wieku, później znacząco za czasów St. Augusta).

• Starożytność - automatyczny szacunek dla przedstawiciela;

• Państwa-miasta włoskie - wymagały wzajemności

• Początki przywilejów - to co miało przysługiwać dyplomacie a nie przysługiwało obywatelowi państwa.

• Immunitet - dyplomata nie podlegał sankcjom.

Początek zapisywania przywilejów i immunitetów to początek XIX wieku. Po wojnach napoleońskich chciano, aby normy zwyczajowe były przestrzegane. Na Kongresie Wiedeńskim chciano spisać reguły klasycznej dyplomacji - bilateralnej i ustabilizować reguły dyplomacji.

• 19 III 1815 - Załącznik 17 do Aktów Kongresu Wiedeńskiego. Był to regulamin o randze przedstawicieli dyplomatycznych i zasadach precedencji (regulamin wiedeński); mówił on o:

• randze ambasadorów i posłów

• zasada precedencji - wg daty akredytacji (reguła chronologiczna).

• 21 XI 1818 - Protokół Akwizgrański, który dodał rangę ministrów-rezydentów. Zawierał on również Elementarny Kodeks prawa dyplomatycznego, który przetrwał do połowy XX wieku.

• 1895, 1929, 1932 - projekty zmian; nieprzyjęte.

W ONZ zaczęto na nowo myśleć o rozwoju prawa międzynarodowego i jego kodyfikacji - art. 13 Karty NZ: zobowiązanie do rozwoju i kodyfikacji prawa międzynarodowego. W praktyce międzynarodowej utrwaliło się przekonanie o rozwoju dyplomacji wielostronnej (konferencyjnej); konieczność nowych uregulowań;

• 1947 - powołanie Komisji Prawa Międzynarodowego - propozycja kodyfikacji dotycząca stosunków dyplomatycznych i immunitetów.

• 7 XII 1959 - Zgromadzenie Ogólne w sprawie zwołania konferencji dyplomatycznej zajmującej się kodyfikacją prawa dyplomatycznego

• 24 III - 14 IV 1961 - trzeba pozostać wiernymi pewnej konwencji - konferencja do Wiednia;

Konwencję uchwalono, wymagało ratyfikacji ¼ państw (22 państwa); 24 IV 1964 - wchodzi w życie; Polska opóźniła ratyfikację konwencji do 26 II 1965.

• kodyfikuje i rozwija normy zwyczajowe prawa międzynarodowego;

• zasada całkowitej równości podmiotów państw i ich przedstawicieli;

• demokratyzacja norm dyplomatycznych;

• nie objęła kwestii: misji specjalnych (nieuregulowany status do 1969), sprawy ochrony przedstawicieli dyplomatycznych [3 klasy: (-) ambasador, nuncjusz; (-) poseł (zwykły, minister), internucjusze; (-) charge d`affaire na stałej „stopie” tymczasowy.

Zasada precedencji wg daty złożenia dokumentów - listów uwierzytelniających. Zadania misji, ich wysyłania, przyjmowania, rozpoczęcia i zakończenia, przywileje i immunitety, reguły zmiany składu misji, reguła eksterytorialności, immunitet jurysdykcyjny (np. anulowanie mandatów drogowych)

• 1963 - konwencja o stosunkach konsularnych

• zapobieganie i karanie przestępstw popełnionych przez osoby korzystające z immunitetów; 14 XII 1973 roku została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne NZ

W latach `70-tych miały miejsce porwania terrorystyczne => należy stworzyć system międzynarodowych zobowiązań, aby wszystkie państwa chroniły życie i swobodę działania misji, także dyplomatycznych [Korea - misje o statusie niedyplomatycznym].

• 1975 - Wiedeń - konferencja 83 państw, które zdołały przyjąć konwencję o statusie uniwersalnych przedstawicielstw państw w organizacjach międzynarodowych.

• 14 III 1975 - określenie funkcji stałych misji; obserwatorów; sposoby organizowania misji; zasada pierwszeństwa wg alfabetu państwa do którego wysyłana jest misja; reguła przywilejów i immunitetów dyplomatycznych.

• Pojęcie i istota dyplomacji:

• dyplomacja - potocznie podejrzliwość do metod, zasad...; wzajemność i nieuczciwość.

• Machiavelli - „czcigodny szpieg”

• Watton - „uczciwy człowiek wysłany za granicę aby kłamać dla swojego kraju”

W XVIII wieku nastąpiło rozpowszechnienie dyplomacji; synonim działań zewnętrznych państwa, ogółu organów państwa i osób zajmujących się tą działalnością; metoda elastycznego i zręcznego załatwiania spraw państwa w stosunkach z zagranicą - osiągnięcie tego co możliwe i konieczne; aparat służby zagranicznej, stosujący określoną procedurę.

Dyplomacja - działanie zmierzające do osiągania zewnętrznych interesów państwa poprzez utrzymywanie oficjalnych stosunków z innymi państwami, przez wyspecjalizowane organy krajowe i zagraniczne.

Dyplomacja - nauka, sztuka i technika reprezentacji państw i prowadzenia negocjacji przy wykorzystaniu wszystkich metod i form służących polityce zagranicznej.

Cele działań dyplomatycznych zależą od uwarunkowań i zmiennych:

1. nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów międzynarodowych, ich odnawianie i zacieśnianie;

2. reprezentowanie kraju oraz interesów państwa, społeczeństwa zarówno rządu jak i kręgów gospodarczych, politycznych, kulturalnych;

3. prawidłowa obserwacja innych państw i rzeczywistości międzynarodowej oraz zaobserwowanie zjawisk a następnie wyciąganie wniosków i zawiadamianie władz krajowych;

4. negocjowanie uzgodnień i porozumień, zmniejszenie sprzeczności i napięć; uchwycenie strefy zgodności i eliminacja stref niezgodności na zasadzie ustępstw.

• Dyplomacja bilateralna - rozmowy sam na sam ustalające warunki porozumienia; łatwiejsze porozumienia;

• Dyplomacja konferencyjna - skomplikowane negocjacje, dyskusje nad projektem, jego redagowanie, różne fazy [Tukidydes - wojna peloponeska, metody perswazji]

Wykład 8 (3 XII 1999)

Temat: Metody osiągania celów dyplomatycznych.

• przyjacielskie - miedzy państwami, które uważają się za przyjaciół; kontakty normalne i wszechstronne; różnice zdań są zawsze rozwiązywane kompromisowo i pozytywnie zarazem;

• nieprzyjacielskie - perswazje, mediacje, arbitraż międzynarodowy; pojawia się przewaga egocentrycznych interesów; nieufność między stronami; korupcja;

• neutralne - stosowane kiedy stosunki między państwami oparte są na podstawach; nie odbiegają od powszechnie przyjętych reguł dyplomatycznych;

• Funkcje dyplomatów

1. symboliczna reprezentacja swojego kraju (prestiż i traktowanie go powinno być odpowiednie do żywionego szacunku);

2. działalność polityczno-informacyjna - nawiązanie kontaktów państwowych i społecznych, które go najbardziej interesują (informacje, oceny) => I ogniwo dynamizacji stosunków międzynarodowych;

3. funkcja reprezentacji prawnej - w imieniu państwa dyplomata stosuje normy prawne; paszporty dyplomatyczne, ochrona po różnych wypadkach.

DYPLOMACJA:

1. wytyczenie zadań polityki zagranicznej swojego kraju w świetle istniejących okoliczności międzynarodowych, własnych możliwości oraz dynamiki zmian środowiska międzynarodowego;

2. funkcja oceniająca - dyplomacja musi oceniać cele i zadania polityk zagranicznych innych państw po to, ażeby sprzyjać racjonalizacji postępowania własnej polityki zagranicznej oraz wspomagać jej efektywność;

3. funkcja selekcjonująca - w mechanizmach całej dyplomacji potrzebne jest wychwycenie niezgodności pomiędzy polityką zagraniczną własnego państwa a politykami innych państw (porównanie tych polityk)odrzucenie tego co może być przeciwne we własnej polityce zagranicznej => często zrewidowanie własnych opcji by móc osiągnąć te najlepsze i najważniejsze;

4. funkcja proskrypcyjna - wskazanie najbardziej optymalnych metod osiągnięcia własnych celów i związanych z nimi zadań oraz wskazanie ewentualnych skutków zastosowania odpowiednich metod (rzutowanie w przyszłość);

• Perspektywy dyplomacji

W ostatnim czasie dyplomacja bilateralna, klasyczna traci na znaczeniu; przełom lat '60 i '70 - odprężenie; to co się zmienia to porozumienia między blokami czyli dyplomacja konferencyjna; porozumienia blokowe były porozumieniami wynikającymi z konieczności chwili. Od tamtego czasu (przełom lat '80) pojawiły się nowe tendencje i interpretacje => rozwiązanie sprawy afgańskiej, kambodżańskiej, angolskiej a w latach '90 sprawy izraelsko-palestyńskiej. Była to dyplomacja bilateralna, której nie wolno lekceważyć.

Buthros Ghali zaczął rewaloryzować dyplomację bilateralną; zlekceważono argumenty mówiące o zbytniej osobowości dyplomacji (osobista, gabinetowa).

• udoskonalenie przekazywania dyplomacji szyfrowej => to oznacza, ze dyplomacja odradza się ze względu na rozwój technologii; nie jest wrażliwa ze względu na presje globalne, natomiast jest wrażliwa na presje swojego podmiotu i tożsamości.

• Rola misji dyplomatycznych nie maleje. Dyplomacja rozwija się wraz z rozwojem stosunków międzynarodowych i procesami współzależności.

Temat: Org. międzynarodowe jako uczestnicy stosunków międzynarodowych.

Organizacje międzynarodowe są odbiciem procesów internacjonalizacji stosunków międzynarodowych; struktury tworzone przez państwa lub narodowe grupy społeczne.

• Trzy funkcje organizacji:

1. stabilizują działalność wzajemną - współpracę; utrwalają pozytywne aspekty;

2. funkcja legitymizacyjna - uznanie za ważne nowych faktów, które istnieją; podnoszą rangę danej dziedziny stosunków międzynarodowych;

3. funkcja integracyjna - zbliżenie państw lub grup spo9łecznych wokół wspólnych celów; wzajemne mobilizowanie się do trwałego zbliżenia w danych kwestiach i oddziaływań korzystnych dla wszystkich podmiotów.

• rodzaje organizacji - dojrzewanie stosunków międzynarodowych i polityk państw; struktury ich doskonalenie;

• idee - tworzenie organizacji międzynarodowych o charakterze politycznym (Filip Piękny, Stanisław Leszczyński)

1815 r. cezura tworzenia się organizacji międzynarodowych (bardziej pragmatyczne niż idee z oświecenia i renesansu); organizacje międzynarodowe o charakterze naukowo-technicznym - miały ułatwiać współżycie gospodarcze i niwelować problemy w tych dziedzinach => Komisja Centralna Żeglugi na Renie (I organizacja międzynarodowa).

1853 r. - Międzynarodowa Konwencja Sanitarna

1856 r. - Europejska Komisja Dunaju

1965 r. - Międzynarodowa Unia Telegraficzna

1874 r. - Powszechny Związek Pocztowy

1875 r. - Międzynarodowe Biuro Wag i Miar

1883 r. - Związek Ochrony Własności Przemysłowych

1884 r. - Związek Ochrony Własności Literackiej i Artystycznej

1890 r. - Unia Kolei Żelaznych; instytut Linii Kolejowych

1904 r. - Międzynarodowy Urząd Zdrowia Publicznego

1905 r. - Międzynarodowy Urząd Rolnictwa

1907 r. - Międzynarodowy Urząd Higieny

1913 r. - Urząd Statystyk Międzynarodowych

Na tym tle mogły powstawać międzynarodowe organizacje polityczne. Z rozwojem organizacji nastąpiła biurokratyzacja życia międzynarodowego.

• Kryteria podziału

1. status prawnomiędzynarodowy

1. międzynarodowe - na zasadzie norm prawa międzynarodowego publicznego;

2. pozarządowe - na zasadzie prawa kraju, w którym została zarejestrowana; prosta procedura wejścia w życie (np. MKCK).

2. zakres kompetencji organizacji; np. wszechstronne - prawie wszystkie organizacje systemu ONZ;

3. kryterium problemowe:

• polityczne

• gospodarcze

• wojskowe

• społeczne

• kulturalne

• wychowawcze

• naukowo-techniczne

• kobiece

4. kryterium sposobu funkcjonowania

• debatujące => Unia Międzyparlamentarna

• usługowe (rolnicze, przemysłowe, medyczne, naukowe)

• informacyjne

• 1960 rok - ponad 300

dzisiaj - ponad 13 tysięcy

W największej liczbie organizacji uczestniczy Dania (170); Polska w 99

Wykład 9 (17 XII 1999)

Temat: ONZ

• 1 I 1942 - Deklaracja Narodów Zjednoczonych [50 na 69 państw];

Obecnie 3 razy więcej - prawie wszystkie istniejące państwa; reguły współistnienia i współdziałania Wielkich mocarstw (chęć uniknięcia błędów Ligi Narodów). Przyjęcie norm Karty NZ jako mających pierwszeństwo - umocowanie pozycji ONZ. 4 cele:

• utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa;

• rozwój przyjaznych stosunków między państwami (samostanowienie i równouprawnienie);

• wspólne rozwiązywanie problemów międzynarodowych;

• bycie światowym ośrodkiem uzgodnienia działań w imię wspólnych celów

• 7 zasad art. 2 Karty NZ.

ONZ - struktura wieloczłonowa, asymetryczna - jeden z organów ma większe kompetencje niż cała organizacja [Rada Bezpieczeństwa; do 1965 roku - 10 członków, obecnie 15]; RGS - obecnie większa ilość członków.

Od lat `40-tych ONZ zaczął zajmować się sprawami bezpieczeństwa i pokoju => rezolucje RB i organizowanie specjalnych działań - operacje utrzymania pokoju [od 1948 wojna izralesko-arabska]; 600 tysięcy ludzi zaangażowanych w operacje

1993 - najwięcej 10 tysięcy osób pod flagą ONZ

1958 - z inicjatywy Egiptu uchwalono specjalny status sił pokojowych; 1990 - innowacje w tym statusie.

• Osiągnięcia funkcjonowania:

• stworzenie globalnego forum kojarzenia interesów narodowych i znajdowania kompromisów;

• duży wkład w dekolonizację świata (poparcie NZ);

• wiodąca rola organizacji w promocji praw człowieka i prawa międzynarodowego;

• podjęcie rozwiązania spraw uchodźców (od palestyńskich)

• ułatwienie transnarodowych procesów humanitarnych - wymiana dóbr kulturalnych;

• porozumienia rozbrojeniowe o charakterze globalnym;

• upowszechnienie myślenia o ładzie ekologicznym w skali narodowej i międzynarodowej.

• Słabości funkcjonowania:

• rosnący biurokratyzm opóźniający i osłabiający działania merytoryczne;

• nieumiejętność pełnego kontrolowania wydarzeń (nie stała się ośrodkiem dyrygowania wydarzeniami);

• rosnące koszty utrzymania organizacji, kłopoty finansowe (zaległości składkowe państw najbogatszych); kilkadziesiąt departamentów;

• niezdolność do utworzenia własnych sił zbrojnych; art. 43 i 47 - nie utworzono ze względu na rywalizację USA i ZSRR; kwestie dowodzenia i finansowania; brak instrumentów reagowania na sytuację międzynarodową;

• malejąca rola ONZ w sprawach bezpieczeństwa międzynarodowego; kompromitująca postawa w latach `90-tych;

• nierównomierna postawa dotycząca słabszych i silniejszych wobec wymuszania pokoju, np. Izrael (wsparcie USA);

• erozja autorytetu ONZ w przypadku wymuszania pokoju; co raz mniej się do tego nadaje - brak sił wojskowych;

• Dyskusje na temat reformowania ONZ:

• zwiększenie członków Rady Bezpieczeństwa: kwestia reprezentacji państw nowo niepodległych (lata '60), obecnie Niemcy - zwiększenie składu o 5 stałych i 4 niestałych; oburzenie Włoch; (Argentyna, Brazylia, Indie, Nigeria, Indonezja); konserwatyści są zdania, że nie ma potrzeby zmieniać organizację skoro się sprawdziła;

• sprawy ekonomiczno-społeczne

Stworzenie organu równego RB w sprawach gospodarczych, kompetencje równoległe;

• po 1992 roku - organizacje ekologiczne + UNEP: Rada ds. ochrony środowiska, sposób wymuszający przez rezolucje narzucania postępowania.

Te kompetencje mogą doprowadzić do osłabienia RB, poprzez wyłączenie pewnych spraw spod jej kompetencji;

• Stąd zwiększenie efektywności i zmniejszenie kosztów funkcjonowania istniejących organów, np. zwiększenie liczby zastępców Sekretarza Generalnego ONZ o 4, lata `90-te o 1;

Restrukturyzacja instytucjonalna => zmniejszyć liczbę agencji wyspecjalizowanych - przeciwstawiły się temu kraje rozwijające się, wschodzące rynki; UNDP - duża pomoc i akceptacja;

• usprawnienie instytucji strukturalnych: redukcja budżetu, USA - nie płacić (teza nieakceptowana); kraje rozwijające się chcą redukcji personelu USA;

• zderzenie z działalnością organizacji pozarządowych (NGO's) - konferencje i debaty równoległe; krytyka ONZ przez organizacje pozarządowe - daleko idące, nieracjonalne postulaty bez rachunku ekonomicznego. ONZ wystawia się na krytykę; nie jest w stanie kontrolować konfliktów nowego typu; osłabienie mocarstw globalnych;

Organizacja potwierdza swoją przydatność - żadne państw nie chce występować z ONZ. Nieustannie musi się liczyć z nowymi uwarunkowaniami politycznymi - nie dzieli się na zwycięzców i zwyciężonych, różnorodne podziały; uzgadnianie wspólnych działań ponadpaństwowych co do nowych patologii.

• terroryzm, porwania, narkobiznes, fundamentalizm ideologiczno-religijny. To powoduje konieczność uruchomienia art. 43-47 - skuteczny instrument; „tolerowanie specyfik wewnętrznych różnych państw domesty competition” - elastyczność, nowa interpretacja;

• tradycja, tożsamość narodowa

Rozciągliwe kategorie zagrożeń, procesy globalne i współzależne - ONZ powinna je rozpatrywać i analizować; musi się odwoływać do praktyki tradycyjnej dyplomacji, gdyż konferencyjna jest nie wystarczająca w zróżnicowanym świecie (Kambodża, RPA, Irlandia, Bliski Wschód).

Dostosowywanie środków do nowych wymogów - prewencja konfliktom międzynarodowym (B. Ghali) - każda prewencja jest trudniejsza, głębsze myślenie i analizowanie. Organizacja musi liczyć się parlamentaryzacji i działań pojednawczych, współkontrola (rejestr handlu bronią konwencjonalną)

• Czynniki działające na stosunki międzynarodowe

W sferze świadomości i sferze realnej:

• koncepcje, doktryny polityczne, plany polistrategii, doktryny obronne i inne doktryny - nagłaśniają zespól tez, w które chcemy aby wszyscy wierzyli;

• gospodarcze, geograficzne, klimatyczne: obiektywne, stworzone prze konkretne działania człowieka; ich rozpoznanie może pomagać lub przeszkadzać określonej polityce [klimat - determiniści: Rousseau - klimat gorący zniechęca do oporu; klimat zimny - lidzie uparci konsekwentni; usprawiedliwienie tezy podbojów kolonialnych]

• kryterium czasowe => historyczne (cechy odbijające się na późniejszych działaniach), aktualne, potencjalne (w przyszłości w określonych o9kolicznościach);

• kryterium przestrzenne => *narodowe; *międzynarodowe - poza daną grupą;

• kryterium strukturalne => *obiektywne - materialne, będące wyrazem rzeczywistości, stworzone przez człowieka; *subiektywne - idee, poglądy, oceny, zapatrywania.

• Czynniki warunkujące - oddziaływują w sposób wolniejszy, słabszy; czynniki ewolucji stosunków międzynarodowych:

• geograficzno-społeczne - położenie, kształt terytorium, zasoby naturalne, stan demografii; determinizm nie wyjaśnia wszystkich zjawisk międzynarodowych

• narodowo-społeczne - przekazywanie doświadczenia historycznego, dorobku kulturalnego, tożsamości kulturalno-etnicznej; różne aspekty

• świadomość społeczna - ideologie, koncepcje, doktryny, polistrategie, postulaty, programy tworzenia określonego ładu międzynarodowego, metody perswazji i indoktrynacji, wykorzystujące czynniki świadomości społecznej;

• Czynniki -wpływają szybciej i intensywniej

• ekonomiczno-techniczne - rozwój życia społecznego, internacjonalizacja, transfer surowców, technologii, osiągnięć nauki i techniki;

• polityczno-wojskowe - cenione w czasie konfliktów, rywalizacji; obecnie mniejsza rola, ale ciągle wyścig zbrojeń, oferty zakupów broni; misje pokojowe ONZ;

• dyplomatyczno-instytucjonalne - służba dyplomatyczna; organy wewnętrzne i zagraniczne MSZ; instytucje pomagające tej służbie;

• osobowościowe - osobowości decydentów, dyplomatów, uczestników obrotu międzynarodowego, pokazujących informacje itd.

Wykład 10 (7 I 2000)

Temat: Normy międzynarodowe.

Forma oddziaływań wzajemnych uczestników stosunków międzynarodowych i forma redukcji mechanizmów tych procesów. Normy czynnościowe - normy regulujące sposoby postępowania podmiotów stosunków międzynarodowych; charakterystycznie wyraziste, w przypadku regulowania polityk zagranicznych państw;

Normy przedmiotowe - tworzą określone wzorce wartości zjawisk i procesów międzynarodowych, dotycza działalności wielostronych zbiorowości podmiotów miedzynarodowych.

Normy powstają na tle powstawalności zjawisk i procesów międzynarodowych. Normy wewnątrzpaństwowe a międzynarodowe:

• (-) wewnętrzne - nadawane przez władzę zwierzchnia; (-) międzynarodowe - nie ma władzy zwierzchniej;

• (-) wewnętrzne - regulują systuację podległości jednostki państwu; (-) międzynarodowe - nie ma podległości, równości podmiotów stwarzających reguły postępowania wzajemnego wobec siebie;

• (-) wewnętrzne - obowiązujace pod przymusem państwowym; (-) międzynarodowe - przyjmowane dobrowolnie i za zgodą wzajemną podmiotów międzynarodowych;

• (-) wewnętrzne - charakter sztywny; (-) międzynarodowe - elastyczne, interpretacja i reinterpretacja “rebus sic stantibus” zmienności sytuacji w stosunku do tej samej normy; regulacja normy i zakresu jej obligatoryjności - inna interpretacja w nowej sytuacji; trwałośc norm wewnętrznych (trwałość systemu konstytucyjnego). Trwałość międzynarodowa zależy od dynamiki przemian w stosunkach międzynarodowych;

• (-) wewnętrzne - siła zależy od sankcji państwa; (-) międzynarodowe - siła zależy od preferencji państw, zakresu ich adpatacji przez państwa.

• Rodzaje norm międzynarodowych

• moralne => kryterium odróżniania dobra od zła; międzynarodowe stosunki polityczne - dobre i akceptowalne to co mieści się w ramach pewnego kodeksu postepowania podmiotów międzynarodowych; uniwersalizacja ocen, absolutyzowanie ich - tendencja zwłaszcza w grupach etnicznych;

Najbardziej starożytne kodeksy powstały w ramach wielkich religii: konfucjonizm, taoizm, buddyzm, szyntoizm. w XVIII wieku nastapiła rewolucja - norma dobrej wiary do oceny zobowiązań partnerów międzynarodowych.

XX wiek - kodeksy związane z wielkimi religiami i ideologiami (marksizm, leninizm, faszyzm); rola bulwersująca i destabilizująca stsounki międzynarodowe.

Normy moralne posiadają cechy dwuznacznego działania przedmiotu ocen. Dobre cele nie usprawiedliwiają złych środków; sprawdzaniem powinny być konsekwencje ocen. Różne grupy mają różne interesy i różne oceny moralne (Etiopia, Somalia, Kongo, Ruanda). Normy moralne dojrzewały najwcześniej z braku obowiązującego kodeksu norm w świecie [Chiny, Tamerlan, A. Macedoński, Imperium Rzymskie, papiestwo]. Tylko strefowe w rejonach wielkich religii: chrześcijaństwo, prawosławie, islam. Obecne normy moralne odgrywają znacznie mniejszą rolę, wywierają ewentuialnie wpływ, nacisk.

• polityczne - bardzo konkretne, wymierne i realne, maksymalizacja wymogów w polityce państw; olbrzymia rola, związane ze środowiskiem politycznym; zorganizowane wyżej, ale i później niż normy moralne - poczatek XIX wieku; w XX wieku - dojście do kodeksów: Liga Narodów, ONZ, organizacje regionalne (OJA, OBWE, OPA)

ONZ - kodeksy zasad stosunków miedzynarodowych [art. 2 Karty NZ]; 1970 - deklaracja zasad prawa miedzynarodowego (rozwinięcie zasad; interpretacja i reinterpretacja)

OBWE - 1975 - Deklaracja Helsińska + 3 nowych zasad.

Różne deklaracje regionalne, karty, pakty, wstepy... Normy wyprzedzające polityczne - normy prawnomiędzynarodowe. Wspólna wola polityczna państw i wyraz kompromisu regulują działania zewnętrzne państw, także normy czynnościowe oceniające sposób postępowania państw w stosunkach miedzynarodowych. Maja charakter bardziej obligatoryjny w ramach określonego ststus quo politycznego i w ramach uzgodnionego systemu wartości. Ich siła tkwi w stabilności orientacji politycznej podmiotów tworzących normy polityczne. Siła norm zależy także od sankcji politycznych - odmówienie poparcia na arenie międzynarodowej, potepienie kogoś w opinii międzynarodowej, redukcja kontaktów, rozwinięcie nieprzychylnej kampanii, redukcja stosunkó dyplomatycznych, sankcje ekonomiczne, redukcja dziedzin wspólpracy.

Dużo norm politycznych - tendencja do kodyfikacji i porządkowania w ramach przyjmowania zasad pokojowego wspólistnienia, demokratyzacji stosunków międzynarodowych. Kraje rozwijające się postuluja kodeks korporacji przemysłowych (presja na małe państwa); rezolucje od 1974 roku; postulat aby ograniczyć presje.

Zmiennośc norm politycznych - zmiana stopnia zgdoności państw; jeśli akceptuja najsilniejsi to kodeksy mają szansę przetrwania.

“Krzyk potrzebny jest tylko noworodkom. W brutalnych międzynarodoych stosunkach politycznych nic nie daje.”

Sprzeczności i napięcia międzynarodowe - wpływ na normy, zmiana okoliczności, reinterpretacja norm, postulaty norm uzupełniających. Niektóre nie sąpodważane - te przeradzaja się w normy prawnomiędzynarodowe.

• prawnomiędzynarodowe - najwazniejsze, stwarzają obligatoryjne zobowiązania, podstawa prawa międzynarodowego i sankcji o charakterze prawnomiędzynarodowym; najważniejszy stopień akceptacji przez podmioty międzynarodowe. Wyrastają na zasadzie świadomej akceptacji norm, wspólnym uzgodnieniem ich zapisu i unifikacji wartości chronionych przez normy.

Prawo międzynarodowe - zespół norm regulujący stsosunki między podmipotami międzynarodowymi (między państwami), uzgadniany prezez zbiorowość samą tworzącą normy adresowane do siebie, realizującą i kontrolującą realizację norm.

Normy prawnomiędzynarodowe wyrastają z procesu selekcji norm politycznych.; sa mniej liczne ale silniejsze od politycznych. Podział na: *normy międzynarodowego prawa publicznego (traktaty, dyplomatyczne, konsularne - między państwami); *normy międzynarodowego praw prywatnego - regulacje stsunków miedzy instytucjami prawa cywilnego; *międzynarodowe prawo gospodarcze (i finansowe).

W ramach obligatoryjnosci istnieją:

(-) normy koordynacyjne - reguluja stosunki miedzy podmiotami;

(-) normy ius cogens - obowiazujące wszystkich;

(-) zasada pacta sunt servanda - zasada obowiazywania wywodząca się z Ościecenia; to co podpisane powinno być przestrzegane.

Sankcje przewidziane wzajemnym zobowiązaniem - jeśli się tworzy dla siebie to ten kto nie przestrzega powinien podlegac sankcjom:

(-) sankcje psychologiczne - napietnowanie;

(-) sankcje odwetowe - retorsje, represalia (akty celowo upowaznione);

(-) sankcje zorganizowane rodzajowo (ekonomiczne, polityczne, wojskowe).

Sygnatariusz może powołać się na zmiane okoliczności. Nie ma podważenia zasady obligatoryjności obowiazujących zobowiazań. Może dojśc do reinterpretacji zobowiazania.

• Zakres norm prawa międzynarodowego:

• powszechne (system ONZ)

• regionalne (międzynarodowe prawo regionalne - OBWE, UE, OJA, OPA)

• bilaterealne (szczegółowe, tradycyjne)

• ugrupowań, wspólnot, organizacji integracyjnych, grup państw zainteresowanych akwenami (M. Śródziemne).

• Źródła prawa miedzynarodowego:

• formalne - art. 38 MTS - normy międzynarodowe; - zwyczaj międzynarodowy; - ogólne zasady prawa;

• poznawcze - zbiory umów miedzynarodowych, dokumentów (dyplomatyczne 30 lat wstecz);

Rozwój prawa międzynarodowego jest funkcją rozwoju stosunków międzynarodowych, wynikiem dążeń do trwałego regulowania interakcji międzynarodowych; Tendencja i koniecznośc do regulowania mechanizmów współpracy i rywalizacji w związku z nowymi wydarzeniami - to co now grozi destabilizacją; normy sa ustalane wspólnie i można jej wspólnie kontrolować.

Normy łaczące różne charaktery norm, kodeksy łaczące normy prawne i polityczne - ruch państw niezaangazowanych [Indie-Chiny 25 VII 1954, deklaracja z Bandungu].

• Akt KBWE - nowe 3 zasady - dopiero prawo międzynarodowe po zawarciu traktatów bilateralnych;

• Umowy międzynarodowe => KW o PT 1969 (definicja): pisemne; różna nazwa (obecnie ponad 40); wzajemne prawa i obowiazki;

Różnorodnośc umów:

• kryterium treści - polityczne, gospodarcze, kulturalne...

• kryterium uczestnictwa - bilateralne, wielostronne, regionalne

• kryterium rangi - państwowe, rządowe, resortowe

• kryterium formy - wspólne teksty: traktaty, układy; noty (tradycja brytyjska), memoranda...

Wykład 11 (14 I 2000)

• Procedura zawierania umów:

• elementy prawa wewnętrznego - kto, kiedy zaciąga zobowiazania pełnomocnictwa;

• elementy prawnomiędzynarodowe - uzgadnianie umów itp.;

• Czynności

• negocjacje - najdłuższa czynność, w zależności od umowy;

• podpisanie - po zakończeniu (jeśli negocjatorzy są na wysokim szczeblu), możliwy upływ czasu: parafowanie (w tym samym miejscu) i złożenie podpisów. Możliwe niewielkie zmiany w oststwniej chwili (Polska - traktaty sąsiedzkie lata '90);

• ratyfikacja - głównie umowy międzynarodowe

Język umowy - kolejność uzgodnienia;

UE - 11 języków oficjalnych ale negocjacje we francuskim i angielskim; Traktat Amsterdamski - angielski tekst nieścisły; wielojęzyczność umów międzynarodowych może spowodować problemy.

• Struktura

• inwokacja (kraje islamskie, konkordaty);

• preambuła - przyczyny i racje dla których zawiera się umowę (znaczenie w interpretacji);

• dyspozycje - artykuły, działy, punkty, paragrafy, normy w danej kwestii;

• Ważność

• Od momentu podpisania, potwierdzenie przez rządy, po spełnieniu warunków z umowy; umowy techniczne - dłuższy okres potrzebny na techniczne przygotowania

• Rejestracja umów

Rejestrowanie umów w ONZ nie jest obowiązkowe, ale w interpretacji MTS powołuje się tylko na umowy zarejestrowane w Sekretariacie (art. 102 Karty NZ).

• Konsekwencje umów

• obowiązują w czasie i na określonym obszarze, bilateralne - między 2 państwami.

• Reguły prawa międzynarodowego głoszą, że umowy są ważne jeśli spełniają określone warunki: (-) między podmiotami międzynarodowymi; (-) zawarta dobrowolnie, bez przymusu; (-) przedmiot i fakty których dotyczą są prawdziwe i realne; (-) zgodna z prawem międzynarodowym; (-) nie może przynosić szkód państwom trzecim; ab intitio - ważna.

• Sprzeczności, konflikty i wojny w stosunkach międzynarodowych

Państwa mają aspiracje, cele odrębne, zróżnicowane a realizacja przebiega w sposób odmienny dla każdego państwa. Cele - doraźne, krótkoterminowe, długoterminowe, dotyczące sąsiadów, subregionalne, regionalne i światowe. Izolacja nie jest możliwa gdyż współwystępują z innymi podmiotami. Potrzeby mogą się nakładać, konfrontować - ujawniają się zbieżności, rozbieżności i kolizje. Wszystkie państwa muszą wiedzieć, że nie mają pełnej swobody wyboru i maksymalizacji celów i interesów. Inne państwa mogą być partnerami albo rywalami. Jeśli grupa państw dąży do ustanowienia ładu międzynarodowego - zbieżność, stabilność, zaufanie, partnerstwo, cele egzystencjalne (ustalenie granic), terytorialna nienaruszalność, dostępność do szlaków komunikacyjnych. To ułatwia realizację innych celów i regulowanie współpracy międzynarodowej partnersko i zgodnie z regułami poliarchicznego ładu.

Interesy nogą być rozbieżne i powodować napięcia - konflikty. Skrajne rozbieżności pojawiają się wtedy gdy pewne państwa dążą ekspansjonistycznie do narzucenia czegoś innym państwom. Zderzenie i konfrontacja tych celów, wykluczenie się ich sprzeczności nie grożą konfliktem zbrojnym ale gospodarczym, np. zapewnienie monopolu na jakiś surowiec, gra ekonomiczna (Kongo). Żadne państwo nie chce się pogodzić z możliwością ograniczenia potrzeb i interesów, chcą się przeciwstawić ograniczeniom - sprzeczności wymykają się spod kontroli.

Inna ocena danej sytuacji, słowna polemika, dyskredytująca argumentacja zdarzeń, polemika narodowa, swobodne zaostrzenie sprzeczności - ujawniają się różne zależności przeciwieństw: rozwija się walka przeciwieństw => wzajemne wykluczanie się interesów stron [Namibia, Zimbabwe, RPA - rasizm, totalny antagonizm także w OJA].

• Fazy sprzeczności

• względna równowaga: wywoływane napięcia mają charakter zalążkowy; rośnie napięcie, wzmaga się walka;

• konflikty, antagonizmy, kryzysy międzynarodowe; przedłużający się stan napięcia między stronami; napięcia trwałe i niemożliwe do zredukowania (charakter antagonistyczny przeciwieństw); pol.-niem., francusko-niemiecki, arabsko-izraelski

• Kryzys - stosunki międzynarodowe uległy destabilizacji, w okresie kryzysu przestały istnieć między stronami; kryzys oznacza także zakłócenie i zredukowanie mechanizmów kontrolujących i hamujących rozwój napięcia; najważniejsza faza zaostrzenia sprzeczności;

• Dynamika rozwoju sprzeczności i napięć międzynarodowych

Różna rozpiętość, różne etapy, zachowania uczestników kryzysu; co odbija sprzeczności i konflikty?

• spór

• konflikt

• nieporozumienie

• sytuacja (z Karty NZ)

Najwcześniej: spór i konflikt .

Fazy

Trudno jest dostrzec w fazie początkowej: kiedy się rodzą są wtedy elementy dyplomatyczne osłaniane są tajemnicą. Międzynarodowa opinia publiczna jest angażowana przez strony konfliktu w miarę zaostrzania się tego konfliktu. Dotychczasowe sprzeczności rosną, także przeciwstawność postaw, maleje możliwość kontroli i regulacji napięcia.

Następna faza => oskarżenia, groźby zarzuty, żądania, ostrzeżenia - bojkot ekonomiczny, zawieszenie stosunków, wroga propaganda, zrywanie stosunków dyplomatycznych, wojna psychologiczna; => alarmy wojskowe, ruchy wojsk; ograniczone użycie siły, otwarty konflikt zbrojny.

Przeskok między fazami może być szybki; nie musi dojść do fazy czwartej, ale w przypadku przedłużenia konfliktu dochodzi do kryzysu. 4 faza: toczą się wojny;

• polemos - sprzeczność, konflikt

• polemologia - nauka o wojnie

Dane dotyczące konfliktów, wojen [wg Bonthula]:

• 3600 lat - 14600 wojen

• 13 lat wojen na rok pokoju; na każde 2 tygodnie - 1 dzień pokoju;

• 3,6 mld zabitych; rośnie tempo zabijania => 1/1000 przed 1630, w latach 1630-1789 1/200, 1/75 (wojny napoleońskie), 1/18 (I wojna światowa), 1/10 (II wojna światowa), po zastosowaniu broni atomowej 1/3, 1/2;

• zniszczenia wśród żołnierzy i ludności cywilnej także rośnie => 5% w czasie I wojny światowej, 50% w czasie II wojny światowej (3x więcej niż podczas I wojny światowej), wojna koreańska - 60%, wojna wietnamska - 70%;

• szacunkowo 3600 wojen do lat `70-tych => pas złota długości równika (40 tysięcy metrów długości; 150 metrów szerokości); bezpośrednie koszty wojen 11x większe podczas II wojny światowej niż w I;

• II wojna świtowa => dane w mld $ [?]: ZSRR - 485, Niemcy - 320, USA - 280, Wielka Brytania i Kanada - 126, Włochy - 94, Japonia - 56 mld, Francja - 36, Polska - 48,7;

• wojna koreańska - 164 mld $ ze strony USA; wojna wietnamska - 400 mld $ ;

• zwiększenie kosztów pośrednich => (-) procenty od długów; (-) renty inwalidzkie; (-) pomoc uchodźcom

• 30 mld $ opłaty - straty => Szkody społeczne, kulturalne, psychologiczne, wyrwy demograficzne, zakłócenie systemu oświaty, zniszczenie wytworów kultury, obciążenia generacji (dotyczące kontaktów z byłymi wrogami); dużo czasu na zabliźnienie ran i szkód, nadążanie za rozwojem.

• Od II wojny światowej najdłuższy okres pokoju w Europie (1945-91), wcześniej 1886-1897, 1923-36; zimna wojna - na pograniczu 4 i 5 fazy.

• Poza Europą - cechy wojen: peryferyjne, żadna nie została oficjalnie wypowiedziana; 2/3 z nich miało charakter rewolucyjny lub narodowowyzwoleńczy (bunt przeciwko zachodowi, kolonizowaniu); 1/2 to bezpośrednie interwencje zachodu; reszta to pośrednie interwencje NATO i UW (rywalizacja między nimi). Lata '80 i '90 to redukcja jednych zbrojeń ale rozwój nowych.

Wykład 12 (21 I 2000)

Temat: Konflikty międzynarodowe - ostatnia dekada.

Okres do 1990 roku był okresem najdłuższego pokoju na świecie!

Konflikty międzynarodowe:

1991 - 10 konfliktów

1992 - 12 konfliktów

1993 - liczba ta zaczęła się zmniejszać => 7

1996 - 2 konflikty

1997 - 4 konflikty

1999 - Kosowo

• Azja i Pacyfik

Od 1989 roku liczba konfliktów na tym obszarze oscylowała w granicach 18-20 konfliktów.

1990 - 20 konfliktów

1995 - 16 konfliktów

1996 - 18 konfliktów

1997 - 18 konfliktów

• Ameryka Południowa

1990 - 7 konfliktów; potem liczba konfliktów spadała i ukształtowała się na poziomie 3-4 konfliktów

• Afryka Północna

1993-94 => 10 konfliktów

pozostałe lata => 7-9 konfliktów

• Afryka Subsacharyjska

Ogólna liczba: 16-22

1994 - główne konflikty to Rwanda, Burundi

1989-97 => 47 konfliktów

1992 - 66 konfliktów

1996 - 50 konfliktów

1997 - 47 konfliktów

Wszystkie konflikty były zbrojnymi => lokalne wojny etniczno-religijne.

W ciągu ostatniej dekady zginęło 5,5 mln ludzi, z czego ¾ stanowili cywile, a tylko ¼ ludzie zaangażowani w oddziały zbrojne!!!

• Przyczyny wojen:

• dezintegracja ZSRR i Jugosławii

• na innych obszarach => napięcia etniczne, religijne, spory terytorialne (Osetia, Inguszetia)

Na tych obszarach spory polityczne wspierane działaniami zbrojnymi dotyczyły wielu państw (ale nie tylko): Armenia, Azerbejdżan, Bośnia i Hercegowina, Gruzja, Południowa Osetia, Abchazja, Mołdawia i Naddniestrzańska Republika, Czeczenia, była Jugosławia, Turcja, Północna Irlandia.

Największy konflikt w sensie etnicznym i terytorialnym tyczy się Turcji => Kurdowie (22-24 mln ludności); brak jest jednak jakiejkolwiek woli zawarcia kompromisu. Inne konflikty mogły i mogą być regulowane na zasadzie precedensów => wzrost liczby uchodźców (tylko z powodu wojen) do 17 mln osób (dziś 22 mln - dane wg Wysokiego Komisarza ds. Uchodźców) - wzrost niedostatku żywności i środków sanitarnych; potrzeby te szacuje się na sumę około 12 mld euro - jest ona porównywalna z sumą wydawaną w państwach zachodnich na perfumy.

Do tych wojen nie zalicza się np. starć Pakistan-Indie, Izrael-Liban, Filipiny-Chiny, Grecja-Turcja etc. => misje pokojowe, obserwacyjne oraz o charakterze grup policyjnych (Bośnia, Haiti).

Gruzja, Tadżykistan - misje terytorialne

ONZ - Gwatemala (tylko ta misja) - resztę ogranicza się z powodu braku funduszy;

Wszystkie inne - wymuszanie pokoju => Irak, Somalia, Sudan, Angola. Te misje różniły się od wszystkich innych mundurowych tym, że można było użyć broni.

• Wydatki na cele wojskowe

W latach 1989-96 wydatki wojskowe w świecie spadły. Ten trend rozpoczął się już w 1988 roku (Pierestrojka; układy amerykańsko-radzieckie). Największy jednak spadek wydatków nastąpił w 1992 roku - najwięcej kosztem Rosji (obcięła o 2/3).

Od 1997 roku zaczynają wzrastać ; Rosja wydawała wtedy 10% tego, co ZSRR w 1988 roku. Wydatki USA spadły o 33%, natomiast w Europie o 14%. W 1997 roku wydano na zbrojenia na całym świecie 740 mld $.

Niektóre państwa strefy bliskowschodniej i Azji Południowo-Wschodniej kupowały dużo broni. Firmy, głównie amerykańskie, zawierały dużo kontraktów.

W drugiej połowie lat `90-tych miało miejsce zjawisko nasilenia się badań w dziedzinie unowocześniania broni (elektronicznie naprowadzana); wydatki na badania i rozwój w dziedzinie wojskowości (duży skok finansowy) - głownie państwa OECD.

Transfer broni zwiększał się stopniowo. W 1994 roku miał jednak miejsce najniższy do 1970 roku przepływ, ale już między 1994-97 nastąpił 24% skok w handlu bronią; nie dorównał on jednak transferowi z 1987 roku (w 1997 roku 68% tego co w 1987).

• głowni sprzedawcy:

• USA (1)

• Wielka Brytania

• Francja

• Chiny, Niemcy, Rosja

Przejrzystość eksportu jest bardzo duża; ONZ rozpoczęło rejestr handlu bronią.

• MTC

• NSG

• Grupa Australijska

• Komitet 33 państw jądrowych

• porozumienie z Vassenaar - regulacja transferu bronią

Oprócz porozumień międzyrządowych istnieją 3 ważne instytuty analizujące wydatki na zbrojenia:

1. Agencja Kontroli Zbrojeń i Rozbrojenia - USA

2. Instytut studiów Strategicznych - Londyn

3. Instytut Badań Pokojowych (SIPRE) - Sztokholm

Obok ograniczenia wyścigu zbrojeń i wyścigu transferu broni nowym zjawiskiem jest zmniejszanie stanów osobowych w wojskach; największego dokonała Rosja - z 4mln do 1,7 mln w 1997 roku (teraz około 1,5).

USA => z 2,1 mln do 1,6 mln

Wraz ze zmniejszaniem sił zbrojnych nastąpiło to zjawisko w bazach zewnętrznych (głównie USA, Francuski Wielka Brytania).

Od 1991 roku obowiązuje w Europie układ o konwencjonalnych siłach, nowelizowany w lipcu 1992 roku.

• Główni dostawcy broni (eksporterzy) - 1990-1997/98:

USA => ok. 10 mld $ - w 1998 roku ponad 18 mld $

Rosja => 15 mld $ - w 1991 2,5 mld $, a w 1998 2,4

Francja => 5,6 mld $ - powyżej 5 mld

Niemcy => 1,6 mld $ - spadek

reszta Europy => 3 mld $ - w 1998 2,5 mld

inne państwa => 2,2 mld $ - 2,2 mld

================

suma: za 1990-1998 => z 43 mld $ do 36 mld $.

• Konwencja o zakazie używania min przeciwpiechotnych - nie weszła w życie

3-4 XII 1997 - Ottawa

5 XII 1997 - Nowy Jork

• ratyfikowały ją 134 państwa; do państw, które tego nie uczyniły należą: USA, Chiny, Rosja, Izrael

-1998 - Oslo; konferencja 18 państw

• OBWE - Stambuł (54 państwa) => kontrola transferu małej broni; wyznaczono na kwiecień zorganizowanie seminarium

10 IV 1972 - konwencja o likwidacji...; 141 państw

• I 1993 (weszła w życie w 1997 roku); Paryż - konwencja o zakazie produkcji, stosowania i składowania broni chemicznej;

• Kilkadziesiąt drobniejszych porozumień o zakazie używania innych rodzajów broni

• 17 IV 1925 (8 II 1928) - protokół genewski; zakaz używania gazów i bakterii

33

Bartosz Buraczyński

---