praca-magisterska-a11369, Dokumenty(2)


PRZEMOC WOBEC DZIECKA JAKO PATOLOGIA WSPÓŁCZESNEJ RODZINY

SZCZECIN 2002

I. Rozdział teoretyczny

  1. Przemoc. Próba zdefiniowania zjawiska na tle literatury naukowej 3

  1. Rodzina jako środowisko wychowawcze 6

    1. Pojęcie środowiska wychowawczego 6

2.2 Pojęcie rodziny, jej funkcje i zadania 6

  1. Rozmiar i charakterystyka przemocy wewnątrzrodzinnej 11

3.1 Rozmiary przemocy 11

3.2 Rodzaje, formy, typy i cykle przemocy wewnątrzrodzinnej 15

3.3 Przemoc wobec dziecka 21

  1. Przyczyny, przejawy i skutki złego traktowania dziecka 25

4.1 Przyczyny znęcania się nad dzieckiem 25

    1. Rodzaje przemocy wobec dziecka 28

    1. Przejawy i skutki krzywdzenia dzieci 29

Przemoc fizyczna 29

Przemoc psychiczna 30

Nadużycie seksualne 31

Zaniedbywanie 33

Bibliografia 38

  1. Przemoc. Próba zdefiniowania zjawiska na tle literatury naukowej

„Po II wojnie światowej doszło do wzrostu zainteresowania prawami człowieka, a także samym zjawiskiem przemocy. Pogląd, że wszyscy ludzie - kobiety, dzieci i mężczyźni - maja prawo do poszanowania ich ludzkiej godności i praw, doprowadził do konstruowania różnych deklaracji praw człowieka. Organizacja Narodów Zjednoczonych przyjęła wiele międzynarodowych aktów praw człowieka, takich jak: Powszechną Deklaracje Praw Człowieka, Międzynarodowe Pakty Praw Obywatelskich i Politycznych, Konwencję o likwidacji wszelkich form dyskryminacji wobec kobiet, Konwencje o prawach dziecka, Deklarację Podstawowych Zasad Sprawiedliwości w odniesieniu do Ofiar Przestępstw i Nadużycia Władzy. W 1991 roku Komisja Statusu Kobiet zaleciła Radzie Gospodarczo-Społecznej przyjęcie rezolucji, dotyczącej przemocy wobec kobiet we wszystkich jej formach. Zalecono opracowanie międzynarodowego dokumentu na temat przemocy wobec kobiet. Od 1992 roku pracuje przy ONZ Grupa Robocza do Spraw Przemocy Wobec Kobiet, opracowująca projekt programu, który Państwa - Strony są zobowiązane podjąć celem przeciwdziałania przemocy wobec kobiet”.

DEFINICJA PRZEMOCY

Przemoc jest zjawiskiem powszechnie spotykanym w społeczeństwie, jest ona obecna w życiu codziennym, zakładzie pracy, szkole, środkach masowego przekazu i co najgorsze w rodzinie.

Oto wybrane definicje i opinie na temat przemocy.

W „Słowniku Języka Polskiego (1993)” przemoc definiowana jest jako:

„fizyczna przewaga wykorzystywana do czynów bezprawnych dokonywanych na kimś; narzucona bezprawnie władza, panowanie”. Czyli mówiąc o przemocy, mamy na myśli działanie niezgodne z panującymi zasadami i normami, które prowadzi do szkód fizycznych.

Według I.Obuchowskiej przemoc jest sposobem oddziaływania, którego celem jest spowodowanie przymusu. Autorka ma na myśli takie działanie na wychowanka siłą psychiczną lub fizyczną, aby zmusić go do podporządkowania się woli wychowawcy.

Ważna jest również opinia A.Piekarskiej, która uważa, że przemoc to akt przeprowadzony z intencją zadania cierpienia innej osobie. Autorka tej definicji wspominając o „zadaniu cierpienia” nie ma na myśli, tak jak to jest w pierwszej definicji, tylko cierpienia fizycznego lecz również i cierpienie psychiczne czy seksualne.

Zaś “ w literaturze psychologicznej można wyróżnić trzy podstawowe kryteria definicyjne przemocy…. Są to: rodzaj zachowania, intencje i skutki.

Jeżeli chodzi o kryterium rodzaju zachowania, to (…) należy do nich na przykład definicja Kempego (1962), według którego przemoc to akty fizycznego krzywdzenia dziecka. Podobnie Amerykańskie Centrum Pomocy Dzieciom Krzywdzonym i Zaniedbanym definiuje przemoc jako fizyczne lub umysłowe działanie na szkodę, wykorzystywanie seksualne, zaniedbywanie lub maltretowanie dziecka poniżej 18 roku życia, przez osobę odpowiedzialną za pomyślny jego rozwój oraz działania, które stanowią zagrożenie dla jego rozwoju.

Podobnie rzecz ma się według kryterium intencji działania sprawcy, przy pomocy, którego konstruuje się równie wąskie, trudno mierzalne definicje. Natomiast do przykładów definicji powstających oparciu o kryterium skutków należy definicja według J.Kądzieli, który określa przemoc jako takie wywieranie wpływu na ludzi, według którego wyniku ich aktualny poziom rozwoju somatycznego i duchowego jest mniejszy niż potencjalny poziom tego rozwoju. ”

Według M.Jędrzejowskiego zjawisko przemocy może mieć “wymiar personalny (agresorem jest znana ofierze osoba), ale także strukturalny (urzędowo zalegalizowany, lecz jakby niedostrzegalny, wtopiony w struktury społeczno - polityczne) oraz symboliczny (w postaci obowiązujących schematów zachowań, symboli i zakazów dominującej kultury).”

Z przemocą kojarzy się również takie pojęcie jak agresja, która jest zachowaniem zmierzającym do niszczenia lub uszkodzenia przedmiotów bądź ludzi a nawet samego siebie. “ W literaturze psychologicznej podejmuje się czasem próby oddzielenia aktu przemocy od aktu agresji, zakładając, że celem agresji jest zaszkodzenie ofierze, podczas gdy celem przemocy jest wywarcie pewnego rodzaju wpływu. W przemocy cierpienie, zaszkodzenie jest sposobem osiągania innego celu, na przykład wymuszenia zachowań pożądanych. Nie musi ona być destruktywna, może kierować się wzniosłymi pobudkami. W agresji zaszkodzenie, cierpienie jest przynajmniej jednym z głównych celów.”

Wszystkie wyżej wymienione definicje są bardzo ogólne a niektóre wręcz zawężają pojęcie zjawiska przemocy. I dzięki temu, że próbę połączenia tych wszystkich kryteriów a również wyżej wymienionych definicji, podjęła I.Pospiszyl, uzyskaliśmy pełną i nieskomplikowaną definicję, która uwzględnia zarówno skutki zachowania, społeczne wzory jak i intencje stosowania rzemocy, “…nie zgłębiając się w trudny, a często wręcz niemożliwy do ustalenia stopień nieprzyjaznych motywacji działania na szkodę ofiary.”

Według Ireny Pospiszyl przemoc to: “ wszelkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji.”

Na podstawie wymienionych definicji i opinii na temat zjawiska przemocy można uznać, że przemocą są wszelkie działania, niezgodne z powszechnie akceptowanymi zasadami i norami, mające na celu wyrządzenie krzywdy fizycznej bądź psychicznej drugiej osobie lub osobom. Przemoc stosowana jest przez osoby silniejsze wobec słabszych, wynika to nie tylko z przytoczonych wyżej definicji, ale i z informacji, jakie uzyskujemy z mediów, czy choćby z historii poszczególnych państw. Jednakże “nie musi ona być destruktywna, może kierować się wzniosłymi pobudkami.(…)Przykładem tak rozumianej przemocy może być sprawienie lania dziecku, żeby je oduczyć wychodzenia na ulicę”.

  1. Rodzina jako środowisko wychowawcze

2.1 Pojęcie środowiska wychowawczego

„Pojęcie środowiska wychowawczego do socjologii wychowania na gruncie polskim wprowadził F.Znaniecki. Dokonując analizy procesu zjawisk wychowawczych w środowisku społecznym, F.Znaniecki omawia rolę grup społecznych. Stoi on na stanowisku, że podstawowe procesy społeczne zachodzą w obrębie poszczególnych grup i że społeczną funkcję wychowania można ukazać na tle funkcjonowania danej grupy.

Omawiając rolę środowiska społecznego, F.Znaniecki wprowadza pojęcie środowiska wychowawczego, stwierdzając”, że środowisko wychowawcze to „odrębne środowisko społeczne, które grupa tworzy dla osobnika mającego zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu.”

Z wyżej wymienionej definicji wynika, iż znaczącą rolą środowiska wychowawczego jest społeczna kontrola jak i regulacja wpływów i bodźców środowiskowych, przeprowadzona pod kątem celów wychowawczych.

J. Pieter środowiskiem wychowawczym nazywa „złożony układ powtarzających się lub względnie stałych sytuacji, do których człowiek rozwijający się przygotowuje się w wychowawczym okresie swego życia.” W tym znaczeniu środowisko wychowawcze odwołuje się do zespołu bodźców i warunków rozwojowych, jakie stwarza „rozwijającym się” otoczenie ludzi dorosłych.

„Wyróżnia się dwa rodzaje środowisk wychowawczych: naturalne i intencjonalne. Do naturalnych zalicza się między innymi rodzinę, grupę rówieśniczą, otoczenie sąsiedzkie, a do intencjonalnych (wychowawczych) przedszkola i szkoły. Spośród środowisk wychowawczych naturalnych szczególne znaczenie dla rozwoju i wychowania dzieci i młodzieży ma rodzina, która stanowi podstawowe i najważniejsze środowisko wychowawcze w życiu człowieka.”

2.2 Pojęcie rodziny, jej funkcje i zadania

Potocznie określa się rodzinę jako podstawową grupę społeczną opartą na związkach krwi, małżeństwa lub adopcji.

Jednocześnie dokładne określenie, czym jest rodzina powoduje pojawianie się trudności zarówno dla socjologów jak i pedagogów.

Wynikają one między innymi stąd, “iż odpowiednia definicja powinna zawierać wszystkie formy życia rodzinnego charakterystyczne dla społeczeństw różnych kultur, okresów historycznych i ustrojów. Definicja powinna też obejmować wszystkie typy rodzin powstałe w wyniku zmiany pierwotnych partnerów w małżeństwie, małżeństwa z dziećmi adoptowanymi czy tak zwane rodziny zastępcze.”

„W literaturze socjologicznej, pedagogicznej i psychologicznej spotykamy wiele definicji próbującym dać odpowiedź na pytanie:czym jest rodzina?

Ze względu na różnorodność i ciągłe przemiany rodziny nie jest to łatwe. W większości definicje te mają charakter sprawozdawczy, zawierający wyjaśnienia i opis istniejących cech, składających się na pojęcie rodziny.

F. Adamski i S.Kozak określają rodzinę jako małą grupę osób połączonych więzami małżeństwa, pokrewieństwa lub adopcji, wspólnie zamieszkującą i współdziałającą, wypełniająca społecznie określone zadania.

Według Z. Zaborowskiego, rodzina to grupa naturalna, oparta na związkach krwi, małżeństwa lub adopcji. Jest to grupa o charakterze wspólnoty, której podstawową funkcja jest utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa. Podobną definicję podaje E. Littre, który uważa, ze rodzinę tworzy zespół osób tej samej krwi żyjących pod jednym dachem, to znaczy ojciec, matka i dzieci.”

O rodzinie jako grupie społecznej mówi także J. Rembowski. Jego zdaniem rodzina to mężczyzna i kobieta połączeni więzem małżeńskim oraz ich własne lub adoptowane potomstwo. Niekiedy “familia” składa się z innych osób, zwykle najbliższych krewnych.

Z.Tyszka głosząc o rodzinie i biorąc za cel charakter więzi łączących członków rodziny mówi, że rodzina to zbiorowość ludzi powiązanych ze sobą więzią małżeńską, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji.

J.Szczepański uważa również, że rodzina to grupa złożona z osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski. Według Szczepańskiego rodzina spełnia dwa podstawowe zadania: utrzymuje ciągłość biologiczną i przekazuje dziedzictwo kulturowe. W wypadku, gdy rodzina rozwija się przez adopcję, realizuje jedynie drugie z wymienionych zadań.

„Najbardziej obszerna, stanowiąca niejako syntezę poprzednich, jest definicja Z.Baumana, z której wynika, że rodzina to taka grupa społeczna, która jest społecznie aprobowanym sposobem współżycia trwałego, składa się z osobników połączonych tym, co panujący obyczaj społeczny uznaje za związek krwi, małżeństwa lub adopcji, zamieszkuje pod wspólnym dachem, ma członków współpracujących ze sobą w ramach uznanego społecznie podziału ról, przy czym jednym z najistotniejszych przedmiotów w tej regulacji jest rodzenie i wychowywanie dzieci; składa się z członków dających się określić przy użyciu nazw związanych ze społecznie uznaną metodą mierzenia pokrewieństwa i pochodzenia.”

Z wyżej wymienionych definicji wynika, że rodzina to podstawowe środowisko wychowawcze, oparte na związkach krwi, małżeństwa lub adopcji.

Każda rodzina jest inna ma własny model wzajemnych oddziaływań, model uczuć, pobudek, marzeń, zachowań, zainteresowań i tym podobne.

Zadania i funkcje rodziny

„Podstawę doniosłości rodziny w życiu społeczeństwa stanowi ważność jej zadań, a mianowicie: zadania prokreacyjnego i zadania związanego z socjalizacją. Rodzina powstaje i rozrasta się poprzez wydawanie na świat dzieci. Jest, więc jedyną grupą społeczną, która zabezpiecza biologiczną ciągłość społeczeństwa.

Zadanie socjalizacyjne polega na wychowaniu potomstwa i przekazaniu mu dziedzictwa kulturowego szerszych grup społecznych. Rodzina nie jest jedyną grupą, w której przebiegają procesy socjalizacji i wychowania, jednakże rodzaj więzi łączącej dziecko z rodzicami powoduje, że wpływ rodziny jest decydujący dla rozwoju ważnych cech osobowości.

Według A.Kelma zadania rodziny zależą od zrozumienia i oceny potrzeb dziecka przez rodziców oraz możliwości zaspokojenia tych potrzeb w ramach posiadanych przez rodziców środków. Można, zatem wnioskować, że czołowe miejsce w hierarchii zadań rodziny wobec dziecka zajmują następujące zadania opiekuńczo- wychowawcze:

  1. ochrona dziecka

  2. zaspokojenie potrzeb materialnych

  3. zapewnienie wykształcenia

  4. zaspokojenie potrzeb kulturalnych

  5. wdrażanie do życia społecznego.

Natomiast Z.Tyszka i S.Kosinski omawiając zagadnienie rodziny, nie odgraniczają zadań od jej funkcji, uważając słusznie, że zadania, działanie i efekt działalności stanowią jedność w ramach funkcji. Oto te funkcje:

  1. Materialno - ekonomiczna funkcja rodziny polega na zaspokajaniu materialnych potrzeb rodziny, a pośrednio także niektórych materialnych potrzeb społeczeństwa. Na funkcję tę składają się cztery podfunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza oraz usługowo-konsumpcyjna.

  2. Opiekuńczo- zabezpieczająca funkcja rodziny obejmuje materialne i fizyczne zabezpieczenie członków rodziny pozbawionych całkowicie lub częściowo środków do życia, ponadto fizycznie niesprawnych, wymagających opieki. W realizacji tej funkcji w coraz większym stopniu pomagają rodzinie instytucje społeczne i opiekuńcze.

  3. Prokreacyjna funkcja rodziny zaspokaja rodzicielskie emocjonalne potrzeby współmałżonków (ojcostwo, macierzyństwo), jak i reprodukcyjne potrzeby społeczeństwa. Cechą charakterystyczną współczesnej rodziny jest właśnie wzrost roli więzi emocjonalnej miedzy jej członkami.

  4. Seksualna funkcja rodziny - traktuje małżeństwo jako społecznie akceptowaną formę współżycia płciowego.

  5. Legalizacyjno - kontrolna funkcja rodziny sankcjonuje szereg zachowań i działań uznanych za niewłaściwe poza rodziną, umożliwia nadzorowanie postępowania członka rodziny przez pozostałych członków, wzajemną kontrolę współmałżonków, kontrolę rodziców nad dzieckiem.

  6. Socjalizacyjna funkcja rodziny polega na wprowadzaniu dziecka w świat kultury danego społeczeństwa oraz wpajaniu systemu wartości. Na podkreślenie zasługuje fakt, że w ramach rodzinnej socjalizacji potomstwa odbywa się proces ideologiczno - światopoglądowego kształtowania dzieci. Funkcja ta jest niezmierne ważna dla społeczeństwa, bowiem od określonych postaw i wysiłków rodziców zależy kształt osobowości i postępowania jednostek następnego pokolenia.

  7. Klasowa funkcja rodziny wyraża się w określaniu pozycji społecznej członków rodziny w strukturze społeczeństwa. Poszczególne klasy i warstwy społeczne mają swoje specyficzne cechy kulturowe, które przekazują społeczeństwu.

  8. Kulturalna funkcja rodziny polega na zapoznaniu młodego pokolenia z dziejami kultury danego społeczeństwa oraz jej trwałymi pomnikami, wpajaniu norm i skali wartości, przekazaniu dziedzictwa kulturowego, dbałości o przeżycia estetyczne rodziny. Ponadto dzieci i młodzież należy uczyć korzystania z treści kulturowych przekazanych za pośrednictwem środków masowego przekazu.

  9. Rekreacyjno -towarzyska funkcja rodziny określa dom rodzinny jako miejsce wypoczynku, wyraża dbałość wszystkich członków o dobrą atmosferę w rodzinie.

  10. Emocjonalno - ekspresyjna funkcja rodziny podkreśla najistotniejsze emocjonalne potrzeby członków rodziny oraz ich potrzebę wyrażania swej osobowości. Emocjonalna funkcja rodziny zapewnia jej członkom poczucie wartości i bezpieczeństwo.”

Zaś “M.Ziemska grupuje obowiązki, jakie wynikają z funkcjonowania rodziny wokół takich funkcji:

  1. Funkcja prokreacyjna- polegająca na dostarczaniu nowych członków nie tylko dla własnej grupy, lecz także i dla całego społeczeństwa. Równocześnie, choć obecnie już nie w bezpośrednim związku z prokreacją, zaspokajane są potrzeby seksualne kobiety i mężczyzny.

  2. Funkcja produkcyjna - pełnienie jej wiąże się z dostarczaniem społeczeństwu pracowników, a tym samym prowadzi do zwiększenia twórczych i wytwórczych sił. Ponadto dzięki pracy zarobkowej członkowie rodziny mogą zaspokajać swoje potrzeby ekonomiczne.

  3. Funkcja usługowo- opiekuńcza - zapewnia członkom rodziny codzienne usługi (wyżywienie, czystość odzieży, mieszkania i tym podobne) oraz opiekę dzieciom i starcom. Zaspokaja w ten sposób potrzeby bytowe i opiekuńcze członków.

  4. Funkcja socjalizacyjna - przejawia się w przekazywaniu potomstwu języka, obyczajów, wzorów zachowań, wartości moralnych i kulturowych

oraz sprawowaniu kontroli nad zachowaniem swych członków. Działanie tej funkcji odnosi się nie tylko do dzieci, które dzięki życiu w rodzinie wrastają w społeczeństwo, ale i do współmałżonków, gdyż proces dostosowywania się ich w małżeństwie jest procesem socjalizującym.

  1. Funkcja psychohigieniczna - stwarza warunki dla rozwoju osobowości członków rodziny poprzez zapewnienie stabilizacji, bezpieczeństwa, przynależności, możliwości wymiany emocjonalnej, a tym samym przyczynia się do ich dojrzałości emocjonalnej i równowagi psychicznej.”

Wymienione funkcje rodziny mają istotne znaczenie w rozwoju jej członków. Rodzina poprzez zaspokojenie potrzeb psychicznych w sposób najbardziej pełny kształtuje uczucia, postawy i ma istotny wpływ na zachowania się jednostki, na jej stosunek do innych osób, do świata wartości, systemu norm i wzorców postępowania.

Rodzina wypełniająca prawidłowo wymienione funkcje i zadania wprowadza jednostkę w mowę ojczystą, uczy słów, dzięki którym możliwe jest poznanie, identyfikowanie przedmiotów świata zewnętrznego, pobudza intelektualnie i dostarcza elementarnego zasobu wiedzy umożliwiającej spostrzeganie i interpretację zachowań ludzi i zjawisk społecznych, uczy odróżniać pojęcia dobra od zła oraz rozumieć, co jest pożyteczne, a co szkodliwe.

  1. Rozmiar i charakterystyka przemocy wewnątrzrodzinnej

    1. Rozmiar przemocy

Kodeks Karny

§ 1. Kto znęca się fizycznie lub moralnie nad członkiem rodziny lub nad inna osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności do sprawcy, albo nad małoletnim, lub osobą bezradną, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5.

Art. 184

“POLSKA DEKLARACJA W SPRAWIE PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE

Każdy człowiek ma prawo do życia w środowisku rodzinnym wolnym od przemocy, która jest naruszeniem praw i dóbr osobistych.

Człowiek doświadczający przemocy nie może być za nią obwiniany.

Dzieci i młodzież maja prawo do wzrastania w bezpiecznym środowisku wolnym od przemocy,

a obowiązkiem dorosłych jest to im zapewnić.

Każdy człowiek doświadczający przemocy ma prawo do pomocy prawnej, socjalnej, psychologicznej i medycznej, bez naruszania jego godności osobistej.

Każdy człowiek ma prawo do wiedzy potrzebnej do radzenia sobie z przemocą.

Każdy człowiek ma prawo do przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Każdy człowiek ma obowiązek udzielania pomocy ofiarom przemocy w rodzinie”.

“ Rozmiary przemocy w rodzinie są trudne do określenia. Źródłem informacji na ten temat mogą być najnowsze dane gromadzone przez służby, które , z racji wykonywanych zadań, mogą mieć rozeznanie w tej materii. (...) Ze statystyk policyjnych wynika, że w latach 1995 - 1997 interwencje domowe, dotyczące przemocy, podejmowane przez funkcjonariuszy, przedstawiały się następująco:

Z kolei dane za 1999 r. dotyczące przeprowadzonych interwencji domowych w zakresie przemocy w rodzinie są następujące:

- dotycząca przemocy w rodzinie 72 031

- stwierdzono fakty przemocy 34 073

- sytuacji konfliktowych z zagrożeniem przemocą w rodzinie 44 696

- kobiety 55 241

- mężczyźni 4 439

- dzieci do lat 13 23 929

- nieletni od 13 do 18 lat 13 546

- kobiety 1 838

- mężczyźni 54 669

- nieletni 340.”

“W rodzinach występuje przemoc o różnym nasileniu i różnych formach. Dominowały formy przemocy fizycznej i psychicznej.

Przemoc psychiczna występowała w następujących postaciach:

Przemoc fizyczna obejmowała następujące zachowania:

Częstotliwość zachowań przemocowych kształtowała się następująco:

Czas trwania zachowań przemocowych przyjmował następujące postacie:

Czynniki wyzwalające zachowania przemocowe to:

Zaś z opracowania “Przemoc domowa w liczbach” dla szczecińskiej Policji wynika, iż “ w pierwszym kwartale 2001 roku na terenie Szczecina zanotowano łącznie 975 interwencji, z czego 110 dotyczyło przemocy rodzinie.

W analogicznym okresie roku ubiegłego interwencji takich było 518, z czego 44 dotyczyły przemocy domowej.

Z danych statystycznych wynika, że znacznie wzrosła liczba ofiar przemocy rodzinie z 56 w roku 2000 do 160 w roku 2001.

OFIARY PRZEMOCY I KWARTAŁ I KWARTAŁ

KOBIETY 38 101

DZIECI DO LAT 13 11 12

NIELETNI MIĘDZY 13-18

LAT 7 26

MĘŻCZYŹNI 0 15

Znamiennym jest fakt, że na 108 sprawców przemocy w rodzinie w I kwartale 2001 roku, 64 było pod wpływem alkoholu, 50 przewieziono do Izby Wytrzeźwień.

Jak wynika z przytoczonych danych liczbowych ofiarami przemocy w rodzinie najczęściej są kobiety i dzieci do lat 13.

Rodzinny Ośrodek Interwencyjno - Mediacyjny TPD

W Szczecinie w I kwartale 2001 roku przeprowadził ogółem interwencji - 55

W tym dotyczących przemocy - 14

Ofiary przemocy:

- kobiety 3

- mężczyźni 0

- dzieci do lat 13 9

- nieletni 13-18 lat 2

Sprawcy przemocy:

- kobiety 2

- mężczyźni 7

- nieletni 3

Na ogólną liczbę sprawców przemocy 12, 10 z nich było pod wpływem alkoholu.

W okresie I kwartału 2001 roku Ośrodki Erka 1 i Erka 2 przyjęły 184 zgłoszenia dotyczące przemocy rodzinie.

W tym :

- dzieci i młodzież 82 osoby

- osoby dorosłe 102 osoby

Zestawienie zgłoszonych do Ośrodka Interwencji Kryzysowej MOPR problemów w I kwartale 2001 roku

Łącznie przyjęto zgłoszeń 558

1. Przemoc dzieci w stosunku do rodziców 8

2. Przemoc rodziców w stosunku do dzieci 11

3. Przemoc partnera w stosunku do partnerki 24

4. Przemoc partnerki w stosunku do partnera 4

5. Demoralizacja dzieci przez rodziców 18

6. Trudności wychowawcze dzieci z rodzin, w których występuje uzależnienie od alkoholu 17

7. Wykorzystywanie seksualne dzieci przez jedno z rodziców 2

8. Zaniedbywanie dzieci przez rodziców 20

9. Uzależnienie od alkoholu i stosowanie przemocy 36

10. Uzależnienie od alkoholu któregoś członka rodziny lub samej osoby zgłaszającej się do OIK jako problem w funkcjonowaniu rodziny 34

11. Uzależnienie od innych niż alkohol środków chemicznych któregoś z członków rodziny, bądź osoby zgłaszającej się jako problem w funkcjonowaniu rodziny 8

12. Współuzależnienie w rodzinie 36

13. Problemy rodzinne zgłaszane przez osoby z “zewnątrz”

(sąsiedzi, instytucje):

- dotyczące przemocy rodzinie 13

- dotyczące zaniedbania dzieci 17

- dotyczące przemocy wobec osób starszych 7

14. Zgłoszenia telefoniczne i udzielanie porad telefonicznych 207

15. Porady udzielone przez prawnika, oraz z zakresu pracy policji 67

Działalność interwencyjna Terenowego Komitetu Ochrony Praw Dziecka (dane za rok 2000)

Przeprowadzono 55 spraw interwencyjnych, w tym 11 zgłoszeń dzieci ( 30 spraw długoterminowych z lat 1998-1999-2000)

PRZEMOC 28 62%

PRZEMOC

SEKSUALNA 13 29%

PRZEMOC

INSTYTUCJONALNA 4 9%

RAZEM PRZEMOC 25 82% WSZYSTKICH SPRAW Z TEGO 68%

NA TLE ALKOHOLIZMU

Należy podkreślić, iż w stosunku do poprzednich lat zwiększyła się ilość spraw bardzo trudnych, bardzo skomplikowanych, prowadzonych w okresie długoterminowym jak również wymagających zaangażowania dużych sił i środków.

3.2 Rodzaje, formy, typy i cykle przemocy wewnątrzrodzinnej

“ Przemoc występuje w rodzinach niezależnie od poziomu i statusu społecznego czy materialnego oraz kręgu kulturowego. Przemoc nie jest zjawiskiem marginalnym.”

„ W Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, prowadzonym przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Polsce, przyjęto następująca definicję: Przemoc domowa, zwana też przemocą w rodzinie, to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie skierowane przeciw członkowi rodziny, które narusza prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody.”

„Przemoc jest dramatem rodzinnym, rozgrywającym się zwykle bez świadków. Sąsiedzi - jeśli nawet coś słyszą - wolą się nie wtrącać. Dzieci wstydzą się przyznać, że w rodzinie nie wszystko jest w porządku. Niewiasty boją się, że jeśli złożą skargę, albo wniosą sprawę do sądu, mąż zostanie aresztowany i zabraknie środków do życia, albo lękają się, że po odbyciu kary lub samym przesłuchaniu- ślubny wróci i wymierzy własna sprawiedliwość…

Osoby stosujące przemoc - twierdzą psychologowie - zawsze odreagowują własne kompleksy i niepowodzenia życiowe. Poniżając innych - dowartościują siebie. Trąca kontrolę, bo czują, że muszą się rozładować, a alkohol ułatwia takie rozliczenia. Są i tacy, którzy znęcają się zupełnie “na chłodno”, bez alkoholu. Bywa, że są to charakteropaci lub chorzy psychicznie, którzy nie chcą się leczyć. Wymyślają makabryczne tortury psychiczne lub biegają z siekierą po domu lub grożą podpaleniem najbliższych.”

RODZAJE PRZEMOCY

PRZEMOC WOBEC ŻONY LUB MĘŻA

Akt ślubu nie jest zgodą na maltretowanie.

„Kliniczne obserwacje pokazują, że stosowana przez mężczyzn przemoc częściej ma charakter instrumentalny, czyli służy uzyskaniu totalnej władzy i kontroli nad partnerką. Natomiast przemoc ze strony kobiet częściej ma charakter ekspresyjny, jest rozładowaniem negatywnych emocji. Upowszechnił się termin syndrom bitej kobiety, wprowadzony przez Leonore Walker w latach osiemdziesiątych. Natomiast zaproponowany przez Suzane Steinmetz syndrom bitego męża nie przyjął się. Brak, bowiem było jednoznacznych dowodów, że agresywne zachowanie partnerek dają w efekcie zespół objawów, który można by uznać za specyficzny dla mężczyzn.”

„Przemoc wewnątrzmałżeńska najczęściej ma miejsce wśród ludzi młodych, do 30 roku życia. Badania Balckman wykazały, że wśród par, w których doszło do przemocy, 55,6% pobiło się w pierwszych dziesięciu latach wspólnego życia, w drugiej dziesiątce wskaźnik spadł do 22,2% i podobny utrzymał się przy dłuższym stażu wspólnego życia”

A „prawidłowość jest taka, że wśród małżeństw w których występuje przemoc, około jedna czwarta to te, gdzie mężczyzna doświadcza agresji fizycznej od żony” do stosowania “jakiejś formy przemocy fizycznej wobec męża przyznało się 22% kobiet”.

Kobiety najczęściej bite lub gwałcone są przez swoich mężów, następnie przez konkubinów i wreszcie przez byłych mężów. “Panowie” ci stosują często również przemoc psychiczną (wyzwiska, brak pozwolenia na wyjścia z domu) i ekonomiczną ( nie przekazują żonom wypłat, nie dają pieniędzy na jedzenie, na zabezpieczenie podstawowych potrzeb)nawet kosztem dzieci. A rozwód , odejście od męża tyrana nie jest zawsze rozwiązaniem. W Polsce dodatkowym problemem są kłopoty mieszkaniowe. Zdarza się, że współmałżonek nie ma gdzie odejść lub też nie chce, nachodzi kobietę, wymyśla mniej lub bardziej wyrafinowane sposoby uprzykrzenia jej życia.

Natomiast agresywne zachowanie kobiet wobec partnera (męża) to przemoc werbalna (wyklinanie, używanie wulgarnych określeń), grożenie przemocą i stosowanie przemocy lżejszej (popychanie, szarpanie, niszczenie przedmiotów). Są również i przypadki pobić męża przez żonę.

„ Dzisiaj już nie da się obronić tezy jednostronnej agresywności mężczyzny w rodzinie, kobiety są skłonne do agresji w równym stopniu. Nie da się jednak uniknąć stwierdzenia faktu, że agresja męża stanowi daleko większe zagrożenie dla członków rodziny”.

PRZEMOC WOBEC OSÓB STARSZYCH

Przemoc wobec starszych osób w rodzinie jest jeszcze trudniejsza do wykrycia niż wobec innych dorosłych, z powodu społecznej izolacji, która często towarzyszy ludziom starszym.

Ograniczenie bądź niezdolność do podtrzymywania kontaktów społecznych z bliskimi osobami, szczególnie jeżeli z powodu choroby bądź niesprawności starsi nie wychodzą z domu, powoduje, że są oni wyłącznie zdani na swoich opiekunów. Im bardziej samowystarczalny

i sprawny jest rodzic, tym mniejsze prawdopodobieństwo krzywdzenia rodzica przez opiekujące się nim dziecko. Z drugiej zaś strony, starsi ludzie, nawet jeżeli są obłożnie chorzy i potrzebują opieki, ale mają siłę w postaci zgromadzonych środków finansowych, używają ich jako przeciwwagi dla swojej słabości fizycznej i utrzymania w ryzach swoich opiekunów.

Populacja ludzi starszych (powyżej 65 roku życia) jest szczególnie podatna na wszelkie formy przemocy. Poza izolacja społeczną wynika to z pogorszonego stanu zdrowia fizycznego, gorszego funkcjonowania intelektualnego, braku wsparcia rodzinnego i ze strony społeczności. Ludziom w wieku starszym trudno jest nieraz zwrócić się o pomoc z powodu braku sił, a często, dlatego, że czują się winni, że nie potrafili dostatecznie dobrze wychować własnego dziecka i nauczyć go szacunku do siebie, “dzięki” czemu pozostają w odosobnieniu.

„ Niewiele stwierdzonych przypadków przemocy wobec ludzi starszych jest zgłaszanych do instytucji ( jeden na czternaście przypadków). Częste jest też minimalizowanie przejawów przemocy przez same ofiary, sprawcę, jak i pracowników zdrowia. Sprawcami przemocy są:

Poza typowymi formami przemocy, spotykanymi również wobec dorosłych w innym wieku, dodatkowo należy zwrócić uwagę w grupie osób starszych na specyficzne przejawy przemocy fizycznej, jak; karmienie na siłę, nieuzasadnione podawanie leków, ograniczenie aktywności, fizyczne kary. Specyficzne przejawy przemocy emocjonalnej wobec osoby starszej to nierespektowanie jej woli, izolowanie od rodziny, przyjaciół, karanie przez nieodzywanie się.

Osoby starsze wymagają pomocy, stąd łatwo dochodzi do różnych form zaniedbywania starszej osoby przez niezaspokajanie podstawowych potrzeb jak jedzenie, odzież, nocleg, pomoc w osobistej opiece, leki, osobiste bezpieczeństwo. Dochodzi czasami do całkowitego porzucenia osoby starszej przez osobę bliską, zobowiązaną do opieki ( częściej opuszczani są mężczyźni niż kobiety).

Specyficzna forma przemocy dla tej grupy wiekowej jest materialne wykorzystywanie, polegające na nieprawnym lub niewłaściwym używaniu funduszy, często przez osobę zupełnie obcą, nieprawne używanie posiadłości lub innych wartościowych rzeczy, na przykład na realizowaniu czeków bez pozwolenia i podpisu, wymuszania podpisania dokumentów, okradaniu.

FORMY PRZEMOCY

Wyróżnia się:

przemoc ta występuje często i jest trudna do udowodnienia, niszczy poczucie własnej wartości i godności a same ofiary często mówią, że jest bardziej raniąca niż fizyczne znęcanie się.

- wymuszanie pożycia seksualnego, wymuszanie nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, wymuszanie seksu z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia seksualnego, demonstrowanie zazdrości, krytyka zachowań seksualnych kobiety...

- odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, niezaspokajanie podstawowych, materialnych potrzeb rodziny...

TYPY PRZEMOCY ( sygnały ostrzegawcze świadczące o występowaniu przemocy) według Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie “Niebieska Linia” wyróżniamy:

  1. Przemoc gorąca

U podstaw tego rodzaju przemocy, leży furia sprawcy, która jest efektem pękania tamy skumulowanych uczuć gniewu i wściekłości. Uczucia te gromadzone są na skutek doświadczenia frustracji i niemocy przez sprawcę w zderzeniu z problemami życia codziennego. Akt na ofiarę służy jedynie ich okresowemu rozładowaniu.

Sygnały świadczące o występowaniu gorącej przemocy:

  1. Przemoc chłodna

U podstaw tego rodzaju przemocy, leży konsekwentne realizowanie przez sprawcę pewnego scenariusza przemocy, polegającego na inwazji terytorium ofiary , pogwałceniu jej dóbr

i praw.

Sygnały świadczące o występowaniu chłodnej przemocy:

Również według Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie “Niebieska Linia”

Wyróżnia się trzy cykle przemocy:

  1. faza narastania napięcia:

- W tej fazie sprawca jest napięty i stale poirytowany. Każdy drobiazg wywołuje jego złość, z byle powodu robi awanturę. Prowokuje kłótnie , sprawia wrażenie jakby coraz mniej panował nad swoim gniewem. Może poniżać ofiarę, jej kosztem poprawiając swoje samopoczucie. Ofiary przemocy maja w tej fazie różne dolegliwości fizyczne na przykład bóle żołądka, bóle głowy , bezsenność. Ponadto wpadają w apatię, tracą energię do życia lub stają się niespokojne i pobudliwe nerwowo. Zdarza się, że kobieta w końcu wywołuje awanturę, żeby “mieć to za sobą”.

  1. faza gwałtownej przemocy:

- W tej fazie sprawca staje się gwałtowny. Wpada w szał i władowuje się na ofierze. Eksplozję wywołuje zazwyczaj jakiś drobiazg. Skutki użytej przez niego przemocy mogą być od podbitego oka aż po śmierć ofiary. Ofiara stara się zrobić wszystko, żeby go uspokoić i ochronić siebie. Niezależnie od jej zachowania wściekłość sprawcy narasta coraz bardziej. Po zakończeniu wybuchu przemocy, ofiara jest w stanie szoku. Odczuwa wstyd i przerażenie. Staje się apatyczna, traci ochotę do życia, odczuwa złość i bezradność.

  1. faza miodowego miesiąca:

- po wyładowaniu swej złości na ofierze, w tej fazie sprawca nagle staje się inną osobą. Szczerze żałuje tego co zrobił, okazuje skruchę, przekonuje ofiarę że był to wyjątkowy incydent, który już nigdy się nie powtórzy. Sprawca zaczyna okazywać ofierze ciepło

i miłość, przynosi prezenty, dzieli się swoimi przeżyciami. Ofiara zaczyna wierzyć w to, że sprawca się zmienił, i że przemoc była wyjątkowym incydentem, który nigdy się nie powtórzy.

Występowanie przemocy jest nieodłącznie związane z występowaniem po sobie wyżej wymienionych faz. Im dłużej trwa przemoc tym krótsze stają się fazy miodowego miesiąca a fazy gwałtownej przemocy wydłużają się, przy czym przemoc i agresja u sprawcy narasta.

CZYNNIKI RYZYKA WYSTĄPIENIA PRZEMOCY W RODZINIE

„Badacze skoncentrowali się na wyróżnieniu czynników ryzyka, określających prawdopodobieństwo wystąpienie przemocy w rodzinie (...).

W badaniach populacyjnych okazało się, że istnieją trwałe czynniki ryzyka przemocy wewnątrzrodzinnej. Nalezą do nich: dziedziczenie wzorca przemocy z rodziny pochodzenia, nadużywanie alkoholu, status zawodowy, status socjoekonomiczny. Duża różnica między partnerami w statusie społecznym zwiększa ryzyko przemocy. W małżeństwie, w którym żona ma wyższy status, uzyskuje wyższe dochody, partner czując się zagrożony, używa przemocy aby wzmocnić swój autorytet. Jeżeli żona ma znacznie niższy status niż mąż - sprawca używa przemocy jako narzędzia kontroli i dominacji. Ale czynniki ryzyka, związane z sytuacją materialną, zawodową, wykształceniem, wysokością dochodów, nie są same w sobie wystarczające do wnioskowania z dużym prawdopodobieństwem o wystąpieniu przemocy w rodzinie. Dopiero wtedy, kiedy współwystępują z innymi czynnikami, jak na przykład przemocą w rodzinie pochodzenia, niskim poczuciem własnej wartości, poczuciem utraty kontroli nad życiem, ryzyko poważnej przemocy wobec partnera w związku znaczenie wzrasta. Późniejsze badania (...) grupy mężczyzn-sprawców przemocy, pokazały znaczenie osobowościowych i psychopatologicznych czynników ryzyka.

Do czynników ryzyka należą też zmienne związane z samym cyklem życia małżeńskiego. Narzeczeństwo i okres małżeństwa należą do tych stadiów cyklu życia rodzinnego, które można uznać za czynniki ryzyka częstszego występowania przemocy(...). Okres ciąży okazuje się też sprzyjać częstszemu występowaniu przemocy, ale tylko w grupie kobiet - ofiar poważnej przemocy fizycznej. Okresy separacji i rozwodu zwiększają także ryzyko eskalacji przemocy. Kiedy związek kończy się, wzrasta ryzyko poważnych i zagrażających życiu ataków ze strony partnera.”

3.3 Przemoc wobec dziecka

Dziecko nie jest prywatną własnością rodziców.

Władza rodzicielska nie upoważnia do okrutnego karania i upokarzania.

Przemoc wobec dziecka występuje we wszystkich środowiskach, z którymi one się spotykają: w rodzinie, szkole, przedszkolu, grupach rówieśniczych.

Jest ona, jeśli nie bezpośrednio, to pośrednio obecna w życiu dzieci. Widzą ją one w swoich domach podczas awantur, na ulicach podczas bójek, jest ona eksponowana przez media.

Szczególnie przemoc w rodzinie jest nadal tematem tabu ze względu na specyficzną prywatność życia rodzinnego i niemożność obiektywnego określenia rozmiaru tego zjawiska. Izolacja społeczna, słabe więzi rodzinne, brak empatii w społeczeństwie powodują utrwalanie zachowań agresywnych wobec dzieci, przez co wiele dramatów dziecięcych nigdy nie zostanie przerwanych.

Analiza terminu - przemoc wobec dziecka - spotykana w literaturze, wskazuje na niejednoznaczną interpretacje tego pojęcia. Kryje się pod nim maltretowanie, krzywdzenie dziecka, wykorzystywanie seksualne, znęcanie psychiczne, zaniedbywanie, złe traktowanie.

„Terminem, którym posługiwano się dla oddania istoty stosowanej przemocy wobec dziecka było określenie „syndrom dziecka bitego”. Określeniem tym zaczęto się posługiwać od momentu, gdy zjawisko to uczyniono przedmiotem pierwszej konferencji naukowej zorganizowanej w 1961 roku przez C.H.Kempe'go - przewodniczącego Amerykańskiej Akademii Pediatrii - a której dano tytuł “ The Battered Child Syndrom”. Przez „syndrom dziecka maltretowanego” rozumiano stan kliniczny u małego dziecka, które doznało poważnego fizycznego obrażenia, stanowiącego przyczynę trwałych uszkodzeń ciała lub śmierci.

Na przestrzeni lat termin ten uległ zmianom i tak w miejsce „syndromu dziecka bitego” zaczęto używać określenia „dziecko maltretowane” i coraz częściej obejmowano nim nie tylko zachowania o charakterze przemocy fizycznej, ale również wykorzystywanie seksualne dzieci i emocjonalne alterowanie. Dziś w literaturze anglojęzycznej powszechnie używa się terminu child abuse, który tłumaczony jest u nas zamiennie jako: krzywdzenie dziecka, maltretowanie dziecka, nadużywanie dziecka, przemoc wobec dziecka.”

Zgodnie z informacjami jakie można uzyskać od Kampanii

„Dzieciństwo bez przemocy” przemoc wobec dziecka i ich złe traktowanie jest poważnym problemem społecznym ponieważ:

„Sytuację dziecka przedstawiła obrazowo Mary Rose McGeady - prezes Międzynarodowej Organizacji Pomocy Osobom Bezdomnym - stwierdzając, że nawet w społeczeństwie o tak wysokim wyczuleniu na poszanowanie praw jednostki jak USA rozmiary krzywdzenia lub zaniedbania dzieci są ogromne. I tak:

Większość szkód fizycznych, jakich dziecko doznaje w wyniku złego traktowania powodujących nierzadko nieodwracalne skutki, powstaje niejako przypadkowo, w czasie stosowania normalnych zdawałoby się praktyk wychowawczych - wymierzania kary.(…)

W grupie tej około 3-7% to przypadki maltretowania. W rodzinach patologicznych, szczególnie tam, gdzie występuje problem uzależnień, wskaźnik maltretowania dziecka wzrasta do 41%.

Doświadczenie przemocy fizycznej, nawet tej o bardo dużym stopniu surowości, nie jest zjawiskiem sporadycznym. Dzieci poddawane takim praktykom przeżywają ją wielokrotnie. Średnia liczba różnego rodzaju aktów przemocy wobec dziecka w ciągu jednego tylko roku jest następująca: 4,5 raza bicie przedmiotem, 5,9 - pobicie ( porządne lanie), 6,6 - szarpanie, poszturchiwanie - rzucanie przedmiotem w dziecko, 8,9 - kopanie, popychanie.(…)

W polskich badaniach przeprowadzonych przez A. Piekarską w dwunastoosobowej grupie rodziców na terenie Warszawy ujawniono także dużą częstotliwość stosowania przemocy wobec dziecka. W badanej próbie 25% rodziców przyznało się do częstego stosowania klapsów, 4,5 %do “solidnego lania”, 3,5 % do bicia pasem. Kategorię “często” zdefiniowaną jako “ od jednego razu na parę miesięcy do jednego razu na kilkanaście dni”. Oczywiście wymienione zachowania nie wyczerpują rodzicielskich strategii postępowania z dzieckiem, jednak stosowanie innych form zachowania, takich jak szarpanie, spoliczkowanie, „bicie na oślep”, rzucanie przedmiotami w dziecko, kopanie, rodzice deklarowali rzadko lub sporadycznie.

W rejestrowanych badaniach, szczególnie z lat siedemdziesiątych , przypadki złego traktowania ujawniane są częściej w rodzinach o niskim statusie społecznym. Najnowsze dane nie potwierdzają tezy o większej brutalności rodziców z niższych warstw społecznych. Wykazują natomiast pewną specyfikę stosowania kar charakterystyczną dla różnych warstw społecznych.

Generalnie zasada jest taka, że w rodzinach o niskim statusie społecznym częściej występuje stosowanie kar fizycznych i zaniedbanie dziecka, a w rodzinach o wyższym statusie bardziej powszechne są kary psychiczne oraz - co ważne - większy repertuar stosowanych kar

( Bronfenbrenner 1958; Kohn 1963;Stark, McEvoy 1970;Fagan i inni 1983; Erlager 1984) . A według Gellesa (1981) to urzędnicy, osoby na kierowniczych stanowiskach i ogólnie lepiej zarabiający rzadziej przyznają się do stosowania przemocy wobec dziecka.

Przemoc wobec dziecka częściej jest stosowana przez matki. Według różnych danych wskaźnik ten wynosi 50-70% (Gil 1970;Justice 1978, Greighton 1979). W badaniach Anny Piekarskiej także odnotowano podobną tendencję, przy czym zarejestrowano jeszcze inną właściwość. Matki stosowały częściej łagodniejsze formy przemocy, na przykład klapsy (84,8% matek, 78,8% ojców). Ojcowie częściej przyznawali się do bardziej surowych strategii postępowania z dzieckiem, na przykład bicie pasem: 41% matek, 47,5% ojców.

Przemocy ze strony rodziców częściej doświadczają chłopcy - 66%, dziewczęta - 61% (Gil 1970,Kempe 1980, Gelles 1981, Piekarska 1991). Co więcej, chłopcy poddawani są przemocy fizycznej o większym natężeniu częściej są kopani, bici pięścią, stosuje się wobec nich broń (broń palną, noże). Pomimo, że w skali globalnej chłopcy bardziej są narażeni na przemoc, to w miarę dorastania dzieci proporcje pomiędzy ryzykiem doświadczenia przemocy przez dziewczęta i chłopców ulegają wyraźnie zmianie. Nie bez znaczenia jest tu forma doświadczonej przemocy: dziewczęta znacznie bardziej niż chłopcy są narażone na wykorzystywanie seksualne, częściej też przed przemocą bronią się ucieczką.”

  1. Przyczyny, przejawy i skutki złego traktowania dziecka

4.1 Przyczyny znęcania się nad dzieckiem

Najczęściej sprawcami przemocy wobec dziecka są rodzice, ale czasami także są to i inne osoby zajmujące się dziećmi - opiekunowie, znajomi rodziców, krewni, wychowawcy. Każdy rodzic może - w pewnych okolicznościach - stać się sprawcą przemocy. Większość sprawców to ludzie “normalni” a tylko niewielu to osoby psychicznie niezrównoważone czy chore.

DLACZEGO RODZICE STOSUJA PRZEMOC WOBEC SWOICH DZIECI?

Często przemoc rodziców wobec swoich pociech to reakcja na dawne stresy i problemy, z którymi nie potrafią sobie poradzić:

Bardzo młodzi, niepewni w nowej roli rodzice nie potrafią zrozumieć zachowań i potrzeb swego dziecka. Sami jeszcze potrzebują opieki, pomocy i nie są w stanie w dojrzały sposób zająć się dziećmi;

Rodzice nie wiedzą, jak wychowywać dziecko, nie rozumieją etapów rozwojowych, przez jakie ono przechodzi, a z własnego dzieciństwa nie wynieśli modelu “szczęśliwej rodziny” i “dobrego rodzica”, na którym mogliby się wzorować;

Rodzice oczekują, że dzieci, nawet te małe będą zachowywały się “po dorosłemu” a mianowicie rozsądnie i odpowiedzialnie. Chcą, aby dzieci były zawsze grzeczne i nie wymykały się spod kontroli. A tymczasem dzieci są tylko dziećmi...

Rodzice, którzy nie mają bliskich kontaktów z innymi dorosłymi, są samotni lub sami się izolują, szukają często głównego oparcia we własnych dzieciach, oczekują, że dzieci będą się nimi zajmowały, opiekowały, zapewniały dobre samopoczucie, zaspokajały potrzebę miłości.

Z oczywistych powodów dzieci nie są w stanie spełnić tych oczekiwań, co wywołuje frustracje i złość rodziców;

Rodzice, którzy stosują przemoc wobec własnych dzieci, sami byli często w dzieciństwie źle traktowani przez dorosłych, najczęściej również przez swoich rodziców, mają trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi, zaniżone poczucie własnej wartości, nie potrafią kontrolować swoich reakcji emocjonalnych;

Problemy, które w dzisiejszych czasach dotyczą większości polskich rodzin a mianowicie kwestia finansowa, strata pracy, wejście w kolizję z prawem, a nawet poważna choroba w rodzinie mogą również sprawić, że rodzic “odgrywa” swoje napięcie na dziecku;

Także osamotnienie, brak rodziny czy przyjaciół, którzy mogliby pomóc w tak trudnym i wymagającym zajęciu, jakim jest opieka nad małym dzieckiem, może stać się źródłem silnej frustracji i agresji;

Uzależnienia i związane z nimi problemy powodują często, że ojciec czy matka (a czasem oboje) nie są w stanie właściwie zajmować się dziećmi. Będąc pod wpływem alkoholu, narkotyków lub innych środków rodzic bywa czasem nieobliczalny i robi rzeczy, których potem - gdy “wytrzeźwieje” - żałuje i wstydzi się.

Podobne przyczyny znęcania się na dzieckiem wymienia I.Jundziłł w

“ Dziecko - ofiara przemocy” jednak dodaje ona jeszcze:

“ O konfliktach mówimy wówczas, kiedy występuje starcie odmiennych potrzeb, dążeń, celów i sposobów działania stron konfliktu, czyli męża i żony. Jest to zrozumiałe ze względu na odmienność psychiczną jednej i drugiej osoby, na odmienność środowisk rodzinnych, z których pochodzą.

Konflikty są nieuniknione, ale mogą być rozwiązywane bez śladu, jeżeli małżonkowie potrafią prowadzić ze sobą dialog. W rozmowie wyjaśnia się spokojnie swoje odczucia, doznane przykrości, także potknięcia czy błędy. Zdolność wzajemnego wybaczania i czynienia ustępstw jest objawem miłości. W przypadku kiedy nie dochodzi do rozładowania konfliktów, narasta niezadowolenie, narastają wzajemne urazy i dochodzi do napięć emocjonalnych.”

Napięcia te często rozładowywane są na członkach rodziny a najczęściej na najmłodszych. A jeśli nawet dziecko widzi lub słyszy kłótnie między rodzicami zatraca poczucie bezpieczeństwa. Boi się, co stanie się z nim, jeśli odejdzie ojciec lub matka, kto je zabierze ze sobą i czy w ogóle zabierze.

“ Współcześnie nie piętnuje się nieślubnych dzieci, mają równe prawa, chociaż w historii znajdują się ciemne karty świadczące o pozbawianiu nieślubnych dzieci praw majątkowych i innych uprawnień, przysługujących potomstwu z “prawego łoża”. Są rodziny, w których wszystkie dzieci (małżeńskie i pozamałżeńskie) traktuje się z jednakową troskliwością. Ale są i takie, w których ojciec (rzadziej matka) znęca się nad dzieckiem, którego nie jest ojcem biologicznym. Zniewagi dotyczą zarówno matki, jak i jej nieślubnego dziecka.”

Do patologii rodzinnych zalicza się również wychowywanie dziecka przez matkę upośledzoną umysłowo, która nie potrafi stworzyć korzystnego dla rozwoju środowiska wychowawczego, nie potrafi pomóc dziecku w nauce, nie rozumie potrzeb dziecka.

Trudna również jest sytuacja, w której jedno z rodziców przebywa w więzieniu, dziecko wstydzi się tego przed rówieśnikami. Taka rodzina bywa często napiętnowana przez społeczeństwo.

Według I.Pospiszyl można wyodrębnić cztery nurty teoretyczne, jeśli chodzi o przyczyny znęcania się nad dziećmi są to:

Koncepcja psychiatryczna, która umieszcza cały ładunek „odpowiedzialności za przemoc w patologicznej osobowości rodzica.” Według zwolenników tej teorii maltretujący rodzice sami doświadczyli w swym dzieciństwie surowego traktowania i przenoszą to na stosunki panujące w ich rodzinie.

Koncepcja socjologiczna, zakłada, iż „czynnikiem osiowym (…) jest środowisko, które kształtuje takie, a nie inne normy postępowania z dzieckiem.” Koncepcja ta mówi, że w sposobie traktowania dziecka ważną rolą odgrywają „przede wszystkim kulturowo określone wzory postaw wobec przemocy, struktura społeczna, system norm funkcjonujących w otoczeniu rodziny, charakter instytucji oraz pewne ogólne zasady relacji interpersonalnych tkwiące w środowisku.”

Koncepcja społeczno - sytuacyjna. „Przemoc wobec dziecka jest tutaj rozumiana przede wszystkim jako wynik zaburzenia wzajemnych relacji pomiędzy rodzicem a dzieckiem.” Pojawia się już ono od chwili pojawienia się dziecka w rodzinie, to jest brakiem zainteresowania się niemowlęciem, brakiem kontaktów niewerbalnych, werbalnych, bardzo małą wrażliwością na potrzeby dziecka, „a później karaniem dzieci starszych. Panuje tu zasada obopólnego negatywizmu we wzajemnych kontaktach. Rodząca się niechęć wcześniej czy później doprowadzi do impasu, który po pewnym czasie może eskalować agresją, a ofiarą pada dziecko.”

Koncepcja integracyjna. W tym ujęciu, „wyróżnił Gelles sześć podstawowych czynników(…). Pierwszy czynnik odnosi się do doświadczeń socjalizacyjnych rodziców - wzrastania w atmosferze przemocy, agresji, wymagań całkowitego podporządkowania, braku szacunku dla drugiej osoby oraz niekonsekwentnych oddziaływań wychowawczych.”

Drugim czynnikiem jest autorytarna osobowość rodziców, którzy akceptują u swych dzieci tylko postawy podporządkowania a wszelkie inne są przez nich odbierane jako godzenie w ich autorytet.

Trzecim czynnikiem jest pozycja społeczna rodziców, według zwolenników tej koncepcji “najczęściej uciekają się do przemocy fizycznej ludzie, którym brakuje innych źródeł przemocy.” I tak, fakt “stosowania przemocy przez matki można tłumaczyć następująco;

- matki więcej czasu poświęcają dziecku; proces wychowania dziecka w okresie wczesnego dzieciństwa spada przede wszystkim, na matkę, w związku, z czym częstotliwość wzajemnych kontaktów we wszystkich formach jest większa - również w zakresie przemocy;

- kłopoty wychowawcze, jakie sprawia dziecko, stanowią dla matki większy stres, toteż wykazuje ona mniejszą tolerancję na tego rodzaju trudności.”

Następnym czynnikiem są problemy zarówno ekonomiczne, małżeńskie czy strukturalne, to jest “nadmiar dzieci, walka o autorytet rodzicielski i poczucie izolacji społecznej.”

“Normy i wartości obowiązujące w danym otoczeniu stanowią kolejny czynnik wysokiego ryzyka złego traktowania dziecka. Środowiska odznaczające się wysokim wskaźnikiem przemocy, traktujące przemoc jako pewną wartość pozytywną nazywa się podkultura przemocy.”

Ostatnim elementem wymienionym przez Gellesa “ można by nazwać iskrą zapalną agresji rodziców. Chodzi tu o wszelkie czynniki bezpośrednio uruchamiające agresję rodziców przeciwko dzieciom. Do tych czynników należy zaliczyć przede wszystkim złe zachowanie dziecka, ale równie dobrze mogą to być sytuacje szokujące, uruchamiające bardzo silne emocje negatywne, nawet jeżeli treścią nie są związane bezpośrednio dzieckiem, na przykład zdrada małżeńska, kradzież, której się jest ofiarą.”

Teoria wymiany społecznej kontroli, założeniem tej idei jest to, że “jednym z najbardziej istotnych motywów wszelkich ludzkich interakcji jest wzajemna wymiana wzmocnień. Każdy człowiek w kontakcie z inną jednostką dąży do wyniesienia z tego kontaktu jak największej ilości nagród i do uniknięcia kar, w normalnej rzeczywistości społecznej prowadzi to do pewnej równowagi wzmocnień pozytywnych między partnerami interakcji, to znaczy kontakty obustronne muszą być bardziej nagradzające. Jeżeli ta równowaga zostanie zachwiana, to znaczy jeden z partnerów otrzymuje więcej kar niż nagród, wówczas dochodzi do zerwania lub zaniechania wzajemnych relacji.”

4.2 Rodzaje przemocy wobec dziecka

A.Pacewicz w opracowaniu “ O przemocy wobec dzieci” wymienia takie oto rodzaje przemocy wobec dziecka:

Natomiast według J.Brągiel “ przemoc najczęściej przejawia się w czterech wymiarach:

- przemoc fizyczna,

- przemoc psychiczna,

- nadużycie seksualne,

- zaniedbywanie.”

4.3 Przejawy i skutki krzywdzenia dziecka

Przemoc fizyczna

„Przez przemoc fizyczną określa się wszelkiego rodzaju zachowania agresywne odnoszące się do ciała dziecka - począwszy od “klapsów” czy szarpnięć, a skończywszy na faktycznym maltretowaniu dziecka obejmującym jego katowanie z użyciem wymyślnych narzędzi i sposobów.”

Zaś według I. Pospiszyl fizyczną przemoc wobec dziecka można podzielić na czynną i bierną.

Do pierwszego typu należy bicie począwszy od klapsów przez bicie pięścią, przedmiotem i bicie „ na oślep”. Można również wymienić kopanie, zmuszanie do uwłaszczających usług oraz zachowania o wyjątkowej brutalności jak na przykład przypalanie papierosem klatki piersiowej, duszenie, zadawanie ran, szarpanie, uderzanie dzieckiem o ścianę, zanurzanie w gorącej wodzie czy usiłowanie zabójstwa.

Natomiast bierna przemoc fizyczna objawia się w postaci różnego rodzaju zakazów takich jak na przykład: mówienia w określonym czasie, chodzenia, załatwiania potrzeb fizjologicznych, areszt domowy.

„ Anna Piekarska w oparciu o swoje badania 100 warszawskich rodzin stwierdza, że przemoc fizyczna jest drugą, po agresji werbalnej, formą agresywnych zachowań rodziców wobec dzieci. Najbardziej popularnymi jej przejawami według A.Piekarskiej były: klapsy (81,7% badanych) oraz bicie ręką (66,8%). Połowa badanych przyznała, że czyni to rzadko, około 25%- dość często, zaś 5% przyznało, że taki zachowania wobec dzieci stosuje bardzo często.”

„ Według statystyk 5 do 10% dzieci, nad którym znęcają się rodzice, umiera na skutek obrażeń.”

Przemoc psychiczna

“ Przemoc psychiczna jest to rozmyślne niszczenie lub znaczące obniżanie możliwości prawidłowego rozwoju dziecka od wyzwisk poczynając poprzez emocjonalne odrzucenie, po nadmierne wymagania i nieliczenie się z możliwościami rozwojowymi dziecka.”

Do tego rodzaju przemocy można zaliczyć przemoc słowną (poniżanie, dokuczanie, obrzucanie obelgami) oraz przemoc emocjonalną (izolowanie, odrzucanie, szantaż emocjonalny).

“Psychiczne krzywdzenie jednostki jest najbardziej nieuchwytną, najbardziej zdradliwa formą maltretowania. Nikt nie jest w stanie zmierzyć prawdziwych rozmiarów psychicznego krzywdzenia ani określić wszystkich tego typu zachowań.

Organizacja Amnesty International, która zajmuje się ochroną praw człowieka, psychiczne znęcanie się definiuje w sposób operacyjny, zaliczając do niego następujące formy zachowania:

Maltretowanie psychiczne to także rozpowszechniona metoda straszenia dziecka, aby wymusić na nim posłuszeństwo lub ukarać za jakieś przewinienia typu “jak będziesz niegrzeczny będziesz spał w piwnicy”. Straszy się również mówiąc, że jeśli nie będzie dobre dla mamusi to mamusia umrze i tym podobne.

Do tego typu przemocy należy również często stosowany w wychowaniu krzyk. Rodzice “nie zwracają się do dziecka normalnie jak do człowieka, ale o byle co podnoszą głos.”

Również straszne dla dziecka są różnego rodzaju wyzwiska, epitety piętnujące dostrzeżone w nim słabości, typu “jesteś taka brzydka a do tego jeszcze tak niezdara, nawet nie potrafisz sama się ubrać”.

“ Maltretowanie psychiczne występuje też wtedy, gdy gwałci się prawo dziecka do intymności, do posiadania własnych tajemnic, indywidualnych doznań i przeżyć.” Są to wszelkiego rodzaju przeszukiwania biurek, czytanie pamiętników, listów a potem czytanie ich głośno na przykład podczas kolacji w celu ośmieszenia dziecka.

Następną formą psychicznej przemocy jest moralizowanie na przykład, jakim to dziecko jest niewdzięcznikiem, złym dzieckiem.

Izolacja, która jest stosowana w wielu rodzinach oprócz kar cielesnych, sprawia również cierpienie. Przykładem izolacji są tak zwane “szlabany”, czyli zakazy spotkań z przyjaciółmi, często również małe dzieci zamyka się w ciemnym pokoju.

Cierpienia swoim dzieciom zadają również rodzice stosujący w wychowaniu postawę nadmiernie ochraniającą lub odrzucającą.

Pierwsza z postaw to tendencja do utrzymania z dzieckiem stałego kontaktu za cenę eliminowania lub znacznego ograniczania kontaktów społecznych z innymi ludźmi, głównie z poza rodziny.

Postawa odrzucająca mówi o dziecku niechcianym, które na przykład urodziło się w niewłaściwym momencie. Rodzice okazują dziecku ciągle swe niezadowolenie, dokuczają, krytykują, lekceważą jego osiągnięcia.

W niektórych domach rodzice wymagają od swych pociech “pedantycznego przestrzegania domowych, niezmiennych rygorów.” Rygoryzm ten dotyczy między innymi tego, co dziecko powinno i może robić w danym czasie ( na przykład może tylko o godzinie 17:00 oglądać telewizje), gdzie zawsze powinno zostawiać kurtkę a gdzie buty.

„ Najbardziej nieludzkie, barbarzyńskie maltretowanie dzieci występuje w rodzinach zdemoralizowanych, w rodzinach alkoholików, prostytutek, kryminalistów. Cierpienie przeżywa syn (córka), kiedy ojciec lub matka staje przed sadem, potem trafia do więzienia. Jak ukryć ten fakt przed kolegami w szkole, przed kolegami z podwórka? Znęca się psychiczne nad swoja rodziną alkoholik i to nie zawsze, kiedy pije, ale wówczas, kiedy idzie zataczając się , kiedy matka prosi, aby syn wyciągnął ojca z pijackiej meliny i przyprowadził do domu. (…)Dzieci przeżywają moralną udrękę, kiedy ich rodzice źle się zachowują wobec sąsiadów, robią awantury znajomym, przeklinają, czasami w stanie nietrzeźwym przychodzą do szkoły z pretensjami do nauczycieli.”

„W badaniach przeprowadzonych wśród warszawskich rodzin przez A.Piekarską (1991) ujawniono (…) formy psychicznego krzywdzenia dziecka. Należą do nich: groźby, ostrzeżenia, krzyczenie na dziecko (84-97%), ośmieszanie (28,6%), wrzeszczenie, przekleństwa (28%), wyszydzanie (21%), wyzywanie (18,1%), groźby wyrzucenia z domu lub wysłania do poprawczaka (3,5%).”

Nadużycie seksualne

„ Nadużycie seksualne to wciąganie dziecka w sferę aktywności seksualnej nieadekwatnej do jego etapu rozwojowego, w sferę działań, których dziecko nie rozumie i nie jest w stanie zaakceptować i które naruszają jednocześnie normy prawne i społeczne.”

„I.Pospiszyl uważa, iż przemoc seksualna wobec dzieci to wszelkie niechciane kontakty seksualne z osobą poniżej 18 roku życia. Wykorzystanie seksualne wobec dziecka charakteryzuje się dwoma kategoriami zachowań:

    1. Pedofilii

    2. Kazirodztwa

Pierwsza z kategorii mieści się w drugiej, to znaczy pedofil może być jednocześnie kazirodcą. K.Imieliński stwierdza, że pedofilia jest odchyleniem seksualnym przejawiającym się w skłonności do praktyk seksualnych z dziećmi. W tym ujęciu płeć nie ma tak wielkiego znaczenia, gdyż ciało dziecięce, to jest wykazujące cechy niedojrzałości stanowi właściwą podnietę seksualną. Spośród osób wykorzystywanych seksualnie w młodym wieku wywodzi się także pewna liczba przyszłych pedofilów. Niejednokrotnie problem ten wiąże się z falą dziecięcej prostytucji.(…) Obecnie statystyki notują tylko czyny nierządne z osobami poniżej 15 roku życia. W roku 1994 stwierdzono 1492 przypadki, w 1995-1477,w 1996-1737.

Kazirodztwo jest terminem trudnym do definiowania, ponieważ definicja sadowa jest niezwykle wąska. S.Forward uznaje zwykle kazirodztwo jako stosunek seksualny między krewnymi. Psychologiczna definicja kazirodztwa obejmuje szerszy zakres zachowań i kontaktów seksualnych. Wykorzystanie seksualne dzieci przez osoby im najbliższe, a mianowicie przez rodziców jest najbardziej okrutnym, podłym i szokującym doświadczeniem w życiu człowieka. Jest ono zdradą, jakiej dopuszczają się rodzice wobec swoich dzieci.”

G.B.Fraser dzieli zaś wykorzystanie seksualne dzieci na trzy grupy:

„ 1. Akty pozbawione fizycznego kontaktu -należą do nich takie zachowania jak: ekshibicjonizm, obsceniczne telefony, podglądactwo, fetyszyzm a także eksponowanie ciała dziecka osobom dorosłym w celu zaspokojenia ich seksualnych pragnień, prezentowanie dziecku zdjęć pornograficznych, fotografowanie dziecka w celach pornograficznych.

2. Akty związane z fizycznym kontaktem z dzieckiem - są to wszelkiego typu pieszczoty o zabarwieniu wyraźnie seksualnym ( zachowanie należące do najtrudniej uchwytnych, szczególnie, jeżeli są dokonywane przez osobę z najbliższej rodziny), masturbacja, kontakty fellatio, stosunki analne, stosunki seksualne.

3. Akty fizyczne o znamionach gwałtu - należą do nich wszelkie formy fizycznego kontaktu seksualnego z dzieckiem związane z uszkodzeniem ciała ofiary lub dające duże prawdopodobieństwo takich właśnie skutków.

Podobną, nieco bardziej szczegółową typologię przedstawiła K.Faller. Wymienia ona siedem typów wykorzystania seksualnego dziecka.

    1. Bez kontaktu fizycznego: rozmowa o treści seksualnej, ekspozycja anatomii i czynności seksualnych, oglądactwo.

    2. Kontakty seksualne polegające na pobudzaniu intymnych części ciała dziecka, ocieractwo, pobudzanie ręczne narządów płciowych dziecka, zmuszanie dziecka do pobudzania ręcznego narządów płciowych sprawcy.

    3. Kontakty oralno - genitalne: cunnilinqus ( kontakt oralny z pochwą), fellatio ( kontakt oralny z członkiem), analinqus

( kontakt oralny z odbytem).

    1. Stosunki udowe.

    2. Penetracja seksualna: penetracja palcem, penetracja z zastosowaniem narzędzi, penetracja genitalna, penetracja analna.

    3. Seksualne wyzyskiwanie dzieci: dziecięca pornografia, dziecięca prostytucja.

    4. Przemoc seksualna wobec dzieci powiązana z różnymi formami przemocy fizycznej.”

Z badań przeprowadzonych przez Z.Lew - Starowicza, wynika iż częstotliwość przeżytych form kontaktu seksualnego w okresie dzieciństwa przedstawia się następująco:

kobiety mężczyźni

„- dotykanie 37,3 % 60,1%

-seks oralny 14,1% 18,0%

- kontakty miedzyudowe 16,5% 26,3%

- penetracja genitalna oraz analna 17,5% 20,5%.”

Zaniedbywanie

“'Zaniedbywanie dziecka może obejmować zarówno sferę psychiczną, jak i fizyczną dziecka i definiowane jest jako niezaspokajanie potrzeb dziecka niezbędnych dla jego prawidłowego rozwoju - potrzeb związanych z odżywianiem, ubiorem, schronieniem, higieną, opieką medyczną, kształceniem, jak też z psychiką dziecka.”

Zaniedbywanie dziecka zaczyna się już w okresie życia płodowego, kiedy to matka prowadzi niehigieniczny tryb życia, pali, pije lub zażywa narkotyki i tym podobne. “ Wśród najbardziej pospolitych form zaniedbywania dziecka po przyjściu na świat należy wymienić niewystarczające pod względem ilościowym i jakościowym odżywanie, zatruwanie powietrza dymem papierosów, brak właściwej ochrony przed chorobami i opieszałe ich leczenie, zakłócanie snu dziecka przez oglądanie telewizji, toczenie awantur w jego obecności i tym podobne.”

Według I.Pospiszyl zaniedbywanie jest zjawiskiem nietypowym, owa nietypowość przejawia się w dwóch aspektach. “ Po pierwsze mamy tu raczej (chociaż nie wyłącznie) do czynienia z zaniechaniem, nie wystąpieniem czynności prawidłowej, podczas gdy pozostałe rodzaje krzywdzenia przejawiają się wystąpieniem czynności nieprawidłowej. Po drugie o ile w poprzednich formach sprawca zawsze ponosi winę, o tyle w przypadku zaniedbania dopuszcza się pewien element niewinności sprawcy. Może być ono aktem wyboru lub efektem braku możliwości. To, że dziecko chodzi głodne może świadczyć zarówno o biedzie rodziców, jak i o całkowitym braku zainteresowania się dzieckiem.

Zaniedbanie (…) może dotyczyć zarówno działań nieświadomych, jak i świadomej niemożności działania, może wynikać z nadmiernego liberalizmu, na przykład będącego skutkiem niekompetencji, jak i po prostu z braku zainteresowania.”

Przykładem świadomego zaniedbania mogą być częste choroby dziecka wynikające z braku funduszy na leki czy cieplejszą odzież a nieświadomego - nadmierne przegrzania co powoduje również częste przeziębienia.

Jeżeli mówimy o zaniedbaniu, którego kryterium jest efekt zachowania wymienimy:

„ - zaniedbanie fizyczne

- zaniedbanie emocjonalne lub psychiczne.

Często uwzględnia się w tym podziale jeszcze inne formy zaniedbania: edukacyjne, materialne, wychowawcze, opóźnienie rozwoju fizycznego pomimo braku organicznych podstaw - failure to thrive.

Drugie z częściej stosowanych kryteriów podziału odwołuje się do formy aktywności samego krzywdziciela. Wymienia się: zaniedbanie pasywne, to znaczy związane z zaniechaniem działania, oraz zaniedbanie aktywne, obejmujące szkodliwe formy działania, na przykład „Syndrom Munchhausena” (imputowanie dziecku choroby, na którą ono nie cierpi), podanie niewłaściwego leku, zabranie dziecka na zbyt niebezpieczną lub forsującą wycieczkę i tym podobne. Często zachowanie osoby krzywdzącej przypomina znęcanie się fizyczne lub psychiczne, ale istotną różnicą pomiędzy wymienionymi formami jest motywacja zachowania krzywdzącego. Nie jest intencja zaniedbania (przynajmniej świadomą intencją) zadanie cierpienia.”

Skutki przemocy wobec dziecka

Skutki przemocy wobec dzieci są bardzo poważne, oprócz uszkodzeń ciała (w skrajnych przypadkach nawet śmierci) powoduje ona długotrwałe, nawet trwające całe życie, zaburzenia emocjonalne. Ofiary przemocy w dzieciństwie tracą, często na całe życie, zdolność kochania innych ludzi i ufania im. Dzieci żyjące w domach pełnych przemocy cierpią z powodu strachu i poczucia winy. Są rozdarte emocjonalnie - jednocześnie kochają i nienawidzą prześladowcę. Bardzo często czują się odpowiedzialne za przemoc i obwiniają się, iż nie potrafią obronić przed nią matki czy rodzeństwa.

Skutki przemocy wobec dziecka według I.Pospiszyl można podzielić na: bezpośrednie następstwa przemocy oraz długotrwałe skutki przemocy.

Bezpośrednie następstwa przemocy

„ Dziecko maltretowane fizycznie bądź psychicznie ma zablokowane potrzeby, nie respektuje się jego praw do normalnego życia i rozwoju.” Bite przez rodziców ma nie tylko ślady na ciele, ale “ jest przeświadczone o braku rodzicielskiej miłości, do której ma niezbywalne prawo. Odczuwanie braku przynależności uczuciowej do najbliższych wywołuje poczucie krzywdy i osamotnienia. Przeświadczone, że nie jest przez nikogo kochane, samo nie potrafi darzyć miłością innych.”Wtedy najczęściej dziecko przywiązuje się do zwierząt lub przedmiotów, które posiada. A kiedy rozpoczyna naukę wierzy, że odnajdzie oparcie w nauczycielce, kiedy czuje się niezauważone w różny sposób próbuje zwrócić na siebie uwagę, “ czasami przez naganne zachowanie się”, co wywołuje negatywne skutki.

Dziecko bite przez najbliższych ma niezaspokojoną potrzebę bezpieczeństwa. W jego psychice pojawiają się obawa i lęk. Brak poczucia bezpieczeństwa rekompensuje w osobie nauczyciela lub w członkach grupy rówieśniczej, do jakiej należy.

„Dziecko bite w domu w szkole stara się ukryć swoje nieszczęście. Robi to niezręcznie, przyjmując maskę cynizmu lub staje się nieśmiałe, zamknięte sobie.”

Najgorsza sytuacja dla dziecka powstaje, gdy “odtrącone przez rodziców nie znajduje bezpiecznego oparcia w rówieśnikach. Jeżeli jest zaniedbane, niedomyte, a w dodatku uczniowie się dowiedzą, że ma ojca alkoholika - odsuną się od niego, nie zaakceptują jako dobrego kolegę”. Wtedy takie odrzucone dziecko staje się “kozłem ofiarnym”. A aby temu zapobiec staje się agresywne wobec innych a choć nie uzyskują w ten sposób uczuciowego przywiązania, czują się w klasie ważni.

„Dzieci maltretowane mają zablokowaną potrzebę akceptacji siebie. Odczuwają swoją niską wartość, są przeświadczone, że nikt ich nie potrzebuje. Mają też przekonanie, że brak im zdolności, że nie potrafią uzyskać sukcesu w żadnej formie działania.” Po co mają się starać skoro rodzice znęcają się nad nimi, dlatego, że do niczego się nie nadają. Brak sukcesów „wywołuje niechęć do podejmowania zadań wymagających wysiłku, gdyż dziecko niejako z góry zakłada porażkę. Nic się nie udaje nie warto próbować. W ten sposób zostaje zablokowana następna potrzeba - potrzeba sensu życia. Życie staje się puste, znikają plany na przyszłość, dążenia i nadzieje. Jeśli dziecko straci wiarę w sens życia, w możliwość odmiany trudnej sytuacji, wówczas może nastąpić najbardziej tragiczne rozwiązanie”- samobójstwo, które ma dwa oblicza albo próba targnięcia się na życie z nadzieją, że ktoś je uratuje (chęć ukazania, że jest mu źle) albo chęć prawdziwego odejścia.

„ W świadomości bitego dziecka dominuje lęk. Boi się bólu, boi się, że w końcu nie wytrzyma i rzuci się na ojca.” Strach rodzi nienawiść, która jest wywołana poczuciem krzywdy doznanej a niezawinionej. Strach rodzi również, chęc odwetu. “ Lęk paraliżuje logiczne myślenie, co wpływa niekorzystnie na myślenie, wywołuje koszmary nocne, utrudnia koncentrację uwagi w szkole, co niekorzystnie wpływa na wyniki nauczania, co z kolei pociąga za sobą nowe kary fizyczne i w ten sposób tworzy się zamknięte koło, z którego nie ma wyjścia i może dojść do prób samobójczych.”

Bite dzieci wstydzą się swoich uzależnionych rodziców. „Wstyd wywołuje nieśmiałość, trudność w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami, a także nieufność, posądzanie ludzi z najbliższego otoczenia, że litują się i szydzą.

Dziecko obawia się litości i to zarówno od osób najbliższych, jak i obcych.(…) Nawet najbardziej kalekie dziecko boi się objawów litości i chce być traktowane jak inne, gdyż daje to namiastkę normalności. Poniżenie, strach, poczucie krzywdy, wstyd - te wszystkie negatywne przeżycia wywołują różne mechanizmy obronne. Niektóre dzieci stają się agresywne.”

Agresja ta może być bezpośrednia, skierowana na tych, którzy je krzywdzą lub przemieszczona, skierowana na przedmioty.

Maltretowane dzieci są również często niedożywione, mają pretensje do rodziców, że nie potrafią zapewnić dostatecznego pożywienia. „Głód prowokuje do kradzieży; kradną kolegom w szkole drugie śniadanie, kradną żywność w sklepach, a ostatnio widzi się także żebrzące dzieci.”

Znęcanie się nad dzieckiem prowadzi również do zaburzeń somatycznych takich jak: obgryzanie paznokci, niepokój, drżenie, jąkanie, ciągłe bóle głowy.

Zaś wynikiem stosowania przemocy seksualnej są `nieoczekiwane, nagłe zainteresowanie się seksem, własnym ciałem, a także życiem seksualnym, ciałem rodziców, innych osób.”

Długotrwałe skutki przemocy

„ A.Engfer stwierdza, że znęcanie się nad dzieckiem do trzeciego roku życia powoduje zaburzenia mowy, motoryki, procesów poznawczych, zaburzenia zdolności uczenia się, depresję, kompleks niższości, nadpobudliwość, zachowania kompulsywne, tiki i fobie.”

Według psychologa amerykańskiego Helfera ludzie wychowani w atmosferze przemocy mają braki socjalizacyjne, „ a także zaburzenia związane z poczuciem własnej tożsamości”, co utrudnia jednostkom prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie. „Trwałym śladem wyrastania w „anormalnym świecie” jest nieumiejętność realizacji potrzeb w sposób społecznie akceptowany. Inna cechą jednostek wyrastającym w takim środowisku jest odwrócenie roli i związanego z nią poczucia odpowiedzialności. Owo odwrócenie roli przejawia się w pseudodojrzałych zachowaniach w dzieciństwie i infantylizacji w wieku dojrzałym.” Wynika to z tego, iż dzieci są przyzwyczajone do zaspokajania podstawowych potrzeb, do przyjmowania odpowiedzialności za siebie i często za innych, za niepowodzenia rodziców, za kłopoty jakie z tego wynikają. “ To rodzi specyficzne poczucie winy dziecka, a także przekonanie, że rodzice nie mają obowiązku troszczyć się o nie.

Nadmierne poczucie odpowiedzialności w dzieciństwie może utrwalić się w sposób sztywny, dając w wieku dojrzałym paradoksalny efekt, to znaczy podobne oczekiwanie w stosunku do własnych dzieci, co oczywiście świadczy o nieumiejętności podjęcia roli rodzicielskiej. Zgeneralizowanie tej postawy może doprowadzić do zrzucenia na otoczenie odpowiedzialności za wszystkie doświadczenie życiowe jednostki - …to, dlatego, że miałem trudne dzieciństwo.”

Następnym wynikiem stosowania przemocy wobec dziecka, o jakim mówi Helfer jest nieumiejętność dokonywania wyborów czy podejmowania decyzji. „ Wynika to bądź z niekonsekwentnej edukacji społecznej, na przykład dzieci zaniedbanych, bądź też z surowego treningu posłuszeństwa, wykonywania poleceń na komendę, ograniczania do minimum inicjatywy jednostki, a w efekcie niezdawania jej większych szans dokonywania wyboru.

I wreszcie ostatnią cecha podkreślaną przez autora jest niska kontrola emocji”, czyli śmiech lub płacz w najmniej oczekiwanych momentach.

Badacze, między innym White i Straus, również wymieniają zachowania przestępcze oraz wszelkiego rodzaju uzależnienia jako wynik stosowania przemocy.

Dzieci wychowywane w środowisku przemocy uczą się, że:

Przemoc wobec dzieci ma tendencje do powtarzania się, sprawcy na ogół popełniają podobne czyny po wiele razy, zmieniając przy tym ofiarę lub nie. Przemocy nie można lekceważyć, gdyż sama nie minie - potrzebna jest czyjaś pomoc. Osoby będące w dzieciństwie ofiarami przemocy, gdy dorastają, same staja się często jej sprawcami - wzory takich zachowań są przekazywane z pokolenia na pokolenie.

BIBLIOGRAFIA:

  1. Opracowania i materiały

1. A. Pacewicz, „O przemocy wobec dzieci”, Warszawa 1997, Instytut Psychologii Zdrowia,

2. Opracowania kampanii „Dzieciństwo bez przemocy”,

3. „Przemoc wobec dzieci” - opracowania dla wydziału Prewencji Komendy wojewódzkiej Policji w Szczecinie,

  1. Opracowania książkowe

1. W. Badura-Madej, A.Dobrzyńska -Mesterhazy, „Przemoc w rodzinie. Interwencja kryzysowa i psychologiczna”, Kraków 2000, wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,

2. Z. Błażejewski, „Środowisko wychowawcze rodzin nauczycielskich”, Szczecin 1998,

3. Z. Brańka, M. Szymański, „Agresja i przemoc we współczesnym świecie, tom II: Agresja i przemoc w instytutach wychowawczych”, Kraków 1998, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej,

4. St. Kawula, J,Brągiel, A.W.Janke, „Pedagogika rodziny”, Toruń 2000, Wydawnictwo Adam Marszałek,

5. J. Kuma, Z. Szarota „Agresja i przemoc we współczesnym świecie”, Kraków 1998, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej,

6. M.Ochmański, „Alkoholizm ojców a sytuacja rodzinna i szkolna dzieci”, Lublin 2001, Wydawnictwo UMCS,

7. J. Pieter, „Poznanie środowiska wychowawczego”, Wrocław-Kraków 1960, Wydawnictwo Ossolineum,

8. I. Pospiszyl, „Przemoc w rodzinie”, Warszawa 1998, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne,

9. J.Rembowski, „Więzi uczuciowe w rodzinie”, Warszawa 1979, PWN,

10. Z. Tyszka, „Socjologia rodziny”,Warszawa,1979, PWN,

11.F.Znaniecki, „Socjologia wychowania”, Warszawa 1983, PWN,

  1. Artykuły

1. Dr M. Jamrożek, „Przemoc wewnątrzmałżeńska a socjalizacja dziecka w rodzinie”, Problemy alkoholizmu 1/2001,

2. M.Jędrzejweski, „Dzieci ulicy a przemoc” ,Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze, 2001/2,

3. I.Obuchowska, „Przemoc w wychowywaniu”, Kwartalnik Pedagogiczny 1989, nr4,

4. A.Piekarska, “Przemoc w rodzinie: socjopsychologiczne uwarunkowania i zakres zjawiska”, Psychologia wychowawcza 19984, nr 1,

  1. D.Wysocka, “Piekło przemocy”, Kurier Szczeciński, nr 5, 5.01.1999 rok.

W. Badura - Madej, A. Dobrzyńska - Mesterhazy; Przemoc w rodzinie. Interwencja kryzysowa i psychologiczna, s.11

por. I.Obuchowska, Przemoc w wychowywaniu, “Kwartalnik Pedagogiczny” 1989, nr 4,s.29

por. A.Piekarska, Przemoc w rodzinie: socjopsychologiczne uwarunkowania i zakres zjawiska,, “Psychologia wychowawcza”1984, nr 1, s.46.

J. Kuma, Z. Szarota -Agresja i przemoc we współczesnym świecie; Kraków 1998,s.32

M.Jędrzejweski, Dzieci ulicy a przemoc w Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze, 2001/2, s.34-35

I.Pospiszyl, Przemoc w rodzinie, Warszawa 1998,s.11

op.cit., I.Pospiszyl, … s.14

ibidem, s.14

ibidem, s.11

Z. Błażejewski, Środowisko wychowawcze rodzin nauczycielskich, Szczecin 1988, s.9

F.Znaniecki, Socjologia wychowania, Warszawa 1983,s.66

J. Pieter, Poznanie środowiska wychowawczego, Wrocław-Kraków 1960, s.49

M.Ochmański, Alkoholizm ojców a sytuacja rodzinna i szkolna dzieci, Lublin 2001, s. 115

ibidem,str.116

ibidem,s.116-117

por. J.Rembowski, Więzi uczuciowe w rodzinie, Warszawa 1979, s.14,

Z. Tyszka, Socjologia rodziny,Warszawa,1979 s.74

por. M.Ochmański, Alkoholizm ojców a sytuacja rodzinna i szkolna dzieci, Lublin 2001, s. 117

ibidem s.117

por. ibidem, s.118

ibidem s.133-134

ibidem, s.137

“Przemoc wobec dzieci”- opracowania dla Wydziału Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji w Szczecinie

Dr M.Jamrożek “Przemoc wewnątrzmałżeńska a socjalizacja dziecka w rodzinie” , Problemy Alkoholizmu 1/2001, s. 14,15

ibidem, s. 14,15

K.Lachiewicz, Społeczne przekonania dotyczące przemocy w rodzinie w Agresja i przemoc we współczesnym świecie pod red.Z.Brańka,M.Szymański, Kraków 1998, s.14

op.cit, W.Badura-Madej…, s. 12

D.Wysocka, Piekło przemocy, Kurier Szczeciński, nr 5, 5.01.1999 rok, s.23

op.cit., W.Badura-Madej... ,s. 14

op.cit.,I.Pospiszyl…, s..66

ibidem, s.76

ibidem, s.83

op.cit., W.Badura-Madej... ,s. 98

por., ibidem,s.14-16

ibidem, s. 18,19

St.Kawula,J.Brągiel, A.W.Janke, Pedagogika rodziny, Toruń 2000 s.255-256

op.cit., I.Pospiszyl…,s.28-32

por. A.Pacewicz, „O przemocy wobec dzieci” Warszawa 1997 s.5-6

I.Jundziłł, Dziecko - ofiara przemocy, Warszawa 1993, s.49

ibidem, s.51

op. cit. , I.Pospiszyl…,s.133

ibidem, s.136

ibidem, s.136

ibidem, s.139

ibidem, s.139

ibidem, s.143-144

ibidem, s.144

ibidem, s.145

ibidem, s.145

ibidem, s.145

ibidem, s.147

ibidem, s.149

op.cit., St.Kawula…, s.256

ibidem, s.256

M.Dymowska, Czym jest przemoc fizyczna w rodzinie w Pokój z dziećmi pod red.B.Smolińska-Theiss, Warszawa 1999, s.151

op.cit., M.Ochmański…,s.247

op.cit., St.Kawula… ,s.256

op.cit., I.Pospiszyl…, s.104

op.cit., i.Jundziłł…,s.43

op.cit., i.Jundziłł…,s.44

ibidem ,s.47

ibidem, s.47

op.cit., I.Pospiszyl…, s.107

op.cit., St.Kawula…,s.256

L.Krzętowska, Przemoc seksualna wobec dziecka w rodzinie w Agresja i przemoc we współczesnym świecie pod red. Z.Brańka, M.Szymański, Kraków 1998, s.109-110

op.cit., I.Pospiszyl…,s.110

ibidem, s.111

op.cit., St.Kawula…,s.256

op.cit., M.Ochmański…,s.247

op.cit., I.Pospiszyl…,s114

ibidem, s.116

op.cit., I.Jundziłł…,s.73

ibidem,s.73

ibidem,s.73

ibidem,s.73

ibidem,s.73

ibidem,s.73

ibidem,s.74

ibidem,s.74

ibidem,s.74

ibidem,s.75

ibidem,s.77

op.cit., M.Ochmański…,s.257

op.cit., I.Pospiszyl…,s.168

ibidem, s.169

ibidem, s.169

ibidem, s.169

ibidem, s.170

19

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

0x01 graphic

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

0x01 graphic


Wyszukiwarka