Źródła prawa karnego : Konstytucja, Kodeks karny 1997r., ustawy dodatkowe, umowy międzynarodowe
Funkcje prawa karnego : prewencyjno-wychowawcza ( zabezpiecza zachowania i ich skutek), sprawiedliwościowa (ukaranie sprawcy ), ochronna ( dóbr, porządku prawnego ), gwarancyjna (nie ma kary za czyn nie będący p-stwem ) ,kompensacyjna (naprawa zła)
Zasada odpowiedzialności karnej za czyn : jest konsekwencją popełnienia czynu, działania lub zaniechania , czyn jest niezbędną przesłanką odpowiedzialności.
Zasada winy - sprawca ponosi odpowiedzialność gdy można mu zrobić zarzut, występuje więź psychiczna między sprawcą a czynem , element winy - strona podmiotowa , czyn nie jest przestępstwem jeżeli nie został przez sprawcę zawiniony - czyn zabroniony .
Przestępstwo to czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek bezprawny, zawiniony, społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.
Czyn to zachowanie się zależne od woli człowieka, sterowane wolą. Aktywne - działanie , bierne - zaniechanie
Zaniechanie to powstrzymanie się od działania do którego sprawca jest zobowiązany z tytułu wykonywanego zawodu lub pełnienia funkcji lub wynika to z zasad współżycia społecznego.
Nie jest czynem zachowanie się pod wpływem:
Przymusu bezwzględnego - nie mógł się oprzeć, nie było sterowane wolą,
Przymusu względnego - ograniczona możliwość wyboru postępowania, nie całkowite wyeliminowanie, wywieranie nacisku na wolę, ale nie wykluczające kierowania przez tą wolę jego zachowaniem ( np. tortury, porwanie, groźba ).
Czyn zabroniony - odpowiada opisowi ustawowemu określonego typu p-stwa, opis składa się z elementów zwanych ustawowymi znamionami , których występowanie w czynie sprawcy musi być stwierdzone aby można było przypisać jego popełnienie.
Znamiona opisowe - których stwierdzenie nie wymaga stosowania ocen, ich zakres znaczeniowy jest wyraźny.
Znamiona ocenne - wymagają przy ich ustalaniu różnych ocen np. istotne zeszpecenie (art.156 KK), mienie wielkich rozmiarów (art. 163KK) , uporczywe (art. 218 KK).
Czas popełnienia p-stwa (art. 6 KK) czyn zabroniony popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania ( np. dzień wręczenia zatrutych czekoladek a nie ich konsumpcji i otrucia).
Miejsce popełnienia czynu (art. 6 KK) w miejscu gdzie działał lub zaniechał działania albo w miejscu gdzie skutek stanowiący znamię nastąpił lub miał nastąpić .
Obywatelstwo sprawcy - odpowiada obywatel polski za wszelkie czyny popełnione za granicą, które są p-stwami wg prawa polskiego oraz wg prawa obowiązującego w miejscu popełnienia - wymagana jest tu podwójna przestępność czynu.
Zasada odpowiedzialności indywidualnej ( jako własny czyn sprawcy ) i osobistej ( nie może przyjąć na siebie odpowiedzialności inna osoba niż sprawca art.239 KK - poplecznictwo - odbycie kary za skazanego ).
Zasada humanitaryzmu - wymagania stawiane na miarę możliwości ludzi, a stosowane kary i środki nie powinny być okrutne, nie poniżać ani wyrządzać zbędnych dolegliwości.
Zasada nie ma p-stwa bez ustawy - art. 1 KK : prawo karne jest prawem pisanym i zawartym w ustawie, przepisy muszą opisywać p-stwo w sposób dokładny, niedopuszczalne jest stosowanie analoogii na niekorzyść oskarżonego, wprowadzając lub zaostrzając odpowiedzialność karną nie można działać wstecz, kara za p-stwo musi być wcześniej określona , preferować znamiona opisowe.
Zbrodnia - czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą art. 7 KK ( wina umyślna ).
Występek - czyn zagrożony karą o dolnej granicy zagrożenia - przekraczającej 1 m-c pozbawienia wolności ( wina umyślna i nieumyślna ).
Bezprawny : zgodność zachowania faktycznego z zachowaniem wg ustawy zakazanym, czyn bezprawny to nie to samo co zabroniony, sprzeczność z normą prawną jest warunkiem koniecznym do uznania bezprawności czynu, ale nie jest wystarczający, bo mogą być okoliczności usprawiedliwiające to zachowanie ( kontratypy).
Wina - nie popełnia p-stwa jeśli nie można mu przypisać winy w chwili czynu, wina gdy można postawić zarzut popełnienia czynu, przesłanką jest strona podmiotowa p-stwa, przesłanki negatywne wyłączające winę to niepoczytalność sprawcy (art. 31 KK), błąd (art. 28 - 30 KK), działanie na rozkaz (art.318 KK), stan wyższej konieczności (art. 26 KK), obrona konieczna (art. 25 KK), eksperyment (art. 27 KK)., jest wina personalną zarzucalnością czynu - adresowana do konkretnej osoby, granice zarzucalności określa ustawa, ustanawia przesłanki winy i wskazuje okoliczności wyłączające winę.
Znikoma społeczna szkodliwość czynu - art. 1 KK - czyn musi wypełniać znamiona p-stwa ale przez swą nietypowość merytorycznie nie zasługuje na traktowanie go jako p-stwo, nie oznacza to czynu społecznie pozytywnego, jest to kategoria ocenna.
Klasyfikacja przestępstw
Waga p-stwa - art. 7 KK : zbrodnia i występek
Forma winy : przestępstwo - umyślne, występek - umyślny i nieumyślny wg ustawy ( art. 155 i 177 KK oraz zwroty „powinien”, „mógł przypuszczać” art.292 KK ).
Forma czynu : przestępstwo z działania lub zaniechania ( niezawiadomienie o p-stwie art. 240 KK , nieudzielenie pomocy art. 162 KK).
Znamię skutku : p-stwa formalne (bezskutkowe) i materialne ( skutkowe).
Typy p-stw : podstawowy ( jest punktem wyjścia) , kwalifikowany ( zagrożony karą surowszą ), uprzywilejowany ( kara łagodniejsza).
Ustawowe znamiona p-stwa - cechy charakteryzujące poszczególne p-stwa, elementy czynu opisane w ustawie karnej, konieczne i wystarczające do uznania czynu za zabroniony, stanowią o zakresie czynów zabronionych, prawidłowe ich ustalenie jest warunkiem jednolitej kwalifikacji prawnej oraz gwarantuje przestrzeganie praworządności , zapobiega nadużyciom ze strony aparatu ścigania i zapewnia obywatelom przestrzeganie ich praw.
Podmiot p-stwa to osoba fizyczna , która w chwili popełniania czynu ukończyła 17 lat , albo ukończyła 15 lat (za szczególnie niebezpieczne p-stwo (zamach, zabójstwo, morderstwo, gwałt zbiorowy, szczególne okrucieństwo, umyślny uszczerbek na zdrowiu ciężki typ podstawowy i kwalifikowany) , jest poczytalna ( w stanie psychicznym gdy człowiek jest zdolny do rozumienia znaczenia czynu i kierowania swoim postępowaniem ), osoba indywidualnie oznaczona .
Osoba dorosła w wieku 17 - 18 lat może być potraktowana jako nieletnia wg art. 10 KK gdy jest sprawcą występku i przemawiają za tym okoliczności sprawy i stopień rozwoju oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy.
Nieletni :
Do lat 18 wobec których stosuje się środki wychowawcze w związku z ich demoralizacją
13 - 17 lat wobec których toczy się postępowanie o czyny karalne wypełniające znamiona p-stwa lub niektórych wykroczeń
do lat 21 wobec których wykonuje się orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze.
Młodociani :
nie ukończone 21 lat w chwili czynu
nie ukończył 24 lat w chwili orzekania w I instancji
P-stwa indywidualne - sprawcami mogą być osoby posiadające dodatkową cechę np. żołnierz, matka, funkcjonariusz.
Właściwe - szczególna cecha podmiotu decyduje o bycie p-stwa, brak tej cechy to brak p-stwa
Niewłaściwe - szczególna cecha podmiotu nie decyduje o byciu p-stwa lecz o stworzeniu jego typu kwalifikowanego lub uprzywilejowanego
Strona podmiotowa to psychiczny stosunek sprawcy do popełnianego czynu
Umyślność - sprawca ma zamiar popełnienia czynu
Zamiar bezpośredni - chce go popełnić i robi to : zamiar bezpośredni nagły - krótki czas, brak szczegółowych przemyśleń i bezpośredni przemyślany - powstaje w wyniku trwającego kształtowania się decyzji..
Zamiar ewentualny - możliwość popełnienia czynu sprawca przewiduje i godzi się na to.
Nieumyślność - sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu popełnia go na skutek nie zachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach
Świadoma - możliwość popełnienia czynu przewiduje lecz przypuszcza że go uniknie
Nieświadoma - możliwość popełnienia czynu nie przewiduje choć mógł ją przewidzieć
Wina mieszana (kombinowana) polega na tym że część znamion p-stwa jest objęta zamiarem sprawcy a druga część tylko winą nieumyślną - udział w bójce, pobiciu. Dotyczy p-stw umyślnych kwalifikowanych. Typ podstawowy czynu zabronionego stanowiący przyczynę następstwa musi być występkiem lub zbrodnią. Jeżeli przyczyna jest tylko wykroczeniem nie ma zastosowania.
Czyny zabronione umyślno - umyślne - sprawca chce osiągnąć skutek kwalifikujący dany typ p-stwa lub chcąc tylko p-stwa podstawowego przewiduje możliwość skutku kwalifikowanego, na to się godzi.
Czyny zabronione umyślno - nieumyślne - popełnia umyślnie typ podstawowy p-stwa, nieumyślnie doprowadza do typu kwalifikowanego ( bójka z wynikiem śmiertelnym )
Czyn zabroniony nieumyślno - nieumyślny - sprawca nieumyślnego p-stwa w typie podstawowym powoduje nieumyślny skutek jeżeli następstwo to przewidywał lub mógł przewidzieć np. nieumyślny pożar i śmierć osoby.
Przedmiot - dobro prawem chronione na które skierowany jest zamach. Przedmiot zamachu patrząc od strony przestępstwa a przedmiot ochrony - od strony prawa karnego.
Rodzaje przedmiotów:
Ogólny - ogólnie ujęte dobro będące zadaniem ochrony całego prawa karnego
Rodzajowy - chroni go grupa przepisów karnych
indywidualny - dobro prawne będące przedmiotem ochrony pojedyńczego przepisu karnego
Strona przedmiotowa p-stwa : czyn, zachowanie podmiotu, skutek czynu, sytuacja popełnienia czynu, sposób popełnienia i przedmiot wykonawczy.
Zachowanie sprawcy to : działanie , zaniechanie , działanie i zaniechanie, utrzymanie prawnego stanu rzeczy.
Przestępstwo z zaniechania :
Formalne - niepodjęcie działania do którego był zobowiązany
Materialne - spowodowanie określonego skutku przez niepodjęcie działania
Źródła obowiązku - formalne - ustawa karna, materialne - ustawa, umowa, przyjęcie funkcji.
Rodzaje działania
P-stwa wieloosobowe - wspólne działanie kilku osób
p-stwa wieloczynowe - działanie na które składa się kilka czynów.
Skutek czynu - wywołanie zjawiska od którego wystąpienia przepis uzależnia dokonanie p-stwa, określona zmiana w świecie zewnętrznym.
Miejsce czynu - terytorium RP art. 136 KK
Czas , sposób, sytuacja
Formy stadialne p-stwa - pochód p-stw , schemat stadiów czynu :
zamiar - nie jest formą stadialną p-stwa bo nie jest czynem a tylko nastawieniem psychicznym
przygotowanie - Ścisłe : czynności fizyczne polegające na gromadzeniu, sporządzaniu, przyspasabianiu środków mających służyć do dokonania p-stwa, stwarzanie warunków do popełnienia p-stwa przez zbieranie informacji , obserwację miejsca, sporządzanie planu , wejście w porozumienie z inną osobą . Czynności muszą być podjęte w celu popełnienia czynu zabronionego, strona podmiotowa polega na zamiarze bezpośrednim ukierunkowanym na osiągnięcie celu. Karalność - gdy ustawa tak stanowi, w innych przypadkach niekaralne poza wyjątkami - szczególnie niebezpieczne p-stwa p-ko pokojowi, ludzkości, państwu. Przygotowanie do zabójstwa niekaralne, ale gdy kupuje w tym celu broń nielegalnie to ponosi odpowiedzialność za posiadanie broni. Niekaralność gdy czynny żal tj. dobrowolne odstąpienie od przygotowania lub dokonania, podjęcie starań zmierzających do zapobieżenia dokonania, zapobieganie skutkowi podczas usiłowania.
Usiłowanie - chce popełnić i podejmuje działania zmierzające do wywołania skutku przestępczego ale z powodu okoliczności do dokonania nie dochodzi . Usiłowanie udolne -zamierzonego skutku nie osiągnął choć mógł , nieudolne - od początku dokonanie niemożliwe o czym sprawca nie wie z powodu braku przedmiotu dokonania lub użyty środek nie nadaje się do wykonania zamierzonego celu. Karalność - udolne tak jak dokonanie w granicach zagrożenia ustawą, nieudolne - pełna jak za dokonanie, a ograniczona to nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpienie od jej wymierzenia. Niekaralność - gdy odstąpi dobrowolnie i czynny żal skuteczny, gdy bezskuteczny to odpowiada jak za usiłowanie - nadzwyczajne złagodzenie możliwe. Czynny żal musi być dobrowolny, gdy wymuszony okolicznościami to nie ma bezkarności.
Dokonanie - wykonanie określonego ustawowo przestępstwa
Formy zjawiskowe p-stwa
Sprawstwo - wykonuje sam p-stwo lub wspólnie z inną osobą, kieruje wykonaniem przez inną osobę, poleca innej osobie wykonanie czynu wykorzystując jej uzależnienie.
Sprawstwo pojedyncze - jeden sprawca sam wykonuje czyn zabroniony
Sprawstwo kierownicze - jedna osoba kieruje wykonaniem czynu przez inną osobę
Współsprawstwo - dokonanie z inną osobą, dwie lub więcej osób objętych porozumieniem, działanie wspólne, składają się na całość wypełniającą znamiona określonego p-stwa. Współsprawcy mogą wspólnie dokonać działań jednorodnych lub różnorodnych.
P-stwa nieumyślne mogą być popełnione w formie współsprawstwa.
Współsprawstwo przy p-stwie indywidualnym właściwym - wszyscy mają wymaganą cechę podmiotu lub jeden ma a inni o tym wiedzą to współsprawstwo, gdy nie wiedzą to pomocnictwo.
Współsprawstwo przy p-stwie indywidualnym niewłaściwym - konsekwencje występowania cechy indywidualizującej przenoszą się na drugiego współsprawcę tylko przy typie kwalifikowanym
Podżeganie - nakłanianie innej osoby do popełnienia czynu zabronionego przez wyłudzenie zamiaru jego popełnienia w sposób namowy, obietnicy poparcia, zemsty itp. słowem, gestem. Jest umyślne w zamiarze bezpośrednim.
Nawoływanie do popełnienia czynu do osób nieoznaczonych indywidualnie - tłum.
Pomocnictwo - ułatwianie innej osobie popełnienia czynu zabronionego przez pomoc fizyczną (dostarczenie środków) lub psychiczną ( udzielenie rady, informacji). Można popełnić tylko umyślnie w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym. Pomoc udzielona przed lub w trakcie czynu. Gdy istotny wkład to współsprawstwo. Odpowiedzialność karna przy każdym p-stwie, w granicach zamiaru i zagrożenia w sprawstwie. Brak odpowiedzialności sprawcy nie znosi odpowiedzialności podżegacza i pomocnika.
Wyłączenie odpowiedzialności gdy czynny żal skuteczny - dobrowolne zapobieżenie lub czynny żal nieskuteczny - nie wyłącza karalności lecz może być nadzwyczajne złagodzenie kary. Nie stosuje się do prowokatora - osoby nakłaniającej do popełnienia czynu zabronionego w celu skierowania przeciw niej postępowania karnego.
Zasada indywidualizacji odpowiedzialności karnej - w konfiguracji wieloosobowej art. 20 KK, każdy współdziałający odpowiada w granicach swej umyślności lub nieumyślności. Eksces współdziałającego - sprawca kierowniczy polecił dokonanie pobicia a ten zabił to przekroczenie granicy polecenia i nie obciąża sprawcy kierowniczego, poza granicami zamiaru. Dotyczy to wyłączenie też podżegacza i pomocnika. Wszystkich dotyczy przepis o czynnym żalu.
Okoliczności wyłączające przestępność czynu: przy których czyn wypełniający znamiona p-stwa w rzeczywistości nim nie jest gdyż na mocy przepisu prawnego lub praktyki działanie takie uważa się za agodne z prawem( kontratypy ).
Wyłączające bezprawność czynu - kontratyp ustawowy i pozaustawowy
Obrona konieczna - odpieranie bezpośredniego bezprawnego zamachu na dobro chronione prawem przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu. Jest to działanie prawne, legalne, korzystne , pożądane, mamy prawo się bronić. Sposób obrony musi być współmierny do niebezpieczeństwa. Przekroczenie granic obrony koniecznej - może być nadzwyczajne złagodzenie kary, wina mniejsza. Eksces intensywny - sposób obrony w rażącej dysproporcji do dobra chronionego. Eksces ekstensywny - spóźnione działanie lub przedwczesne. Odstąpienie od wymiaru kary gdy strach lub wzburzenie usprawiedliwiają okoliczności zamachu (art. 25 KK).
Stan wyższej konieczności - (art. 26 KK) poświęcenie jakiegoś dobra w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego dobru chronionemu prawem, a niebezpieczeństwa nie można było uniknąć inaczej ( subsydialność zachowania) i dobro poświęcone nie przedstawia wartości oczywiście wyższej niż ratowane. Jest to działanie umyślne, znamienne określonym celem. Wyłączenie gdy ma obowiązek chronić to dobro nawet narażając się na osobiste niebezpieczeństwo. Przekroczenie granic - gdy nie było bezpośrednie niebezpieczeństwo, przełamano zasadę subsydialności, nie zachowano zasad proporcjonalności. Możliwe złagodzenie kary.
Samopomoc dozwolona - wg prawa cywilnego uprawnienie do ochrony własności
Zgoda pokrzywdzonego - dysponenta dobrem, musi nim swobodnie dysponować , dobrowolnie, w chwili czynu.
Działanie w ramach uprawnień, obowiązku - jeśli jakaś dziedzina prawa daje obywatelom prawo do zachowania się w określony sposób to czyn taki nie może być podstawą do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej.
Czynności lecznicze - leczący działal zgodnie z zasadami sztuki leczniczej , za zgodą chorego, działanie podjęto w celu leczniczym.
Karcenie małoletnich - gdy mieści się w ramach dozwolonego karcenia w celu wychowawczym, wykonywane przez rodziców lub opiekunów i nie przekracza stopnia intensywności.
Ryzyko sportowe - uprawianie dyscypliny dozwolone, działanie w celu sportowym, nie naruszone reguły dyscypliny.
Ryzyko eksperymentu - celowy , nowatorski, spodziewane korzyści , istotne znaczenie poznawcze, zgoda osób uczestniczących.
Zwyczaj - społecznie akceptowany
Ostateczna potrzeba - możliwość stosowania w wojsku w stosunku do podwładnych środków o charakterze przestępnym w innych sytuacjach.
Wyłączające winę
Niepoczytalność - brak możliwości rozpoznania czynu lub pokierowania swym postępowaniem
Nieletniość -
Błąd : co do prawa - dotyczy całości prawnej oceny czynu , co do faktu - rozbieżność między rzeczywistością a wyobrażeniem
Rozkaz przełożonego
Czyny popełnione w stanie odurzenia i upojenia alkoholowego
Gdy stan nietrzeźwości lub odurzenia alkoholem to odpowiedzialność wg ogólnych zasad jakby był w pełni poczytalny w chwili czynu, ale sam wprawił się, dobrowolnie, świadomie w stan nietrzeźwości lub przewidywał lub mógł przewidzieć że wprowadzając się w ten stan wywoła u siebie niepoczytalność.
Zbieg przepisów ustawy - gdy jeden czyn wypełnia znamiona dwóch lub więcej przestępstw.
Pozorny zbieg przepisów ustawy - na pierwszy rzut oka kilka przepisów ale:
Wyłączenie przepisu ogólnego przez szczególny
Wyłączenie przepisu pochłoniętego przez pochłaniający
Wyłączenie przepisu posiłkowego ( subsydialnego ) przez główny
Idealny zbieg przestępstw - nie ma w Polsce - dopuścił się tylu ile przepisów karnych naruszył -kara łączna.
Rzeczywisty zbieg przestępstw - popełnia 2 lub więcej przestępstw w określonym czasie
System kumulacji - zsumowanie kar za poszczególne p-stwa
System absorpcji - najsurowsza z kar pochłania pozostałe
System aspiracji - zaostrzenie najsurowszej kary
System kary mieszanej - łącznej
Pozorny zbieg przestępstw -kilka czynów popełniono , ale można je zawrzeć w jednym przepisie ustawy KK
Czyn ciągły ( przestępstwo ciągłe ) - sprawca dopuścił się w krótkich odstępach czasu 2 lub więcej zachowań przestępczych w wykonaniu z góry powziętego zamiaru. Czyny te mogą być też wykroczeniami.
Ciąg przestępstw - sprawca popełnia 2 lub więcej p-stw, w krótkich odstępach czasu, w podobny sposób, zanim zapadł pierwszy wyrok. Kara do górnej granicy zwiększona o połowę.
Przy ciągu nie musi być z góry powzięty zamiar, nie ma konieczności popełniania czynów w sposób podobny, nie muszą te czyny wypełniać znamion p-stwa - wystarczy wykroczenie.
Czynności współkaralne - nie są zdeterminowane ustawowo, wykształciły się na drodze powtarzającej się praktyki:
Uprzednie - najpierw przygotowuje się do popełnienia, bezskutecznie usiłuje popełnić, aż doprowadza do dokonania, wtedy odpowiedzialność tylko dokonanie - inne czynności uważane za uprzednio współkaralne z dokonaniem.
Następcze - zniszczenie rzeczy skradzionej, ukrywanie współsprawcy , nieudzielenie pomocy, fałszowanie dokumentu. Nie zalicza się do niej przemocy w stosunku do świadka art. 245KK, podpalenia art.163 KK w celu zatarcia śladów itp.
Środki penalne
Kara kryminalna - osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę za popełnione p-stwo.
Katalog kar
grzywna - stawki dzienne 10 - 360 lub pieniężne 10 - 5000 zł
ograniczenie wolności - 1 m-c do 12 m-cy
pozbawienie wolności - 1 m-c - 15 lat
25 lat pozbawienia wolności - izolacyjna, poważne p-stwa
dożywotnie pozbawienie wolności - przedterminowe zwolnienie po 25 latach, nie stosuje się gdy sprawca w czasie p-stwa nie ukończył 18 lat, izolacyjna, możliwość ułaskawienia.
Środki karne wg art. 39 KK
pozbawienie praw publicznych - traci czynne prawo wyborcze itp.
zakaz zajmowania określonych stanowisk, zawodu itp. - lekarz, kierowca itp
zakaz prowadzenia pojazdów
przepadek przedmiotów
obowiązek naprawienia szkody
nawiązka - uiszczenie na rzecz pokrzywdzonego kwoty podwójnej wysokości w sttosunku do szkody wyrządzonej a do 10 krotności najniższego wynagrodzenia, gdy p-ko środowisku to 3 - 20 razy.
świadczenie pieniężne - wypłacenie określonej kwoty pieniężnej do 3 razy najniższe m-czne wynagrodzenie na określony cel społeczny.
podanie wyroku do publicznej wiadomości
Zasady sądowego wymiaru kary i środków karnych
zasada swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy - ma pewien margines oceny i doboru kary
zasada indywidualizacji kary - art. 55 KK - okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby której dotyczą
zasada oznaczoności kary - kara wymierzona musi być oznaczona co do rodzaju i wysokości
5