Wydatki publiczne - pytania i odpowiedzi
1. Przedstaw klasyfikacje wydatków publicznych.
W teorii i w praktyce występuje wiele klasyfikacji wydatków publicznych. Do klasycznych podziałów należy wyodrębnienie wydatków ze względu na ich przeznaczenie na cele bieżące lub średnio- i długookresowe.
Rozróżnia się więc wydatki:
-bieżące,
-kapitałowe (majątkowe).
Udział tych drugich w wydatkach ogółem jest o tyle ważny, że państwo za ich pośrednictwem może oddziaływać na rozwój regionów, ograniczanie bezrobocia czy też procesy restrukturyzacji poszczególnych branż.
Analiza danych zawartych w tabeli poniżej wskazuje na systematyczny wzrost wydatków w wartościach nominalnych. W 2000 r. wzrosły one w porównaniu z 1991 r. ośmiokrotnie. Przy czym, wydatki kapitałowe utrzymują się ciągle na bardzo niskim poziomie, przy tendencji spadkowej w latach 1999-2000 i stanowią zaledwie 7% wydatków całego sektora finansów publicznych.
Kolejny, najczęściej stosowany podział oparty jest na kryterium szczebla władzy wydatkującej środki publiczne.
Rozróżnia się wydatki:
-rządowe,
-samorządowe.
Czasami stosuje się według tego samego kryterium podział na wydatki: centralne, regionalne, lokalne.
Rozróżnienie to jest o tyle istotne, że pozwala na analizę stopnia faktycznej decentralizacji władzy w państwie. Powszechnie przyjmuje się, że władze samorządowe (ponieważ są bliżej obywateli) lepiej znają potrzeby zbiorowości lokalnych i regionalnych, łatwiej także poddają się one kontroli. W praktyce stwarza to szansę na efektywniejsze wydatkowanie środków publicznych przez samorządy niż przez władze centralne
Wydatki publiczne często dzieli się także na:
-finalne (określane też jako realne lub bezpośrednie),
-transferowe (zwane też redystrybucyjnymi lub pośrednimi).
Podstawą ich wyodrębnienia jest związek poszczególnych rodzajów wydatków z ostatecznym wykorzystaniem produktu krajowego brutto.
Tylko te pierwsze, które obejmują oprócz wydatków na zakup dóbr i usług materialnych, również wydatki osobowe wypłacane pracownikom sektora publicznego, wyrażają faktyczny udział sektora publicznego w produkcie społecznym. W przypadku transferów decyzje o wykorzystaniu produktu społecznego podejmowane są przez odbiorców transferów. W odniesieniu do tej grupy wydatków rola sektora publicznego sprowadza się do redystrybucji siły nabywczej w ramach sektora prywatnego.
Według przyjętej powszechnie klasyfikacji wydatki finalne konsumpcyjne obejmują najczęściej środki na: obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, oświatę i ochronę zdrowia. Warto jednak zauważyć, że wydatki na szeroko pojętą oświatę nie są wydatkami konsumpcyjnymi, lecz powinny być traktowane jako inwestycje w człowieka. Głównymi składnikami wydatków redystrybucyjnych są natomiast: transfery socjalne, subsydia oraz odsetki od długu publicznego.
Inny istotny podział wydatków publicznych obejmuje wydatki:
-stałe,
-zmienne.
Podział wydatków na stałe i zmienne nie jest w sposób jednoznaczny zdefiniowany. Czasami za wydatki stałe uznaje się wydatki zdeterminowane historycznie, to jest wydatki występujące w roku ubiegłym. Częściej jednak przyjmuje się, że stałymi są te wydatki, które nakładają na państwo ustawowe zobowiązania wobec obywateli oraz wydatki związane z obsługą długu publicznego. Te ostatnie bywają także określane jako wydatki sztywne. Niezrealizowanie jednych i drugich rodzi negatywne konsekwencje w postaci braku zaufania do władz publicznych danego państwa.
Analiza udziału wydatków zmiennych pozwala z kolei ocenić, jaka jest faktyczna swoboda wyboru władz publicznych w odniesieniu do kształtowania wydatków planowanych na dany rok budżetowy. Zaliczając do wydatków stałych wydatki na ubezpieczenia i opiekę społeczną, koszty obsługi długu publicznego oraz subwencje ogólne dla gmin stwierdzić można, że w latach 1995-1998 średni ich udział w wydatkach publicznych sięgał 60%. W ten sposób wyznaczony obszar wyboru, w zakresie polityki budżetowej, w odniesieniu do danego roku kalendarzowego dotyczy 40% wydatków.
Z punktu widzenia możliwości oceny stopnia realizacji przyjętej przez rząd doktryny ekonomiczno-społecznej, istotna jest także analiza wydatków według ich funkcji. Wielkość środków wydatkowanych na edukację, ochronę zdrowia, opiekę społeczną itd. pozwala określić faktyczną alokację środków pieniężnych na konkretny dział, bez względu na to, kto jest ich dysponentem. W praktyce, bowiem na finansowanie określonego działu gospodarki narodowej mogą być kierowane środki pochodzące z różnych części sektora finansów publicznych.
Ze względu na brak danych dotyczących struktury wydatków całego sektora finansów publicznych od początku procesu transformacji, porównaniem objęto jedynie lata 1995-1998. Analizę zmian w ich strukturze oparto na skonsolidowanych wydatkach instytucji rządowych i samorządowych, ujętych zgodnie z metodologią Międzynarodowego Funduszu Walutowego.
Struktura wydatków publicznych według kryterium ich funkcji w latach 1995-1998 (w %)
2. Wskaż na przeznaczenie wydatków publicznych.
Podział wydatków publicznych ze względu na przeznaczenie na cele bieżące oraz na cele średnio- i długookresowe:
-wydatki bieżące
-wydatki majątkowe
pokazuje jaka jest hierarchia potrzeb lub preferencje władz publicznych, wyrażana przez kształtowanie proporcji wydatków bieżących i wydatków majątkowych. Między tymi wydatkami występuje poniekąd naturalna sprzeczność, gdyż przy danych środkach publicznych te dwa rodzaje wydatków konkurują ze sobą.
PRZEZNACZENIE WYDATKÓW:
1)Utrzymanie i funkcjonowanie organów wł. publ, kontroli i ochrony prawa.
2)Zadania wykonywane przez adm. rząd,
3)Funkcjonowanie sądów i trybunałów,
4)Subwencje ogólne dla J.S.T,
5) Dotacje dla JST,
6.)Środki wpłacane do budżetu UE, zw. „śr własnymi UE",
7)Subwencje dla partii polit.,
8)Dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami.
9)Obsługę długu publ.,
10)Finansowanie programów i projektów, na realizację, których uzyskano śr pochodzące z budżetu UE, zw „współfinansowaniem"
11)Realizację Wspólnej Polityki Rolnej.
3.Jakie wydatki publiczne wymienia u.f.p?
4. Podaj różnice miedzy subwencja a dotacja.
Subwencja to pieniądze otrzymane z Budżetu Państwa na określone cele. Możemy je
przeznaczyć zgodnie z potrzebami i nie musimy się z nich rozliczać. Subwencja jest nam wypłacana „na raty", (co miesiąc). Subwencja (łac. subventio - zapomoga) - nieodpłatna i bezzwrotna pomoc finansowa udzielana najczęściej przez państwo podmiotom (np. jednostkom samorządu terytorialnego, prywatnym przedsiębiorstwom, organizacjom społecznym i osobom fizycznym) dla poparcia ich działalności.
Wyróżnia się:
-subwencje ogólne - to pomoc finansowa udzielana przez państwo innym podmiotom na podstawie kryteriów obiektywnych np. liczby mieszkańców
- subwencje przedmiotowe - to bezzwrotna pomoc finansowa przeznaczana na realizację konkretnych zadań np. dopłata do kredytów dla rolników, dopłata do czynszów komunalnych itp. (tzn. na konkretny cel - celowość wydatkowania przyznawanych przez państwo środków)
Wyróżnia się:
-subwencje oświatową* otrzymywaną prze gminy, powiaty i województwa przyznawaną wg. zasad ustalonych przez MEN
- subwencje wyrównawczą* przyznawaną na rzecz gmin powiatów i województw, których potencjał fiskalny stanowi w przypadku gmin mniej niż 92 % średniej krajowej, powiatów 85% średniej krajowej, województw mniej niż 110 %.
Dotacja to pieniądze otrzymane z Budżetu Państwa na ściśle określony cel i musimy się z nich rozliczać. Nie wolno wykorzystać tych pieniędzy na inny cel, a niewykorzystaną kwotę należy zwrócić. Wyrównanie przez państwo rentowności niektórych gałęzi działalności gospodarczej, za pomocą wypłaty środków pieniężnych.
Dotacja, wyposażenie, subwencja, subsydium, okresowa lub stała pomoc finansowa budżetu państwa zasilająca państwowe jednostki gospodarcze i instytucje w środki pieniężne, a więc tworząca lub powiększająca ich dochody w celu pokrycia wydatków bieżących lub poszerzenia działalności zgodnie z dążeniem podmiotu dotującego.
Z punktu widzenia budżetu - dotacja jest wydatkiem transferowym, bezzwrotnym, nie oprocentowanym, niezwiązanym z żadnym wzajemnym świadczeniem. Specyficzną formą dotacji jest subwencja (subsydium).
Finanse publiczne - wykład
Tryb niestacjonarny 2009/2010
4