CHARLES F.HOCKETT „KURS JĘZYKOZNAWSTWA WSPÓŁCZESNEGO”.
ANALIZA FONOLOGICZNA.
ANALIZA FONOLOGICZNA - obserwacja i określone zabiegi doświadczalne, mające na celu opisanie systemu fonologicznego danego języka.
Mówiący danym językiem zna jego fonologię w tym sensie, że pozostaje z nią w zgodzie zarówno w roli nadawcy, jak i słuchacza. Nie umie jednak bez specjalnego przygotowania opisać swego systemu fonologicznego komuś innemu. Dlatego językoznawca nie może czerpać inf. o fonologii danego języka bezpośrednio od jego użytkownika.
INFORMATOR - mówiący językiem, który bada językoznawca.
GROMADZENIE MATERIAŁU - zapisywanie zasłyszanych wypowiedzi informatora, w formie umożliwiającej porównywanie i segregację; wielokrotne wysłuchiwanie form podobnych do siebie, w celu wyodrębnienia cech dystynktywnych.
PORÓWNYWANIE I KLASYFIKACJA:
I. Zasada kontrastu i uzupełnienia.
Dwa allofony nie mogą reprezentować tego samego fonemu, jeśli pozostają do siebie w stosunku kontrastu, np. angielskie (nagłosowe) [t'] i [d] nie mogą być identyfikowane fonologicznie ze względu na istnienie takich par, jak ten i den.
Jeżeli dwa allofony nie kontrastują ze sobą mówi się o ich, że pozostają do siebie w stosunku uzupełnienia czy tez dystrybucji uzupełniającej (komplementarnej), czyli: żaden z nich nie może występować w takim otoczeniu, w jakim występuje drugi. Dystrybucja komplementarna nie jest wystarczająca, aby allofony przypisać temu samemu fonemowi: angielskie nagłosowe [p'] pozostaje w stos.dystrubucji komplementarnej z sześcioma zwartymi wygłosowymi [p t k b d g ], a także z różnymi głoskami innego typu. Aby zdecydować czy i która możliwa identyfikacja jest prawdziwa służy zasada podobieństwa fonetycznego.
II. Zasada podobieństwa fonetycznego.
Jeśli dany fonem jest w różnych pozycjach różnie reprezentowanym to jego allofony musi łączyć duże podobieństwo fonetyczne. Ponieważ nie można dokładnie określić stopnia podobieństwa fonetycznego, zastosowanie tej zasady jest niekiedy utrudnione. W wielu wypadkach jest to jednak rzecz prosta. Np. angielskie nagłosowe [p'] jest bardziej podobne do wygłosowego [p] niż do innej głoski wyst. w wygłosie. Podobieństwo to, któremu towarzyszy dystrybucja komplementarna, nasuwa wniosek, że te dwa allofony reprezentują ten sam fonem /p/. Są do siebie podobne, jeśli chodzi o budowę, jednak nigdy występują jednocześnie. Jest to głoska bezdźwięczna, dwuwargowa, zwarta, momenty różniące zawdzięczamy różnicy otoczenia.
Czasem takie rozróżnienie nie jest możliwie, gdyż dwa fonetycznie podobne allofony pozostają w stosunku kontrastu w jednym otoczeniu i nie występują w innym, w którym jest trzeci do nich podobny. Zjawisko to, to WIELORAKIE UZUPEŁNIENIE. Tak np. angielskie aspirowane bezdźwięczne [t'] i nieaspirowane dźwięczne [d] pojawiają się w nagłosie przed akcentowaną samogłoską (tale i dale), natomiast po nagłosowym /s/ przed akcentowaną samogłoską występuje tylko bezdźwięczne nieaspirowane [t] (stale).
III. Zasada symetryczności budowy modelu.
Jeżeli stoimy wobec wielorakiej możliwości identyfikacji fonologicznej allofonów, przy czym w świetle innych kryteriów każda z tych możliwości jest równie umotywowana jak inne, wybierzemy tę alternatywę, która zapewni systemowi postać najbardziej symetryczną Np. gdybyśmy kierowali się tylko zasadą I, wtedy każdą zwartą nagłosową moglibyśmy identyfikować z każdą zwartą wygłosową , co stwarzałoby 720 różnych sposobów identyfikacji fonologicznej. Zasada podobieństwa fonetycznego ogranicza możliwość wyboru; po tej samej linni kieruje nasza decyzję zasada symetrii modelu. Identyfikując nagłosowe i wygłosowe [p'] i [p], nagłosowe i wygłosowe [t'] i [t] itd., otrzymujemy zbiór sześciu fonemów /p t k b d g /, które w obu pozycjach kontrastują ze sobą na tej samej bazie fonetycznej, a ich allofony w poszczególnych pozycjach w paralelny sposób różnią się między sobą, tj. nagłosowe /p-/ różni się od nagłosowego /t-/ itd.
IV. Zasada ekonomiczności.
Nie należy przyjmować dla danego języka systemu np. 30 fonemów, jeżeli innym kryteriom równie dobrze odpowiadałby system o mniejszej ilości elementów.