1.1. ZNACZENIA SŁOWA „NAUKA” WG. STANISŁAWA KAMIŃSKIEGO
OD STRONY FORMALNEJ
|
OD STRONY TREŚCIOWEJ
|
OD STRONY KULTUROWEJ |
||||||||
JĘZYK
jako formalny aspekt syst. naukowego |
METODA
jako sposób badania
|
INSTY- TUCJA jako forma org. uprawiania nauki |
POZNANIE ODKRYWCZE (TWÓRCZE) |
POZNANIE NIEODKRY- WCZE (KSZTAŁCĄCE) |
NAUKA JAKO DZIEDZINA KULTURY |
|||||
|
|
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
|
|
|
|
|
|
2.1 |
2.2 |
3.1 |
|
|
1. BADANIE NAUKOWE
2. REZULTAT BADANIA NAUKOWEGO O CHARAKTERZE SUBIEKTYWNYM
2.1. ZASÓB ZDOBYTEJ WIEDZY NAUKOWEJ
2.2. UMIEJĘTNOŚĆ PRACY NAUKOWEJ
3. REZULTAT BADANIA NAUKOWEGO O CHARAKTERZE OBIEKTYWNYM
3.1. ZESPÓŁ ODKRYTYCH PRAW LUB TEORII NAUKOWYCH
4. PRZEDMIOT UCZENIA SIĘ LUB NAUCZANIA
5. PROCES UCZENIA SIĘ LUB NAUCZANIA
6. REZULTAT UCZENIA SIĘ LUB NAUCZANIA
1.2. ZNACZENIA TERMINU NAUKA WG. KAZIMIERZA AJDUKIEWICZA
NAUKA POJMOWANA JAKO CZYNNOŚĆ |
NAUKA POJMOWANA JAKO WYTWÓR CZYNNOŚCI |
NAUKA POJMOWANA W SPOSÓB IDEALNY |
Zjawisko mające swoją historię - rozgrywające się w czasie i w przestrzeni. Są to myśli uczonych i zabiegi przez nich wykonywane w trakcie rozwiązywania problemów. |
Zjawisko mające swoją historię - rozgrywające się w czasie i w przestrzeni. Są to twierdzenia naukowe wymyślone / odkryte przez uczonych. Innymi słowy: jest to zbiór zdań stwierdzonych przez uczonych. |
Zbiór wszystkich twierdzeń dających się wyrazić w języku danej dyscypliny naukowej, bez względu na to czy ktoś je wypowiedział, czy też nie. |
1.3. PROBLEMY DEMARKACJI
DEMARKACJA |
|
ODDZIELENIE NAUKI OD INNYCH DZIEDZIN KULTURY np. religii, filozofii, sztuki |
ODDZIELENIE NAUKI OD INNYCH FORM DZIAŁALNOŚCI ZWANYCH „PSEUDONAUKĄ” LUB „SZARLATANERIĄ” |
PROBLEM O CHARAKTERZE TEORETYCZNYM (AKADEMICKIM) |
PROBLEM WYGLĄDAJĄCY NA TEORETYCZNY, MAJĄCY JEDNAK AKSJOLOGICZNE KONSEKWENCJE |
1. 4. TRÓJETAPOWY SCHEMAT ROZWOJU NAUKI WG. T.S. KUHNA
protonauka → paradygmat → rewolucja naukowa
- zachodzi tylko raz w dziejach każdej dyscypliny naukowej, - wielość alternatywnych punktów widzenia na wyjaśniane zjawiska, a w związku z tym wielość mikrowspólnot - w chwili gdy zwyciężą jeden taki punkt widzenia powstaje paradygmat |
- 4 składniki paradygmatu (tzw. macierz interdyscyplinarna): 1) przekonania metafizyczne, 2) symboliczne generalizacje, 3) wartości teoretyczne, 4) wzorcowe rozwiązania problemów, - tylko jedna wspólnota uczonych „ma rację”, każdy kto jest poza jest outsiderem - istotą paradygmatu jest rozwiązywanie łamigłówek, czyli drobnych problemów o charakterze przyczynkarskim (tą działalność nazywa się nauką normalną) w taki sposób, by nie naruszać macierzy interdyscyplinarnej, - niepowodzenia w rozwiązywaniu łamigłówek obciążają uczonego, a nie paradygmat, - w trakcie rozwiązywania łamigłówek uczeni stykają się z anomaliami, czyli zjawiskami nieoczekiwanymi, których nie sposób wyjaśnić na gruncie danego paradygmatu, -nagromadzenie anomalii prowadzi do przekonania o wadliwości paradygmatu - rozpoczyna się okres zwany nauką nadzwyczajną, - konsekwencją nauki nadzw. jest albo naprawa starego paradygmatu albo pojawienie się nowego, odbywające się drogą rewolucji naukowej, |
-rewolucję tworzą ludzie młodzi lub słabo związani z paradygmatem bądź spoza paradygmatu - outsiders - nazwa „rew. nauk.” utworzona przez analogię do rew. społecznej, bowiem ma tu miejsce całkowite zerwanie z dotychczasową tradycją, - rewolucja kończy się tedy, gdy nowy paradygmat staje się na tyle mocny, że zwolennicy starego (i każdego innego ujęcia) stają się outsiders, - po każdej rewolucji podręczniki w danej dyscyplinie pisane są od nowa, by uzgodnić nowe rozwiązania ze starymi, maskuje to obecność rewolucji, - następujące po sobie paradygmaty są niewspółmierne (język i ontologia). |
1. 5. Odarystotelesowski podział nauk
LOGIKA |
↓
NAUKI TEORETYCZNE WIEDZIEĆ PO TO, ABY WIEDZIEĆ |
METAFIZYKA |
FIZYKA |
BIOLOGIA |
BOTANIKA |
ZOOLOGIA |
PSYCHOLOGIA |
↓
UMIEJĘTNOŚCI (NAUKI PRAKTYCZNE) WIEDZIEĆ PO TO, ABY DZIAŁAĆ |
ETYKA |
POLITYKA |
EKONOMIA |
i inne |
1.6. 3 najbardziej rozpowszechnione
epistemologiczno-metodologiczne (wewnętrzne) kryteria odróżniania nauk
zasada odróżniania nauk w oparciu o przedmiot |
zasada odróżniania nauk w oparciu o zadania stawiane nauce |
zasada odróżniania nauk w oparciu o metodę ich uprawiania |
||||||
n. formalne |
n. realne |
n. podstawowe |
n. stosowane |
n. wdrożeniowe |
n. aprioryczne |
n. przyrodnicze |
n. humanistyczne (humanistyczno-społeczne, społeczne) |
|
logika i matematyka |
o naturze (O tym, co samoistne bytowo) |
o kulturze (o tym, co niesamoistne bytowo) |
np. fizyka |
np. agrofizyka |
np. inżynieria rolnicza |
logika i matematyka |
np. fizyka, chemia, biologia |
np. socjologia, ekonomia, historia |
|
np. fizyka, chemia, biologia |
np. socjologia, ekonomia, historia |
|
|
|
|
|
|
1. 7. NAUKI APRIORYCZNE STOSUJĄCE JAKO OSTATECZNE PRZESŁANKI
TWIERDZENIA BEZPOŚREDNIO APRIORYCZNE
SYSTEM DEDUKCYJNY czyli uporządkowany zbiór zdań o 3 elementach: |
↓
Twierdzenia bezpośrednio aprioryczne, czyli ostateczne przesłanki rozumowań, czyli twierdzenia pierwotne, czyli aksjomaty (pewniki i postulaty znaczeniowe) |
↓
dedukcyjnie wyprowadzone z aksjomatów (przyjęte na podstawie dowodu) teorematy |
↓
definicje zbudowane w oparciu o wyrażenia wcześniej występujące w tym zbiorze |
3 POSTACI SYSTEMU DEDUKCYJNEGO |
||
S.D. W POSTACI PRZEDAKSJOMATYCZNREJ |
S.D. O POSTACI AKSJOMATYCZNEJ |
SFORMALIZOWANY, AKSJOMATYCZNY S.D. |
1. 8. Nauki przyrodnicze stosujące jako tzw. ostateczne przesłanki
TWIERDZENIA bezpośrednio oparte na doświadczeniu
dwa rodzaje twierdzeń bezpośrednio opartych na doświadczeniu |
|
twierdzenia bezpośrednio oparte na doświadczeniu wewnętrznym czyli na introspekcji dotyczą wyłącznie własnych stanów psychicznych |
twierdzenia bezpośrednio oparte na doświadczeniu zewnętrznym czyli na ekstraspekcji dotyczą przedmiotów świata zewnętrznego |
trzy sposoby dochodzenia do twierdzeń bezpośrednio opartych na doświadczeniu |
||
spostrzeganie (czynność psychiczna, podczas której narzuca się nam sąd psychiczny, niebędący odpowiedzią, na jakieś wcześniej postawione pytanie) |
obserwowanie (czynność psychiczna, podczas której narzuca nam się sąd spostrzeżeniowy, będący konsekwencją uprzednio postawionego sobie pytania) |
eksperyment (świadome wytworzenie zjawiska, celem jego obserwacji) |
DWA PODZIAŁY POJĘCIA „OBSERWACJA” |
|||
OBSERWACJA |
OBSERWACJA |
||
BIERNA |
CZYNNA (EKSPERYMENT) |
JAKOŚCIOWA |
ILOŚCIOWA (POMIAR) |
1.9. STRUKTURALNE SKŁADNIKI EMPIRYCZNEJ NAUKI PRZYRODNICZEJ
zdanie obserwacyjne rejestrujące zajście jednostkowego zdarzenia („w miejscu m w czasie c, zaobserwowano z”) |
↓
prawo empiryczne (rejestrujące) stwierdzające zajście obserwowalnych zależności między zjawiskami ilościowe jakościowe
|
↓
hipoteza (2 podziały pojęcia „hipoteza”) A. h. w węższym znaczeniu (pomocnicza) A. h. w szerszym znaczeniu (wszelkie przypuszczenie) B. h. ilościowa B. h. jakościowa
|
↓
zasada (mające charakter postulatu znaczeniowego twierdzenie zawierające jakiś specyficzny dla danej nauki termin) |
↓
teoria (większa dziedzina zdań jednostkowych o faktach, bezpośrednio opartych na doświadczeniu, oraz rejestrujące te zdania jednostkowe prawa wyjaśnione przy użyciu niewielkiej grupy hipotez na gruncie przyjętych zasad) |
↓
paradygmat (teoria wzbogacona o aspekt aplikacyjny) |
UWAGA - ↓ symbolizuje wzrost abstrakcyjności, czyli utratę kontaktu z naocznym światem doświadczenia
1. 10. 3 grupy nauk humanistycznych
nauki humanistyczne - kryterium podziału - przedmiot |
||
o wytworach kulturowych |
o człowieku i społeczeństwie |
o dziejach człowieka społecznego i jego wytworów |
np. n. o religii, n. o moralności, n. o sztuce, .n prawnicze, filologie |
psychologia, etnologia, antropologia kulturowa, n. ekonomiczno-społeczne |
n. historyczne dzielące się np. wg epok, dziedzin kultury |
N. humanistyczne - kryterium podziału - zadania stawiane poznaniu (w oparciu o rozumienie cudzych wypowiedzi) 3 typy metodologiczne |
||
typ wyjaśniający (nomotetyczny) |
typ sprawozdawczy (idiograficzny) |
typ wartościujący (aksjologiczny) |
psychologia, n. ekonomiczno-społeczne |
n. historyczne dzielące się np. wg epok, dziedzin kultury, etnologia, antropologia kulturowa, |
np. n. o religii, n. o moralności, n. o sztuce, .n prawnicze, filologie |
1. 11. Próba klasyfikacji nauk
nauki |
||||||||||||||||
matematyczne |
przyrodnicze |
humanistyczne |
filozoficzne |
umiejętności |
||||||||||||
m a t e m a t y k a |
g e o m e t r i a |
l o g i k a
f o. |
o
przyro- dzie
nieoży- wionej |
o
przyro- dzie
oży wionej |
n o m o t e t y c z n e |
i d i o g r a f i c z n e |
a k s j o l o g i c z n e |
l o g i k a
|
e p i s t e m o l o g i a |
m e t a f i z y k a |
o n t o l o g i a |
m e t o d o l o g i a |
e t y k a
|
e s t e t y k a
|
i n ż y n i e r y j n e
|
m e d y c z n e |
poszukujące tez apriorycznych |
poszukujące praw przyrody |
poszukujące p i t p i t p i t
o w k
|
poszukujące podstaw dla wszystkich innych dyscyplin |
poszukujące skutecznych sposobów działania |
||||||||||||
celem wyjaśnianie i prawda |
celem urzeczywistnienie zamierzeń |
P i T - prawa i trendy, O - osobliwości, WK - wartości, na których oparta jest kultura