lechoń, J


J. Lechoń, Poezje, oprac. R. Loth, BN I 256.

I. Życie J. Lechonia.

Leszek Serafinowicz - prawdziwe nazwisko poety. Urodził się 13 marca 1899 roku w Warszawie. Dorastał w typowym domu inteligenckim, pielęgnującym tradycję narodową, zwłaszcza powstańczą. Był to dom mieszczański i demokratyczny. Miał opinię „cudownego dziecka”, od najmłodszych lat interesował się malarstwem i teatrem (co później będzie widoczne w jego wierszach - malarskość i teatralność w konstruowaniu obrazu poetyckiego), historią Polski.

W czasie pierwszej wojny światowej zaczyna pisać pierwsze wiersze. Dwa pierwsze zbiorki wierszy wydał przy pomocy ojca jako trzynasto- i piętnastoletni chłopiec. W 1916 roku rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego, studiował literaturę polską i filozofię. Staje się jednym z filarów czasopisma „Pro arte et studio”. Kierunek ewolucji pisma zmierza ku skamandryckiemu modelowi poezji. Publikuje jeden z programowych artykułów pisma Poezja, której nie będzie i poezja idąca. W 1919 roku czasopismo zmienia tytuł na skrócony „Pro arte”. W listopadzie 1918 roku rozpoczyna działalność kawiarnia poetów „Pod Picadorem”. Autorzy czytają tam swoje utwory sami. Organizują to przyszli skamandryci ze swymi przyjaciółmi. W grudniu 1919 roku pierwsze wystąpienie pod sztandarem Skamandra. Słowo wstępne w imieniu grupy wygłasza Lechoń. On jest autorem nazwy. Zyskuje rozgłos jako satyryk. Styczeń 1920 pierwszy numer „Skamandra”, redagują: Lechoń, Tuwim, Słomiński, Wierzyński, Iwaszkiewicz.

Lata 1921-1929. Ku końcowi wojny wyraźniej występują u L. objawy choroby nerwowej. W 1921 roku próba samobójstwa. Po leczeniu w sanatoriach wraca do Warszawy, gdzie prowadzi bogate życie towarzyskie. W 1925 roku wyjeżdża do Włoch, później do Genewy. Szopki polityczne. Po roku 1929 następuje kilkuletnie milczenie. Przyczyna: wygórowana ambicja doskonałości poetyckiej. Po przewrocie majowym popiera Piłsudzkiego.

W kwietniu 1930 roku wyjechał do Paryża, gdzie osiadł na stałe. Pracował w ambasadzie. Miał szeroko rozgałęzione kontakty w środowisku kulturalnym i politycznym, robił karierę towarzyską. W tym czasie, do 1939 roku nie pisał prawie nic. Ciężko przeżył wybuch wojny. Przez Hiszpanię dociera do Lizbony i razem z Tuwimem wypływa do Rio de Janeiro.

W Brazylii był przez rok, później przenosi się do Nowego Jorku. Wraca do poezji. Lata wojny to renesans jego twórczości i popularności. 1945-49 znowu nic nie pisze. Od 1950 do śmierci znowu pisze. W NJ kontakty towarzyskie. W dniu 8 czerwca 1956 roku skacze z dziesiątego piętra hotelu Hudson w NJ, wcześniej stany depresyjne, załamanie nerwowe.

II. Dzieje twórczości poetyckiej.

1. Juwenilia. Pierwsza książka Na złotym polu 1912 rok. Druga Po różnych ścieżkach opublikowana w 1914 roku. Źródła inspiracji: a. programowa poezja okresu pozytywizmu, twórczość A. Asnyka (wiersze wyrażają apoteozę pracy, oświaty, poświęcenia dla dobra ludzkości), b. poezja Młodej Polski (nawiązania do Staffa i jego Snów o potędze, pojawiają się stereotypy modernistycznej nastrojowości). Uwagę zwraca formalna sprawność autora. Wiersz regularny, nieskazitelny rytm, rymy pełne i konsekwentnie stosowane, wprowadza rymy wewnętrzne. Występuje bogaty repertuar tropów i figur stylistycznych. Stosuje aluzję i cytat literacki, co później też będzie stosował.

2. Karmazynowy poemat.

Ukazał się na początku 1920 roku. Obejmuje siedem utworów, zawierają aluzje polityczne, chodzi o idee, postawy, polityczne symbole i mity. Wtedy były odbierane jako głos w dyskusji o teraźniejszości i przyszłości narodu. KP został uznany za poetycki rozrachunek ze stereotypami myślenia narodowego, zwłaszcza z romantycznym mitem mesjanistycznym i nurtem tradycji martyrologicznej. Utwory: Herostrates, Duch na seansie, Jacek Malczewski, Sejm (w roli głównej Zagłoba przedstawiony jako upostaciowanie wspaniałej, dawnej, szlacheckiej Polski i jej żywiołowości, kult szlacheckości i spontanicznej emocji - tak można odczytać pozytywny program utworu), Polonez artyleryjski (utwór stanowi oczywisty komentarz do wydarzeń współczesności, bitwy pod Kostiuchnówką z 1916 roku, wyraża apoteozę wojennego trudu, walki orężnej o niepodległość), Mochnacki, Piłsudzki (najznakomitsze utwory, improwizacja Mochnackiego na pianinie nawiązuje do znanych z poezji opisów gry koncertowej np. Jankiel, głównym tematem muzyki jest w wierszu rewolucja, za najwyższą wartość uznaje poeta w Mochnackim wierność romantycznej tradycji walk narodowych o wolność; Piłsudzki: wiersz jest niemal w całości próbą syntezy uczuć, nastrojów i postaw polskiego społeczeństwa przed odzyskaniem niepodległości, apoteoza Marszałka).

Zagadnienia wypowiedzi poetyckiej. Poeci preskamandryckiej grupy pisali o współczesności, tworzywem ich wierszy było „dziś”. Lechoń dawał wyraz swojemu stosunkowi do spraw współczesnych, Lae w innej materii poetyckiej, poprzez negację lub aprobatę wybranych obrazów, postaci, wydarzeń z historii narodowej, które funkcjonowały jako stereotypy ówczesnej świadomości, jako mity. Poeta traktował owe mity w sposób niejednoznaczny, odrzucał je i jednocześnie akceptował. Zdawał sobie sprawę z ich anachroniczności i widział ich mobilizującą funkcję narodową w latach niewoli. KP podejmuje istotne zagadnienia życia narodu i wprzęga się tym samym w nurt poezji służącej sprawie narodowej. Podmiot liryczny bliski w swej naturze wieszczemu „ja lirycznemu” romantyzmu. Pojawia się w poemacie patos tematu, obrazowania, frazeologii, słownictwa, operuje wzniosłym epitetem i hiperbolą. Nawiązuje do uznanych w tradycji kulturowej wielkich dzieł literatury, malarstwa, teatru.

3. Srebrne i czarne

Drugi tomik L. ukazuje się jesienią 1924 roku. Przez krytykę i czytelników powitany jako zjawisko literackie, z perspektywy lat uznany za jedno z najwybitniejszych osiągnięć poezji okresu międzywojennego. Zawiera dwadzieścia wierszy, starannie przez autora dobranych i skomponowanych w całość jednolitą w nastroju i środkach artystycznej ekspresji. Był świadectwem przemian zachodzących w twórczości L. Poezja tego tomiku to poezja refleksyjna, skupiona, mówiąca o wiecznych problemach ludzkości, stanowiących przedmiot wielowiekowych dociekań filozoficznych i religijnych. Centralnym zagadnieniem jest los człowieka, uwikłanego w sprzeczności swojej ułomnej natury, fatalistycznie wtrąconego w grę przeciwstawnych sił rządzących światem, daremnie szukającego spokoju. Jedna z najbardziej konsekwentnych i najefektowniejszych manifestacji pesymizmu w poezji polskiej. Dwa motywy: śmierci i miłości wyznaczają dwa główne wątki refleksji. Nie ma buntu w tej książce, jest mądrość zgody na to, co nieuniknione z samej konstrukcji świata. Miłość jest ciemna, beznadziejna, nie do spełnienia, nieodwzajemniona, unicestwiona. Tom ma być ekspresją duszy indywidualnej, jej losów i tragedii. Utwory są filozoficzną refleksją na temat ludzkości i w tym ujęciu nabierają znaczenia uniwersalnego.

Barko, romantyzm, modernizm wyznaczają wzory wierszy. Barokowe koncepty, antynomię, hiperbole, inwersje, oksymorony. Zwięzłość wierszy, rymy dokładne, spokojny tok wiersza stwarza wrażenie klasycznej i klarownej formy. Zamknięcie utworu pointą.

4. Inne wiersze okresu przedwojennego.

Pani Słowacka - jeden z najświetniejszych wierszy L. napisany w 1921 roku i włączony do KP jako jego wiersz ostatni. Wiersz gra dwoistością znaczeń (Pani Słowacka, Polska), niezwykle sugestywnym obrazowaniem, zwięzłością, jednolitym nastrojem.

Wiersze powstałe po roku 1924 do wojny kontynuują wcześniejszą technikę poetycką, nawiązują do wielkich tradycji kulturowych, w tytule, w aluzji, cytacie, w odwołaniu do postaci, dzieła, mitu. Forma wierszowa regularnego, trzynastozgłoskowca wiązanego rymami w obrębie czterowersowych strof. Lata 1929-1939 milczenie).

5. Twórczość poetycka lat wojny.

Wstrząs września spowodował powrót do wierszy. Działalność pisarska jako współuczestnictwo w walce, służba na wyznaczonym posterunku. Z lat 1940-1956 pochodzą tomiki Lutnia po Bekwarku 1942, Aria z kurantem 1945, cykl Marmur i róża, wydrukowany w Poezjach zebranych 1954. poeta wierny swym założeniom, niechętny eksperymentowi. Milczenie 1945-1950. w czasie wojny pojawiają się motywy walki, braterstwa, martyrologii i nadziei. 1940 rok Grób Agamemnona wyraża gorycz klęski, ale i wolę oporu. Pojawia się nurt refleksyjno-filozoficzny. Człowiek świadomy nieodwracalności biegu zdarzeń, fatalistyczne poddanie się wyrokom przeznaczenia, smutek samotności w obcym świecie, perspektywa śmierci, motywy religijne. Egzystują obok siebie, na równych prawach patos i prostota.

III. Poeta utrwalonego ładu.

Nie uczestniczył w życiu społecznym, nie pisał o konfliktach społecznych, problemach obyczajowych. Świat społeczny był dla L. stabilny, akceptował go milcząco. W jego stanowisku demokracja była ideą, deklaracją, nieprzekładalną na język konkretnych działań politycznych. Ale w tęsknotach i marzeniach powracał do dawnej szlacheckości, urzekał go obyczaj ziemiański, białe dworki, malownicze ogrody. Postawa polityczna: orientacja niepodległościowa, której symbolem stał się Piłsudzki. Wyraz swoim sympatią dawał w pisanych zbiorowo Szopkach politycznych. Polska L. to Polska wyidealizowana, najpierw jest to Polska mit, później państwo stanowiące ukoronowanie dążeń niepodległościowych, budowane w trudzie. Później Polska żyje tylko we wspomnieniu.

Centralne zagadnienie jego światopoglądu: pojęcie tajemnicy bytu. Dwa światy: zmysłowy i nadprzyrodzony przenikają się w widzeniu poety, przejawia się ono w rzeczach wielkich i małych. Spirytualizm, sceptycyzm poznawczy, irracjonalizm, intuicjonizm - główne cechy poglądu L. na świat.

L. wobec kierunków poetyckich epoki. Oparł się modom literackim, po wzory sięgał do przeszłości, nie do nowych prądów. Cechy wspólne grupy „Skamandra”:

a. negatywny stosunek do dziedzictwa młodopolskiego,

b. odrzucenie narodowych obowiązków poezji, tradycji patriotyczno-martyrologicznych,

c. wprowadzenie poetyki codzienności, kreacja podmiotu lirycznego wypowiadającego się z pozycji „szarego człowieka”, upodobanie w motywach miejskich, w problematyce społeczno-obyczajowej,

d. sensualizm, witalizm, optymizm w widzeniu świata i życia,

e. uwypuklenie przedstawieniowo-komunikacyjnej funkcji języka poetyckiego - w opozycji do kierunków awangardowych,

f. znaczny udział tradycji klasycyzujących w kształtowaniu struktury wierszowej.

Z punktu widzenia tych wyznaczników L. jest najmniej skamandrycki ze skamandrytów. Poetyka codzienności nie występuje w jego wierszach, nie ma u niego optymistycznej wizji świata, witalizmu. Skamandrycki jest u niego tylko stosunek do języka i struktura wiersza. Jego poglądy na istotę poezji, praktyka poetycka stanowią przeciwieństwo programu poetyckiego Peipera. Sylabizm - to główna forma wersyfikacyjnego ukształtowania jego utworów.

IV. Rzut oka na dzieje recepcji.

Od razu zdobył sobie publiczność i popularność. L. staje się klasykiem, w opiniach historycznoliterackich utrzymuje pozycję poety wybitnego.

4



Wyszukiwarka