ŁACINECZKA ZBIOREK DOC, ►Filozofia

Gramatyka łacińska

Indicativus praesentis activi (tryb oznajmujący czasu teraźniejszego strony czynnej)

KON

I - temat zakończony na samogłoskę -a

II - temat zakończony na samogłoskę -e

III - temat zakończony na spółgłoskę

IV - temat zakończony na samogłoskę -i

INF

amare

videre

legere

audire

amo

amamus

video

videmus

lego

legimus

audio

audimus

amas

amatis

vides

videtis

legis

legitis

audis

auditis

amat

amant

videt

vident

legit

legunt

audit

audiunt

IMP

ama

amate

vide

videte

lege

legite

audi

audite

Indicativus praesentis passivi (tryb oznajmujący czasu teraźniejszego strony biernej)

KON

III

INF

amari

videri

legi

audiri

amor

amamur

videor

videmur

legor

legimur

audior

audimur

amaris

amamini

videris

videmini

legeris

legimini

audiris

audimini

amatur

amantur

videtur

videntur

legitur

leguntur

auditur

audiuntur

Imperfectum indicativi activi (czas przeszły niedokonany trybu oznajmującego strony czynnej)

KON

III

amabam

amabamus

videbam

videbamus

legebam

legebamus

audiebam

audiebamus

amabas

amabatis

videbas

videbatis

legebas

legebatis

audiebas

audiebatis

amabat

amabant

videbat

videbant

legebat

legebant

audiebat

audiebant

Imperfectum indicativi passivi (czas przeszły niedokonany trybu oznajmującego strony biernej)

KON

III

amabar

amabamur

videbar

videbamur

legebar

legebamur

audiebar

audiebamur

amabaris

amabamini

videbaris

videbamini

legebaris

legebamini

audiebaris

audiebamini

amabatur

amabantur

videbatur

videbantur

legebatur

legebantur

audiebatur

audiebantur

Futurum primum indicativi activi (czas przyszły I trybu oznajmującego strony czynnej)

KON

III

amabo

amabimus

videbo

videbimus

legam

legemus

audiam

audiemus

amabis

amabitis

videbis

videbitis

leges

legetis

audies

audietis

amabit

amabunt

videbit

videbunt

leget

legent

audiet

audient

Futurum primum indicativi passivi (czas przyszły I trybu oznajmującego strony biernej)

KON

III

amabor

amabimur

videbor

videbimur

legar

legemur

audiar

audiemur

amaberis

amabimini

videberis

videbimini

legeris

legemini

audieris

audiemini

amabitur

amabuntur

videbitur

videbuntur

legetur

legentur

audietur

audientur

Perfectum indicativi activi (czas przeszły dokonany trybu oznajmującego strony czynnej)

KON

III

INF

amavisse

vidisse

legisse

audivisse

amavi

amavimus

vidi

vidimus

legi

legimus

audivi

audivimus

amavisti

amavistis

vidisti

vidistis

legisti

legistis

audivisti

audivistis

amavit

amaverunt

vidit

viderunt

legit

legerunt

audivit

audiverunt

CZAS	Praesens indicativi		Imperfectum indicativi		Futurum I indivativi		Perfectum indicativi
INF	esse		-		-		fuisse
OS	SL	PL	SL	PL	SL	PL	SL	PL
1	sum	sumus	eram	eramus	ero	erimus	fui	fuimus
2	es	estis	eras	eratis	eris	eritis	fuisti	fuistis
3	est	sunt	erat	erant	erit	erunt	fuit	fuerunt
IMP	es	este	-	-	esto	estote	-	-

Do grupy rzeczowników deklinacji I zaliczamy rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na - a w nom. sing. i dyftong - ae w gen.sing., dodany do tematu fleksyjnego rzeczownika. Rzeczowniki te odmieniają się wg następującego paradygmatu np.:

N. gallin - a kura

G. gallin - ae kury

D gallin - ae kurze

Acc. gallin - am kurę

Abl. gallin - ā* kurą

V. gallin - a kuro !

* należy zaznaczyć, że w abl. sing. występuje samogłoska długa ā, podczas gdy w nom. i voc. sing. ă

N. gallin - ae kury

G. gallin - ārum kur

D. gallin - īs kurom

Acc. gallin - ās kury

Abl. gallin - īs kurami

V. gallin - ae kury!

Według paradygmatu deklinacji I odmieniają się wyjątkowo również rzeczowniki rodzaju męskiego. Należą do nich: naută, ae - żeglarz ; agricolă, ae - rolnik; Belgă, ae - Belg; poēta, ae - poeta. Są to rzeczowniki określające reprezentantów zawodów i nacji.

Do grupy rzeczowników deklinacji II należą rzeczowniki rodzaju męskiego, zakończone w nom. sing. na - us, - er, - r oraz rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone w nom. sing. na - um. Cechą charakterystyczną dla tego paradygmatu odmiany jest gen. sing. zakończony na - ī.

N. gall - ŭs kogut magist - er nauczyciel

G. gall - ī koguta magistr - ī nauczyciela

D. gall - ō kogutowi magistr - ō nauczycielowi

Acc. gall - um koguta magistr - um nauczyciela

Abl. gall - ō kogutem magistr - ō nauczycielem

V. gall - ě* kogucie! magist - er nauczycielu!

N. gall - ī koguty magistr - ī nauczyciele

G. gall - ōrum kogutów magistr - ōrum nauczycieli

D. gall - īs kogutom magistr - īs nauczycielom

Acc. gall - ōs koguty magistr - ōs nauczycieli

Abl. gall - īs kogutami magistr - īs nauczycielami

V. gall - ī koguty! magistr - ī nauczyciele!

Należy pamiętać, że istnieje grupa rzeczowników, które nie tracą - e w temacie fleksyjnym i są to: puer, gener, socer, vesper. Paradygmat ich odmiany przedstawia się następująco:

N. vesper wieczór

G. vesper - ī wieczoru

D. vesper - ō wieczorowi

Acc. vesper - um wieczór

Abl. vesper - ō wieczorem

V. vesper wieczorze!

N. vesper - ī wieczory

G. vesper - ōrum wieczorów

D. vesper - īs wieczorom

Acc. vesper - ōs wieczory

Abl. vesper - īs wieczorami

V. vesper - ī wieczory!

Odmiana rzeczowników rodzaju nijakiego wykazuje pewne różnice, a oto one:

N. argument - um dowód

G. argument - ī dowodu

D. argument - ō dowodowi

Acc. argument - um dowód

Abl. argument - ō dowodem

V. argument - um dowodzie!*

*Warto zapamiętać, że w odmianie rodzaju nijakiego obowiązuje zasada tożsamych końcówek dla nominatiwu, accusatiwu i vocatiwu w liczbie pojedynczej (um) i mnogiej (a).

N. argument - ă dowody

G. argument - ōrum dowodów

D. argument - īs dowodom

Acc. argument - ă dowody

Abl. argument - īs dowodami

V. argument - ă dowody!

W deklinacji II istnieje grupa wyjątków wyróżnionych ze względu na rodzaj, a mianowicie rzeczowniki: humus, ī; diphtongus, ī, które są rodzaju żeńskiego oraz virus, ī wyjątek rodzaju nijakiego.

Do deklinacji III zaliczają się rzeczowniki wszystkich rodzajów mających różnorodne zakończenia rodzajowe. Cechą charakterystyczną tej deklinacji jest zakończenie gen. sing na - ĭs. Deklinacja III nie jest paradygmatem jednolitym, dlatego wyróżnia się trzy typy jej odmiany ze względu na budowę wyrazu:

TYP SPÓŁGŁOSKOWY: należą rzeczowniki nierównozgłoskowe ( w gen sing. o jedną sylabę więcej) wszystkich rodzajów i mające jedną spółgłoskę kończącą temat fleksyjny. Temat odmienianego wyrazu uzyskujemy po odcięciu końcówki -ĭs w gen. sing.np.:

(femininum) (masculinum) (neutrum)

N. appetitio pragnienie viator wędrowiec ius prawo

G. appetition - ĭs pragnienia viator - ĭs wędrowca iur- ĭs prawa

D. appetition - ī pragnieniu viator - ī wędrowcowi iur - ī prawu

Acc. appetition - em pragnienie viator - em wędrowca ius prawo

Abl appetition - ĕ pragnieniem viator - ĕ wędrowcem iur - ĕ prawem

V. appetitio pragnienie! viator wędrowcze! ius prawo!

N. appetition - ēs pragnienia viator - ēs wędrowcy iur - a prawa

G. appetition - um pragnień viator - um wędrowców iur- um

D. appetition - ĭbus pragnieniom viator- ĭbus wędrowcom iur - ĭbus prawom

Acc.appetition - ēs pragnienia viator - ēs wędrowców iur - a prawa

Abl.appetition - ĭbus pragnieniami viator- ĭbus wędrowcami iur - ĭbus prawami

V. appetition - ēs pragnienia! viator - ēs wędrowcy! iur - a prawa!

Należy zwrócić uwagę na zmiany fonetyczne w tematach rzeczowników III deklinacji, dlatego też zawsze podaje się ich dwie formy podstawowe np.: homo, inis; furor, oris; palus, udis.

TYP MIESZANY: należą dwie grupy:

rzeczowniki wszystkich rodzajów, których temat fleksyjny kończą dwie spółgłoski np.: pons, pontis; ars, artis; cor,cordis
rzeczowniki równozgłoskowe w nom. sing. zakończone na - es i - is, które są rodzaju męskiego lub żeńskiego np.: fames, famis; auris, auris; hostis, hostis

(masculinum) (femininum) (neutrum)

N. pons most ars sztuka cor serce

G. pont - ĭs mostu art - ĭs sztuki cord - ĭs serca

D pont - ī mostowi art - ī sztuce cord - ī sercu

Acc. pont - em most art - em sztukę cor serce

Abl. pont - ĕ mostem art - ĕ sztuką cord - ĕ sercem

V. pons moście! ars! sztuko! cor! serce!

N. pont - ēs mosty art - ēs sztuki cord - ă serca

G. pont - ium mostów art - ium sztuk cord - ium serc

D. pont - ĭbus mostom art - ĭbus sztukom cord-ĭbussercom

Acc. pont - ēs mosty art - ēs sztuki cord - ă serca

Abl. pont - ĭbus mostami art - ĭbus sztukami cord - ĭbus sercami

V. pont - ēs mosty art - ēs sztuki! cord - ă serca!

3. TYP SAMOGŁOSKOWY(abl. sing. - i, gen. plur. - ium, nom. pl. - ia): należą rzeczowniki rodzaju nijakiego, zakończone w nom. sing. na - al, - ar, - e np.: anima, ,animalis; fictile, fctilis; iubar, iubaris;

N. animal zwierzę iubar światło fictile naczynie gliniane

G. animal - ĭs zwierzęcia iubar - ĭs światła fictil - ĭs naczynia gliniane

D. animal - ī zwierzęciu iubar - ī światłu fictil - ī naczyniu glinianemu

Acc. animal zwierzę iubar światło fictile naczynie gliniane

Abl. animal - ī zwierzęciem iubar - ī światłem fictil - ī naczyniem glinianym

V. animal zwierzę! iubar światło! fictile naczynie gliniane!

N. animal - ĭa zwierzęta iubar - ĭa światła fictil - ĭa naczynia gliniane

G. animai- ium zwierząt iubar- ium świateł fictil- ium naczyń glinianych

D. animal - ĭbus zwierzętom iubar - ĭbus światłom fictil - ĭbus naczyniomglinianym

Acc. animal- ĭa zwierzęta iubar - ĭa światła fictil - ĭa naczynia gliniane

Abl. animal-- ĭbus zwierzętami iubar - ĭbus światłami fictil-ĭbunaczyniamiglinianymi

V. animal - ĭa zwierzęta! iubar - ĭa światła! fictil - ĭa naczynia gliniane!

(5)

DEKLINACJA IV

Do deklinacji IV zaliczamy rzeczowniki, które mają temat zakończony na -ŭ. Należą do niej rzeczowniki rodzaju męskiego, zakończone w nom.sing. na -us oraz rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone w nom. sing. na -ū. O przynależności rzeczowników do tej deklinacji decyduje gen. sing. zakończony na -ūs. Oto kilka przykładów: motus, -us (m) - ruch; gelu, -us (n)

Paradygmat odmiany rzeczowników rodzaju męskiego

nomen casuum	singularis	pluralis
Nominativus	mot-us	mot-us
Genetivus	mot-us	mot-uum
Dativus	mot-ui	mot-ibus
Accusativus	mot-um	mot-us
Ablativus	mot-u	mot-ibus
Vocativus	mot-us	mot-us

Paradygmat odmiany rzeczowników rodzaju nijakiego

nomen casuum	singularis	pluralis
Nominativus	gel-u	gel-ua
Genetivus	gel-us	gel-uum
Dativus	gel-u	gel-ibus
Accusativus	gel-u	gel-ua
Ablativus	gel-u	gel-ibus
Vocativus	gel-u	gel-ua

Wyjątki IV deklinacji to rzeczowniki rodzaju żeńskiego, odmieniane ja k rzeczowniki rodzaju męskiego:

manus, -us- ręka; domus, -us -dom; tribus, -us -dzielnica; Idus, -uum -Idy

Rzeczownik domus, us ma odmianę nieregularną, łączącą deklinację II i IV

nomen casuum	singularis	pluralis
Nominativus	dom-us	dom-us
Genetivus	dom-us; dom-i	dom-uum; dom-orum
Dativus	dom-ui; dom-o	dom-ibus
Accusativus	dom-um	dom-us; dom-os
Ablativus	dom-u; dom-o	dom-ibus
Vocativus	dom-us	dom-us

Genetivus possesivus - występuje jako orzecznik przy czasownikach esse, fieri. Podmiotem w zdaniu staje się infinitivus: stulti est ridere śmiech jest oznaką głupca.

Genetivus qualitatis - pełni funkcję przydawki przymiotnej i zawsze występuje w towarzystwie przymiotnika (liczebnika lub zaimka): vir tantae eloquentiae mąż o tak wielkim darze wymowy. Dopełniacz jakości może również występować po słowie esse: exercitus Caesaris decem legionum fuit wojsko Cezara liczyło 10 legionów.

Genetivus quantitatis - dopełniacz ilości lub treści (materiae) stosuje się po a) rzeczownikach i przysłówkach oznaczających ilość np.: plenus frumentii pełen zboża, satis audaciae dosyć zuchwałości; b) liczebnikach i zaimkach, które oznaczają ilość, a także po comparatiwach i superlatiwach tzw. genetivus partitivus np.: septem earum siedem z nich; minor fratrum młodszy z braci; optimus omnium najlepszy ze wszystkich.

Accusativus duplex - biernik dopełnienia i orzecznika występuje po czasownikach: apello, nomino, voco - nazywam puto, habeo, iudico - uważam za, eligo, creo, declaro - wybieram, efficio, facio, reddo - czynię, tworzę itp. Podwójny accusativus występuje przy niektórych czasownikach np.: posco aliqem aliquid - żądam czegoś od kogoś, edoceo aliquem aliquid - uczę kogoś czegoś, celo aliquem aliquid - ukrywam coś przed kimś.

Romani regem Tarquinium Superbum apellaverunt Rzymianie nazwali króla Tarkwiniusza Pysznym.

Ablativus comparationis - narzędnik porównania mówi o tym, że ktoś lub coś ma jakiejś cechy więcej niż ktoś, coś innego. Osoba lub rzecz, na której niekorzyść wypada porównanie wyrażona jest narzędnikiem np.: nive candidior bielszy od śniegu; aere perennius trwalsze od spiżu.

Ablativus loci - odpowiada na pytanie gdzie? i może występować rzeczownik locus w abl. z jakimkolwiek przymiotnikiem np.: loco idoneo w odpowiednim miejscu; nazwy własne z przydawką totus np.: tota Italia w całej Italii; nazwy miast występujące w I i II deklinacji w liczbie mnogiej, a także w III deklinacji singulare tantum np.: Athenis w Atenach, Carthagine w Kartaginie. Można jednak spotkać wyrażenia przyimkowe z in, pomimo użycia wyrazów locus i totus.

Ablativus temporis - odpowiada na pytanie kiedy? często stoi przy nim przyimek in, np. in pugna w walce, in iuventute w młodości. Bez przyimka stosuje się a) rzeczowniki oznaczające czas: annus, tempus, mensis, dies, hora, vigilia; b) rzeczowniki określone przydawką, np. extrema senectute, bello Punico primo; c) oraz określenia, które odpowiadają na pytanie przez jaki okres czasu? Diebus sex oppidum obsidebatur Miasto było oblegane przez sześć dni.

Dativus possesivus - celownik posiadacza występuje przy czasowniku esse i oznacza osobę, która jest w posiadaniu czegoś. Podmiotem gramatycznym takiego zdania jest rzecz , która jest posiadana, natomiast podmiotem logicznym rzeczownik wyrażony datiwem np.: Tibi multi libri sunt Ty masz wiele książek; Mihi nomen est Felix Mam na imię Felix.

Dativus commodi - celownik, który wyraża osobę lub rzecz, na której korzyść wypada dana czynność .

Dativus commodi występuje jako dopełnienie czasowników, które w języku łacińskim mają inną od polskiej rekcję np.: persuadeo alicui - namawiam kogoś; medeor alicui - leczę kogoś; studeo alicui rei - staram się o coś, przykładam się do czegoś; metuo alicui - boję się o kogoś; caveo alicui - czuwam nad kimś.

Dativus incommodi - wyraża osobę lub rzecz, na której niekorzyść odbywa się dana czynność np.: insidior alicui zasadzam się na kogoś. Dativus incommodi lub commodi może być dopełnieniem czasowników, które są złożone z przyimków: ad, ante in, inter, ob, post, prae,sub, super, np. obesse alicui szkodzić komuś, praeesse rei publicae stać na czele państwa.

DEKLINACJA I

Przymiotniki i rzeczowniki rodzaju żeńskiego oraz rodzaju męskiego, oznaczające nazwy zawodów, narodowości, zakończone na:

Nominativus singularis: -a

Genetivus singularis: -ae

PRZYPADEK	SINGULARIS	PLURALIS
Nominativus	rosa	rosae
Genetivus	rosae	rosarum
Dativus	rosae	rosis
Accusativus	rosam	rosas
Ablativus	rosa	rosis
Vovativus	rosa	rosae

DEKLINACJA II

Przymiotniki i rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na:

Nominativus singularis: -us

Genetivus singularis: -i

Przymiotniki i rzeczowniki rodzaju męskięgo zakończone na:

Nominativus singularis: -er

Genetivus singularis: -i, oraz rzeczownik vir

Przymiotniki i rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na:

Nominativus singularis: -um

Genetivus singularis: -i

PRZYPADEK	SL	PL	SL	PL	SL	PL
Nominativus	servus	servi	puer	pueri	forum	fora
Genetivus	servi	servorum	pueri	puerorum	fori	fororum
Dativus	servo	servis	puero	pueris	foro	foris
Accusativus	servum	servos	puerum	pueros	forum	fora
Ablativus	servo	servis	puero	pueris	foro	foris
Vovativus	serve	servi	puer	pueri	forum	fora

Wyjątki deklinacji II, dotyczące wokatiwusa:

filius - fili

meus - mi

deus - deus

DEKLINACJA III

Rzeczowniki i przymiotniki rodzaju męskiego, żeńskiego i nijakiego zakończone w genetivus singularis na -is.

Rzeczowniki deklinacji III dzieli się na:

równozgłoskowe - te, które mają jednakową liczbę sylab w nominativus i genetivus singularis: fames, famis (głód), pater, patris (ojciec), mater, matris (matka)
nierównozgłoskowe - te, które w gen. sing. mają więcej sylab niż w nom. sing., np. labor, laboris (praca), homo, hominis (człowiek), flos, floris (kwiat), orator (mówca)

Typ spółgłoskowy (-e, -um) - rzeczowniki nierównozgłoskowe z jedną spółgłoską przed końcówką gen.sing. -is, np. orator, oratoris; kilka rzeczowników równozgłoskowych:

pater, patris (ojciec); mater, matris (matka); frater, fratris (brat); senex, senis (starzec), iuvenis, iuvenis (młodzieniec); canis, canis (pies), vates, vatis (wieszcz)

PRZYPADEK	SL	PL	SL	PL	SL	PL
Nominativus	orator	oratores	lex (prawo)	leges	nomen (imię)	nomina
Genetivus	oratoris	oratorum	legis	legum	nominis	nominum
Dativus	oratori	oratoribus	legi	legibus	nomini	nominibus
Accusativus	oratorem	oratores	legem	leges	nomen	nomina
Ablativus	oratore	oratoribus	lege	legibus	nomine	nominibus
Vovativus	orator	oratores	lex	leges	nomen	nomina

Typ samogłoskowy (-i, -ium) - rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone w nom.sing. na -e, -al., -ar, w abl.sing. na -i, gen.plur. na -ium: mare, maris (morze); oraz przymiotniki deklinacji III:

PRZYPADEK	SINGULARIS	PLURALIS
Nominativus	mare	maria
Genetivus	maris	marium
Dativus	mari	maribus
Accusativus	mare	maria
Ablativus	mari	maribus
Vovativus	mare	maria

PRZYMIOTNIKI DEKLINACJ III

Przymiotniki mogą posiadać:

trzy zakończenia rodzajowe: celeber, celebris, celebre (sławny, sławna, sławne)
dwa zakończenia rodzajowe: nobilis, nobilis, nobile (szlachetny, -a, -e)
jedno zakończenie rodzajowe felix, felix, felix (szczęśliwy, -a, -e) lub sapiens, sapiens, sapiens (mądry, -a, -e)
przymiotniki o innym zakończeniu: vetus, vetus, vetus (stary, stara, stare) - odmina wg. typu spółgłsokowego

PRZYPADEK	SL	PL	SL	PL	SL	PL
Nominativus	celeber	celebres	celebris	celebres	celebre	celebria
Genetivus	celebris	celebrium	celebris	celebrium	celebris	celebrium
Dativus	celebri	celebribus	celebri	celebribus	celebri	celebribus
Accusativus	celebrem	celebres	celebrem	celebres	celebre	celebria
Ablativus	celebri	celebribus	celebri	celebribus	celebri	celebribus
Vovativus	celeber	celebres	celebris	celebres	celebre	celebria
PRZYPADEK	SL	PL	SL	PL	SL	PL
Nominativus	nobilis	nobiles	nobilis	nobiles	nobile	nobilia
Genetivus	nobilis	nobilium	nobilis	nobilium	nobilis	nobilium
Dativus	nobili	nobilibus	nobili	nobilibus	nobili	nobilibus
Accusativus	nobilem	nobiles	nobilem	nobiles	nobile	nobilia
Ablativus	nobili	nobilibus	nobili	nobilibus	nobili	nobilibus
Vovativus	nobilis	nobiles	nobilis	nobiles	nobile	nobilia
PRZYPADEK	SL	PL	SL	PL	SL	PL
Nominativus	sapiens	sapientes	sapiens	sapientes	sapiens	sapientia
Genetivus	sapientis	sapientium	sapientis	sapientium	sapientis	sapientium
Dativus	sapienti	sapientibus	sapienti	sapientibus	sapienti	sapientibus
Accusativus	sapientem	sapientes	sapientem	sapientes	sapiens	sapientia
Ablativus	sapienti	sapientibus	sapienti	sapientibus	sapienti	sapientibus
Vovativus	sapiens	sapientes	sapiens	sapientes	sapiens	sapientia

Typ mieszany (-e, -ium) - rzeczowniki równozgłoskowe zakończone w nom.sing. przeważnie na -es,-is, np. rupes, rupis (skała), civis, civis (skała); rzeczowniki nierównozgłoskowe z dwiema i więcej spółgoskami przed końcówką gen.sing., np. ars, artis (sztuka), urbs, urbis (miasto)

PRZYPADEK	SL	PL
Nominativus	urbs	urbes
Genetivus	urbis	urbium
Dativus	urbi	urbibus
Accusativus	urbem	urbes
Ablativus	urbe	urbibus
Vovativus	urbs	urbes

DEKLINACJA IV

Do deklinacji IV należą wszystkie rzeczowniki który gen.sing. kończy się na -us, oraz:

nom.sing. rzeczowników rodzaju męskiego na -us: exercitus (wojsko), vultus (twarz)
nom.sing. rzeczowników rodzaju żeńskiego na -us: manus (ręka), tribus (dzielnica), domus, domus (dom) - UWGA abl.sing., gen. i acc.plur. przybiera zakończenia deklinacji II
nom.sing. rzeczowników rodzaju nijakiego na -u: genu (kolano), cornu (róg)

PRZYPADEK	SL	PL	SL	PL
Nominativus	exercitus	exercitus	cornu	cornua
Genetivus	exercitus	exercituum	cornus	cornuum
Dativus	exercitui	exercitibus	cornu	cornibus
Accusativus	exercitum	exercitus	cornu	cornua
Ablativus	exercitu	exercitibus	cornu	cornibus
Vovativus	exercitus	exercitus	cornu	cornua

DEKLINACJA V

Rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone w nom.sing. na -es, a w gen.sing. na -ei, np.:

res, rei (rzecz), macies, ei (chudość),caries, ei (próchnica), effigies, ei (wizerunek); singularia tantum: fides, fidei (wierność), spes, ei (nadzieja)

PRZYPADEK	SL	PL
Nominativus	res	res
Genetivus	rei	rerum
Dativus	rei	rebus
Accusativus	rem	res
Ablativus	re	rebus
Vovativus	res	res

Rzeczownik dies, ei może występować w rodzaju żeńskim, jeśli oznacza jakiś konkretny termin. W innych sytuacjach mjest rodzaju męskiego.

Jeżeli czasownik posiłkowu sum, esse pełni funkcję łącznika ożeczenia złożonego, należy połączyć go z orzecznikiem, np.:

Rosa Rubra pulchra est.

Orzecznik w języku łacińskim występuje tak samo jak podmiot w nominatiwie.

Dopełnienie bliższe w języku łacińskim występuje zawsze w akusatiwie, także po orzeczeniu zaprzeczonym.

Accusativus duplex:

Po wyrażeniu „uważam kogoś za coś (habeo lub puto)” dopełnienie bliższe i określenie dopełnienia bliższego występuje w akusatiwie, np.:

Pueri magistrum amicum bonum habent.

Po czasownikach: appello, -are, facio, -ere, puto (nazywam, czynię, uważam) itp. rzeczownik odpowiadający na pytanie: kogo, co nazywam?, oraz rzeczownik odp. na pytania: za kogo, za co uważam? albo: jak nazywam?, kim, czym czynię?, występuje w akusatiwie.

Accusativus cum infinitivo

Konstrukcji „aci” używamy do tworzenia zdań typu: ........., że (jak) .............

„Aci” składa się z tzw. słówka rządzącego, w postaci osobowej formy czasownika, podmiotu zdania podrzędnego, który występuje w akusatiwie oraz bezokolicznika czasu teraźniejszego, wskazującego na czynność wykonywaną przez podmiot zdania podrzędnego, np.:

Discipuli magistrum gaudere vident.

Bezokolicznik czasu teraźniejszego (Inf. praesentis) w kontrukcji „aci” wyraża czynność jednoczesną z czynnością słowa rządzącego, tj. jeżeli np. słowo rządzące odnosi się do przeszłości, to bezokolicznik także.

Jeżeli w konstrukcji aci występuje bezokolicznik czasu przeszłego dokonanego to eyraża on czynność on czynność uprzednią w stosunku do czasu czynności wyrażonej przez słowo rządzące tej konstrukcji:

Puerum scripsisse video - Widzę, że chłpiec napisał

Puerum scripsisse vidi - Zobaczyłem, że chłopiec napisał

Dativus possessivus - celownik dzierżawczy

Konstrukcji tej używa się do wyrażania posiadania czegoś. Osoba lub rzecz, która posiada, występuje w datiwie, podmiot posiadany - w nominatiwie, jako ożeczenie używa się esse, np.:

Discipulo liber pulcher est. (Chłopiec ma piekną książkę)

Zmina strony z czynnej na bierną.

Przy zmianie strony czynnej na bierną dopełnienie bliższe staje się podmiotem, a podmiot zdania występuje w ablatiwie z przyimkiem „a, ab” (przez) przy rzeczownikach żywotnych oraz bez przyimka przy rzeczownikach nieżywotnych, np.

1. Dominus bonus servos non castigat. (Dobry pan nie karci niewolników)

Servi a domino bono non castigantur. (Niewolnik nie jest karcony przez dobrego pana)

2. Rosae albae mensam rotundam ornant. (Białe róże ozdabiają okrągły stół)

Mensa rotunda rosis albis ornatur. (Okrągły stół jest ozdabiany przez białe róże)

Nominativus duplex.

Nominativus duplex używamy dla zdań w konstrukcji „uważam kogoś, coś za” w stronie biernej, czyli „ktoś, coś jest uważane za”. Dopełnienie bliższe i wyraz określający, które w stronie czynnej są w akusatiwie, wystąpią wówczas w nominatiwie, np.

Marcum impigrum puto. (Uważam Marka za nieprzyjaciela)

Marcus impigrus a me putatur. (Marek jest uważany przez zemnie za nieprzyjaciela)

Ablativus temporis - ablatiwus czasu

Rzeczowniki oznaczające czas: tempus, saeculum, annus i inne użyte w ablatiwie (bez przyimka), odpowiadają na pytanie „kiedy”.

temporibus antiquis - w czasach starożytnych

saeculo primo - w pierwszym wieku

Czasowniki koniugacji III zakończone na -io

Do koniugacji III należą również czasowniki o temacie rozszerzonym o -i:

cupio, cupere (pragnąć), facio, facere (czynić), capio, capere (brać)

Supinum na -um

Supinum stanowi czwartą formę podstawową czasownika i występuje w niej w acc. IV deklinacji:

specto, are, spectavi, spectatum - aby oglądać lego, ere, legi, lectum - aby czytać

video, videre, vidi, visum - aby widzieć audio, ire, audivi, auditum - aby słuchać

Zaimek wskazujący ten, ta, to

	SINGULARIS
	m	f	n
N	is	ea	id
G	eius	eius	eius
D	ei	ei	ei
Acc	eum	eam	id
Abl	eo	ea	eo
	PLURALIS
N	ei (ii)	eae	ea
G	eorum	earum	eorum
D	eis (iis)	eis (iis)	eis (iis)
Acc	eos	eas	ea
Abl	eis (iis)	eis (iis)	eis (iis)

Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.