trzewia uk.nerwowy, 99

99. Budowa og�lna jamy ustnej

Jama ustna dzieli si na przedsionek i jam ustn waciw. Wejcie do przedsionka stanowi szpara ust, ku tyowi przedua si w cie gardzieli, kt�ra czy jam ustn waciw z gardem. Przedsionek jamy ustnej to szczelina w ksztacie podkowy, od przodu ograniczona wargami - g�rn i doln, po bokach policzkami, natomiast od strony jamy ustnej waciwej dwoma ukami wyrostk�w zbodoowych wraz z zbami. Wargi - g�rna i dolna. Rusztowaniem obu warg jest misie okrny ust. Powierzchni warg dzielimy na trzy czci:

sk�rn, przedni /czerwie warg/, luzow. Bona luzowa warg przechodzi na policzki oraz wyrostki zbodoowe uchwy i szczk. Policzki - skadaj si z 4 warstw. Od zewntrz: sk�ra /u mczyzn silnie owosiona/, ciao tuszczowe, misie policzkowy oraz bona luzowa.

Do przedsionka jamy ustnej uchodzi przew�d linianki przyusznej. Bona luzowa, kt�ra pokrywa wyrostki zbodoowe tworzy dzisa.

Jama ustna waciwa - jest od g�ry ograniczona podniebieniem / podniebienie skada si z dw�ch odcink�w: przedniego - podniebienia twardego i tylnego - podniebienia mikkiego/ od dou przepon jamy ustnej. Od przodu i bok�w ograniczaj j wyrostki zbodoowe uchwy i szczki wraz z zbami. Ku tyowi jama ustna waciwa przedua si w gardziel czc j z gardem.

W jamie ustnej wystpuje szereg gruczo�w, spor�d kt�rych najwiksze s trzy pary: linianka przyuszna, poduchwowa i podjzykowa.

100. Jzyk

Jest zbudowany z mini poprzecznie prkowanych, pokrywa go bona luzowa. Spenia bardzo wiele czynnoci: pomaga podczas ucia, bierze udzia w formowania ksu pokarmowego mieszajc go ze lin, w nim znajduje si narzd smaku, jest pomocniczym narzdem mowy. Jzyk skada si z nasady umocowanej do dna jamy ustnej. Trzon - stanowi najwiksz, rodkow cz jzyka. Trzon zwa si ku przodowi i przechodzi w koniec jzyka. Trzon posiada powierzchni g�rn - grzbiet jzyka i powierzchni doln. Wzdu grzbietu jzyka przebiega poduny rowek - bruzda porodkowa jzyka - suy do odpywu liny do garda. Jzyk pokryty jest bon luzow. Na grzbiecie jzyka bona luzowa jest silna, wytwarza bardzo liczne drobne wzniesienia zwane brodawkami. S one r�nej wielkoci i ksztatu. Brodawki nitkowate - najliczniejsze i najmniejsze, znajduj si na caej powierzchni grzbietu i koca jzyka.. Ich zadanie to pomoc przy rozcieraniu pokarmu i formowaniu ksa, su take do odbierania wrae dotykowych. Pozostae brodawki rozmieszczone r�wnomiernie na grzbiecie jzyka - to zesp� brodawek smakowych.

Brodawki okolone, liciaste, grzybowate.

Bona luzowa dolnej czci jzyka jest delikatna i cienka. Tworzy fad zwany wdzidekiem jzyka. Minie jzyka dzielimy na zewntrzne - dochodzce do niego z otoczenia i wewntrzne - wasne.

Zewntrzne minie jzyka:/su do mocowania jzyka w czaszce oraz umoliwiaj zmiany pooenia jzyka/. S to:m. br�dkowo-jzykowy, m. gnykowo-jzykowy, m. rylcowo-jzykowy.

Wewntrzne minie jzyka :/wpywaj na zmian ksztatu jzyka/ m. poduny g�rny i dolny,

m. poprzeczny, m. pionowy jzyka.

101. Uzbienie mleczne i stae

Zby czowieka s dwupokoleniowe tzn., e pierwsze zby tzw. zby mleczne, zostaj zastpione przez drugie pokolenie zb�w zwanych zbami staymi. W uzbieniu mlecznym wyr�niamy 20 zb�w - po 10 w kadym uku zbowym. W kadej poowie uku znajduj si: 2 siekacze, jeden kie i dwa zby trzonowe. Wyrastaj od 6 - 30 m-ca ycia.

Wymiana zb�w mlecznych na stae rozpoczyna si ok. 6 r. koczy ok. 18 r. Liczba zb�w staych wynosi cznie 32, po 16 w jednym uku. W kadej poowie uku znajduj si: 2 siekacze, 1 kie, 2 - przedtrzonowce i 3 zby trzonowe.

102. Budowa zba

Zb skada si z dw�ch zasadniczych czci: z korony - to co wystaje ponad wyrostek zbodoowy i dziso oraz z korzenia, kt�ry tkwi w zbodole. Pomidzy koron i korzeniem istnieje przewenie zwane szyjk zba. Zb zbudowany jest z bardzo twardej tkanki kostnej tzw. zbiny. Na wysokoci korony zbin pokrywa najtwardszy element zba - szkliwo. Wewntrz zba znajduje si jama, kt�ra na wysokoci korony tworzy komor, a na wysokoci korzenia przechodzi w kana korzenia. Jam zba wypenia miazga zbowa, kt�ra zawiera naczynia krwionone i chonne oraz nerwy zba. Ksztat koron zb�w jest dostosowany do penionych funkcji podczas przyjmowania pokarm�w. Siekacze - odgryzanie - s zbami jednokorzeniowymi. Ky - s zaopatrzone w wierzchoek ucia. Korze - najduszy z wszystkich korzeni zbowych. Zby przedtrzonowe i trzonowe maj wyran powierzchni ucia, na kt�rej wystpuj guzki ucia. Przedtrzonowce dolne - jeden korze, g�rne - korze dwudzielny. Trzonowce - dolne - dwa korzenie, g�rne - trzy.

103. Og�lny plan budowy cian przewodu pokarmowego

ciana dr�g pokarmowych skada si z trzech warstw:

bony luzowej - wewntrz
bony miniowej - warstwa rodkowa
bony zewntrznej

Bona luzowa - tworzy powierzchni wewntrzn przewodu pokarmowego. Skada si z nastpujcych warstw:

nabonek
blaszka waciwa bony luzowej
blaszka miniowa bony luzowej
tkanka poluzowa

Nabonek - w g�rnych odcinkach przewodu pokarmowego /jama ustna, gardo, przeyk/ - wielowarstwowy paski - odporny na urazy mechaniczne, w dalszych czciach - jednowarstwowy - przystosowany do wchaniania i czynnoci wydalniczych.

Blaszka waciwa bony luzowej - znajduje si pod nabonkiem. Mieszcz si w niej drobne gruczoy, naczynia krwionone i nerwy.

Blaszka miniowa - zbudowana z cienkiej warstwy kom�rek miniowych gadkich.

Tkanka podluzowa - peni funkcj zespolenia bony luzowej ze rodkow warstw cian przewodu pokarmowego, jest ruchomym poczeniem midzy bonami. W niej mieszcz si sploty nerwowe, rozgazienia wikszych naczy krwiononych i nerw�w.

W bonie luzowej znajduj si liczne gruczoy - najczciej w blaszce waciwej, kt�re wydzielaj luz zabezpieczajcy ciany przewodu pokarmowego przed urazami mechanicznymi i chemicznymi oraz uatwia przesuwanie si pokarm�w.

Bona miniowa - jama ustna, gardo, g�rna cz przeyku, odbyt -mini�wka poprzecznie prkowana. W pozostaej, przewaajcej czci przewodu pokarmowego wystpuje mini�wka gadka. W�kna miniowe ukadaj si w dwie warstwy: wewntrzn - minie biegn okrnie, zewntrzn - minie biegn podunie. Zadaniem bony miniowej jest przesuwanie treci pokarmowej. Naprzemienne skurcze warstwy podunej i okrnej wywouj tzw. ruch perystaltyczny jelit.

Bona surowicza i bona zewntrzna - bona surowicza pokrywa wntrze jamy brzusznej. Wytwarza ona blaszk trzewn. Czci ukadu pokarmowego, kt�re nie le w jamie brzusznej - obejmuje bona zewntrzna zbudowana z tkanki cznej, kt�ra pokrywa te narzdy i czy je z otoczeniem.

Podzia ukadu pokarmowego: ze wzgldu na budow i funkcje:Przew�d pokarmowy,

Gruczoy trawienne, Otrzewna.

Przew�d pokarmowy:

g�rna droga pokarmowa /pobieranie, rozdrabnianie i przemieszczanie pokarmu/

jama ustna
gardo
przeyk

rodkowa droga pokarmowa / trawienie mechaniczne i chemiczne oraz wchanianie/
odek
jelito cienkie: dwunastnica, jelito czcze, jelito krte

ostatnia cz przewodu pokarmowego /zagszczenie treci pokarmowej, procesy fermentacyjne/
jelito grube : jelito lepe /ktnica/, okrnica, odbytnica
Gruczoy trawienne: /s pooone na zewntrz cian przewodu pokarmowego/:

linianki
wtroba
trzustka

Otrzewna - jako bona surowicza pokrywa odek, wikszo jelita cienkiego, cz jelita grubego oraz wtrob.

104. Gardo

Naley zar�wno do ukadu pokarmowego jak i oddechowego. Od g�ry siga podstawy czaszki, biegnie pionowo w d�, koczy si na wysokoci VI krgu szyjnego gdzie przechodzi w przeyk. Gardo dzielimy na trzy pitra:

g�rne - cz nosowa
rodkowe - cz ustna
dolne - cz krtaniowa

Granica midzy czci nosow i ustn stanowi podniebienie mikkie. W bocznych cianach czci nosowej garda znajduje si ujcie gardowe trbki suchowej. Skupienia tkanki limfatycznej tworz migdaki: gardowy, dwa migdaki trbkowe, migdaek jzykowy i dwa migdaki podniebienne. Ich g�wna rola polega na wytwarzaniu przeciwcia zwikszajcych odporno organizmu, przypisuje im si take udzia w zwalczaniu drobnoustroj�w. ciana garda skada si z czterech warstw:

bony luzowej
bony w�knistej
bony miniowej
bony zewntrznej

Bona luzowa garda zawiera liczne gruczoy, g�wnie luzowe. Mini�wka garda ukada si w dwie warstwy: wewntrzn o przebiegu podunym tworzy m. podniebienno-gardowy i rylcowo-gardowy. Warstwa wewntrzna - ma przebieg okrny: zwieracz garda dolny, rodkowy i g�rny.

105. Przeyk

Przeyk czy gardo z odkiem. Jego dugo wynosi ok. 25cm. Ley przed krgosupem. Siga od wysokoci VI krgu szyjnego do X krgu piersiowego. Zadanie przeyku to przeprowadzenie pokarmu z garda do odka.

Przeyk dzieli si na trzy odcinki:

cz szyjna
cz piersiowa
najkr�tsza cz brzuszna

W swym przebiegu przeyk ma trzy fizjologiczne zwenia:

zwenie g�rne - w miejscu przejcia garda w przeyk - jest najwsze
zwenie rodkowe - na wysokoci IV krgu piersiowego
zwenie dolne - ley w rejonie rozworu przeykowego przepony

Bona miniowa przeyku skada si z dw�ch warstw:

warstwa zewntrzna - poduny przebieg w�kien
warstwa wewntrzna - przebieg okrny w�kien

106. odek

odek jest najpojemniejsz czci przewodu pokarmowego. czy si z jednej strony z kocem przeyku z drugiej z pocztkiem jelita cienkiego. odek upodabnia si do haka z dwoma ramionami: duszym zstpujcym i kr�tszym wstpujcym.

W czci zstpujcej wyr�nia si: dno odka, cz wpustow oraz trzon odka - najduszy odcinek odka.

Rami wstpujce odka nosi nazw czci odwiernikowej i koczy si odwiernikiem, kt�ry zamyka ujcie odka do dwunastnicy.

ciana odka jest zbudowana z trzech warstw, a jej grubo wynosi ok. 2-3 mm.Od zewntrz s to:

bona surowiczna
bona miniowa
bona luzowa

Bona luzowa - jest do gruba /stanowi ok. poowy gruboci caej ciany/. Uwypuklenia bony luzowej tworz fady odkowe.

Bona miniowa - skada si z trzech warstw w�kien mini gadkich. Warstwa powierzchowna - przebieg poduny, warstwa rodkowa - okrny, warstwa wewntrzna - przebieg w�kien skony. Bona miniowa odka peni funkcj mechaniczn - mieszanie treci pokarmowej z sokami odkowymi oraz przesuwanie zawartoci odka w kierunku odwiernika.

W bonie luzowej mieszcz si gruczoy odkowe, kt�re wytwarzaj sok odkowy. Ma on odczyn silnie kwany, co ma silne dziaanie bakteriob�jcze. W soku odkowym znajduj si fermenty takie jak: pepsyna - trawi biako, podpuszczka - uatwiajca trawienie mleka, lipaza - rozkadajce tuszcze. Pokarm, kt�ry dostaje si do odka przez przeyk, pozostaje w nim 3-4 godziny. Jest mieszany z sokiem odkowym i podlega procesom trawienia. Nastpnie tre odka jest przesuwana w kierunku odwiernika /dziki ruchom robaczkowym/. Nastpnie porcje pokarmu dostaj si do dwunastnicy a potem do kolejnych odcink�w jelita.

107. Dwunastnica

Stanowi najkr�tszy odcinek jelita cienkiego, jej d. na og� nie przekracza 30cm. W ksztacie przypomina podkow.. Dzieli si na cztery czci:

g�rna
zstpujca
dolna
wstpujca

Cz g�rna - jest najkr�tsza i najobszerniejsza. nazywa si opuszk dwunastnicy. Jako jedyna cz dwunastnicy ley wewntrzotrzewnowo. Opuszka rozszerza si w czasie przechodzenia treci pokarmowej z odka do dwunastnicy.

W odniesieniu do szkieletu dwunastnica siga od I do III krgu ldwiowego. Bona luzowa dwunastnicy tworzy wysokie fady okrne oraz kosmki jelitowe. W tkance podluz�wkowej znajduj si charakterystyczne dla dwunastnicy gruczoy.

108. Jelito cienkie krezkowe

Tworzy ono liczne ptle, wypeniajc znaczn cz jamy brzusznej. Pocztkowy odcinek jelita krezkowego to jelito czcze, kt�re przechodzi w jelito krte. Jelito krte uchodzi do jelita grubego ujciem krtniczo-ktniczym. Ujcie to zaopatrzone jest w zastawk /krtniczo-ktnicz/, kt�ra uniemoliwia cofaniu si zawartoci jelita grubego.

Warstwa miniowa, leca pod bon surowicz, skada si z w�kien powierzchownych o przebiegu podunym i gbokich - przebieg okrny. Bona miniowa umoliwia mieszanie treci pokarmowej i przesuwanie jej w kierunku jelita grubego. Jelito czcze ma ciany grubsze od jelita krtego. W jelicie cienkim wystpuj kosmki jelitowe przystosowane do wchaniania

Trawienie i wchanianie w jelicie cienkim odbywa si dziki enzymom zawartym w soku trzustkowym. Fermenty trawienne s wytwarzane take przez drobne gruczoy jelitowe, obecne w bonie luzowej jelita cienkiego. W skad soku trzustkowego wchodz: trypsyna, lipaza i amylaza. Trypsyna rozkada biaka. Lipaza trawi tuszcze. Amylaza rozkada skrobi i glikogen. Zasadniczy proces wchaniania nastpuje w dwunastnicy i jelicie krezkowym.

109. Jelito grube

W jelicie grubym nie strawione resztki pokarmu zostaj zagszczone dziki wchanianiu wody. Flora bakteryjna jelita grubego rozkada nie strawione resztki pokarmu, kt�re w postaci kau usuwane s na zewntrz.

Jelito grube dzieli si na trzy odcinki:

jelito lepe - ktnica wraz z wyrostkiem robaczkowym
okrnica - wstpujca, poprzeczna, zstpujca i esowata
odbytnica

Jelito lepe - ktnica - stanowi pocztek jelita grubego. Mieci si w prawym dole biodrowym. Granica midzy ktnic a okrnic to ujcie jelita cienkiego zaopatrzone w zastawk krtniczo-ktnicz. Zastawka pozwala na okresowe przesuwanie si zawartoci z jelita krtego do jelita grubego, nie dopuszczajc do cofania si treci z jelita grubego.

Wyrostek robaczkowy - jest narzdem szcztkowym, tworzy uwypuklenie ciany jelita lepego poniej ujcia krtniczo-ktniczego.

Okrnica - dzieli si na cztery czci:

okrnica wstpujca
okrnica poprzeczna
okrnica zstpujca
okrnica esowata

Budowa poszczeg�lnych odcink�w okrnicy jest bardzo podobna. Do charakterystycznych cech budowy okrnicy nale: tamy okrnicy, uwypuklenia okrnicy i przyczepki sieciowe.

Odbytnica - stanowi ostatni odcinek przewodu pokarmowego. Przylega do powierzchni miedniczej koci krzyowej. Dugo caej odbytnicy wynosi kilkanacie centymetr�w. Odbytnica pooona jest zaotrzewnowo. ciana odbytnicy zbudowana jest z trzech warstw. Odbytnica posiada zwieracz wewntrzny i zwieracz zewntrzny. W rejonie kanau odbytowego znajduje si 8-10 fad�w zwanych supami odbytowymi.

110. Wtroba

Wtroba jest najwikszym gruczoem ustroju ludzkiego. U dorosego czowieka way ok. 1,5kg. Jest gruczoem wydzielania zewntrznego. Produkuje �. Przez wtrob przepywa krew czynnociowa z odka, jelit, trzustki i ledziony. Wtroba bierze udzia w regulacji poziomu cukru we krwi. Wtroba peni bardzo wan funkcj jako narzd odtruwajcy organizm dziki udziaowi w przemianie azotu. Wtroba ma zdolno zamiany pewnych szkodliwych substancji trujcych, kt�re dostaj si do niej poprzez krew, w zwizki nieszkodliwe. W wtrobie powstaj ciaa zapobiegajce niedokrwistoci. Wtroba produkuje zwizki biorce udzia w krzepniciu krwi /protrombina, heparyna, fibrynogen/. Wtroba ma zdolno magazynowania krwi.

Wtroba znajduje si w g�rnej czci jamy brzusznej tu pod przepon. Ma kolor brzowo-czerwony . Jest narzdem amliwym. Moe atwo ulega pkniciu na skutek mechanicznego urazu. G�rna powierzchnia wtroby ssiaduje z doln powierzchni przepony i jest do nie dopasowana ksztatem. Ta powierzchnia wtroby nosi nazw powierzchni przeponowej. Powierzchnia skierowana ku doowi przylega do trzew jamy brzucha i nosi nazw powierzchni trzewnej wtroby.

Powierzchnia trzewna - jest nier�wna gdy styka si z wieloma narzdami. Wyr�nia si tu trzy gbokie bruzdy: bruzda strzakowa lewa /skada si z dw�ch odcink�w przedniego i tylnego/- oddziela pat prawy od pata lewego wtroby /na powierzchni trzewnej/; bruzda strzakowa prawa /r�wnie skada si z dw�ch odcink�w przedniego i tylnego/ .

W obrbie pata prawego widoczne s dwa mae paty: pat czworoboczny oraz pat ogoniasty.

Przez wrota wtroby przechodz: przew�d wtrobowy wsp�lny, ya wrotna i ttnica wtrobowa waciwa, splot nerwowy i cz naczy chonnych.

Przew�d wtrobowy wsp�lny - powstaje w wyniku poczenia przewodu wtrobowego prawego i lewego. Suy do odprowadzania �ci z wtroby. ya wrotna prowadzi do wtroby krew z : odka, jelit, ledziony i trzustki/. Ttnica wtrobowa waciwa - jest odgazienie ttnicy wtrobowej wsp�lnej - prowadzi krew odywcz dla miszu wtroby.

Budowa wewntrzna - Tkanka czna wnika do wtroby i dzieli j na zraziki wtrobowe. Do zrazika doprowadzana jest krew z yy wrotnej i ttnicy wtrobowej waciwej.

Wzdu cian kom�rek wtrobowych biegn przewodziki �ciowe, kt�re uchodz do przewodzik�w midzyzrazikowych. Te z kolei cz si w wiksze przewody, nastpnie zespalaj si i tworz due przewodziki �ciowe. Ostatecznie powstaj z nich przew�d wtrobowy prawy i lewy, kt�re po opuszczeniu wtroby tworz przew�d wtrobowy wsp�lny wyprowadzajcy �.

ya wrotna - powstaje z poczenia yy ledzionowej, yy krezkowej g�rnej i dolnej. Wchodzi do wr�t wtroby. ya wrotna jest wczona w dwa ukady naczy wosowatych. Z jednej strony s to naczynia wosowate narzd�w, z kt�rych krew jest zabierana. Drugi ukad naczy znajduje si w wtrobie. Tu ya wrotna ulega podziaowi na ga praw i lew, kt�re zaopatruj pat prawy i lewy. Obie gazie po wejciu do wtroby dziel si na coraz mniejsze i wreszcie przechodz w yy midzyzrazikowe.

Pcherzyk �ciowy - jego czynno polega na magazynowaniu i zagszczaniu �ci.

111. Trzustka

Trzustka jest drugim co do wielkoci gruczoem trawiennym. Sok trzustkowy dziaa na wszystkie skadniki pokarmowe, tj. na tuszcze, wglowodany i biaka. Opr�cz funkcji gruczou trawiennego, trzustka produkuje hormony: insulin i glukagon, kt�re reguluj poziom cukru we krwi.

Pooenie i budowa zewntrzna. Ley poprzecznie w g�rnej czci jamy brzucha. W odniesieniu do krgosupa ley na wysokoci I-II krgu ldwiowego. Trzustka ma kolor szaror�owy , budow zrazikow, ksztat nieregularny.

Wyr�nia si:

trzon - czyli cz rodkow
gow - zaokrglony i zgrubiay prawy koniec
ogon - koniec lewy

Midzy gow a ogonem znajduje si nieznaczne przewenie zwane szyjk. Trzustka ley zewntrzotrzewnowo.

Budowa wewntrzna - w trzustce wyr�niamy dwojakiego rodzaju gruczoy. Gruczo wydzielania zewntrznego produkujcy sok trzustkowy. Gruczo dokrewny, zoony z tzw wysp trzustki, produkuje hormony: insulin i glukagon. Czc trzustki zajmujca si produkcj soku trzustkowego ma budow zrazikow. Od kadego zrazika odchodzi kr�tki przewodzik czcy si z przewodem trzustkowym., kt�ry biegnie od gowy, poprzez trzon do ogona trzustki. Ostatecznie przew�d ten czy si z przewodem �ciowym wsp�lnym.

Cz trzustki, tworzca narzd wydzielania wewntrznego /hormony/ skada si z licznych kom�rek rozsianych w miszu zwanych wyspami Largenhansa lub wyspami trzustki. Wikszo tych kom�rek wydziela insulin, s to tzw. kom�rki ß /B/. Pozostae kom�rki � /A/ wydzielaj glukagon o dziaaniu przeciwnym do insuliny. Oba hormony reguluj poziom cukru we krwi. Niedob�r lub brak insuliny we krwi powoduje cik chorob - cukrzyc.

112. Og�lna charakterystyka otrzewnej

Otrzewna - bona surowicza wycieajca jam brzuszn i jam miednicy. Otrzewna przypomina ksztatem obszerny worek, kt�ry wyciea od wewntrz obie jamy oraz pokrywa narzdy w nich pooone.. Ta cz otrzewnej, kt�ra pokrywa narzdy nosi nazw otrzewnej trzewnej. Pozostaa cz, wycieajca ciany jamy brzusznej - to otrzewna cienna. Jama otrzewnowa to przestrze zawarta midzy otrzewn cienn i otrzewn trzewn. W jamie otrzewnowej znajduje si nieznaczna ilo pynu surowiczego. Nawila on powierzchnie narzd�w znajdujcych si w jamie i umoliwia swobodne ich przesuwanie si wzgldem siebie. W otrzewnej znajduj si tzw krezki / zoone z dw�ch blaszek bony surowiczej/ midzy kt�rymi przebiegaj naczynia krwionone i nerwy. Krezki przymocowuj narzdy do cian jamy brzusznej oraz cz je ze sob. Narzd ma pooenie wewntrzotrzewnowe jeeli jest cakowicie pokryty otrzewn i posiada krezk, na kt�rej jest zawieszony /s to odek, jelito czcze i krte, wtroba, ledziona, jelito lepe z wyrostkiem robaczkowym, okrnica poprzeczna, esica, cz g�rna odbytnicy i macica/. Pooenie zewntrzotrzewnowe maj te narzdy, kt�re s tylko czciowo pokryte otrzewn i nie maj krezki /s to nerki, nadnercza, trzustka i dwunastnica/. Narzd taki jest mao ruchomy lub nieruchomy. Niekt�re narzdy pierwotnie pooone wewntrzotrzewnowo w wyniku rozwoju osobniczego zmieniaj swe pooenie i uzyskuj pooenie wt�rnie czciowo pozaotrzewnowe, kt�re nazywamy pooeniem r�dotrzewnowym /nale tu: pcherz moczowy, rodkowa cz odbytnicy, okrnica wstpujca i zstpujca/. Otrzewna jest gadka, lnica i przeroczysta. Jej wilgotna powierzchnia uatwia ruchy jelit. Otrzewna spenia take wan funkcj obronn. Jest niezmiernie wraliwa na zakaenie. Zapalenie otrzewnej stanowi due niebezpieczestwo dla ycia.

113. Nos zewntrzny

Jest pooony porodku twarzy. Ma ksztat piramidy 0 3 cianach. Dwie ciany boczne cz si ze sob tworzc grzbiet nosa. G�rny koniez grzbietu nosa to nasada dolny koniec to wierzchoek nosa. Podstawa ma ksztat tr�jkta, kt�ry po bokach jest ograniczony skrzydami nosa. Rusztowanie nosa stanowi kostne elementy czaszki i chrzstki nosa. Elementy kostne to - ko nosowa, wyrostek czoowy szczki, brzeg przyrodkowy trzonu szczki - tworz one cian boczn nosa. Nos zbudowany jest z chrzstki bocznej nosa i chrzstki skrzydowej.

Jedyn nieparzyst chrzstk nosa jest chrzstka przegrody nosa. Wchodzi ona w skad przednio-dolnego odcinka przegrody nosa. Na zewntrznej powierzchni nosa wystpuj nieliczne minie, nalece do mini wyrazowych twarzy. Nos zewntrzny pokrywa sk�ra. Zawiera gruczoy potowe i liczne gruczoy ojowe. Unaczynienie nosa pochodzi od ttnicy szyjnej wewntrznej i zewntrznej.

114. Jama nosowa

Wejcie do jamy nosowej prowadzi przez nozdrza przednie, pooone w podstawie nosa zewntrznego. Pocztkowy odcinek to - przedsionek nosa, kt�ry przechodzi w jam nosow waciw, zakoczon parzystymi nozdrzami tylnymi, kt�re prowadz do czci nosowej garda.

Jama nosowa podzielona jest na dwie mniej wicej symetryczne poowy, przegrod jamy nosowej, przebiegajcej w paszczynie strzakowej.

ciany jamy nosowej. W kadej poowie jamy nosowej s cztery ciany:

dolna - dno /ma podoe kostne, oddziela jam nosa od jamy ustnej waciwej/
g�rna - sklepienie /stanowi najwsz cian, tworzy j ko nosowa, czoowa, sitowa i klinowa/
przyrodkowa - przegrodowa
boczna - najwiksza pod wzgldem powierzchni, odznacza si wyranym uwypukleniem. Utworzona jest przez chrzstki nosa - od dou, wyej tworz j elementy kostne

Jama nosowa jest cciowo podzielona na przewody nosowe przez maowiny nosowe. Maowina nosowa dolna - biegnie r�wnolegle do dna jamy nosowej. Przestrze kt�r ogranicza to przew�d nosowy dolny.

Maowina nosowa rodkowa - pooona powyej maowiny dolnej, jest od niej szersza. Obie maowiny ograniczaj przew�d nosowy rodkowy.

Maowina nosowa g�rna -jest najmniejsza, z przodu czy si z maowin rodkow.

Przewody nosowe -ograniczone s przez maowiny nosowe i cian boczn. cz si w przew�d nosowy wsp�lny, kt�ry jest pooony midzy przegrod nosa a powierzchniami maowin nosowych.

Przestrzenie pooone w obrbie koci czaszki i komunikujce si z jam nosa waciw to - zatoki przynosowe. W kadej poowie gowy wyr�nia si:

zatok szczkow
zatok czoow
zatok sitow
zatok klinow

Bona luzowa jamy nosowej dzieli si na okolice:

oddechow /stanowi przewaajc cz bony luzowej jamy nosa/
wchow

Liczne gruczoy nosowe wydzielaj luz, kt�ry zwila bon luzow , zabezpieczajc j przed wysychaniem. Gsta sie ylna ogrzewa wdychane powietrze. Ruch migawek nabonka oddechowego oczyszcza wdychane powietrze.

115. Budowa og�lna krtani

Krta ma ksztat tr�jciennej piramidy, ley na pograniczu g�rnych i dolnych dr�g oddechowych. Ley w przedniej okolicy szyi, poniej koci gnykowej. Od dou przechodzi w tchawic. Ley przed gardem na wysokoci od IV do VII krgu szyjnego. Na szyi z przodu uwypukla si. Wyraniej jest zaznaczona u mczyzn. Rusztowanie krtani stanowi chrzstki krtani, poczone ze sob za pomoc staw�w i wizade.

Chrzstki krtani:

nieparzyste: nagoniowa, tarczowa i piercieniowata
parzyste: nalewkowate, rokowate i klinowate

Krta jest czci ukadu oddechowego a take jest organem gosu.

116. Chrzstki i jama krtani

Szkielet krtani tworzy 9 chrzstek, kt�re s poczone za pomoc wizade i mini. Chrzstki dziel si na parzyste i nieparzyste. /j.w./

Chrzstka nagoniowa - ma ksztat zbliony do licia. Jej wsza cz - szypuka - czy si za pomoc wizada z chrzstk tarczowatej. Zbudowana jest z chrzstki sprystej i stanowi rusztowanie nagoni. Bona luzowa pokrywajca nagoni przechodzi na chrzstki nalewkowate i tworzy obustronnie fad nalewkowo-nagoniowy. Z przednio-g�rnej powierzchni nagoni bona luzowa przechodzi na nasad jzyka, tworzc trzy fady jzykowo-nagoniowe.

Chrzstka tarczowata- jest najwiksz chrzstk krtani. Z wygldu jest podobna do tarczy. Skada si z dw�ch czworoktnych pytek chrzstnych, poczonych z przodu pod ktem /mniejszym u mczyzn/. W czci g�rnej poczenia obu pytek znajduje si wcicie tarczowate g�rne, w czci dolnej - wcicie tarczowate dolne. Tylne krawdzie obu pytek . Tylne krawdzie obu pytek ku g�rze przechodz w rogi g�rne, ku doowi w rogi dolne. Rogi dolne cz si stawami z chrzstk piercieniowat.

Chrzstka piercieniowata - ley poniej chrzstki tarczowej i ma ksztat sygnetu. Skada si z ze skierowanego ku przodowi uku i lecej od tyu czworobocznej pytki. G�rny brzeg pytki ma po bokach powierzchnie stawowe nalewkowate, suce do po.czenia z chrzstkami nalewkowatymi. W miejscu przejcia pytki w uk znajduje si parzysta powierzchnia stawowa tarczowata, suca do poczenia z chrzstk tarczowat.

Chrzstka nalewkowata - naley do parzystych chrzstek krtani. Ma ksztat tr�jciennego ostrosupa, zakoczonego citym wierzchokiem zwr�conym do g�ry. Szersza podstawa - pokryta jest powierzchni stawow kt�ra czy si z powierzchniami stawowymi chrzstki piercieniowatej, tworzc staw piercienno-nalewkowy.

Chrzstka r�kowata - parzysta, maa, mieci si na szczycie chrzstki nalewkowatej

Chrzstka klinowata - ma zmienny ksztat, jest maa, parzysta. Tkwi w tylnej czci fadu nalewkowo-nagoniowego.

Poczenia chrzstek krtani dziel si na cige i stawowe. Poczenia cige - to wizada czce krta z otoczeniem i chrzstki midzy sob. Poczenia stawowe to - stawy piercienno-tarczowe i piercienno-nalewkowe.

Jama krtani - ma ksztat dw�ch stok�w poczonych ze sob citymi wierzchokami. ciany jamy krtani wyciea bona luzowa. Dzielimy j na trzy czci;

cz g�rna - przedsionek krtani /czy jam krtani z czci krtaniow garda/
cz rodkowa - cz goniowa zwana take jam poredni krtani /najkr�tszy i najwszy odcinek jamy krtani/
cz dolna - jama podgoniowa / znajduje si poniej goni, stopniowo poszerza si ku doowi, przechodzi w jam tchwicy/

117. Tchawica

Tchawica ma ksztat sprystej, spaszczonej od tyu rury, kt�ra swoim g�rnym kocem czy si z krtani, dolnym przechodzi do wntrza klatki piersiowej, gdzie dzieli si na dwa oskrzela g�wne. Dugo tchwicy wynosi ok. 10-12cm. Tchawic dzielimy na cz szyjn i piersiow. Cz szyjna czy si z chrzstk piercieniowat krtani. Cz piersiowa tchawicy, koczy si rozdwojeniem tchawicy.

Rusztowanie tchawicy stanowi chrzstki tchawicze /16-20/, majce ksztat podkowiasty. Utrzymuj one drono wiata tchawicy, nie pozwalaj na zapadanie si jej cian. Poszczeg�lne chrzstki cz si ze sob za pomoc wizade obrczkowych. Tylna, przylegajca do przeyku, cz tchawicy nosi nazw ciany boniastej.

Tchawica na wysokoci IV krka midzykrgowego dzieli si na dwa oskrzela g�wne.

118. Drzewo oskrzelowe

Tchawica na wysokoci IV krka midzykrgowego dzieli si na dwa oskrzela g�wne- prawe i lewe, rozchodzce si pod ktem 90 . Oskrzele prawe stanowi jakby przeduenie tchawicy, oskrzele lewe ma przebieg bardziej poziomy. Oskrzele prawe jest kr�tsze i grubsze. Kade oskrzele g�wne koczy si we wnce puc, gdzie ulega podziaowi na oskrzela patowe wnikajce do wntrza puc.

Lewe oskrzele g�wne dzieli si na:

oskrzele patowe g�rne
oskrzele patowe dolne

Prawe oskrzele patowe rozgazia si na:

g�rne oskrzele patowe
rodkowe oskrzele patowe
dolne oskrzele patowe

Dalszy podzia wewntrz puca nastpuje na podobiestwo rozgazie drzewa liciastego.

Kade oskrzele patowe ulega podziaowi na tyle oskrzeli segmentowych, ile dany pat posiada segment�w:

PUCO PRAWE:

Oskrzele patowe g�rne dzieli si na oskrzela segmentowe:

szczytowe
tylne
przednie

Oskrzele patowe rodkowe dzieli si na oskrzela segmentowe:

boczne
przyrodkowe

Oskrzele patowe dolne dzieli si na oskrzela segmentowe:

g�rne
podstawne przyrodkowe
podstawne przednie
podstawne boczne
podstawne tylne

PUCO LEWE:

Oskrzele patowe g�rne dzieli si na:

odgazienia g�rne - segment szczytowo-tylny i przedni
odgazienie dolne - oskrzele jzyczkowe g�rne i dolne

Oskrzele patowe dolne dzieli si na :

oskrzele segmentowe dolne
oskrzela segmentowe podstawne: przyrodkowe, przednie, tylne, boczne

Oskrzela segmentowe dziel si jeszcze wielokrotnie i po 8-13 takich podziaach przechodz w najmniejsze oskrzela o rednicy 1-1,5 mm, zwane oskrzelikami. Drogi oddechowe, poczwszy od oskrzela g�wnego, a skoczywszy na oskrzelikach otrzymay nazw drzewa oskrzelowego.

119. Puco

Puca pooone s w jamie klatki piersiowej. Stanowi one g�wny narzd oddechowy. Powierzchnie puc cile przylegaj do cian klatki piersiowej. Przecitna pojemno puca prawego jest wiksza ni lewego. Puca s oddzielone od siebie r�dpiersiem. Od jamy brzusznej oddzielone s przepon. Wielko puc jest zmienna i zaley od iloci zawartego w nich powietrza. Zr�nicowanie wielkoci puc spowodowane jest asymetrycznym pooeniem serca.

Budowa puca: oba puca maj ksztat stoka, szczytem skierowanego ku g�rze. Na kadym pucu wyr�nia si:

podstaw - skierowan ku doowi
dwie powierzchnie boczn - ebrow i przyrodkow - r�dpiersiow
szczyt puca
trzy brzegi: przedni, tylny i dolny

Podstawa puca - jest wklsa, przylega do przepony i nosi nazw powierzchni przeponowej.

Boczna powierzchnia ebrowa - jest najwiksza. Jej ksztat jest uwarunkowany przebiegiem powierzchni ciany klatki piersiowej, do kt�rej cile przylega

Powierzchnia przyrodkowa - jest mniejsza, wyduona i nieco wklsa. Odcinek tylny przylega do krgosupa piersiowego, przedni odcinek przylega do narzd�w pooonych w r�dpiersiu - nosi nazw czci r�dpiersiowej.

Szczyt puca - jest lekko zaokrglony, wystaje ponad g�rny otw�r klatki piersiowej

Brzeg dolny - ma cz wkls i wypuk. Cz wypuka oddziela powierzchni przeponow od ebrowej - w tej czci brzeg dolny jest ostry. Cz wklsa oddziela powierzchni przyrodkow od powierzchni przeponowej. W tej czci brzeg dolny jest tpy.

Brzeg tylny - jest gruby i zaokrglony. Oddziela powierzchni przyrodkow od powierzchni ebrowej.

Brzeg przedni - oddziela powierzchni ebrow od r�dpiersia. Brzeg ten w pucu lewym ma wcicie sercowe.

Kade puco zbudowane jest z pat�w, oddzielonych od siebie gbokimi szczelinami

PUCO LEWE:

pat g�rny
pat dolny

paty oddzielone s szczelin skon

PUCO PRAWE:

g�rny
rodkowy
dolny

paty oddzielaj szczeliny: skona i pozioma.

Powierzchnie pat�w pokryte s bon surowicz - opucn pucn. Paty dalej dziel si na mniejsze jednostki zwane segmentami oskrzelowo-pucnymi. W kadym pucu wystpuje ok. 10 takich segment�w. W dalszym podziale wyr�nia si zraziki. Zraziki z kolei dziel si na najmniejsze jednostki miszu pucnego - grona.

120. Opucna

Opucna to podw�jna warstwa bony surowiczej, kt�ra otacza kade puco z osobna. Opucna dzieli si na:

opucn pucn - bezporednio przylega do powierzchni puca
opucna cienna - wyciea jam klatki piersiowej i ssiednie narzdy, do kt�rych zwr�cone s powierzchnie puc. Opucna cienna przyjmuje nazwy od narzd�w , do kt�rych przylega. Dzieli si na opucn r�dpiersiow, ebrow i przeponow.

Pomidzy powyszymi blaszkami bony surowiczej wystpuje przestrze zwana jam opucnej.

Na szczycie puca opucna pucna tworzy tzw. osklepek opucnej.

W miejscu przejcia opucnej ebrowej w przeponow znajduje si zachyek ebrowo-przeponowy. W tym miejscu jama opucnej jest uwypuklona, dziki czemu puco moe znacznie si powikszy w czasie wdechu. Przejcie opucnej r�dpiersiowej w przeponow tworzy zachyek przeponowo-r�dpiersiowy.

121. r�dpiersie

Jest to przestrze pooona w jamie klatki piersiowej - porodkowo. Przestrze ta jest ograniczona przez: mostek, piersiowy odcinek krgosupa oraz opucn r�dpiersiow obu puc. G�rn granic r�dpiersia wyznacza g�rny otw�r klatki piersiowej, od jamy brzusznej oddziela j przepona. r�dpiersie dzieli si na: przednie i tylne. W r�dpiersiu przednim znajduje si serce wraz z osierdziem, wielkie naczynia serca, nerwy przeponowe, naczynia osierdziowo-przeponowe, grasica. W r�dpiersiu tylnym znajduje si: aorta zstpujca, przeyk, tchawica i jej rozdwojenie, nerwy bdne i przew�d piersiowy.

122. Pooenie i opis zewntrzny nerki

Nerka jest narzdem parzystym. Ma kolor brzowoczerwony. Ksztatem zbliona jest do ziarna fasoli. W nerce wyr�nia si koniec g�rny i dolny, powierzchni przedni i tyln oraz dwa brzegi: boczny - duszy wypuky, przyrodkowy - wklsy / najwiksze zagbienie tego brzegu nosi nazw wnki nerkowej, kt�ra prowadzi wgb nerki do zatoki nerkowej - wypenionej miedniczk nerkow/.

Przez wnk nerki do jej wntrza wchodz:

ttnica nerkowa
splot nerkowy
ya nerkowa
naczynia chonne
moczow�d wyprowadzajcy mocz z miedniczki nerkowej

Powierzchnia nerki jest gadka, pokrywa j osonka zwana torebk w�knist. Druga zewntrzna osonka to torebka tuszczowa - zabezpiecza nerk i nadnercza przed utrat ciea.

Nerka przymocowuje si do otoczenia za porednictwem powizi nerkowej / najsilniej do przepony/.Nerki zachowuj pewn ruchomo /np. opuszcza si podczas wdechu unosi podczas wydechu/.

Nerki le na tylnej cianie jamy brzucha po obu stronach krgosupa

Dugo nerki wynosi ok. 12 cm, szeroko - 6 cm, grubo - ok. 4 cm.

123. Budowa wewntrzna nerki

Misz nerki zbudowany jest z dw�ch warstw:

kory nerki - pooonej obwodowo /zabarwienie janiejsze, �tawoczerwone/
rdzenia nerki - lecego wewntrznie /ma kolor niebieskawo-czerwony/

Rdze nerkowy - wystpuje w postaci tzw. piramid nerkowych. Ich liczba waha si w granicach 1—2-. W kadej piramidzie wyr�niamy podstaw - skierowan w stron kory oraz zaokrglony wierzchoek - nosi on nazw brodawki nerkowej. Wewntrz piramid biegn kanaliki zwane cewkami nerkowymi. Ujcia cewek bigncych wzdu dugiej osi piramid kocz si na szczycie brodawek nerkowych w otworach brodawkowych. Pole pokryte otworami brodawkowymi nazywa si polem sitowym. Kada brodawka objta jest kielichem nerkowym, do kt�rego spywa mocz.

Kora nerki - jest warstw obwodow nerki, ale take wnika midzy piramidy nerkowe w postaci sup�w nerkowych. W korze znajduj si liczne, malekie punkciki - ciaka nerkowe. S one pocztkiem czci wydalniczej nerki i tworz cz skbion nerki. Piramida wraz z przylegajc do niej kor - stanowi pat nerkowy

124. Nefron

Jednostk wydzielnicz nerki jest nefron. W kadej nerce znajduje si 1-15 mln nefron�w. Nefron ma bardzo cise powizanie z ukadem krwiononym nerki. Tu nastpuje proces oddzielania wody od innych skadnik�w krwi. Krew dochodzi do nerki przez ttnic nerkow, kt�ra we wnce nerkowej rozgazia si na ttnice midzypatowe.

Budowa nefronu :

ciako nerkowe
cz g�wna skadajca si z czci krtej i prostej
ptla Henlego
wstawka

Ciako nerkowe - kbuszek nerkowy wraz z otaczajc go torebk. W kbuszku znajduj si blaszka wewntrzna i zewntrzna. Midzy blaszkami znajduje si przestrze - komora ciaka nerkowego. Komora przechodzi w kanalik krty I rzdu - mijsce przejcia nosi nazw bieguna moczowego.

Kanalik g�wny - biegun moczowy przedua si w kanalik g�wny, kt�ry skada si z czci krtej /pocztkowej/ i prostej. Kanalik prosty rozpoczyna ptl Henlego.

Ptla Henlego - skada si z ramienia zstpujcego i wstpujcego, kt�re tworz uk: od ciaka nerkowego do rdzenia nerki i z powrotem do ciaka nerkowego.

Wstawka - kanalik krty II rzdu. Ma krty przebieg, ssiaduje z ciakiem nerkowym i stopniowo przybiera budow cewki zbiorczej. Z poczenia kilku cewek zbiorczych powstaje przew�d brodawkowy - kt�ry uchodzi na szczycie piramidy.

Drogi wyprowadzajce mocz rozpoczynaj si wewntrz nerki w tzw. piramidach nerkowych. Sa to cewki zbiorcze, kt�re uchodz otworami brodawkowymi do kielich�w nerkowych mniejszych. Kilka kielich�w mniejszych czc si ze sob tworzy dwa lub trzy kielichy nerkowe wiksze, kt�re uchodz do miedniczki nerkowej.

Miedniczka nerkowa przedua si w moczow�d

125. Moczow�d

Moczow�d jest to parzysty , cienki przew�d o dugoci ok. 30 cm. Odprowadza mocz z miedniczki nerkowej do pcherza moczowego. Ley zewntrzotrzewnowo. Wyr�niamy w nim:

odcinek pocztkowy /duszy/ - zwany czci brzuszn
cz miednicza - kr�tsza, biegnca od wysokoci stawu krzyowo-biodrowego do pcherza moczowego

Oba moczowody kieruj si do tylnej ciany pcherza moczowego.

W moczowodzie wyr�nia si trzy ukowate zgicia:

zgicie nerkowe
zgicie brzene
zgicie trzecie

ciana moczowodu skada si z trzech warstw:

bona zewntrzna - czy moczow�d z otoczeniem
bona miniowa - tworzca warstw rodkow /skada si z 3 warstw - zewntrznej podunej, rodkowej okrnej i wewntrznej podunej/. Skurcze mini�wki wywouj ruchy perystaltyczne moczowodu, dziki czemu mocz rytmicznie spywa do pcherza moczowego.
bona luzowa - stanowi warstw wewntrzn / chroni przed dranicym dziaaniem moczu/.

126. Pcherz moczowy

Pcherz moczowy jest okresowym zbiornikiem moczu. Ley w miednicy mniejszej za spojeniem onowym. W pcherzu wyr�niamy:

szczyt - skierowany ku g�rze i do przodu
trzon
dno pcherza

W wypenionym pcherzu wyr�nia si :

powierzchni przedni
tyln.

Pcherz ley zewntrzotrzewnowo - tylko czciowo pokryty jest otrzewn.

ciana pcherza moczowego zbudowana jest z trzech warstw:

wewntrzna /bona luzowa/
rodkowa /bona miniowa/
zewntrzna

Bona luzowa , w pcherzu opr�nionym jest silnie pofadowana, opr�cz miejsca w okolicy dna tzw. tr�jkta pecherza, kt�ry zawsze jest gadki - bez wzgldu na stan wypenienia pcherza. Na obu kocach podstawy tr�jkta do pcherza wnikaj moczowody. Midzy moczowodami rozpity jest fad midzymoczowodowy, kt�ry zamyka ujcie moczowodu i zapobiega cofaniu si moczu.

Bona miniowa - ukada si w trzy warstwy:

zewntrzna - poduna
rodkowa - okrna
wewntrzna - poduna

W okolicy ujcia cewki moczowej gromadz si liczne w�kna okrne, tworzc zwieracz pcherza. Stae napicie tego minia nie pozwala na odpyw moczu z pcherza.

Bona zewntrzna - jest zr�nicowana. Czciowo stanowi j otrzewna cienna - na powierzchni g�rno-tylnej. Pozostae czci ciany pokrywa luna tkanka czna zespalajca pcherz z otoczeniem.

127. Cewka moczowa eska

Cewka moczowa eska jest kr�tka. Rozpoczyna si ujciem zewntrznym cewki moczowej. ciana cewki moczowej zbudowana jest z dw�ch warstw:

bony luzowej
bony miniowej

Bona luzowa - ukada si w podune fady. Na tylnej cianie - fad zwany grzebieniem cewki moczowej. Bon luzow g�rnego odcinka cewki pokrywa nabonek przejciowy.

Bona miniowa - skada si z wewntrznych w�kien podunych i zewntrznych okrnych.

128. Cewka moczowa mska

Cewka moczowa mska rozpoczyna si ujciem wewntrznym cewki moczowej, kt�re pooone jest w dnie pcherza moczowego na szczycie tr�jkta pcherza. Koczy si na odzi prcia otworem, zwanym ujciem zewntrznym. Przebieg cewki moczowej ma ksztat litery S. W cewce mona wyr�ni trzy czci oraz dwa wygicia:

cz sterczowa - bardzo kr�tki odcinek przebiegajcy przez gruczo krokowy
cz boniasta cewki - jest najwszym odcinkiem, przechodzcym przez przepon moczowo-pciow.
cz gbczasta cewki - jest najduszym odcinkiem, cakowicie objtym ciaem gbczastym prcia

Wygicia:

wygicie wklsoci skierowane ku g�rze - krzywizna podonowa
wygicie wypuke ku g�rze tworzy krzywizn przedonow

ciany cewki moczowej od wewntrz pokrywa bona luzowa. W niej znajduj si liczne gruczoy luzowe. Ich wydzielina chroni cianki cewki przed rcym dziaaniem moczu.

129. Og�lna charakterystyka narzd�w pciowych eskich

Narzdy pciowe eskie su do wytwarzania kom�rek pciowych eskich. Po zapodnieniu stwarzaj dogodne warunki dla rozwoju i wzrastania podu. Narzdy pciowe dzielimy na zewntrzne i wewntrzne:

Wewntrzne narzdy pciowe:

jajniki
jajowody
macica
pochwa

Narzdy pciowe zewntrzne:

wzg�rek onowy
wargi sromowe wiksze
wargi sromowe mniejsze
echtaczka
przedsionek pochwy

130. Jajnik

Jajnik jest eskim gruczoem pciowym. Produkuje kom�rki pciowe zwane jajami. Jajnik ma ksztat spaszczonej liwki. Barwa jajnika jest czerwonoszara. Jajnik jest twardy. Jajnik ley wewntrzotrzewnowo, ale pokrywajca go bona surowicza przeksztacia si w nabonek pciowy.

W jajniku wyr�nia si :

powierzchni boczn - przylega do bocznej ciany miednicy mniejszej
powierzchni przyrodkow - woln

Brzegi:

brzeg przedni, krezkowy - miejsce przyczepu krezki jajnika
brzeg tylny - wolny

Dwa koce:

g�rny - jajowodowy
dolny - maciczny

Oba jajniki sa przymocowane do otoczenia za pomoc trzech wizade:

wizada waciwego jajnika - rozpite midzy kocem macicznym jajnika a jego bocznym brzegiem
krezki jajnika
wizada wieszadowego jajnika

Misz jajnika zbudowany jest z rdzenia i kory.

Rdze - zbudowany z tkanki cznej zawiera liczne naczynia krwionone.

W korze znajduj si mieszki jajnikowe, w kt�rych tkwi dojrzewajce kom�rki jajowe.

Mieszki jajnikowe pierwotne w miar dojrzewania przeksztacaj si w mieszki wt�rne, kt�re w ostatecznoci przeksztacaj si w mieszki jajnikowe pcherzykowate. Wewntrz mieszka znajduje si kom�rka jajowa. Po zakoczeniu procesu dojrzewania jaja ciana pcherzyka ulega rozerwaniu. Dojrzae jajo wydostaje si do jamy otrzewnej. Opisany proces nazywamy jajeczkowaniem /owulacj/. Po wypadniciu jaja w pcherzyku rozwijaja si ciako �te, kt�re wydziela hormon progesteron Jego zadanie to przygotowanie bony luzowej macicy do przyjcia zapodnionej kom�rki jajowej.

131. Jajow�d

Jest narzdem parzystym. Jest to cewkowaty przew�d biegncy midzy jajnikiem a macic. Dugo wynosi ok. 14-20cm. Pooony wewntrzotrzewnowo.

W jajowodzie wyr�niamy cztery czci:

lejek - stanowi pocztek jajowodu i najbardziej ruchom cz
bak - najszersza i najdusza cz jajowodu
cie -
cz maciczna - r�dcienna

ciana jajowodu skada si z trzech warstw:

bony surowiczej - pokrywa jajow�d i przechodzi w bon surowicz krezki jajowodu
bony miniowej - stosunkowo silnie rozwinita, zewntrzna o podunym przebiegu w�kien, wewntrzna o okrnym przebiegu w�kien. Skurcze mini�wki powoduj przesuwanie si kom�rki jajowej w kierunku macicy.
bony luzowej

132. Macica i pochwa

Macica jest narzdem nieparzystym. Ksztatem przypomina spaszczon gruszk. Suy do przyjcia zapodnionego jaja, rozwoju podu i wydalenia poza organizm matki po zakoczeniu rozwoju. Macica jest pooona porodku jamy miednicy mniejszej midzy odbytnic a pcherzem moczowym. Macica ma dwie powierzchnie i dwa brzegi.

Powierzchnia pcherzykowa - przednia , spaszczona

Powierzchnia jelitowa - wypuka powierzchnia tylna.

Obie powierzchnie schodz si w brzegu prawym i lewym.

Macic dzielimy na:

trzon - cz g�rna - najgrubsza, najszersza> U dou trzon zwa si i przechodzi w cie
cie - najkr�tszy odcinek, kt�ry przedua si w szyjk
szyjk - dzieli si na cz nadpochwow i cz pochwow

Wewntrz trzonu znajduje si jama macicy - w przekroju ma ksztat tr�jkta. Wierzchoek skierowany ku doowi przedua si w wski kana szyjki macicy.

ciana macicy zbudowana jest z trzech warstw:

bony surowiczej - otrzewna zwana omaciczem
bony miniowej - zwanej r�dmaciczem - jest to najgrubsza warstwa ciany. Zbudowana z trzech warstw: zewntrznej i wewntrznej o podunym przebiegu w�kien i rodkow - okrn.
bony luzowej - wmacicze - ley bezporednio na bonie miniowej.

Aparat mocujcy macic to : urzdzenia wieszadowe i podporowe.

Aparat wizadowy macicy:

wizado szerokie macicy - najwiksze
wizado podstawowe macicy
wizado obe
wizado pcherzowo-maciczne
wizado odbytniczo-maciczne

Pochwa - jest to sprysty, rozcigliwy przew�d, kt�ry czy ujcie macicy z przedsionkiem pochwy. Od przodu ssiaduje z tyln cian pcherza moczowego i cewk moczow od tyu z odbytnic. Pochwa ma cian przedni i tyln.

Pochw pokrywa bona zewntrzna, zbudowana z tkanki cznej, kt�ra poredniczy w przymocowaniu pochwy do otoczenia.

Warstwa rodkowa - mini�wka gadka

Warstwa wewntrzna - bona luzowa.

133. Og�lna charakterystyka narzd�w pciowych mskich

Dziel si na wewntrzne i zewntrzne.

Narzdy pciowe wewntrzne: jdra wytwarzajce plemniki, drogi wyprowadzajce nasienie: najdrza, nasieniowody, pcherzyki nasienne, przew�d wytryskowy, nieparzysty gruczo krokowy - stercz i gruczoy opuszkowo cewkowe.

Narzdy pciowe zewntrzne: prcie, cewka moczowa i moszna.

134. Jdro i najdrze

Jest to parzysty gruczo pciowy mski. Rozwija si w jamie brzusznej w okolicy ldwiowej. W ostatnich miesicach ycia podowego jdra wydostaj si z jamy brzusznej do moszny przez kana pachwinowy. Jdro ma ksztat zbliony do elipsy. Wyr�nia si w nim powierzchni przyrodkow i boczn, brzeg przedni i tylny. W jdrze wystpuje koniec g�rny i dolny. Jdro ma kolor biaosinawy. Oba jdra prawe i lewe umieszczone s wraz z najdrzami w mosznie i oddzielone od siebie przegrod moszny.

Wewntrz jdra mona wyodrbni:

cznotkankowy zrb jdra
waciwy misz jdra

Jdro pokryte jest grub, w�knist bon - bon biaaw. W okolicy tylnego brzegu bona biaawa grubieje i klinem wpukla si w gb jdra, tworzc tzw. r�djdrze. Od r�djdrza odchodz promieniste przegr�dki jdra, kt�re dziel misz na zraziki. W kadym paciku /zraziku/ biegnie kilka cewek nasiennych krtych, kt�re w wierzchoku pacika cz si w jeden kr�tki przew�d zbiorczy - zwany cewk nasienn prost.

W cewkach nasiennych krtych wytwarzane s plemniki, za cewki nasienne proste sa drogami odprowadzajcymi nasienie do siatki jdra.

Budowa plemnika:

g�wka wyposaona w chromosomy
szyjka z centrosomami
witka powodujca ruch kom�rki

Jdro jest gruczoem o podw�jnym dziaaniu. Jako gruczo wydzielania zewntrznego produkuje plemniki, jako gruczo dokrewny wytwarza androgen - czyli hormon pciowy mski. Androgen ma zasadniczy wpyw na rozw�j i ksztatowanie pierwotnych i wt�rnych cech pciowych.

Najdrze - jest samodzielnym narzdem, kt�ry zawiera ukad przewod�w sucych do magazynowania nasienia. Ma ksztat fajki i jest nasadzone na g�rny koniec jdra od strony tylnej. Skada si z: gowy, trzonu i ogona. Do wntrza gowy wnikaj przewodziki odprowadzajce jdra, kt�re wytwarzaj paciki najdrza. Z pacik�w powstaje jeden wsp�lny przew�d najdrza, kt�ry po wyjciu z najdrza przedua si w nasieniow�d. Plemniki po wydostaniu si z jdra gromadz si zar�wno w pacikach, jak i w przewodzie najdrza, gdzie osigaj pen dojrzao.

135. Nasieniow�d, gruczo krokowy i pcherzyki nasienne

Nasieniow�d jest przewodem przeprowadzajcym nasienie z najdrza do cewki moczowej. Nasieniow�d mona podzieli na cztery czci:

cz jdrowa - stanowi przeduenie przewodu najdrza, biegnie ku g�rze, w dalszej czci nasieniow�d wchodzi w skad powr�zka nasieniowego
cz powr�zkowa
cz pachwinowa - przechodzi przez cay kana pachwinowy
cz miednicza

Kocowy odcinek nasieniowodu nosi nazw baki nasieniowodu. ciana nasieniowodu wraz z bak skada si z trzech warstw: bony zewntrznej, miniowej i luzowej. Bona zewntrzna - zbudowana jest z tkanki cznej. Bona miniowa skada si z trzech warstw - od wewntrz i od zewntrz warstwy skadaj si z w�kien podunych, warstwa rodkowa - zbudowana jest z w�kien okrnych.

Gruczo krokowy - /stercz/ . Ley na dnie miednicy mniejszej, przylega do dna pcherza moczowego. Na tylnej powierzchni gruczou krokowego znajduje si bruzda, kt�ra dzieli gruczo na pat prawy i lewy. Obydwa paty czy wzina gruczou krokowego.

W obrbie miszu gruczou wystpuj dwa skadniki: istota gruczoowa i tkanka r�dmiszowa. Tkanka r�dmiszowa dzieli misz na mniejsze nieregularne jednostki.

Pcherzyk nasienny - jest gruczoem parzystym, przylega do dna pcherza moczowego. Jest narzdem cewkowym. Cz g�rna jest szersza i lepo zakoczona. Cz dolna zwa si przechodzc w przew�d wydalajcy, kt�ry uchodzi do przewodu wytryskowego. Wytwarza wydzielin, kt�ra wprowadzona do przewodu wytryskowego pobudza plemniki do ruchu.

136. Prcie

Jest narzdem kopulacyjnym, przebiegajca w nim cewka moczowa jest drog zar�wno moczu jak i nasienia. Prcie pooone jest powyej moszny przed spojeniem i komi onowymi. W prciu wyr�nia si :

nasad - szerszy. tylny koniec prcia, jest pokryty sk�r krocza i przytwierdzony do koci onowych i przepony moczowo-pciowej. Ta czc jest nieruchoma
trzon prcia - odcinek srodkowy - jest czci ruchom. Ma powierzchni g�rn - czyli grzbiet prcia oraz powierzchni cewkow.
od - jest przedueniem trzonu. Ma ksztat stoka z zaokrglonym wierzchokiem.

O zewntrz prcie pokryte jest delikatn sk�r. Na odzi prcia sk�ra tworzy fad zwany napletkiem. Na wierzchoku odzi znajduje si ujcie zewntrzne cewki moczowej. Na powierzchni dolnej odzi znajduje si may fadzik sk�rny, kt�ry tworzy wdzideko napletka, kt�re czy napletek z odzi.

Budowa wentrzna. Prcie skada si z:

dw�ch cia jamistych prcia, pooonych od strony g�rnej .Ciaa jamiste pokrywa od zewntrz silna bona biaawa, kt�ra wnika midzy oba ciaa, wytwarzajc przegrod prcia. Tkanka cia jamistych zbudowana jest z beleczek otaczajcych liczne jamki. Wzw�d prcia nastpuje wtedy, gdy jamki zostan silnie wypenione krwi, a odpyw jest utrudniony.
nieparzystego ciaa gbczastego- lecego porodku po stronie dolnej. Tylny koniec ciaa gbczastego jest uwypuklony i nosi nazw opuszki prcia. Opuszka wchodzi w skad nasady prcia. Do pocztkowego odcinka opuszki przylega cewka moczowa, kt�ra wnika wgb opuszki. rodkowa najdusza cz ciaa gbczastego - trzon, w kt�rym przebiega cewka moczowa. Na kocu przednim ciao gbczaste grubieje w od prcia.Ciao gbczaste pokrywa bona biaawa. Ciao gbczaste posiada jamki, kt�re podczas wzwodu wypeniaj si krwi v- jednak w odr�nieniu od krwi wypeniajcej jamki ciaa jamistego moe ona swobodnie odpywa

Oba ciaa jamiste poczone s z ciaem gbczastym wsp�ln oson w jedn cao zwan powizi gbok prcia.
137. Przysadka
Przysadka ley na podstawie m�zgu, midzy skrzyowaniem wzrokowym a ciakami suteczkowatymi. Ma ksztat eliptyczny. Caa przysadka objta jest pochewk w�knist utworzon z opony twardej. Przysadka zbudowana jest z:

pata przedniego - tzw. przysadki gruczoowej, kt�ra rozwija si z ektodermy pierwotnej jamy ustnej. Pat przedni skada si z czci g�wnej, poredniej i guzowej. Pat przedni wytwarza ok. 10 hormon�w, kt�re peni kierownicz funkcj w ukadzie gruczo�w dokrewnych. Do hormon�w tych nale:

hormon wzrostowy zwany hormonem somatropowym
hormon pobudzajcy czynno tarczycy - tzw. tyreotropina
hormony dziaajce na czynno gruczo�w pciowych - hormony gonadotropowe i hormon luteinizujcy
hormon mlekotw�rczy - hormon laktotropowy

pata tylnego tzw. przysadki nerwowej kt�ra powstaje z dna komory trzeciej. Pat tylny zbudowany jest g�wnie z tkanki glejowej. Hormony pata tylnego przysadki powstaj w kom�rkach nerwowych podwzg�rza, w jdrach nadwzrokowych i przykomorowych. Do hormon�w tych nale:

wazopresyna - powoduje podwyszenia cinienia krwi
adiuretyna - ma dziaanie podobne do wazopresyny, hamuje wydzielanie moczu w nerkach
oksytocyna - powoduje skurcze mini macicy

Przysadka otoczona jest torebk przysadki.

138. Tarczyca

Gruczo tarczowy jest gruczoem nieparzystym, dokrewnym, pooonym w przednio-dolnej okolicy szyi. Tarczyca skada si z dw�ch pat�w: prawego i lewego, poczonych ze sob wzin gruczou. Ksztat tarczycy podobny jest do podkowy. W g�rze paty tarczycy sigaj do chrzstki tarczowej krtani. Wielko gruczou jest zmienna, zaley od wieku, pci, wzrostu, warunk�w geograficznych.

Cay gruczo otoczony jest torebk w�knist, od kt�rej biegn pasma tkanki cznej, kt�re przymocowuj j do tchawicy i chrzstki piercieniowatej krtani. Wewntrzna warstwa torebki w�knistej wnika do gruczou w postaci przegr�dek, kt�re dziel misz na nieregularne paciki. Wewntrz pacik�w znajduj si pcherzyki z substancj zawierajc jod. Z substancji tej powstaje hormon - tyroksyna.

Tyroksyna - reguluje przemian materii, u dzieci wpywa na proces wzrastania.

W przypadku niedoczynnoci tarczycy - spadek przemiany materii - obnienie ciepoty ciaa, zwolnienie akcji serca, senno. Przy wrodzonym braku hormonu wystpuje zahamowanie wzrostu, zatrzymanie rozwoju narzd�w pciowych.

W przypadku nadczynnoci tarczycy - wystpuje choroba Basedowa - wytrzeszcz gaek ocznych, przyspieszona akcja serca, wzmoona przemiana materii, nadwraliwo nerwowa, bezsenno.

Czynno tarczycy jest regulowana przez hormon przedniego pata przysadki - tyreotropin.

Tarczyca jest bardzo obficie unaczyniona.

139. Nadnercza

Jest to narzd parzysty, lecy w jamie brzusznej, zaotrzewnowo, na g�rnym biegunie nerki. Wyr�niamy w nim:

powierzchni przedni , kt�ra w prawym nadnerczu przylega do wtroby, w lewym do odka i ogona trzustki
powierzchni tyln - kt�ra przylega do ldwiowej czci przepony
powierzchnia dolna - zwana nerkow jest wklsa i pzrylega do g�rnego koca nerki

Powierzchnie oddzielone s od siebie brzegiem g�rnym i przyrodkowym.

Prawe nadnercze ma ksztat tr�jkta, lewe - p�ksiyca.

Nadnercze otoczone jest torebk w�knist. Misz gruczou zbudowany jest z dw�ch skadnik�w:

kory - kt�ra skada si z trzech warstw:

warstwy kbkowej - najcieszej, lecej bezporednio pod torebk
warstwy pasmowatej - rodkowej, najgrubszej
warstwy siatkowatej - pooonej najgbiej
Kora produkuje: kortykosteron, kortyzon i aldosteron. Odgrywaj one b. wan rol w przemianie tuszcz�w, wglowodan�w biaek oraz w tworzeniu barwnika - melaniny. Wpywa take na przemian mineraln, ma udzia w twoprzeniu odpornoci organizmu. Brak w organimie hormon�w produkowanych przez kor nadnerczy prowadzi do mierci. Nadmierne wydzielanie hormon�w kory w dziecistwie powoduje przedwczesne dojrzewanie pciowe

rdzenia nadnercza - kt�ry otoczony jest kor nadnercza i skada si z kom�rek chromochonnych, wytwarzajcych adrenalin. Adrenalina: pobudza ukad wsp�czulny, zwa naczynia krwionone, podnosi cinienie krwi, zwiksza zawarto cukru we krwi, hamuje czynno odka i jelit, wzmaga czynno serca. Drugi hormon wydzielany przez rdze nadnerczy to noradrenalina - kt�ra ma wpyw na krenie, przemian materii.

140. Grasica
Ley w dolnym odcinku szyi przed tchawic oraz tu za mostkiem i do przodu od tchawicy. Jej koniec g�rny siga tarczycy, u dou spoczywa na osierdziu. Po okresie pokwitania obserwuje si stopniowy zanik grasicy.
Grasica skada si z dw�ch niesymetrycznych pat�w: lewego i prawego, poczonych warstw tkanki cznej. Kady pat otoczony jest torebk, kt�ra wnikajc wgb miszu w postaci przegr�d, dzieli grasic na paciki.
Misz grasicy skada si z kory i rdzenia. Zar�wno rdze jak i kora zbudowane s z tkanki siateczkowatej. Czynno grasicy nie zostaa dostatecznie wyjaniona. Wiemy,m e dostarcza organizmowi limfocyt�w. W okresie podowym i dziecicym przypiesz wzrastanie i bierze udzia w wytwarzaniu cia odpornociowych.
141. Pooenie i opis zewntrzny serca
Serce jest centralnym narzdem krenia krwi. Dziaa na zasadzie pompy ssco-toczcej. Pobiera krew z obu y g�wnych, zatoki wiecowej i czterech y pucnych, a wtacz do ttnicy g�wnej i pnia pucnego.
Serce jest pooone w jamie klatki piersiowej. Ssiaduje od strony przedniej z mostkiem i chrzstkami ebrowymi, od tyy z przeykiem i aort, od dou z przepon. Po stronach prawej i lewej przylega do obu opucnych r�dpiersiowych.
Serce ma ksztat stoka, skierowanego podstaw ku g�rze, na prawo i do tyu. Wierzchoek zwany jest koniuszkiem serca, zwraca si ku doowi, na lewo i do przodu. Skone ustawienie dugiej osi serca powoduje jego asymetryczne pooenie. 1/3 serca ley po prawej stronie od paszczyzny symetrii ciaa, 2/3 po lewej stronie.
Opr�cz podstawy i koniuszka w sercu wyr�nia si:

powierzchni mostkowo-ebrow - skierowan do przodu
powierzchni przeponow - skierowan w d� i do tyu
powierzchni pucn - kt�ra wystpuje w stanie rozkurczu. W czasie skurczu serca powierzchnia ta zmienia si w tpy brzeg lewy.

Serce dorosego czowieka ma wielko jego pici. Masa ok. 300g u mzczyzn, ok.220g u kobiet.

Powierzchnia serca jest gadka i wilgotna. Pokrywa j bona zwana osierdziem. W miejscu wewntrznego podziau serca na przedsionki i komory, na zewntrz biegnie bruzda wiecowa. Granic midzy dwiema komorami wyznacza od przodu bruzda midzykomorowa przednia a od tyu tylna.

W obrbie podstawy serca skupiaj si wszystkie naczynia wychodzce i wchodzce do serca. Nosz one nazwy wieca lub korony serca. Wszystkie yy uchodzce do przedsionk�w najlepiej widoczne s od tyu. W przedsionku prawym kocz si yy krwiobiegu duego /ya g�wna dolna i g�rna oraz zatoka wiecowa/. Zyy pucne dwie prawe i dwie lewe wchodz skonie w tyln cian przedsionka lewego. Ukad naczy ylnych serca ma ksztat krzya: rami podune tworz obie yy g�wne /g�rna i dolna/, rami poprzeczne tworz yy pucne.

142. Og�lna budowa cian serca

ciany serca s zbudowane z trzech zasadniczych warstw:

wsierdzia - cienka bona cznotkankowa, kt�ra wyciea powierzchni przedsionk�w i kom�r. Skada si z jednowarstwowego nabonka paskiego, kt�ry spoczywa na blaszce waciwej wsierdzia i tkanki podwsierdziowej. Z wsierdzia zbudowane s take zastawki serca
r�dsierdzia, kt�re mona podzieli na:

szkielet serca - ujcia przedsionkowo-komorowe oraz ujcia ttnicze
misie czynnociowy - tworzy najgrubsz warstw cian- grubo znacznie zr�nicowana w obrbie przedsionk�w i kom�r
misie przewodnictwa - stanowi swoisty ukad miniowy, kt�rego zadanie polega na regulowaniu rytmicznej pracy serca

nasierdzie - stanowi zewntrzn warstw cian serca. Jest to cienka bona, bdca blaszk trzewn osierdzia. Pokrywa misie sercowy wraz z powierzchownie biegncymi naczyniami krwiononymi

143. Przedsionki serca
Wntrze serca podzielone jest przegrodami na cztery jamy. Dwie z nich, lece bliej podstawy, s mniejsze i nosz nazw przedsionk�w. Oba przedsionki - prawy i lewy - oddziela od siebie przegroda midzyprzesionkowa.
Przedsionek prawy - ma ksztat szecianu, a wic wyr�nia si w nim cian przedni, tyln, g�rn i doln oraz boczn i przyrodkow. Do prawego przedsionka uchodzi: ya g�wna g�rna i dolna, kt�re zbieraj krew z caego organizmu, oraz zatoka wiecowa odprowadzajca krew ze cian serca.
Przedsionek prawy dzieli si na:

zatok y g�wnych /tu uchodz obie yy g�wne i zatoka wiecowa/. ciany zatoki s gadkie.
cz waciwa przedsionka prawego. Na powierzchni cian do swiata przedsionka uwypuklaj si listewki miniowe - zwane miniami grzebieniastymi

Granic midzy obiema czciami wyznacza fad miniowy tzw grzebie graniczny.
Na powierzchni przegrody midzyprzedsionkowej znajduje si zagbienie zwane doem owalnym. D� owalny otoczony jest wzniesieniem - tzw. rbkiem dou owalnego.
Przedsionek lewy - przyjmuje krew z czterech y pucnych krwiobiegu maego. Od jego przedniej ciany odchodzi uszko lewe. ciany przedsionka s gadkie, wewntrz uszka przebiegaj minie grzebieniaste. Do przedniej ciany przedsionka przylega od zewntrz aorta i pie pucny. W dolnej cianie znajduje si ujcie przedsionkowo-komorowe lewe zaopatrzone w zastawk przedsionkowo-komorow lew.
144. Komory serca
S to dwie wiksze dolne jamy serca - to komory serca - prawa i lewa. Sa one oddzielone od siebie przegrod midzykomorow.
Komora prawa - przyjmuje krew z prawego przedsionka przez ujcie przedsionkowo-komorowe prawe. Komora prawa toczy krew do pnia pucnego pod stosunkowo maym cinieniem. W prawej komorze wyr�nia si trzy ciany: przedni, tyln i przyrodkow oraz podstaw i wierzchoek. W obrbie podstawy znajduje si ujcie przedsionkowo-komorowe prawe, zaopatrzone w zastawk tr�jdzieln oraz ujcie pnia pucnego ze swoj zastawk pnia pucnego.
wiato komory jest podzielone przez grzebie nadkomorowy na dwie przestrzenie, kt�re u dou si cz. Jedna z nich stanowi drog dopywow a druga zwana stokiem ttniczym prawym drog odpywu. ciany komory prawej s gadkie w obrbie stoka ttniczego. W pozostaej czci s pokryte beleczkami miniowymi, kt�re podczas skurczu umoliwiaj cakowite zamknicie wiata komory. W prawej komorze wystpuj take minie brodawkowe: przedni, tylny i przyrodkowy.
Komora lewa - Komora lewa jest dusza i wiksza od komory prawej. Ma ksztat stoka, kt�rego podstawa przylega do przedsionka lewego, wierzchoek siga do samego koniuszka serca. wiato komory w przekroju ma ksztat okrgy. Podstaw komory lewej przebijaj dwa otwory:

wikszy stanowi ujcie przedsionkowo-komorowe lewe z zastawk dwudzieln,
otw�r mniejszy stanowi ujcie aorty z zastawk skadajc si z trzech patk�w p�ksiycowatych.

W komorze lewej wyr�nia si drog dopywu i odpywu krwi. Obie drogi schodz si ze sob w wierzchoku komory. Powierzchnia cian drogi odpywu /zwana stokiem ttniczym lewym/ jest gadka. Pozosta powierzchni cian pokrywaj beleczki miniowe. W komorze lewej wystpuj dwa minie brodawkowe - przedni i tylny.
145. Misie serca
Misie serca dzieli si na misie czynnociowy i misie przewodnictwa
146. Misie czynnociowy serca
Tworzy najgrubsz warstw cian. Wystpuj znaczne r�nice gruboci w obrbie przedsionk�w i kom�r.
Specyfika w�kien miniowych: poszczeg�lne w�kna miniowe wysyaj boczne odgazienia, kt�re cz w�kna midzy sob, tworzc sie miniow. Skurcze minia sercowego s szybkie i energiczne, jednak misie sercowy nie ulega szybkiemu zmczeniu jak np. minie szkieletowe.
Mini�wka przedsionk�w jest znacznie ciesza od mieni�wki kom�r. W�kna biegn w dw�ch warstwach. Oba przedsionki maj wsp�ln warstw powierzchown - kt�ra ma przebieg poziomy i pionowy. Warstwa gboka jest oddzielna dla obu przedsionk�w. Uczestniczy ona w budowie przegrody midzyprzedsionkowej.
Mini�wka kom�r - w cianach kom�r wyr�nia si trzy warstwy:

warstwa zewntrzna - skona - bierze pocztek w szkielecie serca i biegnie skonie w d� do koniuszka serca. Cz z nich nie dochodzi do niego, zmienia kierunek przebiegu na poprzeczny i tworzy warstw rodkow
warstwa rodkowa - okrna
warstwa wewntrzna - poduna - w�kna warstwy wewntrznej uwypuklaj si do wiata kom�r i wytwarzaj miesnie brodawkowe i beleczki miniowe kom�r.

147. Misie przewodnictwa
Misie ten tworzy jedyne poczenie midzy mini�wk czynnociow przedsionk�w i kom�r. Jest to wasny automatyczny ukad pobudzajcy serce do rytmicznych naprzemiennych skurcz�w przedsionk�w i kom�r. W�kna tego minia s splotowato poskrcane. Oba minie czynnociowy i przewodnictwa s odizolowane od siebie osonk cznotkankow. W�kna mienia przewodnictwa przechodz bez wyranej granicy we w�kna minia czynnociowego.
Misie przewodnictwa skada si z:

wza zatokowo-przedsionkowego - kt�ry ley w cianie prawego przedsionka. Odchodzce od niego w�kna kieruj si do nastpnego wza - przedsionkowo-komorowego
wze przedsionkowo-komorowy - ley na dnie prawego przedsionka w przegrodzie midzyprzedsionkowej. Przedua si w kierunku kom�r w pczek przedsionkowo-komorowy. Jest to jedyny cznik midzy mini�wk przedsionk�w i kom�r.

Pocztkow czci pczka jest pie, kt�ry dzieli si na odnog praw i lew. Obie odnogi kieruj si ku doowi i dochodz do mini brodawkowych kom�r, po czym rozgaziaj si jako w�kna Purkyniego w miniu czynnociowym kom�r.
148. Wsierdzie i nasierdzie
ciany serca s zbudowane z trzech zasadniczych warstw:

wsierdzia - cienka bona cznotkankowa, kt�ra wyciea powierzchni przedsionk�w i kom�r. Skada si z jednowarstwowego nabonka paskiego, kt�ry spoczywa na blaszce waciwej wsierdzia i tkanki podwsierdziowej. Z wsierdzia zbudowane s take zastawki serca
nasierdzie - stanowi zewntrzn warstw cian serca. Jest to cienka bona, bdca blaszk trzewn osierdzia. Pokrywa misie sercowy wraz z powierzchownie biegncymi naczyniami krwiononymi i tkank tuszczow wypeniajc bruzdy serca. Nasierdzie zbudowane jest podobnie jak wsierdzie.

149. Szkielet serca i zastawki serca

Szkielet serca - jest czci r�dsierdzia. Zbudowany jest z tkanki acznej w�knistej, skupionej wok� uj przedsionkowo-komorowych oraz uj ttniczych. Do szkieletu serca nale:

prawy i lewy piercie w�knisty przedsionkowo-komorowy, kt�ry oddziela mini�wk przedsionk�w od mini�wki kom�r. Stanowi miejsce przyczepu zastawek przedsionkowo-komorowych serca.
piercie w�knisty ujcia aorty i pnia pucnego
dwa tr�jkty w�kniste: prawy wypenia woln przestrze midzy piercieniami przedsionkowo-komorowymi a piercieniem w�knistym aorty, lewy zespala piercie w�knisty aorty z piercieniem w�knistym ujcia przedsionkowo komorowego lewego
cz boniasta przegrody midzykomorowej

Opr�cz przegrody, wszystkie elementy szkieletu serca le w paszczynie poprzecznej wzgldem dugiej osi serca

Zastawki serca - sa mechanizmami regulujcymi jednokierunkowy przepyw krwi. Znajduj si w obu ujciach przedsionkowo-komorowych oraz w ujciu pnia pucnego i aorty. Wyr�niamy dwa typy zastawek:

zastawki przedsionkowo-komorowe - zbudowane s z patk�w: przymocowanych do piercieni w�knistych, otaczjcych ujcia przedsionkowo-komorowe. Zastawka prawa skada si z trzech patk�w: przedniego, tylnego i przyrodkowego /zastawka tr�jdzielna/. Zastawka lewa posiada patek przedni i tylny / zastawka dwudzielna/.

Podczas skurczu kom�r krew napywa z y do przedsionk�w, a z kom�r odpywa do duych ttnic. W czasie rozkurczu kom�r krew z wypenionych przedsionk�w naciska na patki zastawki przedsionkowo-komorowej, rozchyla je w kierunku wiata kom�r - otwiera ujcia przedsionkowo-komorowe. Wzrost cinienia krwi w komorach unosi patki ku g�rze, powodujc szczelne zamknicie uj przedsionkowo-komorowych i nie pozwalajc na cofanie si krwi do przedsionk�w.

zastawka pnia pucnego i aorty /zastawki ttnicze/ - znajduj si w drogach odpywu krwi z serca. Obie zastawki s zbudowane z trzech patk�w p�ksiycowatych, kt�re maj ksztat gniazd jask�czych lub kieszeni. Umocowane s do ciany ttnicy. W ujciu pnia pucnego wyr�nia si patki: prawy, lewy i przedni, w ujciu aorty - patki: tylny, prawy i lewy. Zastawki p�ksiycowate dziaaj analogicznie jak zastawki przedsionkowo-komorowe., warunkuj jednokierunkowy przepyw krwi.

150. Osierdzie, unaczynienie i unerwienie serca
Osierdzie - otacza serce w postaci podw�jnego worka surowiczego. Osierdzie skada si z:

nasierdzia - wewntrzna blaszka trzewna
blaszka cienna /zewntrzna skada si z dw�ch warstw:

wewntrznej bony surowiczej
zewntrznej bony w�knistej

Bona zewntrzna jest grubsza i tworzy warstw ochronn.a.

Midzy nasierdziem a bon surowicz osierdzia znajduje si tzw. jama osierdziowa, wypeniona niewielk iloci pynu surowiczego. Pyn ten zapobiega tarciu serca o ssiednie narzdy i cian klatki piersiowej podczas pracy.

Naczynia i nerwy serca:

Misie sercowy otrzymuje krew z ttnic wiecowych: prawej i lewej, natomiast osierdzie otrzymuje krew od ttnicy piersiowej wewntrznej oraz bezporednio od aorty piersiowej.

Ttnica wiecowa lewa - zaczyna si w lewej zatoce aorty, biegnie midzy pniem pucnym a uszkiem lewym serca w prz�d, w d� i na lewo. Dzieli si na dwie gazie kocowe:

ga midzykomorow przedni kt�ra kieruje gazie boczne do prawej i lewej komory oraz przegrody midzykomorowej
ga okalajc, kt�ra kieruje swoje gazki do cian przedsionka lewego i do cian komory lewej

Ttnica wiecowa prawa - rozpoczyna si w prawej zatoce aorty. Potem wnika do bruzdy wiecowej, mprzechodzi do bruzdy midzykomorowej tylnej i tu przyjmuje nazw gazi midzykomorowej tylnej. Ga ta oddaje gazki do prawego przedsionka i prawej komory, dla cian obu kom�r oraz przegrody midzykomorowej.

yy serca: w wikszoci uchodz do wsp�lnego zlewiska - zatoki wiecowej i za jej porednictwem uchodz do prawego przedsionka. Dopywami zatoki wiecowej s:

ya wielka serca - zbiera krew g�wnie z lewego serca, oraz z komory prawej i przegrody midzykomorowej
ya maa serca - zbiera krew z powierzchni przeponowej prawego serca
ya rednia serca - odprowadza krew z obu kom�r i przegrody midzykomorowej
ya tylna komory lewej
ya skona przedsionka lewego

Serce jest unerwione przez ukad autonomiczny, kt�rego w�kna tworz splot sercowy. W�kna nerwowe wsp�czulne pochodz ze zwoj�w szyjnych i g�rnych piersiowych i podaj do serca w postaci nerw�w sercowych.

151. Krenie mae o og�lna charakterystyka

Krenie mae rozpoczyna si od pnia pucnego w prawej komorze serca. W odcinku pocztkowym pie pucny ma trzy wypuklenia: zwane zatokami pnia pucnego. Dugo pnia pucnego ma ok. 5 cm., rednica ok. 3 cm. Pie pucny ma kr�tki przebieg, a na kocu przebiegu dzieli si na dwie gazie: ttnic pucn praw i lew. Pie pucny cakowicie pokryty jest workiem osierdziowym.

Ttnica pucna prawa: nieco wiksza od lewej. Kieruje si do wnki puca prawego, wraz z oskrzelem g�wnym prawym wchodzi w skad drzewa oskrzelowego. Zaopatruje wszystkie paty oskrzela prawego.

Ttnica pucna lewa - biegnie ku g�rze i nieco w ty. Krzyuje si z oskrzelem g�wnym lewym. Zaopatruje pat g�rny i przylega do oskrzela od strony bocznej.

Poszczeg�lne ttnice patowe dziel si na ttnice segmentowe, wnikajce do odpowiednich segment�w pucnych. Dalej ttnice dziel si analogicznie do podziau oskrzeli. Z kadego puca krew jest prowadzona dwiema yami pucnymi: g�rn i doln do przedsionka lewego serca.

152. Krenie due - og�lna charakterystyka

Krwiobieg duy rozpoczyna si w lewej komorze serca. Tu bierze sw�j pocztek najwiksza ttnica ustroju, zwana aort lub ttnic g�wn.

Aorta dzieli si na:

aort wstpujc
uk aorty
aort zstpujc

Z lewej komory serca natleniona krew odpywa ttnic g�wn - aort. Po wyjciu z serca kieruje si pocztkowo ku g�rze /aorta wstpujca/, nastpnie wygina si w lewo i ku tyowi, tworzc uk aorty - nad sercem na wysokoci II i III ebra. Za sercem uk przechodzi w aort zstpujc. Posiada ona odcinek piersiowy , brzuszny. W jamie brzusznej aorta brzuszna rozgazia si na dwie ttnice biodrowe wsp�lne, prowadzce krew do koczyn dolnych. Liczne rozgazienia aorty zaopatruj w krew ttnicz wszystkie narzdy ciaa. Od uku aorty odchodz naczynia zaopatrujce w krew koczyny g�rne i gow. Od aorty piersiowej odchodz ttnice do oskrzeli, przeyku, r�dpiersia oraz cian klatki piersiowej. Odgazienia aorty brzusznej zaopatruj w krew trzewia: odek, wtrob, ledzion, jelita, nerki, narzdy rozrodcze.

yy krwiobiegu duego dzielimy na: gbokie - biegnce r�wnolegle do ttnic, oraz yy powierzchowne /podsk�rne/, czce si z gbokimi, biegnce niezalenie od ttnic. Ostatecznie wszystkie yy ciaa cz si, tworzc y g�wn / czcz/: g�rn i y g�wn doln., kt�re uchodz do prawego przedsionka. Do tego przedsionka uchodz r�wnie yy wiecowe serca, czc si u wejcia w zatok wiecow.

153. Og�lna charakterystyka aorty

Aorta jest najwiksz ttnic ustroju. Sw�j pocztek bierze w lewej komorze serca. Ze wzgldu na sw�j przebieg dzieli si na:

aort wstpujc
uk aorty
aort zstpujc

Po wyjciu z serca aorta kieruje si pocztkowo ku g�rze /aorta wstpujca/, nastpnie wygina si w lewo i ku tyowi, tworzc uk aorty - nad sercem na wysokoci II i III ebra. Za sercem uk przechodzi w aort zstpujc. Posiada ona odcinek piersiowy , brzuszny. W jamie brzusznej aorta brzuszna rozgazia si na dwie ttnice biodrowe wsp�lne, prowadzce krew do koczyn dolnych. Liczne rozgazienia aorty zaopatruj w krew ttnicz wszystkie narzdy ciaa. Od uku aorty odchodz naczynia zaopatrujce w krew koczyny g�rne i gow. Od aorty piersiowej odchodz ttnice do oskrzeli, przeyku, r�dpiersia oraz cian klatki piersiowej. Odgazienia aorty brzusznej zaopatruj w krew trzewia: odek, wtrob, ledzion, jelita, nerki, narzdy rozrodcze.

Ze wzgldu na swoj budow aorta naley do ttnic typu sprystego. ciana aorty zbudowana jest z trzech warstw, przy czym bona rodkowa jest gruba i zbudowana z blaszek sprystych, midzy kt�rymi le nieliczne kom�rki miniowe gadkie. Dziki takiej budowie ttnice mog powiksza swoje wiato podczas skurczu kom�r i mog przyjmowa znaczn ilo krwi.

154. uk aorty - uk aorty rozpoczyna si na wysokoci drugiego stawu mostkowo-ebrowego prawego. Ma nieco mniejszy przekr�j od aorty wstpujcej. uk aorty kieruje si ku g�rze do tyu i na lew stron. Biegnie przed tchawic i nad korzeniem lewego puca. Ze ciany uku aorty odchodz trzy due ttnice przeznaczone dla gowy i koczyn g�rnych. S to:

pie ramienno-gowowy - kr�tki, bardzo gruby. Odchodzi od uku aorty na wysokoci drugiej chrzstki ebrowej prawej. Pie ramienno-gowowy dzieli si na dwie gazie: podobojczykow praw i ttnic wsp�ln praw
ttnica szyjna wsp�lna lewa / prawa take/ po wyjciu ze r�dpiersia kieruj si ku g�rze. Na wysokoci chrzstki tarczowej i krtani nastpuje podzia ttnicy szyjnej wsp�lnej na dwie gazie:

ttnic szyjn wewntrzn , kt�ra dzieli si na gazie kocowe:

ttnic oczn
ttnic przedni m�zgu
ttnic rodkow m�zgu
ttnic naczyni�wkow
ttnic czc tyln

ttnic szyjn zewntrzn - na wysokoci otworu suchowego zewntrznego dzieli si na dwie gazie kocowe:

ttnic powierzchown skroniow
ttnic szczkow
przed podziaem na gazie kocowe, ttnica szyjna zewntrzna oddaje 6 gazi bocznych dla okolic szyi i gowy. S to:
- ttnica tarczowa g�rna
- ttnica jzykowa
- ttnica twarzowa
- ttnica gardowa wstpujca
- ttnica potyliczna
- ttnica uszna tylna
W dolnym odcinku t. szyjna wsp�lna biegnie z boku tchawicy i przeyku.

ttnica podobojczykowa lewa - zaopatruje g�wnie koczyn g�rn. Od pocztku do koca biegnie jako pojedynczy pie, przechodzc kolejno w ttnic pachow i t. ramienn, kt�ra dzieli si na t. promieniow i t. okciow. W miejscu skrzyowania t. podobojczykowej z brzegiem zewntrznym pierwszego ebra t. przyjmuje nazw t. pachowej. Oddaje ona gazie boczne do szyi, gowy, klatki piersiowej i barku:

- ttnica krgowa
- ttnica piersiowa wewntrzna
- pie tarczowo-szyjny
- pie ebrowo-szyjny
Na wysokoci trzeciego krgu piersiowego uk aorty przechodzi w aort zstpujc.
155. Aorta piersiowa
Stanowi g�rn cz aorty zstpujcej , biegnie w jamie klatki piersiowej. Ma dugo ok. 20cm. Pocztkowo biegnie po lewej stronie krgosupa. W swym dolnym odcinku biegnie midzy przeykiem a krgosupem. Od aorty piersiowej odchodz ttnice do oskrzeli, przeyku, r�dpiersia oraz cian klatki piersiowej. Wszystkie ttnice odchodzce od aorty piersiowej mona podzielina:

gazie trzewne unaczyniaj poszczeg�lne narzdy w klatce piersiowej/:

gazie oskrzelowe
gazie przeykowe
gazie r�dpiersiowe
gazie osierdziowe
gazie cienne - unaczyniaj ciany klatki piersiowej:

ttnice midzyebrowe tylne
ttnice przeponowe g�rne
156. Aorta brzuszna
Stanowi doln, kr�tsz cz aorty zstpujcej. Osiga dugo okoo 15 cm. Na wysokoci IV krgu ldwiowego oddaje ttnice biodrowe wsp�lne, przedua si w ttnic krzyow porodkow - kt�ra jest jej gazi kocow. Aorta brzuszna biegnie przed trzonami krg�w ldwiowych. Jest pooona zewntrzotrzewnowo i pokryta tkank czn. Odgazienia aorty brzusznej zaopatruj w krew natlenion trzewia: odek, wtrob, ledzion, jelita, nerki, narzdy rozrodcze. Gazie aorty brzusznej dziel si na:

cienne:

para ttnic przeponowych dolnych
4 pary tetnic ldwiowych

trzewne:

parzyste:

ttnica nadnerczowa rodkowa
ttnica nerkowa
ttnica jdrowa

nieparzyste:

pie trzewny
ttnica krezkowa g�rna
ttnica krezkowa dolna

Aorta brzuszna na kocu rozdziela si nz trzy gazie, kt�re s jej przedueniem: nieparzysta ttnica krzyowa porodkowa i parzyste ttnice biodrowe wsp�lne zaopatrujce koczyn doln oraz miednic.

157. Unaczynienie koczyny g�rnej

Dla unaczynienia koczyny g�rnej przeznaczone s:

Ttnice odchodzce od uku aorty:

pie ramienno-gowowy, kt�ry na wysokoci stawu mostkowo-obojczykowego dzieli si na dwie gazie w tym: podobojczykow praw.

Ttnica podobojczykowa prawa- zaopatruje g�wnie koczyn g�rn. Od swego pocztku do okcia biegnie jako pojedynczy pie, /od ttnicy podobojczykowej odchodzi ttnica nadopatkowa, kt�ra zaopatruje okolic barku i stawu ramiennego/, p�niej przechodzi kolejno w:

ttnic pachow - stanowi bezporenie przeduenie ttnicy podobojczykowej. Biegnie przez ca jam pachow wraz z towarzyszc jej y pachow. Gazie odchodzce od od ttnicy pachowej przeznaczone s m.inn. dla barku:

ttnica piersiowa najwysza /zaopatruje misie podobojczykowy, m. zbaty przedni/
ttnica piersiowo-barkowa /zaopatruje m.piersiowy mniejszy, zbaty przedni, m. naramienny, m. podobojczykowy/
ttnica okalajca rami przednia i tylna /zaopatruje staw ramienny i gow koci ramiennej/

ttnic ramienn, kt�ra jest przedueniem ttnicy pachowej. Ttnicy ramiennej w caym przebiegu towarzyszy nerw porodkowy i dwie yy ramienne. Ttnica ramienna oddaje gazie do przednich mini ramienia i minia naramiennego. Do wikszych odgaezie ttnicy ramienn nale: ttnica gboka ramienna /unaczynia misie naramienny, ramienny, tr�jgowy ramienia, ko ramienn, staw okciowy oraz sk�r pokrywajajc m. tr�jgowy ramienia, ttnica poboczna okciowa g�rna i dolna / unaczynia okie/ Ttnica ramienna koczy si w dole okciowym, gdzie dzieli si na dwie ttnice przedramienia:

ttnic promieniow, kt�ra zaopatruje ko promieniow, staw promieniowo-nadgarstkowy, sk�r przednio-bocznej okolicy przedramienia i nadgarstka, minie ssiadujce z koci promieniow.
ttnic okciow, kt�ra biegnie midzy warstw powierzchown i gbok mini przednich przedramienia. Zaopatruje koci, minie i sk�r najbliszych okolic oraz unaczynia wstecznie rami i staw okciowy, niekt�re gazki kieruj si do nadgarstka i rki.

Zar�wno ttnica promieniowa jak i okciowa maj swoje odgazienia. Odgazienia te wytwarzaj gst sie ttnic rki - sie doniow i grzbietow nadgarstka oraz dw�ch uk�w doniowych: powierzchownego i gbokiego.

uk doniowy powierzchowny: stanowi przeduenie ttnicy okciowej, kt�ra czy si z cienk gazi doniow powierzchown ttnicy promieniowej.

uk doniowy gboki: utworzony jest g�wnie przez kocowy odcinek ttnicy promieniowej, z kt�r czy si saba ga doniowa gboka ttnicy okciowej.

W obrbie koczyny g�rnej wyr�nia si dwa ukady y, powierzchowny i gboki. Pomidzy nimi istnieje szereg zespole.

yy gbokie koczyny g�rnej - towarzysz ttnicom o tej samej nazwie, zazwyczaj w liczbie dw�ch. Wyjtek stanowi due pnie kocowe tj. ya pachowa i ya podobojczykowa wystpujce pojedynczo.

yy powierzchowne koczyny g�rnej - rozpoczynaj si sieci doniow i grzbietow palc�w

158. Unaczynienie koczyny dolnej

Koczyn doln zaopatruje ttnica biodrowa wsp�lna, kt�ra jest jedn z trzech kocowych odgazie aorty brzusznej.

Ttnica biodrowa wsp�lna zaczyna si na wysokoci czwartego krgu ldwiowego, biegnie w d� i w bok, koczy si na wysokoci stawu krzyowo-biodrowego, gdzie dzieli si na:

ttnic biodrow wewntrzn kieruje si w d� i ku tyowi. Wnika do miednicy mniejszej. Gazie ttnicy biodrowej wewntrznej unaczyniaj ciany miednicy, s to:

ttnica biodrowo-ldwiowa / unaczynia ko biodrow, kana krgowy, misie biodrowo-ldwiowy, misie czworoboczny ldwi/
ttnice krzyowe boczne
ttnica poladkowa g�rna i dolna - zaopatruje staw biodrowy, sk�r okolicy poladk�w, minie tylne miednicy, g�rne odcinki tylnych mini uda
ttnica zasonowa /zaopatruje m.inn. minie przyrodkowe uda, staw biodrowy/

ttnic biodrow zewntrzn , kt�ra po odejciu od ttnicy biodrowej wsp�lnej, kieruje si w d� i nieco do przodu. W miednicy dzieli si na: ttnic nadbrzuszn doln i ttnic okalajc biodro gbok. Po wydostaniu si z jamy brzucha dalej biegnie w przedniej okolicy uda jako ttnica udowa.
ttnica udowa - kieruje si prosto w d�, ley stosunkowo powierzchownie, zbacza w kierunku przyrodkowym uda i nieco do tyu. Ttnica udowa koczy si powyej kykcia przyrodkowego koci udowej. Najwiksz gazi ttnicy udowej jest ttnica gboka uda, kt�ra zaopatruje ko udow, minie i sk�r uda. Jest to g�wne naczynie uda.
ttnica podkolanowa - jest przedueniem ttnicy udowej. Mieci si w dole podkolanowym wraz z nerwem piszczelowym i y podkolanow. Unaczynia staw kolanowy, minie tylne uda oraz g�rny odcinek mini ydki. Na wysokoci pocztkowego przyczepu minia paszczkowatego rozdwaja si na gazie kocowe:

ttnic piszczelow przedni - unaczynia staw kolanowy i piszczelowo-strzakowy, przednie i boczne minie goleni okolic kostki bocznej i przyrodkowej
ttnic piszczelow tyln, kt�ra jest grubsz gazi kocow ni ttnica piszczelowa przednia. Jest bezporednim przedueniem ttnicy podkolanowej. Najwiksz gazi ttnicy piszczelowej jest ttnica strzakowa, kt�ra przechodzi w gazie pitowe, kt�re uczestnicz w tworzeniu sieci pitowej Ttnica strzakowa zaopatruje: misie paszczkowaty, gebokie minie goleni, misnie boczne i okolice kostki bocznej, staw kolanowy, ko piszczelow i pitow.

ttnice stopy - stanowi przeduenie ttnicy piszczelowej przedniej i tylnej:

ttnica grzbietowa stopy - biegnie na grzbiecie stopy. W r�dstopiu dzieli si na gazie kocowe: ttnic grzbietow I r�dstopia i ga podeszwow gbok
ttnice podeszwowe powstaj w kanale kostki przyrodkowej:

ttnica podeszwowa boczna
ttnica podeszwowa przyrodkowa
uk podeszwowy

Oba ukady ttnicze grzbietowy i podeszwowy, cz si ze sob licznymi zespoleniami.

159. Unaczynienie gowy

Z uku aorty odchodz ttnice, przeznaczone m.inn. dla unaczynienia gowy.

Ttnica szyjna wsp�lna prawa i lewa wychodzi z uku aorty z okolicy r�dpiersia przedniego. Kieruj si ku g�rze i obie maj analogiczny przebieg. Na wysokoci chrzstki tarczowej krtani nastpuje podzia ttnicy szyjnej wsp�lnej na dwie gazie:

ttnic szyjn zewntrzn - po odejciu od ttnicy szyjnej wsp�lnej, wstpuje do dou zauchwowego, wgb linianki przyusznej. Tam na wysokoci otworu suchowego zewntrznego dzieli si na dwie gazie kocowe: ttnic skroniow powierzchown i ttnic szczkow. Przed podziaem na gazie kocowe ttnica szyjna zewntrzna oddaje 6 gazi bocznych:

ttnica tarczowa g�rna - zaopatruje gruczo tarczowy, okolic gnykow, krta
ttnica jzykowa - zaopatruje jzyk, dno jamy ustnej, nagoni i migdaek podniebienny
ttnica twarzowa - zaopatruje gardo, trbk suchow, podniebienie mikkie, okolic podbr�dkow, koci i czci mikkie twarzy
ttnica gardowa wstpujca - zaopatruje gardo, opon tward i jam bbenkow
ttnica potyliczna - zaopatruje maowin uszn, opon tward i minie karku
ttnica uszna tylna - zaopatruje jam bbenkow, czciowo maowin uszn
gazie kocowe:

ttnica skroniowa powierzchowna - zaopatruje okolic skroniow, jarzmow, gruczo przyuszny, boczn okolic czoa, maowin uszn, okolic ciemieniow
ttnica szczkowa - posiada rozlegy obszar unaczynienia - przew�d suchowy zewntrzny, ucho rodkowe, znaczn cz opony twardej, uchw i szczk wraz z miniami waczowymi i stawem skroniowo-uchwowym, podniebienie mikkie, ciany jamy nosa i gardo.

ttnic szyjn wewntrzn - po przejciu przez kana ttnicy szyjnej koci skroniowej, dostaje si do jamy czaszki i biegnie w brudzie ttnicy szyjnej na trzonie koci klinowej. Nastpnie dzieli si na gazie kocowe:

ttnic oczn - zaopatruje ca zawarto oczodou, a take okolice: bon luzow jamy nosowej, opon tward dou przedniego czaszki, grzbiet nosa i czoo
ttnic przedni m�zgu - kt�ra oddaje gazie do pata czoowego i ciemieniowego
ttnic rodkow m�zgu - stanowi bezporednie przeduenie ttnicy szyjnej wewntrznej i jest jej najsilniejsz gazi. Wnika do bruzdy bocznej m�zgu , gdzie dzieli si na liczne gazie zaopatrujce wysp, pat czoowy, skroniowy i ciemieniowy
ttnic naczyni�wkow - jest to stosunkowo dugie i cienkie naczynie, owija si dookoa konar�w m�zgu, wnika do splotu naczyni�wkowego komory bocznej
ttnic czc tyln -cienkie, kr�tkie naczynie. Gazki tej ttnicy zaopatruj obszar podstawy m�zgowia.

Zespolenia powyszych ttnic u podstawy m�zgowia wytwarzaj, przy udziale ttnic krgowych, charakterystyczne koo ttnicze m�zgu.

160. Ukad yy g�wnej g�rnej

ya g�wna g�rna - powstaje w klatce piersiowej na wysokoci pierwszego stawu mostkowo-ebrowego prawego z poczenia obu y raminno-gowowych /prawej i lewej/ i yy nieparzystej. ya g�wna zbiera krew z obszaru gowy, szyi, klatki piersiowej oraz koczyn g�rnych.

ya ramienno-gowowa prawa i lewa - powstaje u podstawy szyi w wyniku poczenia yy szyjnej wewntrznej z y podobojczykow. W miejscu ich poczenia powstaje tzw. kt ylny.

ya szyjna wewntrzna - odpowiada ttnicy szyjnej wewntrznej i zewntrznej. Zbiera krew z jamy czszki i jej narzd�w, twarzy oraz w duej czci z szyi. Rozpoczyna si u podstawy czaszki w obrbie otworu szyjnego. Jej g�rny odcinek nosi nazw opuszki g�rnej yy szyjnej wewntrznej. Biegnie w d� i towarzyszy ttnicy szyjnej wewntrznej, w dalszym przebiegu ssiaduje z ttnic szyjn wsp�ln, na kocu wytwarza opuszk doln yy szyjnej wewntrznej.

ya podobojczykowa - zbiera krew z caej koczyny g�rnej, z czci pzedniej klatki piersiowej oraz z gbokich okolic szyi.

W obrbie koczyny g�rnej wyr�nia si dwa ukady y, powierzchowny i gboki. Pomidzy nimi istnieje szereg zespole.

yy gbokie koczyny g�rnej - towarzysz ttnicom o tej samej nazwie, zazwyczaj w liczbie dw�ch. Wyjtek stanowi due pnie kocowe tj. ya pachowa i ya podobojczykowa wystpujce pojedynczo.

yy powierzchowne koczyny g�rnej - rozpoczynaj si sieci doniow i grzbietow palc�w

ya nieparzysta - stanowi dopyw yy g�wnej g�rnej , odprowadza krew z trzew i cian klatki piersiowej.

161. Ukad yy g�wnej dolnej

ya g�wna dolna jest drugim duym zbiorczym naczyniem krwiobiegu wielkiego, odprowadzajcym krew z obszar�w podprzeponowych ciaa. Do ukad�w yy g�wnej dolnej nale wszystkie yy zbierajce krew z koczyn dolnych, miednicy i brzucha.

yy gbokie stopy i goleni - wystpuj w postaci 2 lub 3 y towarzyszcym analogicznym ttnicom tych okolic. W obrbie goleni s to yy gbokie parzyste: yy piszczelowe przednie i tylne oraz yy strzakowe. W dole podkolanowym yy piszczelowe przednie i tylne cz si w jeden wsp�lny pie, zwany y podkolanow, kt�ra przedua si w y udow. Biegnie do g�ry, przedostaje si do jamy miednicy. Od tego miejsca, zgodnie z nazw ttnicy przebiegajcej obok, ya udowa przedua si w y biodrow zewntrzn.

ya biodrowa zewntrzna

ya biodrowa wewntrzna

W wyniku poczenia si po kadej stronie /lewej i prawej/ yy biodrowej zewntrznej i wewntrznej powstaj yy biodrowe wsp�lne - prawa i lewa.

ya g�wna dolna, opr�cz obu y biodrowych wsp�lnych, w trakcie swego przebiegu w jamie brzusznej przyjmuje liczne dopywy boczne. Nale do nich: ya jdrowa lub jajnikowa prawa i lewa, ya nadnerczowa prawa i lewa, yy nerkowe prawa i lewa, yy ldwiowe, wtrobowe, przeponowe dolne.

yy powierzchowne koczyny dolnej - bior pocztek z sieci ylnych stopy rozmieszczonych po stronie grzbietowej i podeszwowej. yy sk�rne strony grzbietowej stopy uchodz w wikszoci do yy piszczelowej. Drugim duym powierzchownym pniem ylnym koczyny dolnej jest ya odstrzakowa rozpoczynajca si w okolicy kostki bocznej.

162. ya wrotna

Ukad yy wrotnej jest wczony do ukadu yy g�wnej dolnej. Najistotniejszym naczyniem tego ukadu jest ya wrotna, kt�ra powstaje w wyniku poczenia si trzech duych y odprowadzajcych krew z nieparzystych narzd�w jamy brzusznej. Uczestnicz w tym: ya ledzionowa, ya krezkowa g�rna i ya krezkowa dolna. Powysze yy powstaj z sieci wosowatej jelit, trzustki i ledziony. Za trzustk cz si dajc pocztek yy wrotnej. Do yy wrotnej uchodzi take ya odkowa lewa. ya wrotna rozpoczyna si sieci wosowat wymienionych narzd�w i koczy drug sieci wosowat w wtrobie. Ukad ten nazywamy dziwn sieci ylno-yln. Ukad wrotny stanowi krenie czynnociowe cile powizane z funkcj wtroby. Zadanie yy wrotnej polega na doprowadzaniu do gruczou substancji pokarmowych w postaci wglowodan�w, aminokwas�w i pewnej iloci tuszcz�w wchanianych w przewodzie pokarmowym, kt�re su przemianie materii w wtrobie.]

163. Og�lna charakterystyka ukadu chonnego

Przebieg naczy limfatycznych wykazuje due podobiestwo do przebiegu y. Ukad naczy chonnych rozpoczyna si w tkankach organizmu. Naczynia te prowadz limf r�wnolegle do naczy ylnych i ostatecznie due naczynia limfatyczne /zbiorcze/ wpadaj do ukadu ylnego. Zbiorcze naczynia limfatyczne odprowadzaj chonk przez wzy chonne do wielkich pni chonnych. Analogicznie do y krwiobiegu duego naczynia i wzy chonne dziel si na powierzchowne i gbokie. Mniejsze naczynia i wzy chonne przybieraj zazwyczaj nazwy okolic, w kt�rych si znajduj. Og�lnie wszystkie naczynia i wzy chonne mona podzieli na:

naczynia i wzy chonne gowy i szyi
naczynia i wzy chonne koczyny g�rnej i klatki piersiowej
naczynia i wzy chonne jamy brzusznej, miednicy i koczyny dolnej

164. Wzy chonne
Wzy chonne /limfatyczne/ wczone s w przebieg naczy limfatycznych. W nich wytwarzane s limfocyty, kt�re ostatecznie przedostaj si do krwiobiegu. Ksztat i wielko wz�w s r�ne. Bywaj okrge, owalne, nerkowate. Zabarwienie maj biaoszarawe do szaroczerwonego. Wielko waha si od rozmiar�w mikroskopijnych do ok. 3cm. Najczciej wystpuj grupami po kilka lub kilkanacie w bliskim ssiedztwie. W razie stanu zapalnego jakiego narzdu przynalene do niego wzy chonne ulegaj nabrzmieniu - to ich reakcja obronna. Wze chonny otoczony jest torebk w�knist. Skada si z warstwy zewntrznej miszu - kory, kt�ra okrywa gbiej pooony rdze. Kora zbudowana jest z tkanki limfatycznej. Tkanka limfatyczna rdzeniowa ukada si w pasma rdzeniowe. Na obwodzie wza midzy torebk a kor znajduje si zatoka brzena.
165. ledziona
ledziona jest narzdem nieparzystym, pooonym w jamie brzusznej, wewntrzotrzewnowo. Ksztat i wielko ledziony s zmienne. Przecitny ciar - 150-200g, d.- ok.12cm. Konsystencja ledziony jest mikka lecz sprysta. ledziona ley w lewej okolicy podebrowej w komorze ledziony. Prawidowo ledziona nie wystpuje poza lewy uk ebrowy. ledziona ma koniec tylny /lekko zaokrglony zwr�cony ku g�rze/, koniec przedni, bardziej ostry /skierowany ku przodowi/, powierzchni przeponowej, powierzchni trzewnej. Do powierzchni trzewnej przylega dno oadka, zgicie lewe okrnicy, lewa nerka i ogon trzustki. Na powierzchni trzewnej pooona jest wnka ledziony. Przez ni przechodz naczynia i nerwy ledziony. G�rny brzeg ledziony jest ostry i pozazbiany, brzeg dolny - tpy. Jest organem do ruchomym. Do ssiednich organ�w jest przymocowana za porednictwem wizada odkowo-ledzionowego, wizada przeponowo-ledzionowego, wizada przeponowo-okrniczego. ledziona otoczona jest torebk w�knist. Bona w�knista torebki wnika wgb ledziony w postaci wypustek zwanych beleczkami ledziony, kt�re rozgaziaj si promienicie. Przestrzenie midzy beleczkami i wewntrzn powierzchni torebki wypenia miazga ledziony. Miazga wystpuje w dw�ch postaciach: miazgi czerwonej i miazgi biaej. Krew odpywa ze ledziony y ledzionow, kt�ra uchodzi do yy wrotnej. Naczynia chonne prowadz limf do wz�w trzustkowo-ledzionowych i wz�w trzewnych. W ledzionie odbywa si niszczenie starych, zuytych krwinek czerwonych, a uwolniona hemoglobina przedostaje si z krwi yy ledzionowej do wtroby, natomiast uwolnione elazo krwiobiegiem przedostaje si do szpiku kostnego i suy do budowy nowych krwinek czerwonych. W miazdze biaej ledziony powstaj limfocyty.
166. G�wne naczynia chonne
Naczynia i wzy chonne dziel si na powierzchowne i gbokie. Mniejsze naczynia i wzy chonne przyjmuj zazwyczaj nazwy okolic, w kt�rych si znajduj. Og�lnie wszystkie naczynia i wzy chonne mona podzieli na:

naczynia i wzy chonne gowy i szyi /wzy chonne potyliczne, przyusznicze, policzkowe, poduchwowe. W obrbie szyi wzy i naczynia chonne przebiegaj powierzchownie wzdu yy szyjnej przedniej. Gbokie wzy i naczynia chonne towarzysz yle szyjnej wewntrznej.
naczynia i wzy chonne koczyny g�rnej i klatki piersiowej :

wzy chonne w dole okciowym
wzy chonne pachowe
wzy chonne midzyebrowe, mostkowe, r�dpiersiowe przednie i tylne, wzy pucne

naczynia i wzy chonne:

jamy brzusznej:

wzy chonne krezkowe
wzy odkowe lewe i prawe
wzy wtrobowe
wzy trzustkowo-ledzionowe
wzy odwiernikowe
wzy trzewne

miednicy /wzy biodrowe wewntrzne lub krzyowe/
koczyny dolnej /wzy podkolanowe, pachwinowe powierzchowne, wzy pachwinowe gbokie/

167. Budowa zewntrzna rdzenia krgowego

Rdze krgowy jest pooony w kanale krgowym. G�rna granica rdzenia krgowego to otw�r wielki, u dou rdze krgowy koczy si na wysokoci I-II krgu ldwiowego stokiem rdzeniowym. Rdze krgowy ma ksztat wyduonego walca, ma dwa zgrubienia: zgrubienie szyjne /spowodowane odejciem nerw�w kczyny g�rnej/, zgrubienie ldwiowe - spowodowane odejciem nerw�w koczyny dolnej.

Na powierzchni rdzenia znajduje si wiele podunych bruzd. Z przodu - szczelina porodkowa przednia. W bok od niej bruzda boczna przednia. Od strony tylnej szczelinie porodkowej przedniej odpowiada bruzda porodkowa tylna. Odpowiednikiem bruzdy bocznej przedniej jest bruzda boczna tylna. W czci szyjnej rdzenia i g�rnym odcinku piersiowym, midzy bruzd porodkow tyln i boczn tyln znajduje si bruzda porednia tylna. Pomidzy bruzdami znajduj si sznur boczny, przedni i tylny.

Z rdzeniem krgowym czy si 31 par nerw�w rdzeniowych - 8 szyjnych, 12 piersiowych, 5 ldwiowych, 5 krzyowych i 1 guziczny. Odcinek rdzenia, z kt�rym czy si jedna para nerw�w, nosi nazw segmentu rdzeniowego. Nerwy rdzeniowe opuszczaj kana przez otwory midzykrgowe.

168. Budowa wewntrzna rdzenia krgowego

W przekroju poprzecznym rdzenia krgowego wida od rodka - istot szar oraz otaczajc j jakby paszczem istot bia. Istota szara w przekroju poprzecznym ma ksztat litery H. Kr�tkie rami poziome czy obydwie poowy rdzenia. Ramiona pionowe tworz rogi. W czci przedniej wystpuje r�g przedni - szerszy /czsto nazywany rogiem ruchowym/, w czci tylnej - r�g tylny /zwany rogiem czuciowym/ - wysmuky. Pomidzy rogami przednimi i tylnymi znajduje si istota szara porednia. W istocie szarej poredniej wyr�niamy:

cz przyrodkow - istot poredni przyrodkow
cz boczn - istot poredni boczn

Na caej dugoci rdzenia rogi tworz supy: przedni, tylny i boczny.

Istota biaa rdzenia krgowego tworzy trzy parzyste sznury: przedni, tylny i boczny, oddzielone na powierzchni bruzdami.

W rdzeniu krgowym wyr�nia si trzy g�wne typy kom�rek nerwowych:

korzeniowe - przewanie pooone s w rogu przednim, unerwiaj minie poprzecznie prkowane
sznurowe - wystpuj w caej istocie szarej rdzenia, najliczniej w rogu tylnym

wewntrzne - poprzez swoje aksony cz si z innymi kom�rkami w rdzeniu krgowym i nie wykraczaj poza istot szar

169. Og�lny podzia i charakterystyka dr�g nerwowych rdzenia krgowego

W rdzeniu krgowym mona wyr�ni dwie due grupy dr�g nerwowych:

drogi dugie - czce rdze krgowy z m�zgowiem:

drogi wstpujce rdzeniowo-m�zgowe/drogi czuciowe/:
drogi zstpujce m�zgowo-rdzeniowe /wychodz z r�nych czci m�zgowia/:

drogi kr�tkie /wasne/ - czce orodki rdzenia krgowego midzy sob

W sznurze przednim przebiegaj trzy podstawowe typy dr�g:

drogi wstpujce - rdzeniowo-m�zgowe:

droga rdzeniowo-wzg�rzowa przednia

drogi zstpujce - m�zgowo-rdzeniowe:

droga korowo-rdzeniowa przednia - piramidowa przednia
droga pokrywowo-rdzeniowa
droga sitkowo-rdzeniowa
droga siatkowo-rdzeniowa przyrodkowa
droga przdsionkowo-rdzeniowa

drogi wasne rdzenia krgowego

W sznurze tylnym wystpuj:

drogi wstpujce - rdzeniowo-m�zgowe:

pczek smuky
pczek klinowaty

drogi wasne rdzenia krgowego

W sznurze bocznym wystpuj:

drogi wstpujce - rdzeniowo-m�zgowe:

droga rdzeniowo-wzg�rzowa boczna
droga rdzeniowo-m�dkowa tylna
droga rdzeniowo-m�dkowa przednia

drogi zstpujce - m�zgowo-rdzeniowe:

droga korowo-rdzeniowa boczna czyli piramidowa boczna
droga czerwienno-rdzeniowa
droga siatkowo-rdzeniowa boczna
droga oliwkowo-rdzeniowa

drogi wasne rdzenia krgowego

170. Drogi wstpujce rdzenia krgowego

Drogi rdzeniowo-m�zgowe s utworzone przez dugie w�kna wstpujce. Porednicz one w przekazywaniu impuls�w nerwowych z receptor�w do m�zgowia. S to drogi czuciowe. Drogi te mona podzieli na trzy grupy:

drogi rdzeniowo-wzg�rzowe:

droga wz�rzowo-rdzeniowa boczna - biegnie w sznurze bocznym, przewodzi czucie zimna, ciepa i b�lu. Rozpoczyna si g�wnie w kom�rkach rogu tylnego. Pierwszy neuron tej drogi tworz kom�rki zwoju rdzeniowego, kt�ry biegnie wzdu korzenia grzbietowego. Drugi neuron - tworz kom�rki rogu tylnego, a neuron trzeci - kom�rki wzg�rza. W�kna drogi rdzeniowo-wzg�rzowej bocznej kieruj si z rdzenia krgowego do rdzenia przeduonego, przez most i r�dm�zgowie dochodz do wzg�rza. Droga ta w pniu m�zgu nazywana jest wstg rdzeniow.
Droga rdzeniowo-wzg�rzowa przednia - ma podobny przebieg, jak boczna. Jest to droga czucia dotyku i ucisku.

drogi wstpujce sznura tylnego /zwane take drogami rdzeniowo-opuszkowymi/ - s wypustkami kom�rek zwoj�w rdzeniowych, kt�re po wejciu do rdzenia krgowego tworz w sznurze tylnym dwa pczki:

pczek smuky- biegnie przez ca dugo rdzenia krgowego
pczek klinowaty - wystpuje w g�rnych segmentach piersiowych i w czci szyjnej

drogi rdzeniowo-m�dkowe - przewodz g�wnie impulsy z mini i staw�w> S to dwie drogi:

droga rdzeniowo-m�dzkowa przednia - rozpoczyna si w rogach tylnych i biegnie w sznurze bocznym, w jego przedniej czci. W�kna tej drogi dochodz do robaka m�dku.
Droga rdzeniowo-m�dkowa tylna - tworz j w�kna kom�rek jdra piersiowego, pooonego u podstawy rogu tylnego. W�kna tej drogi kocz si w m�dku

171. Drogi zstpujce rdzenia krgowego

Drogi zstpujce to drogi m�zgowo-rdzeniowe. Wychodz one z r�nych czci m�zgowia. Wyr�niamy:

Drogi korowo-rdzeniowe /piramidowe/ - rozpoczynaj si w korze m�zgu i bign do rdzenia krgowego. W�kna tej drogi w wikszoci rozpoczynaj si w zakrcie przedrodkowym pata czoowego /neuron pierwszy/, stamtd kieruj si do rdzenia przeduonego, gdzie tworz wynioso zwan piramid. W dolnej czci rdzenia przeduonego wikszo w�kien ulega skrzyowaniu i przechodzi do sznura bocznego, tworzc drog korowo-rdzeniow boczn. Pozostaa cz w�kien biegnie w sznurze przednim jako nieskrzyowana droga korowo-rdzeniowa przednia. Drugim neuronem tych dr�g s kom�rki ruchowe rog�w przednich rdzenia krgowego. Drogi korowo-rdzeniowe przewodz impulsy dla ruch�w dowolnych.
Drogi podkorowo-rdzeniowe /pozapiramidowe/ - drogi te rozpoczynaj si w orodkach podkorowych i w jdrach pnia m�zgu. Swoje impulsy przekazuj kom�rkom motorycznym rog�w przednich rdzenia krgowego. Drogi pozapiramidowe w rdzeniu krgowym le w sznurze przednim i w sznurze bocznym. Wpywaj g�wnie na czynno mini i ich napicie. Wyr�niamy:

drogi rozpoczynajce si w r�dm�zgowiu /kocz si w kom�rkach sup�w przednich/:

droga czerwienno-rdzeniowa - bierze pocztek z jdra czerwiennego. Przewodzi prawdopodobnie bodce regulujce napicie miniowe
droga pokrywowo-rdzeniowa - wychodzi z blaszki pokrywy. Przewodzi obronne odruchy wzrokowe i suchowe

drogi rozpoczynajce si w tyom�zgowiu:

siatkowo-rdzeniowe -rozpoczynaj si w kom�rkach tworu siatkowatego mostu i rdzenia przeduonego, dochodz do ruchowych kom�rek sup�w przednich rdzenia krgowego. Wyr�nia si drog siatkowo- rdzeniow przyrodkow i boczn. Kieruj czynnoci mini oddechowych /przepony i mini midzyebrowych/, reguluj odruchy wyprostne ciaa
droga przedsionkowo- rdzeniowa - rozpoczyna si w jdrach nerwu VIII, std kieruje si do rdzenia przeduonego. Przewodzi impulsy z bdnika do mini szkieletowych. Reguluje utrzymanie r�wnowagi ciaa i napicia mini.
Droga oliwkowo-rdzeniowa - rozpoczyna si w jdrach oliwki rdzenia przeduonego. Wchodzi w skad aparatu kierujcego miostatyk i biodynamik.

172. Rdze przeduony

Budowa zewntrzna:

Rdze przeduony jest czci m�zgowia, w tym pnia m�zgu. Rdze przeduony ma ksztat spaszczonego stoka. Pooony jest w dole tylnym czaszki. Wyr�niamy w nim dwie powierzchnie : brzuszn i grzbietow:

Na powierzchni brzusznej biegnie nieparzysta szczelina porodkowa przednia. Po obu stronach szczeliny pooone s piramidy, kt�re zawieraj drogi piramidowe. Z boku piramid znajduje si parzysta bruzda boczna przednia. Midzy bruzd boczn przedni i bruzd boczn tyln znajduje si wynioso zwana oliwk.
Na powierzchni grzbietowej wyr�nia si dwie czci:

Cz g�rno-przyrodkowa - naley do dou r�wnolegobocznego, tworzcego dno komory czwartej
Cz dolno-boczna jest przedueniem rdzenia krgowego

W linii porodkowej biegnie bruzda porodkowa tylna. Po obu jej stronach ley pczek smuky i pczek klinowaty. Oba pczki oddziela bruzda porednia. Pczek sm€ky koczy si u g�ry guzkiem jdra smukego. Pczek klinowaty koczy si guzkiem jdra klinowatego. W wymienionych guzkach znajduj si odpowiednio: jdro smuke i jdro klinowate. Kocz si w nich w�kna czuciowe sznura tylnego rdzenia krgowego.

Budowa wewntrzna:

W budowie wewntrznej rdzenia przeduonego mona wyr�ni dwie czci:

Odcinek dolny - podoliwkowy: Istota biaa jest pooona obwodowo w stosunku do istoty szarej, tworzy trzy pary sznur�w: przedni, boczny i tylny. Przed istot szar rodkow znajduje si skrzyowanie piramid. W rdzeniu przeduonym znajduje si tw�r siatkowaty, kt�ry jest przedueniem tworu siatkowatego rdzenia krgowego.
Odcinek g�rny - oliwkowy - mona w nim wyr�ni:

Jdro oliwki - pofadowany woreczek. Jdro oliwki otoczone jest istot bia, kt�ra tworzy tzw. Paszcz oliwki. Mniejsze grupy kom�rek tworz jdra dodatkowe oliwki. Oliwka ma poczenie z m�dkiem, rdzeniem krowym oraz szeregiem jder r�dm�zgowia i midzym�zgowia
Tw�r siatkowy
Istota szara rodkowa - pokrywa dno komory czwartej i zawiera nerwy czaszkowe
Istota biaa - pokrywa rdze przeduony od boku. Zawiera drogi rdzeniowo-m�zgowe i drogi pozapiramidowe

173. D� r�wnolegoboczny

D� r�wnolegoboczny stanowi dno komory czwartej. Utworzony jest przez cz g�rno-przyrodkow powierzchni rdzenia przeduonego i ca powierzchni grzbietow mostu. Ma ksztat dw�ch tr�jkt�w r�wnoramiennych poczonych podstawami. Granic midzy nimi stanowi prki rdzenne komory czwartej. Tr�jkt g�rny naley do mostu, tr�jkt dolny do rdzenia przeduonego. Ku doowi i ku g�rze d� r�wnolegoboczny zwa si tworzc ostre kty. Kt dolny przechodzi w kana rodkowy rdzenia przeduonego. Kt g�rny przechodzi w wodocig m�zgu. Przez ca dugo dou r�wnolegobocznego biegnie bruzda porodkowa. Po obu jej stronach znajduje si podune wzniesienie zwane wyniosoci przyrodkow. W dole r�wnolegobocznym znajduje si wzg�rek nerwu twarzowego, tr�jkt nerwu podjzykowego, tr�jkt nerwu bdnego, pole przedsionkowe.

174. Budowa mostu

Opis zewntrzny:

Most jest czci tyom�zgowia. Od g�ry i od dou ograniczaj go brzegi: g�rny i dolny mostu. Powierzchnia brzuszna mostu jest podzielona przez bruzd podstawn, w kt�rej przebiega ttnica podstawna. Po obu stronach bruzdy znajduje si wynioso piramidowa. Most w kierunku bocznym przedua si w konary rodkowe m�dku. Powierzchnia grzbietowa mostu w chodzi w skad dou r�wnolegobocznego.

Budowa wewntrzna mostu:

W budowie wewntrznej mostu wyr�niamy dwie czci:

Cz brzuszn - kt�ra zawiera pczki w�kien podunych, w�kna poprzeczne i kom�rki nerwowe, tworzce jdra mostu. Pczki podune tworz drogi korowo-rdzeniowe. W�kna poprzeczne tworz drogi mostowo-m�dkowe. W czci brzusznej mostu istota szara tworzy jdra mostu, pooone w obrbie pczk�w podunych. Jdra te porednicz w przekazywaniu impuls�w z kory m�zgu do m�dku.
Cz grzbietow - w kt�rej biegn trzy wstgi:

Wstga przyrodkowa
Wstga rdzeniowa
Wstga tr�jdzielna - przewodzi impulsy czucia b�lu, ciepa i zimna z rejonu twarzy

Powierzchni grzbietow mostu pokrywa warstwa istoty szarej rodkowej. G�wnym skadnikiem czci grzbietowej mostu jest tw�r siatkowaty, pooony midzy istot szar rodkow a ciaem czworobocznym. W jego skad wchodz w�kna nerwowe i jdra: nerwu twarzowego, ruchowe nerwu tr�jdzielnego, czuciowe g�wne nerwu tr�jdzielnego.

175. M�dek

Budowa zewntrzna:

M�dek zajmuje tylny d� czaszki i ley grzbietowo w stosunku do rdzenia przeduonego, mostu i r�dm�zgowia. Od g�ry nasuwa si na niego kresom�zgowie, dlatego jego g�rna powierzchnia jest spaszczona. Natomiast dolna powierzchnia jest wypuka i znacznie wiksza od g�rnej. W m�dku wyr�nia si nieparzyst cz rodkow zwan robakiem, oraz dw�ch czci bocznych, kt�re tworz p�kule m�dku. Na powierzchni m�dku widoczne s liczne blaszkowate zakrty, oddzielone szczelinami. Przebiegaj one z jednej p�kuli, poprzez robaka do drugiej p�kuli. Gbsze szczeliny dziel m�dek na paciki.

W robaku wyr�niamy:

Powierzchni g�rn, w kt�rej wyr�niamy:

jzyczek m�dku
pacik rodkowy
czub
li robaka

Powierzchni doln, w kt�rej znajduj si:

guz robaka
piramida
czopek
grudka
Powierzchnia p�kul dzieli si na:

powierzchni g�rn p�kuli:

przewizka jzyczka
skrzydo pacika rodkowego
pacik czworoboczny
pacik prosty
pacik p�ksiycowaty g�rny

powierzchni doln p�kuli:

pacik p�ksiycowaty dolny
pacik dwubrzucowy
migdaek kaczek

M�dek dzieli si na: pat przedni, pat rodkowy, pat tylny i pat grudkowo-kaczkowy.

Budowa wewntrzna m�dku:

W budowie wewntrznej m�dku wyr�nia si:

kor m�dku - kt�r stanowi istota szara : pokrywa ca powierzchni zewntrzn m�dku jednolit warstw ok. 1-2mm. W korze wyr�nia si trzy warstwy:

warstw drobinow, w kt�rej znajduj si kom�rki gwiadziste mae i due oraz kom�rki koszyczkowe
warstw zwojow -kt�ra skada si z kom�rek gruszkowatych charakterystycznych tylko dla m�dku
warstw ziarnist - kt�ra skada si z kom�rek ziarnistych maych i duych

ciao rdzenne - kt�re stanowi istota biaa, kt�ra znajduje si pod kor m�dku. W istocie biaej znajduj si w�kna skadajce si na drogi wasne, kt�re rozpoczynaj si i kocz w obrbie m�dku. Drogi wasne m�dku cz kor z jdrami m�dku lub r�ne czci kory poprzez w�kna kojarzeniowe dugie i kr�tkie. W skad konar�w m�dku wchodz w�kna doprowadzajce i odprowadzajce, kt�re tworz w�kna rzutowe:

drogi dom�dkowe: przedsionkowo-m�dkowa, rdzeniowo-m�dkowe, opuszkowo-m�dkowa, jdrowo-m�dkowa, siatkowo-m�dkowa, pokrywowo-m�dkowa, oliwkowo-m�dkowa, mostowo-m�dkowa, oliwkowo-m�dkowa.
drogi odm�dkowe: pczki m�dkowo-opuszkowe,droga m�dkowo-czerwienna, droga m�dkowo-wzg�rzowa

Od ciaa rdzennego do powierzchni biegn blaszki biae, kt�re na przekroju m�dku widoczne s jako tzw. drzewo ycia. Wewntrz istoty biaej le cztery skupienia istoty szarej, zwane jdrami m�dku. S to: najwiksze jdro zbate, jdro wierzchu, jdro czopowate i jdro kulkowate.

M�dek czy si z ssiednimi czciami m�zgowia za porednictwem pasm istoty biaej, zwanych konarami m�dku. Konary dolne m�dku cz m�dek z rdzeniem przeduonym. Konary g�rne biegn w kierunku r�dm�zgowia.

176. r�dm�zgowie

Budowa zewntrzna:

Jest to najmniejsza cz m�zgowia. Wyr�niamy dwie powierzchnie:

powierzchnia brzuszna , kt�r tworz konary m�zgu, w skad kt�rych wchodz odnogi m�zgu. Midzy odnogami znajduje si gboki d� midzykonarowy. W dnie znajduj si liczne otworki dla przejcia naczy krwiononych. Pole to nazywa si istot dziurkowan tyln
powierzchnia grzbietowa, kt�r tworzy blaszka pokrywy, wchodzca w skad pokrywy r�dm�zgowia. W skad blaszki pokrywy wchodz wzg�rki g�rne i dolne. Od kadego wzg�rka biegnie pasmo istoty biaej: tzw. rami wzg�rka.

Przez r�dm�zgowie biegnie wodocig m�zgu, kt�rym przepywa pyn m�zgowo-rdzeniowy z komory trzeciej do czwartej.

Budowa wewntrzna:

W budowie wewntrznej wyr�nia si trzy czci, zwane pitrami:

pitro brzuszne - tworz odnogi m�zgu. Odnogi m�zgu zawieraj podune w�kna nerwowe. Porodku znajduj si drogi korowo-rdzeniowe. Po obu stronach tej drogi biegn drogi korowo-mostowe, a w czci przyrodkowej drogi korowo-jdrowe. Granic midzy odnogami a nakrywk stanowi pasmo istoty czarnej.
pitro rodkowe - to nakrywka. W jej skad wchodz:

Istota czarna jest zbudowana z ciemno zabarwionej istoty szarej. W skad istoty czarnej wchodz dwie warstwy: warstwa zbita i warstwa siatkowata. Istota czarna wchodzi w skad pozapiramidowego ukadu ruchu.
Istota szara rodkowa - kt�ra znajduje si w otoczeniu wodocigu m�zgu. W jej przedniej czci znajduj si jdra nerw�w czaszkowych: okoruchowego i bloczkowego
Tw�r siatkowaty - bdcy przedueniem tworu siatkowatego tyom�zgowia. Reguluje sen i czuwanie i ma istotny zwizek ze wiadomoci.
Jdro czerwienne - jest jednym ze rodk�w ukadu pozapiramidowego
Jdro midzykonarowe - ley w dolnym odcinku nakrywki

pitro grzbietowe -to blaszka pokrywy r�dm�zgowia. W jej skad wchodz:

wzg�rki g�rne - stanowi podkorowy orodek wzroku. Od wzg�rka g�rnego biegnie rami wzg�rka g�rnego
wzg�rki dolne - stanowi podkorowy orodek suchu. Od wzg�rka dolnego biegnie rami wzg�rka dolnego.

W r�dm�zgowiu pooone s jdra nastpujcych nerw�w czaszkowych: nerwu tr�jdzielnego, bloczkowego okoruchowego.

176a. Midzym�zgowie

Midzym�zgowie stanowi cz pnia m�zgu. Ma ksztat klina. Powierzchnia brzuszna midzym�zgowia jest odsonita, natomiast powierzchnia grzbietowa przykryta jest przez p�kule m�zgu.

W obrbie midzym�zgowia wyr�nia si dwie czci:

g�rn - stanowi wzg�rzom�zgowie:

parzyste wzg�rze, kt�re otacza komor trzeci
nadwzg�rze

doln - stanowi podwzg�rze

W obrbie midzym�zgowia znajduje si take /z wyjtkiem niewielkiej czci/ komora trzecia. Jest to wska czworoktna szczelina. Komora trzecia ku tyowi przechodzi w wodocig m�zgu, a z przodu czy si z komorami bocznymi kresom�zgowia. Komora trzecia posiada sze cian:

2 ciany boczne
cian przedni
cian doln
cian g�rn
cian tyln

177. Wzg�rzom�zgowie

Wzg�rzom�zgowie to g�rna cz midzym�zgowia . Zaliczamy do niego:

wzg�rze - ma ksztat jajowaty, pooone jest po obu stronach komory trzeciej. W jej skad wchodzi: biegun przedni i biegun tylny. Na wzg�rzu wyr�nia si cztery powierzchnie:

doln /brzuszn/, kt�ra zrasta si z podwzg�rzem
boczn
przyrodkow tworzy cian boczn komory trzeciej
g�rn /grzbietow/ pokryta jest istot bia
w tylnej czci wzg�rza znajduj si ciaa kolankowate boczne /stanowice podkorowy orodek wzroku/ i przyrodkowe /stanowice podkorowy orodek suchu/.
Budowa wewntrzna wzg�rza:
Jest to najwiksze skupisko istoty szarej. We wzg�rzu mona wyr�ni szereg jder, kt�re moemy podzieli na:

jdra specyficzne - kt�re maj poczenia ze cile okrelonymi obszarami kory m�zgowej

jdra przednie wzg�rza - stanowi poczenia z ciaami suteczkowatymi oraz z hipokampem
jdro przyrodkowe wzg�rza - wykazuje liczne poczenia z kor czoow, ukadem limnicznym i podwzg�rzem
jdra boczne wzg�rza:

brzuszne dziel si na: przednie i porednie majce cisy zwizek z motoryk i tylne, kt�re jest g�wnym orodkiem czuciowym wzg�rza
boczne
jdra poduszki

jdra cia kolankowatych:

przyrodkowe
boczne

jdra niespecyficzne - kt�rych w�kna dochodz do rozlegych obszar�w kory i ukadu limnicznego. Zalicza si tu: jdro r�dblaszkowe, jdra istoty szarej rodkowej, jdro siatkowate

We wzg�rzu znajduj si tzw. promienistoci zg�rzowe, kt�re cz wikszo jder wzg�rza z kor m�zgu. Wzg�rze peni rol „stacji przekanikowej” dla impuls�w czuciowych, a take spenia wane czynnoci integracyjne. Uszkodzenia w obrbie wzg�rza mog powodowa zaburzenia czucia powierzchniowego powierzchniowego gbokiego.

Nadwzg�rze skada si z:

Tr�jkta uzdeczki /w jego obrbie znajduje si prawdopodobnie orodek czynnoci wegetatywnych/
spoido uzdeczek
szyszynka
spoido tylne

178. Podwzg�rze

Podwzg�rze stanowi brzuszn cz midzym�zgowia. W skad podwzg�rza wchodz:

ciaa suteczkowate
guz popielaty
skrzyowanie wzrokowe

Guz popielaty przechodzi w wski lejek, do kt�rego przymocowuje si przysadka. Przysadka jest gruczoem wydzielania wewntrznego, pooonym w dole sioda tureckiego.

Budowa wewntrzna:

W skad podwzg�rza wchodz wczeniej wymienione czci oraz istota szara, pokrywajca dno i ciany boczne komory trzeciej. Podwzg�rze od g�ry czy si ze wzg�rzem, w czci przedniej przechodzi w pole przedwzrokowe, w tylnej czy si z nakrywk konar�w. W podwzg�rzu wyr�nia si trzy czci: /w kadej z trzech czci pooone s jdra podwzg�rza/

suteczkowat, tu znajduj si jdra suteczkowate przyrodkowe i boczne
guzow, tu znajduj si jdro lejka, jdro brzuszno-przyrodkowe, jdro grzbietowo-przyrodkowe i jdra guza
wzrokow, tu znajduj si jdro nadwzrokowe, jdro trzykomorowe

Podwzg�rze mimo, e jest niewielkich rozmiar�w jest struktur o zasadniczym znaczeniu. Posiada liczne poczenia z ukadem limnicznym, wzg�rzem i tworem siatkowatym pnia m�zgu. Jest wanym orodkiem integracji czynnoci wegetatywnych: cz przednia to orodki przywsp�czulne, rodkowa i tylna - orodki wsp�czulne. Znajduj si tu orodki termoregulacyjne, chronice organizm przed przegrzaniem lub nadmiernym ozibieniem. Inne orodki kieruj pobieraniem pokarmu i wody /orodek godu i pragnienia, orodek nasycenia/. Podwzg�rze wpywa r�wnie na czynnoci pciowe. Z podwzg�rzem i ukadem limnicznym zwizane s stany emocjonalne czowieka, z pniem m�zgu i podwzg�rzem - mechanizmy regulujce sen i czuwanie.

179. Og�lna budowa kresom�zgowia

Kresom�zgowie skada si z:

dw�ch silnie rozwinitych p�kul m�zgowych
niewielkiego kresom�zgowia rodkowego, do kt�rego naley:

pole przedwzrokowe
blaszka kracowa
spoido kresom�zgowia
P�kule m�zgowe przewysza swoj wielkoci wszystkie pozostae czci m�zgowia razem wzite Dwie p�kule: praw i lew dzieli szczelina poduna m�zgu. czy je lece na dnie szczeliny podune ciao modzelowate, czyli spoido wielkie m�zgu - duy tw�r zbudowany z istoty biaej. Na kadej p�kuli znajduj si trzy powierzchnie:

powierzchnia g�rno-boczna, kt�ra przylega do sklepienia czaszki
powierzchnia przyrodkowa - zwr�cona do p�kuli przeciwlegej
powierzchnia dolna, kt�ra spoczywa na dnie czaszki

Na powierzchni p�kul m�zgowych wyr�nia si trzy stae bruzdy, ograniczajce cztery paty m�zgu. S to : bruzda rodkowa, boczna i ciemieniowo-potyliczna. Oddzielaj od siebie paty: czoowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny. Pytsze bruzdy ograniczaj w kadym pacie liczne fady zwane zakrtami. W gbi bruzdy bocznej - ley pat pity zwany wysp.

180. Kresom�zgowie rodkowe

Kresom�zgowie rodkowe stanowi niewielk cz kresom�zgowia. Do kresom�zgowia rodkowego nale:

pole przedwzrokowe pooone w czci kresom�zgowia komory trzeciej
blaszka kracowa - stanowica przedni cian komory trzeciej, kt�ra u dou czy si z e skrzyowaniem wzrokowym
spoido kresom�zgowia - w�kna spoidowe cz obie p�kule. Przewodz impulsy z jednej p�kuli do drugiej.

spoido przednie pooone jest w przedniej cianie komory trzeciej
spoido wielkie - ciao modzelowate - ley w gbi szczeliny podunej m�zgu. Jego czci boczne wnikaj do p�kul jako promienisto ciaa modzelowatego. W przekroju poprzecznym wyr�niamy nastpujce czci:

pie ciaa modzelowatego
pat
kolano
dziub

spoido sklepienia jest to cz sklepienia znajdujcego si w komorze bocznej p�kuli m�zgowej. Spoido sklepienia zrasta si z ciaem modzelowatym w swojej czci rodkowej zwanej trzonem.
pomidzy przednimi czciami sklepienia i ciaa modzelowatego pooona jest przegroda przeroczysta.
181. Istota biaa kresom�zgowia
Kresom�zgowie zbudowane jest z istoty szarej i biaej. Istota szara ley powierzchownie i tworzy kor m�zgu. Otacza ona gbiej pooon istot bia oraz lece w jej obrbie skupiska istoty szarej, kt�re tworz jdra podkorowe. Istot bia tworz w�kna nerwowe czce drogi nerwowe p�kul m�zgowych. Wyr�niamy w�kna kojarzeniowe - wice r�ne czci kory w obrbie tej samej p�kuli: w�kna spoidowe /ciao modzelowate/, w�kna rzutowe, kt�re cz kor p�kul z innymi czciami m�zgowia i rdzeniem krgowym.

W�kna rzutowe:

W�kna rzutowe czuciowe prowadz impulsy nerwowe do kory, ruchowe za - od kory.
W�kna rzutowe drogi korowo-rdzeniowej - rozpoczynaj si w korze ruchowej kresom�zgowia i biegn do rdzenia krgowego jako w�kna podune mostu oraz przez rdze przeduony, w kt�rym wytwarzaj wynioso zwan piramid.
W�kna rzutowe drogi korowo-jdrowej - cz kor m�zgu z jdrami nerw�w czaszkowych.
W�kna rzutowe dr�g korowo-podkorowych - biegn od orodk�w kory m�zgu do niszych czci m�zgowia
Promienisto wzrokowa - tworzy ostatni odcinek drogi wzrokowej
Promienisto suchowa - kocowy odcinek drogi suchowej

W�kna spoidowe - cz obie p�kule i przewodz impulsy z jednej p�kuli do drugiej

spoido przednie pooone jest w przedniej cianie komory trzeciej
spoido wielkie - ciao modzelowate - ley w gbi szczeliny podunej m�zgu. Jego czci boczne wnikaj do p�kul jako promienisto ciaa modzelowatego. W przekroju poprzecznym wyr�niamy nastpujce czci:

pie ciaa modzelowatego
pat
kolano
dziub

spoido sklepienia - jest to cz sklepienia znajdujcego si w komorze bocznej p�kuli m�zgowej. Spoido sklepienia zrasta si z ciaem modzelowatym w swojej czci rodkowej zwanej trzonem.

W�kna kojarzeniowe - cz r�ne pola w obrbie tej samej p�kuli i dziel si na w�kna kojarzeniowe kr�tkie czce ssiednie zakrty i w�kna kojarzeniowe dugie - czce bardziej odlege czci p�kuli m�zgu.:

obrcz
pczek haczykowaty
pczek poduny dolny
pczek poduny g�rny
pczek potyliczny pionowy

Istota biaa p�kul najbardziej jest rozwinita w czci powyej ciaa modzelowatego nosi nazw orodka p�owalnego. W czci , w kt�rej pooone s jdra podkorowe istota biaa tworzy trzy torebki: wewntrzn, zewntrzn i ostatni.

182. Budowa kory m�zgu z lokalizacj podstawowych czynnoci

Kora m�zgu pokrywa powierzchni bruzd i zakrt�w warstw o gruboci od 1,2 mm do 4,5 mm. W korze m�zgu wyr�nia si trzy czci:

kor dawn zbudowan z trzech warstw
kor star zbudowan z trzech warstw
kor now zbudowan z szeciu warstw:

warstwy drobinowej /zbudowanej w wikszoci z kom�rek glejowych/
warstwy ziarnistej zewntrznej
warstwy piramidowej zewntrznej
warstwy ziarnistej wewntrznej
warstwy piramidowej wewntrznej /zwojowej/
warstwy kom�rek r�noksztatnych.

Lokalizacja czynnociowa w korze m�zgu.
W korze m�zgowej maj miejsce wysze procesy somatyczne i psychiczne. Tutaj powstaj bodce dla wiadomych czynnoci, tu powstaj wiadome uczucia, jest orodkiem naszego poznania i pamici. Kora m�zgowa peni funkcje nadrzdne w stosunku do innych orodk�w, pooonych w gbszych czciach m�zgowia. cis lokalizacj maj pola do kt�rych dochodz drogi czuciowe lub w kt�rych bior pocztek g�wne drogi ruchowe.

Pola rzutowe obejmuj kory: ruchow, czuciow, wzrokow, suchow, smakow, wchow.

Kora ruchowa: W skad kory ruchowej wchodz: zakrt przedrodkowy i przylegajce czci zakrt�w czoowego g�rnego, rodkowego i dolnego oraz cz pacika okoorodkowego. Najniej znajduje si pole dla mini gowy, wyej - dla mini koczyny g�rnej i tuowia, a w przejciu na powierzchni - orodki dla mini koczyny dolnej. W tylnej czci zakrtu rodkowego - znajduje si korowy orodek spojrzenia w bok. W tylnej czci zakrtu czoowego dolnego - orodek mowy odpowiedzialny za koordynacj pracy mini zwizanych z mow.

Kora czuciowa: zajmuje zakrt zarodkowy i cz pacika okoorodkowego. Opr�cz g�wnych orodk�w czuciowych spotykamy orodki czuciowe dodatkowe, orodki poznania przez dotyk.

Kora wzrokowa: obejmuje bruzd ostrogow i czciowo klinek. Nosi nazw pola prkowego. W przylegym do kory wzrokowej polu potylicznym znajduj si orodki rozumienia i pamici wzrokowej. Wystpuje tu r�wnie wt�rne pole wzrokowe z np. orodkiem czytania.

Kora suchowa: pierwotna kora suchowa zajmuje g�rn powierzchni zakrtu skroniowego g�rnego. g�rnego czci tylnej zakrtu skroniowego, znajduje si orodek czuciowy mowy Wernickego, w kt�rym zgromadzone s lady suchowe syszanych s�w. Zniszczenie tego pola powoduje brak rozumienia sysznych s�w /afazj suchow/

Kora smakowa: zwizana jest z wieczkiem czoowo-ciemieniowym, gdzie znajduj si pola czuciowe dla twarzy.

Kora wchowa: zwizana jest z wchom�zgowiem - pooonym w przedniej czci powierzchni podstawnej m�zgu i w hipokampie.

W tylnej czci pata ciemieniowego znajduje si orodek pamici wykonywania wyuczonych ruch�w i prawidowego uywania przedmiot�w.

Orodki kojarzeniowe: zwizane z procesami psychicznymi, s pooone w pacie czoowym. W tych orodkach tworz si pojcia, myli, uwaga.

183. Jdra podkorowe kresom�zgowia

Jdra podkorowe s skupiskami istoty szarej, pooonymi wgbi p�kul m�zgu. Do jder podkorowych zalicza si:

ciao prkowane: jest najwikszym jdrem podkorowym. Skada si z jdra ogoniastego i jdra soczewkowatego.

Jdro ogoniaste ley w cianie komory bocznej. Skada si z gowy, trzonu i ogona.
Jdro soczewkowate: skada si z dw�ch r�nych czci: gaki bladej i skorupy oddzielonych od siebie blaszk rdzenn boczn.

Przedmurze: jest cienk blaszk istoty szarej, pooon midzy jdrem soczewkowatym a wysp
ciao migdaowate: ley midzy biegunem skroniowym p�kuli m�zgu a rogiem dolnym komory bocznej. Skada si z zespou jder, nalecych do ukadu limnicznego.

184. Ukad limbiczny

Ukad limbiczny obejmuje starsze czci kory m�zgu wraz z niekt�rymi orodkami podkorowymi. Kontroluje zachowania emocjonalne i popdy. Do ukadu limnicznego zalicza si:

wchom�zgowie: do kt�rego naley:

opuszka wchowa - do kt�rej wnikaj nerwy wchowe
pasmo wchowe, kt�re zawiera aksony kom�rek wchowych
tr�jkt wchowy
istota dziurkowana, /kora istoty dziurkowanej i twor�w do niej przylegych tworzy pierwotn kor wchow/

przegrod kresom�zgowia: kt�ra obejmuje:

przegrod przeroczyst - kt�ra jest cienk ciank, rozdzielajc rogi przednie kom�r bocznych
zakrt przykracowy - jest wanym orodkiem ukadu limbicznego

pat limbiczny: ma ksztat sierpa otaczajcego ciao modzelowate. Do pata zalicza si:

nawleczk szar
zakrt zbaty
hipokamp
zakrt obrczy
pole podspoidowe
zakrt hipokampa

ciao migdaowate: jest najwikszym orodkiem podkorowym ukadu limnicznego. Znajduje si w cianie g�rnej rogu dolnego komory bocznej. Skada si z wielu jder i czy si z kor wchom�zgowia.
niekt�re jdra przodom�zgowia

Czynnoci ukadu limnicznego obejmuj reakcje ukierunkowane na zachowanie ycia pojedynczego osobnika oraz gatunku. S to reakcje emocjonalne, stany psychiczne, jak zadowolenie, uczucie przyjemnoci, sympatii, stany przeraenia, strachu, agresji. Niekt�re czynnoci ukadu pokarmowego, powonienia, niekt�re czynnoci ukadu autonomicznego: cinienie krwi, praca serca, oddychanie, zachowania seksualne.

185. Droga wzrokowa

Droga wzrokowa przewodzi impulsy z siatk�wki oka do kory pata potylicznego. Receptorami odbierajcymi bodce wietlne s prciki i czopki, pooone w siatk�wce. Prciki odbieraj wraenia wiata, czopki - barwy.

I neuron - fotoreceptory

II neuron - kom�rki dwubiegunowe siatk�wki

III neuron - kom�rki zwojowe siatk�wki

Z neuryt�w tych kom�rek zbudowany jest nerw wzrokowy. Nerw wzrokowy wchodzi do jamy czaszki przez kana wzrokowy po czym tworzy skrzyowanie wzrokowe. Cz w�kien przechodzi przez to skrzyowanie, cz w�kien nie ulega skrzyowaniu.. Za skrzyowaniem wzrokowym w�kna nerwu wzrokowego wchodz w skad pasma wzrokowego, kt�re kieruj si do ciaa kolankowatego bocznego. Kom�rki jdra ciaa kolankowatego bocznego tworz IV neuron drogi wzrokowej. Aksony wychodzce z tych kom�rek tworz promienisto wzrokow, kt�ra dociera do pata potylicznego.

186. Droga suchowa

Droga suchowa przewodzi impulsy zreceptora suchu ucha wewntrznego do kory pata skroniowego. Receptorami suchu s kom�rki zmysowe pooone w limaku.

Neuron I: tworz kom�rki zwoju spiralnego. W�kna tych kom�rek tworz dolny korze nerwu �smego

Neuron II: znajduje si w jdrach limakowych, ich aksony kieruj si do wstgi bocznej

Neuron III: biegnie od jder wstgi bocznej i wzg�rka dolnego do ciaa kolankowatego

Neuron IV: kom�rki jdra ciaa kolankowatego przyrodkowego, kt�rych neuryty tworz promienisto suchow. Promienisto ta dociera do pata skroniowego /do korowego orodka suchu/.

187. Komory m�zgu

Komory boczne:

We wntrzu kadej p�kuli znajduje si komora boczna m�zgu. Ma ksztat nieregularnej przestrzeni, w kt�rej wyr�nia si cz rodkow i trzy rogi: przedni, tylny i dolny. Cz rodkowa jest pooona w pacie ciemieniowym, r�g przedni - w pacie czoowym, r�g tylny - w pacie potylicznym, r�g dolny - w pacie skroniowym. W rogu przednim, poprzez cz rodkow do rogu dolnego w komorze znajduje si jdro ogoniaste. W rogu dolnym komory bocznej znajduje si hipokamp. W komorze bocznej znajduje si sklepienie - - parzyste, pasmo w�kien nerwowych, kt�re rozpoczyna si w rogu dolnym i poda do cia suteczkowatych. Pyn m�zgowo-rdzeniowy odpywa z komory bocznej do komory trzeciej przez otw�r midzykomorowy.

Komora trzecia:

Z wyjtkiem niewielkiej czci przedniej znajduje si w midzym�zgowiu. Jest to wska czworoktna szczelina, kt�ra ku tyowi przechodzi w wodocig m�zgu. Z przodu komora trzecia poprzez parzysty otw�r midzykomorowy czy si z komorami bocznymi.

Komor trzeci ogranicza sze cian:

parzysta ciana boczna, kt�r tworzy powierzchnia przyrodkowa wzg�rza
ciana przednia, kt�r tworzy blaszka kracowa oraz supy sklepienia i spoido przednie
ciana dolna - utworzona przez istot szar rodkow podwzg�rza
ciana g�rna - tworzy j tkanka naczyni�wkowa komory trzeciej
ciana tylna - w kt�rej pooone jest spoido tylne, spoido uzdeczek oraz szyszynka

Komora czwarta:

Jest pooona midzy m�dkiem m�dkiem mostem i rdzeniem przeduonym. Ku g�rze komora czwarta przechodzi w wodocig m�zgu. Ku doowi przechodzi w kana rodkowy rdzenia. Komora czwarta przypomina czworocienn piramid, kt�rej szczyt jest skierowany w stron m�dku. Tyln cian komory tworz konary g�rne m�dku.W czci dolnej znajduje si tkanka naczyni�wkowata. W jej obrbie znajduj si trzy otwory poprzez kt�re komora ma poczenie z jam podpajczyn�wkow. S to: otw�r porodkowy oraz dwa symetryczne otwory boczne.

188. Opony rdzenia krgowego i m�zgowia oraz pyn m�zgowo-rdzeniowy

M�zgowie i rdze krgowy s otoczone trzema bonami tzw. oponami.

Opona zewntrzna - opona twarda - jest gruba, mocna i odporna. Opona twarda skada si z dw�ch blaszek: zewntrznej, kt�ra wyciea kana krgowy wewntrznej - kt�ra tworzy waciw opon tward. Midzy obu blaszkami znajduje si jama nadtward�wkowa. Jama nadtward�wkowa stanowi ochron rdzenia krgowego w czasie ruch�w krgosupa. Wewntrz czaszki obie blaszki zrastaj si. Wypustki opony twardej m�zgowia tworz:

Sierp m�zgu - odziela od siebie obie p�kule m�zgu
Namiot m�dku - w postaci poprzecznej pyty oddziela p�kule m�zgu od p�kul m�dku.
Sierp m�dku - znajduje si w dole tylnym czaszki i wnika midzy obie p�kule m�dku
Przepona sioda - oddziela d� przysadki wraz z przysadk od pozostaej jamy czaszki

Opona rodkowa - pajczyn�wka - jest cienka i oddzielona od opony twardej jam podtward�wkow. Pajczyn�wka ma ksztat worka opony twardej. Pajczyn�wka rdzenia przechodzi w pajczyn�wk m�zgowia w okolicy otworu wielkiego. Pajczyn�wka m�zgowia dostosowuje si do wewntrznej powierzchni czaszki. Opona mikka natomiast wnika we wszystkie szczeliny i zagbienia powierzchni m�zgu. W wyniku tego midzy dwoma oponami powstaje jama podpajczyn�wkowa. Jej obszerne czci wypenione s pynem m�zgowo-rdzeniowym - nazywaj si zbiornikami podpajczyn�wkowymi.

Zbiornik m�dkowo-rdzeniowy - najwikszy z nich
Zbiornik podstawny - ley na podstawie m�zgu midzy rdzeniem przeduonym a skrzyowaniem wzrokowym

Opona wewntrzna - opona mikka - jest delikatna, cile pokrywa powierzchni m�zgowia i rdzenia krgowego. Wnika we wszystkie szczeliny i zagbienia powierzchni m�zgu, wnika r�wnie do kom�r m�zgu. Midzy opon mikk a pajcz wystpuje jama podpajczyn�wkowa. Opona mikka rdzenia z jego powierzchni przechodzi na korzenie i pnie nerw�w rdzeniowych. Opon mikk czy z pajczyn�wk aparat wieszadowy, kt�ry umocowuje rdze krgowy w pynie m�zgowo-rdzeniowym.

Pyn m�zgowo-rdzeniowy:

Jest ciecz przeroczyst jak woda. Zawiera te same ciaa co osocze krwi, minimaln ilo biaka. Pyn ten znajduje si w jamie podpajczyn�wkowej m�zgowia i rdzenia krgowego, w komorach m�zgowych i kanale rodkowym rdzenia krgowego. Pyn powstaje w splotach naczyni�wkowych kom�r. Najwicej pynu wytwarzaj komory boczne. Z kom�r bocznych poprzez otwory midzykomorowe dostaje si do komory trzeciej i przez wodocig m�zgu do komory czwartej. Z komory czwartej droga pynu prowadzi przez trzy otwory do zbiornika m�dkowo-rdzeniowego jamy podpajczyn�wkowej dalej do y opony mikkiej i w kocu do krwi ylnej. Pyn m�zgowo-rdzeniowy tworzy „pynny paszcz” obejmujcy orodkowy ukad nerwowy.

189. Budowa nerwu rdzeniowego

Nerw rdzeniowy powstaje z poczenia korzenia brzusznego i korzenia grzbietowego. Korzenie brzuszne - zawieraj przede wszystkim w�kna ruchowe i autonomiczne i opuszczaj rdze krgowy bruzd boczn przedni. Korzenia grzbietowe s zbudowane g�wnie z w�kien czuciowych. Pie nerwu rdzeniowego zawiera w�kna dorodkowe i odrodkowe, jest wic nerwem mieszanym.

Gazie nerw�w rdzeniowych

Pie nerwu rdzeniowego, kt�ry powstaje z poczenia obu korzeni, brzusznego brzusznego grzbietowego, dzieli si na:

Gazie oponowe nerw�w rdzeniowych wnikaj z powrotem do kanau krgowego i unerwiaj okostn krg�w, opon tward i naczynia krwionone. Gazie oponowe zawieraj w�kna czuciowe i wsp�czulne.
Gazie czce odchodz od nerwu rdzeniowego i cz nerwy rdzeniowe ze zwojami pnia wsp�czulnego.

Ga czca biaa - czy rdze krgowy z pniem wsp�czulnym
Ga czca szara - czy pie wsp�czulny z nerwami rdzeniowymi

Gazie grzbietowe czyli tylne - kieruj si na grzbietow okolic szyi i tuowia. Gazie grzbietowe unerwiaj: stawy krgosupa, minie gbokie grzbietu i minie karku, sk�r grzbietu.
Gazie brzuszne czyli przednie - zawieraj w�kna czuciowe, ruchowe i autonomiczne. Unerwiaj sk�r i minie przedniej i bocznej strony szyi i tuowia, mienie powierzchowne grzbietu i koczyn. Gazie te /z wyjtkiem piersiowych/ cz si ze sob tworzc sploty, z kt�rych wychodz samodzielne nerwy obwodowe: s to:

Splot szyjny
Splot ramienny
Splot ldwiowo-krzyowy

190. Splot szyjny

Splot szyjny powstaje z gazi brzusznych czterech g�wnych nerw�w szyjnych /C1-C4/. Ley przed miniami gbokimi szyi. Od splotu szyjnego odchodz gazie sk�rne i gazie miniowe. Rozr�niamy nastpujce gazie sk�rne:

Nerw potyliczny mniejszy
Nerw uszny wielki

Oba w/w nerwy kieruj si ku g�rze i unerwiaj sk�r bocznej okolicy potylicy, twarzy, skroni, maowiny usznej.

Nerw poprzeczny szyjny - zaopatruje sk�r przedniej okolicy szyi
Nerwy nadobojczykowe - kieruj si w d� i unerwiaj okolice tr�jkta bocznego szyi, barku i okolic podobojczykow.

Do gazi miniowych splotu szyjnego zalicza si:

Gazie kr�tkie, kt�re unerwiaj minie gbokie szyi
Gazie dugie - zaopatruj misie mostkowo-obojczykowo-sutkowy, m. czworoboczny grzbietu, m. podgnykowe i czciowo nadgnykowe i gbokie szyi.

Najwiksz gazi splotu jest nerw przeponowy -zawira w�kna ruchowe dla przepony oraz w�kna czuciowe dla opucnej, osierdzia i g�rnej czci otrzewnej.

191. Splot ramienny

Splot ramienny zawiera nerwy zaopatrujce koczyn g�rn, niekt�re minie tuowia i szyi. Jest utworzony przez: gazie brzuszne czterech dolnych nerw�w szyjnych szyjnych pierwszego piersiowego. /C5-Th1/. Te pi korzeni splotu ramiennego w dole nadobojczykowym czy si w trzy pnie splotu: g�rny, rodkowy i dolny. Kady z trzech pni ma ga tyln i przedni. Gazie tylne trzech pni wytwarzaj pczek tylny. Gazie przednie pnia g�rnego g�rnego rodkowego tworz pczek boczny, gazie przednie pnia dolnego przechodz w pczek przyrodkowy.

Splot ramienny jest podzielony przez obojczyk na cz:

Nadobojczykow
Podobojczykow

Ze splotu ramiennego wychodz:

Gazie kr�tkie splotu ramiennego - unerwiaj przede wszystkim minie obczy barkowej, niekt�re minie tuowia i szyi:

Nerw grzbietowy opatki - unerwia misie r�wnolegoboczny mniejszy i wikszy
Nerw piersiowy dugi - unerwia misie zbaty przedni
Nerw podobojczykowy - unerwia misie podobojczykowy
Nerw nadopatkowy - unerwia misie nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy i staw ramienny
Nerwy piersiowe przedni- zaopatruj misie piersiowy wikszy i mniejszy
Nerwy podopatkowe - unerwiaj misie podopatkowy i m. oby wikszy
Nerw piersiowo-grzbietowy - unerwia m. najszerszy grzbietu
Nerw pachowy - unerwia misie naramienny, m. oby mniejszy, sk�r nad miniem naramiennym.

Gazie dugie splotu ramiennego:

Nerw miniowo-sk�rny - unerwia sk�r boczn przedramienia, minie grupy przedniej ramienia i czciowo staw okciowy
Nerw porodkowy - unerwia m. zginaze przedramienia, koci przedramienia, bon midzykostn oraz koci i stawy nadgarstka, m. kbu kciuka. Gazie sk�rne unerwiaj doniow powierzchni rki i trzeciego palca, na stronie grzbietowej sk�r palc�w.
Nerw okciowy - zaopatruje m. zginacz okciowy nadgarstka i cz okciow zginacza gbokiego palc�w. Gazie sk�rne - unerwiaj sk�r przyrodkowej czci rki po obu stronach.
Nerw sk�rny przyrodkowy ramienia - unerwia sk�r dou pachowego i przyrodkowej strony ramienia
Nerw sk�rny przyrodkowy przedramienia
Nerw promieniowy - zaopatruje sk�r tylnej powierzchni ramienia i przedramienia, sk�r grzbietowej powierzchni rki, m. tylne ramienia oraz boczn i tyln grup mini przedramienia, staw okciowy, bon midzykostn, stawy rki.

192. Splot ldwiowy

Stanowi g�rn cz najwikszego splotu ustroju jakim jest splot ldwiowo-krzyowy. Pooony jest obok krgosupa ldwiowego. Powstaje z w�kien gazi brzusznych czterech g�rnych nerw�w ldwiowych czciowo ostatniego piersiowego. Posiada nerwy kr�tkie i dugie.

Gazie dugie splotu ldwiowego:

Nerw biodrowo-podbrzuszny unerwia minie boczne i sk�r w dolnej okolicy brzucha oraz sk�r okolicy onowej i bocznej okolicy biodra.
Nerw biodrowo-pachwinowy - zaopatruje ruchowo doln okolic mini bocznych brzucha, czuciowo- dolny rejon otrzewnej ciennej, sk�r wzg�rka onowego i moszny lub warg sromowych wikszych, sk�r g�rnej czci uda.
Nerw pciowo-udowy - ga pciowa zaopatruje misie dwigacz jdra i bon kurczliw moszny oraz sk�r najbliszej okolicy. Ga udowa unerwia sk�r g�rnego odcinka przedniej powierzchni uda.
Nerw sk�rny boczny uda - jest nerwem czuciowym. Unerwia sk�r bocznej okolicy uda a do stawu kolanowego.
Nerw udowy - jest nerwem mieszanym i najwikszym tego splotu. Gazie ruchowe unerwiaj misie biodrowo-ldwiowy i przedni grup mini uda. Czuciowo unerwia sk�r przedniej i przyrodkowej powierzchni uda a do kolana. Najdusza ga sk�rna nerwu udowego - nerw udowo-goleniowy zaopatruje sk�r przednio-przyrodkowej powierzchni goleni i brzeg przyrodkowy stopy oraz ko udow, czciowo staw biodrowy, kolanowy i skokowy g�rny.
Nerw zasonowy - zaopatruje minie przywodziciele uda, sk�r przyrodkowej okolicy uda oraz czciowo staw biodrowy, kolanowy i ko udow.
193. Splot krzyowo-guziczny
Splot krzyowy powstaje z gazi brzusznych wszystkich nerw�w krzyowych, nerwu guzicznego i pitego nerwu ldwiowego. Jest najwikszym splotem organizmu, ma ksztat tr�jkta. Ley w miednicy mniejszej. W splocie krzyowym wyr�nia si gazie kr�tkie i gazie dugie.

Gazie kr�tkie dziel si na gazie miniowe, stawowe i okostnowe. Unerwiaj minie zewntrzne miednicy, staw biodrowy, okostn guza kulszowego kulszowego obu krtarzy koci udowej
Gazie dugie splotu krzyowego:

nerw poladkowy g�rny jest nerwem ruchowym. Unerwia misie poladkowy redni i may oraz misie napinajcy powi szerok
nerw poladkowy dolny - unerwia misie poladkowy wielki, niekt�re minie zewntrzne miednicy oraz staw biodrowy
nerw sk�rny tylny uda - jest nerwem czuciowym. Zaopatruje sk�r poladka i tylnej czci krocza oraz sk�r tylnej powierzchni uda i g�rnej czci podudzia
nerw kulszowy - to najduszy i najgrubszy nerw organizmu. W okolicy dou podkolanowego dzieli si na gazie kocowe: nerw piszczelowy i nerw strzakowy wsp�lny. Od pnia nerwu kulszowego odchodz gazie unerwiajce minie zewntrzne miednicy oraz grup tyln mini uda, a take staw biodrowy i kolanowy.
Nerw piszczelowy - jest przedueniem nerwu kulszowego. Dzieli si na dwie gazie kocowe: nerw podeszwowy przyrodkowy i nerw podeszwowy boczny. Gazie nerwu piszczelowego unerwiaj minie tylne podudzia, nerwy sk�rne - powierzchni tylno-przyrodkow podudzia i kocz si w sk�rze brzegu bocznego stopy. Nerw piszczelowy unerwia take staw kolanowy, koci goleni, bon midzykostn podudzia, staw piszczelowo-strzakowy, staw skokowy, stawy stpu, r�dstopia i palc�w. Nerwy podeszwowe unerwiaj minie stopy oraz sk�r podeszwowej okolicy stopy i palc�w stopy.
Nerw strzakowy wsp�lny - jest sabsz gazi nerwu kulszowego.Dzieli si na nerw strzakowy powierzchowny i nerw strzakowy gboki. Unerwia staw kolanowy, piszczelowo-strzakowy i ko udow oraz sk�r bocznej powierzchni podudzia.
Nerw strzakowy powierzchowny - jest nerwem czuciowym. Unerwia minie strzakowe, sk�r dolnej czci goleni, sk�r grzbietu stopy i palc�w stopy.
Nerw strzakowy gboki - unerwia minie przednie podudzia, minie grzbietu stopy. Czuciowo unerwia obie koci podudzia, staw piszczelowo-strzakowy i bon midzykostn oraz stawy stopy i I i II palec stopy
Nerw sromowy - posiada w�kna wsp�czulne i przywsp�czulne przeznaczone dla trzew miednicy mniejszej. Unerwia minie krocza i narzd�w pciowych zewntrznych /opr�cz wzg�rka onowego/.
Nerw guziczny - wytwarza drobny splot guziczny pooony w okolicy przyczepu mienia guzicznego do koci krzyowej. Unerwia sk�r okolicy guzicznej, misie guziczny, misie dwigacz odbytu.

194. Og�lna charakterystyka nerw�w czaszkowych

Jest 12 par nerw�w czaszkowych. Wychodz z powierzchni podstawnej m�zgowia - z wyjtkiem nerwu bloczkowego - kt�ry wychodzi z powierzchni grzbietowej pnia m�zgu. Nerwy czaszkowe zaopatruj g�wnie obszar gowy i szyi. Wyjatek stanowi nerw bdny - kt�ry unerwia trzewa klatki piersiowej i brzucha. Wyr�niamy nastpujce nerwy czaszkowe:

I. nerwy wchowe
II. Nerw wzrokowy
III. nerw okoruchowy
IV.Nerw bloczkowy
V. nerw tr�jdzielny
VI. Nerw odwodzcy
VII. Nerw twarzowy
VIII. Nerw przedsionkowo-limakowy
IX. Nerw jzykowo-gardowy
X. nerw bdny
XI. Nerw dodatkowy
XII nerw podjzykowy

Nerwy czaszkowe dzielimy na trzy grupy:

Nerwy czuciowe: nerwy wchowe, nerw wzrokowy, nerw przedsionkowo-limakowy
Nerwy ruchowe: nerw okoruchowy, nerw bloczkowy, nerw odwodzcy, nerw dodatkowy, nerw podjzykowy
Nerwy mieszane: nerw tr�jdzielny, nerw twarzowy, nerw jzykowo-gardowy, nerw bdny

195. Czuciowe nerwy czaszkowe

Nerwy wchowe - rozpoczynaj si w nabonku wchowym bony luzowej nosa, w rejonie maowiny nosowej g�rnej. Nici wchowe wychodzce z kom�rek nabonka wchowego kieruj si do jamy czaszki, gdzie wnikaj do opuszki wchowej. Kom�rki nerwowe opuszki s drugim neuronem. Ich wypustki tworz pasmo wchowe, kt�re biegnie do dalszych struktur zwizanych ze zmysem wchu.
Nerw wzrokowy - naley do m�zgowia. W siatk�wce oka s uoone kolejno trzy neurony drogi wzrokowej.

Neuron zewntrzny - tworz czopki i prciki

Neuron rodkowy - tworz kom�rki dwubiegunowe

Neuron wewntrzny - stanowi kom�rki wielobiegunowe, kt�rych neuryty cz si w nerw wzrokowy.

Nerw wzrokowy wychodzi z gaki ocznej i przez kana wzrokowy dostaje si do jamy czaszki, gdzie czy si z nerwem drugostronnym, wytwarzajc skrzyowanie wzrokowe

Nerw przedsionkowo-limakowy - statyczno-suchowy. Zaopatruje narzd r�wnowagi i narzd suchu. Skada si z dw�ch czci: przedsionkowej, kt�ra przewodzi impulsy suce do zachowania r�wnowagi oraz czci limakowej - kt�ra jest waciwym nerwem suchu. Kada z obu czci tego nerwu ma zw�j pooony w bdniku: zw�j przedsionkowy i zw�j spiralny. Zwoje te zawieraj kom�rki dwubiegunowe. W przewodzie suchowym wewntrznym obie czci cz si, wytwarzajc nerw przedsionkowo-limakowy. Po wnikniciu do m�zgowia obie czci nerwu zn�w si rozchodz. W�kna czci przedsionkowej dochodz do jder przedsionkowych, przedsionkowych cz poda bezporednio do m�dku. W�kna czci limakowej wnikaj do jder pooonych w mocie i podaj do cia kolankowatych przyrodkowych midzym�zgowia. Tu bierze pocztek promienisto suchowa, kt�ra kieruje si do kory pata skroniowego.

196. Ruchowe nerwy czaszkowe

Nerw okoruchowy - jdra tego nerwu s pooone w r�dm�zgowiu. Nerw ten wychodzi z podstawy m�zgowia i kieruje si w szczelin oczodoow do oczodou. Gazie tego nerwu zaopatruj minie proste gaki ocznej. Nerw okoruchowy posiada take w�kna przywsp�czulne, kt�re dochodz do minia rzskowego i zwieracza renicy.
Nerw bloczkowy - jego jdro jest pooone w r�dm�zgowiu. Wychodzi po stronie grzbietowej m�zgowia i kieruje si na powierzchni podstawn m�zgu, wnika do oczodou. Unerwia misie skony g�rny oka.
Nerw odwodzcy - jego jdro pocztkowe znajduje si we wzg�rku nerwu twarzowego. Wnika do oczodou gdzie unerwia misie prosty boczny oka.
Nerw dodatkowy - skada si z korzeni czaszkowych czaszkowych korzeni rdzeniowych. Korzenie czaszkowe wychodz z jdra dwuznacznego, korzenie rdzeniowe w segmentach szyjnych rdzenia krgowego. Oba korzenie cz si w jamie czaszki i wychodz z czaszki przez otw�r yy szyjnej. Unerwia misie mostkowo-obojczykowo-sutkowy i misie czworoboczny grzbietu.
Nerw podjzykowy - rozpoczyna si w jdrze nerwu podjzykowego. Dociera do jzyka gdzie unerwia minie wewntrzne i zewntrzne jzyka.

197. Mieszane nerwy czaszkowe

Nerw tr�jdzielny - zbudowany jest z wikszej czci czuciowej i mniejszej czci - ruchowej. Kom�rki czuciowe tego nerwu tworz zw�j p�ksiycowaty, z kt�rego wychodz trzy gazie nerwu tr�jdzielnego:

nerw oczny - jest nerwem czuciowym, kieruje si do oczodou, zaopatruje g�rn cz twarzy. Dzieli si na trzy gazie: nerw zowy, nerw czoowy, nerw nosowo-rzskowy. Unerwia powiek g�rn, sk�r czoa i nasady nosa, gruczo zowy, spoj�wk, zatok czoow i klinow, bon luzow jamy nosowej, gak oczn
nerw szczkowy - jest nerwem czuciowym. Przechodzi przez d� skrzydowo-podniebienny, dociera do oczodou i w kocu przechodzi na przedni powierzchni twarzy. Unerwia rodkowe pitro twarzy. Zaopatruje sk�r skroni, policzka i powieki dolnej, siane nosa, bon luzow wargi g�rnej, zby uku szczkowego.
nerw uchwowy - najsilniejsza ga nerwu tr�jdzielnego. Jest nerwem mieszanym. Zaopatruje dolne pitro twarzy. Tworzy dwie grupy gazi: pierwsza unerwia minie waczowe, staw skroniowo-uchwowy, bon luzow i sk�r policzka. Drug grup stanowi trzy due nerwy, g�wnie czuciowe. S to:

n. jzykowy - unerwia brodawki jzyka, bon luzow dna jamy ustnej, migdaki podniebienne
n. zbodoowy dolny - unerwia zby i dzisa uchwy, sk�r wargi dolnej i br�dki
n. uszno-skroniowy - unerwia maowin uszn, zaopatruje liniank przyuszn, staw skroniowo-uchwowy, przew�d suchowy, bon bbenkow.

Nerw twarzowy - jest nerwem o przewadze w�kien ruchowych. Do nerwu twarzowego docza nerw poredni z w�knami czuciowymi. Jdro pocztkowe nerwu twarzowego znajduje si w mocie. Nerw twarzowy po wyjciu z pnia m�zgu kieruje si wsp�lnie z nerwem przedsionkowo-limakowym do przewodu suchowego wewntrznego, nastpnie dociera do nerwu twarzowego. Po wyjciu z czaszki rozgazia si w trzech kierunkach: ku tyowi - do mini maowiny usznej, ku doowi - do dw�ch mini nadgnykowych, do przodu - do linianki przyusznej gdzie wytwarza splot przyusznicy. Nerw poredni - unerwia cz jzyka, gruczo zowy, liniank poduchwow i podjzykow.
Nerw jzykowo-gardowy - Jdro pocztkowe w�kien ruchowych - jdro dwuznaczne w rdzeniu przeduonym. Pocztkiem wokien czuciowych s kom�rki zwoju g�rnego g�rnego dolnego. Nerw jzykowo-gardowy po wyjciu z jamy czaszki otworem yy szyjnej kieruje si do nasady jzyka. W�kna czuciowe unerwiaj: jzyk poprzez w�kna smakowe, jam bbenkow, trbk suchow, ciany garda. W�kna ruchowe unerwiaj minie garda.
Nerw bdny - Zawiera trzy rodzaje w�kien: czuciowe, ruchowe i przywsp�czulne. Jest najwikszym nerwem ukadu przywsp�czulnego przywsp�czulnego najduszym nerwem czaszkowym Biegnie od gowy do jamy brzusznej. W przebiegu nerwu bdnego wyr�niamy cztery odcinki:

Gowowy - kt�ry dzieli si na ga oponow i ga uszn. Unerwiaj opon tward dou tylnego czaszki, bon bbenkow, przew�d suchowy zewntrzny i maowin uszn
Szyjny - kt�ry dzieli si na gazie gardowe, nerw krtaniowy g�rny, gazie sercowe g�rne, nerw krtaniowy wsteczny. Unerwia ruchowo mienie garda, podniebienia, krtani.
Piersiowy - kt�ry dzieli si na gazie sercowe dolne, gazie tchawicze dolne, gazie oskrzelowe, gazie przeykowe, r�dpiersiowe, osierdziowe. Unerwiaj one narzdy klatki piersiowej.
Brzuszny - na kt�ry skadaj si dwa pnie: pie bdny przedni i pie bdny tylny. Tworz one sploty odkowe: przedni i tylny.Unerwiaj trzewa jamy brzusznej.

198. Og�lna charakterystyka ukadu autonomicznego

Ukad autonomiczny /wegetacyjny/ zarzdza takimi czynnociami organizmu jak: oddychanie, trawienie, przemiana materii, wydzielanie, rozmnaanie itd. Czynnoci te odbywaj si bez udziau naszej woli i wiadomoci. Ukad nerwowy m�zgowo-rdzeniowy /somatyczny/ i autonomiczny s ze soba cile zwizane. W ukadzie autonomicznym, podobnie jak w m�zgowo-rdzeniowym wyr�ni mona cz orodkow i obwodow. Kom�rki nerwowe w ukadzie autonomicznym s zazwyczaj wielobiegunowe. Podstawow jednostk czynnociow jest uk odruchowy. Ukad autonomiczny dzieli si na: cz wsp�czuln i przywsp�czuln. Cz wsp�czulna pobudza niekt�re narzdy do pracy i czynnoci, ukad przywsp�czulny natomiast hamuje prac i zuycie energii - jest nastawiona na gromadzenie i oszczdzanie potencjalnej energii.

199. Cz wsp�czulna ukadu autonomicznego

Cz wsp�czulna tworzy pie wsp�czulny biegncy po obu stronach krgosupa od podstawy czaszki a po ko guziczn.

Pie wsp�czulny - powstaje z wielu zwoj�w poczonych gaziami midzyzwojowymi. Z rdzeniem krgowym czy si z gaziami czcymi. Odr�niamy: gazie biae i gazie czce szare - kt�re wi pie wsp�czulny z nerwami rdzeniowymi. Od pnia wsp�czulnego odchodz:

Gazie rdzeniowe - gazie czce szare kieruj si do nerwu rdzeniowego. Unerwiaj naczynia tuowia i koczyn oraz gruczoy.
Gazie trzewne i naczyniowe - po odejciu od pnia tworz liczne sploty przedkrgowe i okoottnicze.
Nerwy trzewne

Pie wsp�czulny dzieli si na:

Odcinek szyjny - ma trzy zwoje: g�rny, rodkowy i dolny, kt�ry czy si w jeden zw�j z pierwszym zwojem piersiowym tworzc zw�j gwiadzisty
Odcinek piersiowy -zawiera 10-12 par zwoj�w, kt�re zaopatruj narzdy klatki piersiowej. Wysyaj nerwy trzewne do jamy brzusznej.
Odcinek brzuszny - zawiera 3-4 zwoje. Wytwarza liczne sploty. Najwikszy z nich to splot trzewny / czsto nazywany splotem sonecznym/.Inne sploty tego odcinka to splot aortowy brzuszny, splot midzykrezkowy, splot podbrzuszny g�rny
Odcinek miedniczy - skada si z 3-4 zwoj�w krzyowych. najwikszy - splot wytwarzany w tym odcinku to splot podbrzuszny dolny.

200. Cz przywsp�czulna ukadu autonomicznego

Cz przywsp�czulna ukadu autonomicznego utworzona jest przez w�kna, kt�re unerwiaj narzdy wewntrzne, ale nie przebiegaj przez pie wsp�czulny. W�kna przywsp�czulne nie tworz samodzielnych nerw�w. Biegn razem z nerwami czaszkowymi i rdzeniowymi. Zalenie od pooenia jder pocztkowych pocztkowych czci przywsp�czulnej wyr�nia si:

Odcinek gowowy /m�zgowy/- do tego odcinka zalicza si w�kna biegnce z nerwami: okoruchowym, twarzowym, jzykowo-gardowym i bdnym. Najwaniejszym przedstawicielem czci przywsp�czulnej jest nerw bdny. Unerwia wszystkie trzewa szyi, klatki piersiowej i brzucha.
Krzyowy - zawiera w�kna przywsp�czulne, wychodzce z rdzenia krgowego przez korzenie przednie. Unerwiaj trzewa miednicy mniejszej i narzdy pciowe zewntrzne.

201. Og�lna charakterystyka budowy oka

Oko jest elementem narzdu wzroku. Obejmuje gak oczn i nerw wzrokowy. Istniej take narzdy pomocnicze i ochronne oka, s to: minie gaki ocznej, powieki, spoj�wka i narzd zowy. Cay narzd wzroku mieci si w oczodole.

W gace ocznej wyr�nia si:

cian, kt�ra skada si z:

bony w�knistej, w kt�rej skad wchodz;

tward�wka
rog�wka

bony naczyniowej , kt�ra skada si z:

naczyni�wki
ciaa rzskowego
tcz�wki

bony wewntrznej gaki ocznej czyli siatk�wki

zawarto gaki ocznej to - ciecz wodnista, soczewka i ciao szkliste

202. Zawarto gaki ocznej

Zawarto gaki ocznej to: ciecz wodnista, soczewka i ciao szkliste

ciecz wodnista - wypenia przedni i tyln komor oka. Ma za zadanie odywianie twor�w pozbawionych naczy krwiononych / soczewka, rog�wka/ a take napina powoki gaki ocznej, utrzymujc jej waciwy ksztat.
Soczewka - jest tworem dwuwypukym, przeroczystym i silnie amicym wiato. Ley midzy tcz�wk a ciaem szklistym. Powierzchnia przednia i tylna soczewki zbiegaj si tworzc tzw. r�wnik soczewki. Soczewka otoczona jest torebk, odporn na wpywy chemiczne i toksyczne. Istota soczewki skada si z mikkiej kory i bardziej zagszczonego jdra.
Ciao szkliste - stanowi 4/5 zawartoci gaki ocznej i jest poooneza soczewk. Jest przeroczyst, bezbarwn mas o galaretowatej konsystencji. Przypomina wodnist ciecz. Przyczynia si przede wszystkim do utrzymania prawidowego cinienia r�docznego, warunkujce waciwoci optyczne oka.

203. Budowa cian gaki ocznej

cian gaki ocznej tworz: bona w�knista, bona naczyniowa i bona wewntrzna.

Bona w�knista - zewntrzna, tworzy zrb gaki ocznej, do kt�rej przymocowuj si minie. Bona ta chroni mikk zawarto gaki. W jej skad wchodz:

Tward�wka - tylna cz bony w�knistej. Jest nieprzeroczysta, biaa. Najgrubsza jest w okolicach nerwu wzrokowego, gdzie tworzy pole sitowe dla przejcia nerwu wzrokowego.