Mliczewska, 01 Finanse publiczne 01


Prof. dr hab. DANUTA MLICZEWSKA

Egzamin: 3 pytania otwarte do wyboru z 4.

LITERATURA:

Stanisław Owsiak „Finanse publiczne” PWN Warszawa, 2002 r.

TEMATY

  1. Państwo jako główny podmiot finansów publicznych

  2. Podstawowe pojęcia związane z finansami publicznymi

  3. Funkcje finansów publicznych

  4. System finansów publicznych i jego struktura

  5. Dochody budżetowe i ich struktura

  6. Podatki jako szczególne źródło dochodów publicznych

  7. Wydatki publiczne

  8. Równowaga budżetowa i dług publiczny


01.03.2003 r.

Temat: Państwo jako główny podmiot finansów publicznych.

TEZA I

Jedną z najważniejszych cech teorii ekonomii, na bazie których rozwijała się teoria finansów
w drugiej połowie XX wieku była akceptacja poglądu o konieczności aktywnego włączania się państwa w przebieg procesów gospodarczych (rola państwa w gospodarce). Dominował model keynsowski stanowiący uzasadnienie gospodarki mieszanej oraz państwa opiekuńczego.

Model keynsowski wymagał przestrzegania wszelkich zasad związanych z ustalaniem planu finansowego (budżetu) państwa, które znane są jako:

Zasada równowagi budżetowej: wielkość dochodu przewidywanego będzie równa wielkości wydatków (pożyczki i kredyty utrudniły zachowanie równowagi i doprowadziły do kryzysu)

Keyns twierdził, że państwo jest podmiotem aktywnym i powinno działać tak, by przewidzieć pewne zdarzenia i nie dopuścić do kryzysu. Jednym z kierunków jakimi się zajmował był nazwany polityką pełnego zatrudnienia gdyż uważał, że zjawisko niepełnego zatrudnienia jest czynnikiem wywołującym kryzys. Patrząc przez pryzmat popytu i podaży, jeśli gospodarka spowalnia
to pozostają pewne zasoby dóbr, które nie znajdują nabywców, tworzą się magazyny, część siły roboczej nie znajduje zatrudnienia, ogranicza się popyt na środki pieniężne- inwestorzy
nie wykazują skłonności do inwestycji, taki stan utrzymujący się dłużej może doprowadzić
do załamania gospodarki.

Keyns twierdził, że trzeba podjąć działania zmieniające tą sytuację. Polityka ta dotyczyła określonych oddziaływań państwa i możemy wyróżnić 3 kierunki polityki:

  1. Polityka inwestycyjna państwa- państwo może podejmować pewne inwestycje publiczne, które wykorzystują te czynniki wytwórcze, które akurat nie znajdują zatrudnienia
    w gospodarce sektora prywatnego: siła robocza, maszyny, urządzenia, kapitał pieniężny itp. Do tych inwestycji publicznych zaliczył m.in.: budowę dróg, modernizację majątku publicznego- te, które wymagają zatrudnienia dużej ilości siły roboczej ale także maszyn, materiałów.
    Państwo powinno podejmować się nawet inwestycji „bezsensownych”, nie przynoszących żadnych efektów, tylko w tym celu, by zwiększyć zatrudnienie, gdyż ta grupa ludzi cechuje się wysoką skłonnością do konsumpcji, dzięki czemu nastąpi ożywienie.

  2. Polityka fiskalna (podatkowa)- skłonność ludzi o niewielkich dochodach
    do wydatkowania, jest wysoka, w związku z czym podatki powinny być zerowe
    lub niewielkie, co zwiększyłoby sumę wydatkowanych przez nich finansów, co z kolei mogłoby poprawić koniunkturę, a państwo nie powinno obawiać się deficytu budżetowego.

  3. Polityka eksportowa- państwo powinno orientować się jakie zapasy dóbr
    są niewykorzystane, powinno znaleźć zagranicznych nabywców i zorganizować eksport. Prowadzi ona do wyczyszczenia magazynów oraz pozyskania środków pieniężnych.

TEZA II

Keynsizm w latach 60-tych spotkał się z poważną krytyką ze strony monetarystów. Głównym przedstawicielem tego kierunku był Hilton Friedman. Zaproponowany przez niego model lepiej aniżeli keynsowski tłumaczył zjawiska końca lat 60-tych. Prawdziwe przewartościowanie poglądów na ekonomiczną rolę państwa nastąpiło w związku z pierwszym szokiem naftowym (1973 r), który zainicjował najpoważniejszą w okresie powojennym recesję w gospodarce kapitalistycznej noszącą cechy kryzysu strukturalnego.(1973 r. - pierwszy szok naftowy; gwałtowny wzrost cen ropy naftowej; ropa jest produktem strategicznym)

Hilton Friedman uważał, że gdyby model keynsowski był właściwy, nie doszło by do takich sytuacji, kryzysów w latach 70-tych. Tłumaczył, że państwo nie ma odpowiednich kompetencji
do działalności np.: w sferze eksportu, że tym powinny zająć się komercyjne przedsiębiorstwa, które są lepiej zorientowane i profesjonalnie przygotowane. Państwo powinno zająć się zadaniami politycznymi i społecznymi a jedynie ma prawo interweniować, gdy gospodarka nie radzi sobie
w długim czasie przy pomocy narzędzi monetarnych (stopa procentowa).

TEZA III

Od połowy lat 70-tych XX wieku zauważa się wzrost popularności idei konserwatywnych
oraz liberalnych, spowodowanych:

W latach 80-tych pojawiły się nowe teorie dotyczące roli państwa w gospodarce tzn. teoria racjonalnych oczekiwań, teoria wyboru społecznego i ekonomiczna teoria polityki (finanse publiczne związane są z ekonomią).

W państwach demokratycznych głównym podmiotem rozwiązującym problemy finansowe
są podmioty sektora publicznego.

TEZA IV

Szereg wniosków wynikających z powyższych teorii wskazywały na to, że państwo nie tylko
nie jest w stanie ograniczyć żywiołowości procesów wzrostowych, ale przez aktywne włączanie się w ich przebieg, może samo generować wahania cykliczne. Rządy niektórych państw kapitalistycznych, przede wszystkim Wielkiej Brytanii w latach 80-tych, przyjęły jako oficjalny cel swojej polityki „cofnięcie granic państwa w gospodarce”

TEZA V

Zagadnienie zmniejszania roli państwa w gospodarce odnosiło się nie tylko do rozwiniętych państw kapitalistycznych ale również do państw funkcjonujących w gospodarce nierynkowej
tzw. państw bloku socjalistycznego.

W Polsce zarządzająca w gospodarce partia przeprowadziła reformy funkcjonowania gospodarki, które miały na celu wycofanie roli państwa z niektórych dziedzin, które do tej pory były przez
to państwo nadzorowane. Założeniem reformy było wycofanie państwa z pewnych dziedzin nadzorowania i wprowadzenie mechanizmów funkcjonowania zbliżonych do gospodarki rynkowej poprzez zastosowanie odpowiednich narzędzi zarządzania jakimi były mierniki oceny działalności przedsiębiorstw (w Polsce ponad 90% przedsiębiorstw stanowiły własność państwa).

Pod koniec lat 80-tych pojawiły się nowe koncepcje gospodarcze. Państwo miało przejąć jedynie opiekę nad gospodarką a podstawowymi podmiotami gospodarki miały stać się przedsiębiorstwa. Państwo miało ograniczyć oddziaływanie na podmioty i ograniczyć pole posiadania. Takie zmiany prowadziły do transformacji gospodarki na kapitalistyczną.

Rola państwa obecnie nie jest jednorodna, zależy od różnych czynników:


08.03.2003 r.

Temat: Podstawowe pojęcia związane z finansami publicznymi.

TEZA I

W potocznym znaczeniu FINANSE oznaczają zasoby pieniężne, w literaturze ekonomicznej finanse definiuje się jako zjawiska ekonomiczne związane ze:

W obydwu procesach uczestniczą te same podmioty gospodarcze jedynie w różny sposób.

Tam gdzie nie występuje pieniądz czyli w gospodarce naturalnej (bezpieniężnej) nie występują również finanse. O finansach można mówić jedynie wtedy, gdy mamy do czynienia z pieniądzem.

HISTORIA:

W czasach istnienia pierwotnych wspólnot, nadwyżkę produkcji można było wymienić na inny towar (wymiana barterowa)

T — T

Relacja wymienna zależna była od czasu pracy (1:1-taki sam czas wytworzenia obydwu towarów; 1:2- drugi towar ma krótszy czas produkcji).

Spośród towarów wymienianych były produkty szczególnie pożądane (np.: sól), które stawały się pośrednikiem (pieniądzem) co ułatwiało transakcje wymienne:

T — P — T

Pośredniczący towar musi charakteryzować się określonymi cechami:

-trwałość

-podzielność

Gdy pieniądz ma te cechy, pojawia się działalność wytwórcza

0x08 graphic
0x08 graphic
P — T — P

P- pieniądz przeznaczony do produkcji to P jest większe o P

0x08 graphic

0x08 graphic

Taki jest cel działalności produkcyjnej.

I tu mamy do czynienia z pieniądzem,

więc możemy mówić o finansach

a w dwóch poprzednich sytuacjach finanse

nie występowały.

Drugim ustrojem gdzie nie było finansów był ustrój socjalistyczny.

Zaobserwować można różnice w ustawie budżetowej z roku 2002 i 1970, gdzie głównym źródłem wydatków były dotacje i subwencje co dowodzi temu, że inna była rola państwa w gospodarce. Obecnie sektor państwowy się kurczy i już dawno przedsiębiorstwa prywatne przekroczyły 50% udziału


TEZA II

Termin FINANSE przesądza o określeniu przedmiotu nauki finansów.

NAUKA FINANSÓW jest nauką o zjawiskach i procesach pieniężnych a więc jednym
z głównych aspektów zjawisk badanych przez ekonomię.

Finanse są domeną zjawisk ekonomicznych, są jego częścią. Istnieje wiele odrębnych ich części np.: f. przedsiębiorstw, f. publiczne, f. ubezpieczeń, itp.

TEZA III

Nauka finansów zajmuje się ekonomiczną stroną gospodarowania pieniądzem przez:

Te podmioty gromadzą pieniądz i rozdysponowują go na różne cele. Te działania wykonywane przez pierwsze dwa podmioty noszą nazwę finansów publicznych.

TEZA IV

Przedmiotem zainteresowania nauki finansów jest ruch pieniądza czyli:

Są to trzy etapy, w fazie tworzenia pieniądza zarówno gotówkowy jak i kredytowy uczestniczą wszystkie banki tworzące system bankowy (banki komercyjne depozytowo-kredytowe, banki centralne - emitujące).

W fazie cyrkulacji wykreowany pieniądz krąży i obsługuje wiele transakcji: sprzedaż ubezpieczenie, opłata cła itp. Część pieniądza może wypaść z obiegu a część pozostaje
w spoczynku - jest oszczędzany przez bank, firmy ubezpieczeniowe, przedsiębiorstwa produkcyjne. Drugą formą osiadania są rezerwy. Istnieją podmioty, które muszą posiadać rezerwy np.: banki, które muszą zapewnić klientom wypłatę ich depozytów. Rezerwy są też utrzymywane w dużych przedsiębiorstwach.

TEZA V

Przedmiot nauki finansów w zasadzie nie różni się od przedmiotu zainteresowania ekonomii
a zwłaszcza makroekonomii. Nauka finansów różni się od makroekonomii stopniem szczegółowości zjawisk pieniężnych, i tak np.: makroekonomia zajmuje się wielkimi agregatami takimi jak np. globalna podaż czy globalny popyt, natomiast nauka finansów bada wewnętrzną strukturę tych agregatów jak również czynniki, które tę strukturę kształtują.

Nauka finansów bada przyczyny i wewnętrzną strukturę różnych zjawisk, które są przedmiotem badań makroekonomii.

TEZA VI

Analiza ruchu pieniądza w finansach jest połączona z analizą określonych kategorii pieniężnych takich jak np.:

Jeżeli finanse zajmują się zagadnieniami związanymi z ruchem pieniądza, to analizę ruchu pieniądza przeprowadza musi przeprowadzać przy wykorzystywaniu kategorii pochodnych ruchowi pieniądza. Wymienione kategorie niewątpliwie do takich należą.

TEZA VII

Pieniądz pełni w gospodarce kilka ważnych funkcji:

  1. miernik wartości

  2. środek tezauryzacji (gromadzenie skarbu)

  3. środek cyrkulacji

  4. środek płatniczy

  5. pieniądz światowy

a) Pieniądz pozwala zmierzyć wartość bez uczestnictwa pieniądza realnego.

b) Pieniądz może być gromadzony ale nie każdy i nie w każdej sytuacji (inflacja). Pieniądz jako skarb musi być realny i pełnowartościowy.

c) Przy pomocy pieniądza krążą różne dobra w przestrzeni i do tego wykorzystuje się pieniądz realny ale nie musi być pełnowartościowy.

d) Pieniądz uwalnia posiadacza od zobowiązań i może być realizowana również przez szczególne formy pieniądza jakimi są weksle.

e) Tą funkcję może pełnić tylko pieniądz realny i pełnowartościowy (dolar, euro i inne)

TEZA VIII

Pieniądz występuje w gospodarce w postaci zasobów i strumieni.

ZASÓB- pieniądz statyczny, bez ruchu, pieniądz oszczędzany lub stanowiący rezerwę (odłożone „w skarpetę”, gotówka, lokata bankowa, depozyt, rezerwa pieniężna)

Zasób można w każdej chwili uruchomić

STRUMIEŃ- pieniądz płynący, transakcje związane z przepływem strumieni zawierane między uczestnikami rynku mają różny charakter np.: podatki. Przepływa od podatnika bądź płatnika i wpływa do podmiotów władzy publicznych. W przypadku transakcji kupna-sprzedaży również towarzyszy strumień, ruchowi towarów sprzedawanych towarzyszy wymiana ceny (kwoty) za ten towar.

TEZA IX

Pojęciem szerszym od finansów jest pojęcie GOSPODARKI FINANSOWEJ. Obejmuje ono wszystkie formy działania w dziedzinie zjawisk finansowych tzn. cały zespół czynności:

Słowo GOSPODARKA wskazuje na element racjonalności natomiast FINANSOWA oznaczają pieniądz. Czynności objęte gospodarką finansową uwidaczniają, że każdy podmiot taką działalność prowadzi, nawet jeśli nie zdaje sobie sprawy. Istnieją jednak podmioty, które muszą czynić to w sposób bardzo sformalizowany, wg określonego scenariusza, do podmiotów tych należy państwo oraz Samorządy (gminy, województwa, powiaty, kantony, regiony). Działalność
ta musi być bardzo czytelna, gdyż władza publiczna nie korzysta najczęściej z własnego dochodu, lecz z dochodów innych podmiotów. Są to dochody podatkowe, z opłat, z ceł, natomiast z majątku publicznego stanowią bardzo niewielki procent, mogą nimi być przychody z prywatyzacji własności państwowej, przedsiębiorstw.

Polityka finansowa dodatkowo jest realizowana w oparciu o ścisłe procedury. Jest zbiór przepisów określający konkretne działania -planowanie, kontrolowanie- określony jest czas utworzenia takiego planu (budżetu) bo może zaistnieć sytuacja, że po rozpoczęciu nowego roku budżetowego gdy parlament lub prezydent nie podpisze ustawy budżetowej, rząd nie ma tytułu prawnego
do pobierania pieniędzy i ich wydawania.

Podobnie sformalizowana musi być gospodarka finansowa przedsiębiorstw (firmy ubezpieczeniowe, banki komercyjne). Ma ona różne formy, zależnie od rodzaju przedsiębiorstwa, spółki mają szczególne wymagania.

TEZA X

Oprócz pojęć finansów i gospodarki finansowej w naukach finansów występuje pojęcie polityki finansowej.

POLITYKA FINANSOWA-oznacza dokonywanie wyboru zarówno w celu, które mają być osiągnięte w wyniku gospodarki finansowej jak również sposobów lub metod ich osiągania. Treść polityki finansowej zależy od podmiotu który ją realizuje. Inną treść ma polityka finansowa przedsiębiorstwa a inną polityka finansowa państwa czy gospodarstwa domowego.

Polityka finansowa przedsiębiorstw może mieć charakter bardziej formalny, duże firmy prowadzą wizję rozwoju, przetrwania w związku z czym określają sobie cele i sposoby osiągania tych celów.

Najbardziej formalna jest polityka finansowa państwa i innych podmiotów władzy samorządowej. Powinna być ona przyjmowana przez parlament, założenia i plany powinny być przedmiotem dyskusji, wymiany poglądów, poddane opinii ekspertów, i przyjęte przez parlament.

Im bardziej podmiot uwikłany jest w zjawiska finansowe, im bardziej formalną gospodarkę finansową musi prowadzić, tym bardziej polityka finansowa musi być czytelna i formalna,
by wiadomo było o co danemu podmiotowi chodzi-co on chce realizować.

15.03.2003

Temat: Funkcje pełnione przez finanse publiczne

TEZA I

Do najczęściej wymienianych funkcji finansów publicznych zalicza się:

Funkcje te są niekiedy utożsamiane z funkcjami państwa w gospodarce, i tak np.: Samuelson, Nordhaus wyróżniają trzy funkcje państwa, którego zadaniem jest

ALOKACJA jako pierwsza (I sfera) funkcja państwa i finansów publicznych dotyczy tego,
że w całej gospodarce występuje ograniczoność zasobów, w związku z tym należy je odpowiednio alokować. Mechanizm rynkowy nie jest w stanie zapewnić efektywnej alokacji tych zasobów;
ma dwie główne ułomności:

Drugim ważnym obszarem działalności państwa jest sfera szeroko rozumianych dochodów
(II sfera). W każdym kraju występuje zjawisko dywersyfikacji (zróżnicowania) dochodów,
a im lepiej rozwinięta gospodarka kraju, tym większe są te dysproporcje. Niewielkie różnice występują w krajach socjalistycznych, gdzie nie mają znaczenia umiejętności i wiedza. Rolą państwa jest doprowadzenie do tego, by odebrać część wynagrodzeń najbogatszym w celu zgromadzenia funduszy, które wykorzystuje się na zasiłki dla bezrobotnych, zapomogi itp.

Trzecią funkcją państwa związana z finansami publicznymi jest dziedzina związana z rozwojem gospodarczym. Na ogół gospodarki rozwijają się w cyklu wykazującym mniejsze bądź większe wahania koniunkturalne, które mają różne amplitudy. W fazie rozwoju-rozkwitu w gospodarce rośnie poziom PKB, rośnie dochód narodowy, dochód narodowy na jednego mieszkańca, obniżał się poziom bezrobocia, stopa procentowa kredytów była zmniejszana co zwiększało skłonność
do inwestycji, i w takiej sytuacji państwo może próbować schłodzić gospodarkę. W ten sposób toczy się cykl koniunkturalny. Wysokie wahania cyklu koniunkturalnego nie służą żadnym podmiotom gospodarczym.

TEZA II

Istota funkcji alokacyjnej polega na tym, że finanse publiczne to narzędzie alokacji zasobów gospodarczych. Alokacja ta dokonuje się w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami stawianymi przed władzami publicznymi:

Ponieważ mechanizm rynkowy nie może być włączony w zaspokajanie potrzeb zbiorowych, jego miejsce musi zająć administracyjny mechanizm zaspokajania potrzeb, którego podstawowymi elementami są fundusze publiczne.

FUNKCJA ALOKACYJNA finansów wynika z tego, że w każdej gospodarce jest określona
w danym momencie pewna ilość czynników wytwórczych (siła robocza, kapitał, przedsiębiorczość, wiedza) i są one ograniczone. Zasoby te są pożądane przez sektor prywatny
i publiczny. Sektor publiczny może wymuszać na podmiotach pewne zachowania, może korzystać z aparatu władzy w przeciwieństwie do sektora prywatnego (wypieranie sektora prywatnego przez publiczny). Podmiot publiczny jest zainteresowany absorbowaniem tych zasobów dóbr i usług po to, by realizować dwie grupy celów: publiczne i społeczne. Jednym słowem dla naszego dobra odbiera część naszych dochodów by zagospodarować je korzystnie dla społeczeństwa.

TEZA III

Alokacja określonych dóbr publicznych i społecznych wymaga w warunkach gospodarki pieniężnej istnienia dochodów na konstytucyjne funkcje takie jak obrona narodowa czy administracja, państwo musi ponosić wydatki związane z alokowaniem dóbr publicznych
i społecznych. Jednocześnie państwo za to nie wytwarza żadnego dochodu, musi więc sięgać
do dochodów innych podmiotów. REDYSTRYBUCJA dochodów przez państwo, naruszając interesy ekonomiczne jednych podmiotów i przysparzając korzyści innym, rodzi szereg zastrzeżeń natury ekonomicznej, społecznej, politycznej i etycznej.

Gdyby decyzje o wielkości dóbr publicznych i społecznych były podejmowane przez podmioty prywatne, zrealizowanie tych zadań byłoby niemożliwe, dlatego państwo przejmuje część dochodów wszystkich, którzy je wytwarzają, tworzy plan i na cele społeczne i publiczne zawarte w tym planie realizuje. Jest do podział wtórny czyli REDYSTRYBUCJA.

29.03.2003 r.

TEZA IV

W kategoriach ogólnych można stwierdzić, że podstawowym kryterium redystrybucji dochodów w aspekcie makroekonomicznym i makrospołecznym jest taki rozmiar i taka struktura, która pozwala w sposób niezakłócony funkcjonować gospodarce a państwu wypełniać należycie przypisane mu funkcje.

Pierwsze pytanie jakie musi postawić sobie państwo dotyczy tego, ile redystrybuować dochodów. Zbyt duże podatki dochodowe mogą doprowadzić do zubożenia podmiotów, do uniemożliwienia ich działalności, skutkiem tego może być oziębienie koniunktury. Natomiast zbyt skromny zakres redystrybucji może doprowadzić do uniemożliwienia zrealizowania zadań państwa.

TEZA V

Podstawowy dylemat związany z redystrubucyjną funkcją finansów publicznych sprowadza się
do odpowiedzi na pytanie :

Czy w procesie redystrybucji dochodów przyznać pierwszeństwo efektywności gospodarowania czy też sprawiedliwości?

  1. pierwsze kryterium sprzyja aktywności gospodarczej lepszemu wykorzystaniu zasobów

  2. drugie natomiast hamuje aktywność gospodarczą i pozostaje w sprzeczności z efektywnością gospodarowania

Jeśli państwo kierować się będzie pierwszym kryterium (zwiększenie efektywności), w takiej sytuacji powinno przejmować od podmiotów prywatnych jak najmniej dochodów w postaci podatków i innych danin publicznych, gdyż dużo lepiej gospodarują one środkami finansowymi.

Drugie kryterium odnosi się do sprawiedliwego podziału podatków, czyli małe dochody- mniejsze obciążenia, większe dochody- relatywnie większe obciążenia podatkowe.

TEZA VI

Trudności i negatywne skutki jakie powstają w związku z wykorzystywaniem finansów publicznych funkcji alokacyjnej i redystrybucyjnej mogą być częściowo łagodzone przez wykorzystywanie ich do STABILIZOWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ. Inaczej mówiąc celem władz publicznych powinno być umiejętne posługiwanie się instrumentami alokacji zasobów i redystrybucji dochodów do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego.

Każda gospodarka rozwija się w sposób nierównomierny, cykliczny, dlatego by łagodzić
te wahania koniunkturalne, państwo jako organ kontrolujący zjawiska gospodarcze, posiada pewne narzędzia w sferze finansów publicznych. Jeśli gospodarka nie jest ustabilizowana
i zrównoważona, to przedsiębiorstwa nie będą chętnie podejmować inwestycji zwłaszcza długoterminowych, które są bardziej dochodowe.

Konsumenci również niechętnie podejmują pewne kroki, np.: zaciągnięcie kredytu. Z reguły w sytuacji niestabilnej dochody zarówno konsumentów jak i przedsiębiorstw są niższe.

Państwo wobec tego również nie może realizować projektu planu budżetowego ze względu na ograniczone przychody, gdyż korzysta z dochodów podmiotów.

Im większe są wahania koniunktury, tym większe są przesłanki ku temu, by stabilizować gospodarkę.

TEZA VII

Charakteryzując sens oraz znaczenie funkcji stabilizacyjnej finansów publicznych warto pamiętać, że:

  1. instrumenty polityki fiskalnej nie są jedynymi, które się wykorzystuje do stabilizowania gospodarki

  2. w ostatnich dwóch 10-cioleciach zaobserwowano malejącą skuteczność instrumentów polityki fiskalnej w stabilizowaniu gospodarki

  3. pomiędzy fiskalistami a monetalistami toczy się od dawna naukowy spór o zakres oraz kształt polityki fiskalnej państwa

POLITYKA FISKALNA- gromadzi dochody dla władzy publicznej oraz ma ograniczać wahania koniunkturalne. Podstawowymi jej narzędziami są narzędzia podatkowe i narzędzia wydatkowe.

POLITYKA MONETARNA- pieniężna-prowadzona przez Bank Centralny. Narzędzia leżą w gestii Rady Polityki Pieniężnej.

TEZA VIII

Możliwość stabilizacyjnego oddziaływania finansów publicznych są zróżnicowane. Najczęściej jednak wykorzystuje się dwie grupy narzędzi.

Podatki funkcjonują zarówno w fazie rozkwitu koniunktury gospodarczej jak i w fazie kryzysu. Jeśli koniunktura się poprawia dochody podmiotów rosną i zwiększają tym samym dochód państwa.

TEZA IX

Istnieją dwa typowe sposoby wykorzystywania instrumentów podatkowych w ich funkcji stabilizacyjnych:

Zaletą automatycznych stabilizatorów koniunktury jest ich szybkie reagowanie na zmieniającą się sytuację dochodową podmiotów. Z kolei cechą polityki dyskredycjonalnej jest to, że wymaga dłuższego czasu.

Jako automatyczne stabilizatory nadają się podatki dochodowe, które zmniejszają się na skutek zmniejszających się dochodów podmiotów w okresie złej koniunktury, bądź odwrotnie- rośnie ich wielkość w okresie rozkwitu. Reagują automatycznie przy zmianach w gospodarce.

Polityka dyskredycjonalna również wykorzystuje podatki do stabilizowania gospodarki, jednak wielkość tych podatków zależy od sytuacji gospodarczej. Mogą być dokonywane zmiany konstrukcji podatków, mogą operować ulgami i zwolnieniami podatkowymi jak też stawkami podatków. Z tym, że w tym przypadku musi upłynąć określony czas od momentu zaproponowania zmian podatkowych. Skutki takich decyzji najwcześniej są po upływie dwóch lat, po roku od podpisaniu.

TEZA X

Na zasadzie automatycznych stabilizatorów koniunktury mogą działać również wydatki
na zasiłki dla bezrobotnych.

Recesja gospodarcza oznacza z reguły wzrost bezrobocia, jeśli istnieje automatyczny system zasiłków, to może on doprowadzić do ograniczenia dalszego spadku popytu. W sytuacji gdy następuje faza wzrostu, wypłaty na zasiłki ulegają ograniczeniu.

Gdy pogarsza się koniunktura zwiększa się bezrobocie i automatycznie rozszerza się wypłacanie zasiłków. Osoby o wysokiej skłonności do konsumpcji na skutek otrzymania dochodu zwiększają popyt na dobra konsumpcyjne co ogranicza dekoniunkturę gospodarczą. Poprawa koniunktury powoduje zmniejszenie bezrobocia i ograniczenie wypłat zasiłków.

TEZA XI

Pomiędzy funkcjami finansów występują określone sprzeczności, np.: jeśli państwo chce nadmiernie rozbudowywać redystrybucję dochodów podmiotów gospodarczych, to trudno
mu będzie równocześnie wykorzystywać finanse w funkcji stabilizacyjnej, z kolei
funkcja stabilizacyjna może pozostawać w sprzeczności z f. alokacyjną.

Zadaniem państwa jest łagodzenie tych sprzeczności i wybór tych celów, które mają być
w danym momencie realizowane.

W przypadku wszystkich funkcji, które mają różne cele, używa się tych samych narzędzi: podatków i wydatków. Państwo musi zdecydować co jest dla niego najistotniejsze w danej sytuacji i łagodzić te naturalne sprzeczności

Temat: System finansów publicznych i jego struktura.

TEZA I

W sferze finansów wyróżnia się finanse prywatne i finanse publiczne. Natomiast w sferze realnej wyróżnia się sektor gospodarki prywatnej i sektor gospodarki publicznej nazywany w skrócie sektorem publicznym. Pojęcie sektora publicznego nie jest jednoznacznie definiowane, najczęściej jednak przy określaniu sektora publicznego bierze się pod uwagę charakter wydatków ponoszonych przez podmioty (nie ma ich w sektorze prywatnym).

W każdej gospodarce wyróżnia się dwie sfery: realna i regulacji. Sfera realna jest to sfera rzeczowa inaczej, taka w której się dzieje coś realnego, w której się produkuje, konsumuje itp. Sfera regulacji to zjawisk myślowych, najczęściej poprzedza to co dzieje się w sferze realnej.

TEZA II

Jedną z grup podziału wydatków publicznych jest rozróżnienie:

Wydatki materialne charakteryzują zarówno podmioty sektora publicznego jak i prywatnego, nie można odróżnić tych sektorów na podstawie wydatków materialnych.

Wydatki transferowe dotyczą tylko podmioty sektora publicznego (konstytuują sektor publiczny), zasiłki, dotacje, subwencje to domena podmiotów publicznych.

TEZA III

Różnorodność sektora publicznego potwierdza jego analiza dokonana z punktu widzenia majątkowego. Przyjmując kryterium majątkowe sektor publiczny tworzą:

TEZA IV

Jeżeli patrzy się na działalność władz publicznych z perspektywy zjawisk i procesów rzeczowych, to zauważa się, iż działalność ta wymaga podobnych nakładów jak działalność sektora prywatnego (siła robocza, czynniki produkcji). Podobieństwo między nimi zanika jeśli patrzy się na prowadzoną przez nie działalność od strony źródeł finansowania.

Sektor prywatny charakteryzuje samofinansowanie, podmioty sektora publicznego nie istniałyby długo gdyby miały prowadzić działalność z samofinansowania.

TEZA V

Sektor publiczny ma pewne wspólne cechy z publicznymi finansami. Podstawową jest własność publiczna pomiędzy obu kategoriami, występują jednak liczne różnice, które można ująć w następujące punkty:


05.04.2003 r.

TEZA VI

Gromadzenie i rozdysponowanie funduszy publicznych wymaga określonych podmiotów, które na bieżąco realizują dochody i wydatki publiczne. Podmioty te przyjmują określoną formę organizacyjną i działają na podstawie określonych aktów normatywnych w oparciu
o określone instytucje finansowe.

Finanse publiczne funkcjonują więc w ramach złożonego systemu o przekroju podmiotowym, prawnym i instytucjonalnym. To znaczy, że można na system finansów patrzeć z punktu widzenia podmiotów uwikłanych w strukturę finansów, przez pryzmat aktów normatywnych jakie funkcjonują, bądź instytucji- form organizacyjnych w jakich
te finanse są realizowane.

TEZA VII

W przekroju podmiotowym podstawy funkcjonowania systemu finansów publicznych
są tworzone przede wszystkim:

MOCE USTAWODAWCZE-szczebla centralnego to np.: parlament, samorządowego
to np.: gminy-muszą tworzyć uchwały Rady Gminy

WŁADZE WYKONAWCZE -na szczeblu centralnym-rząd, prezydent, w samorządach-zarządy np.: gmin

APARAT SKARBOWY -(FINANSOWY)- wszystkie podmioty upoważnione
do przyjmowania od innych podmiotów dochodów podatkowych,
ceł itp., do zarządzania i kontroli budżetu. Aparat skarbowy
ma dwojaką strukturę: PAŃSTWOWĄ i SAMORZĄDOWĄ.
W strukturze państwowej najniższym szczeblem są urzędy skarbowe, nad nimi urzęduje pion skarbowy, organem finansowym jest też Minister finansów. Struktura samorządowa obsługuje podatki samorządowe ale ma ona niewielkie znaczenie w Polskim systemie fiskalnym. Przychody władz samorządowych składają się z kilkunastu procent dochodów podatkowych a pozostałe to dotacje i subwencje, podczas gdy na szczeblu państwowym podatki stanowią ok. 95% dochodów.

JEDNOSTKI SEKTORA PUBLICZNEGO - podmiotową strukturę finansów publicznych tworzą cztery grupy podmiotów: szpitale publiczne, szkoły publiczne, jednostki wojskowe, brak)

TEZA VIII

W przekroju prawnym funkcjonowanie systemu finansów publicznych określają:

TEZA IX

W przekroju instytucjonalnym system finansów publicznych stanowią fundusze przyjmujące określoną formę. Z tego punktu widzenia system finansów publicznych tworzą:

TEZA X

W systemie finansów publicznych centralne miejsce zajmuje budżet państwa. Wynika to stąd, że władze centralne stanowią nadal dominujący podmiot systemu politycznego gospodarczego i społecznego. Współcześnie budżet państwa definiuje się jako scentralizowany fundusz gromadzony i dzielony w związku z funkcjami państwa. Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa parlamentu, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków, w tym sensie budżet jest aktem prawnym o określonym czasie obowiązywania. Jest on sporządzany ex ante (przed faktem) a zatem można go traktować jako plan finansowy państwa.

Rola budżetu państwa w finansach publicznych jest rolą podstawową. Budżet państwa ma dwie „twarze”:

TEZA XI

WAŻNIEJSZE CECHY BUDŻETU PAŃSTWA:

  1. jest funduszem scentralizowanych zasobów

  2. gromadzenie środków odbywa się w sposób przymusowy

  3. gromadzenie i dzielenie przez państwo dochodów w budżecie ma charakter nie tylko ekonomiczny ale również społeczny

  4. dochody budżetowe gromadzone w budżecie są bezzwrotne

  5. budżet państwa jest planem dochodów i wydatków na z góry określony czas

  6. budżet państwa jako fundusz cechuje specjalizacja

  7. budżet państwa tworzą strumienie wydatków i dochodów co oznacza konieczność egzekwowania dochodów w określonym czasie i ponoszenia wydatków w określonym czasie

  8. budżet państwa nie jest jedyną podstawą oceny finansowej działalności państwa

WYJAŚNIENIE

A) wpływają do niego środki i z niego są wydatkowane, obowiązuje w całym kraju

B) PRZYMUSOWE DANINY-Środki finansowe pochodzą z danin publicznych, nakładanych na społeczeństwo obowiązków, które w przeciwnym razie są egzekwowane na drodze przymusu.

C) EKONOMICZNY- bo jest to przejęcie części dochodu podmiotu i przesunięcie na rzecz władzy publicznej; SPOŁECZNY- wyrazem społecznego podejścia do podatków jest stworzenie progresywnej skali podatkowej.

D) Władza publiczna nie ma tytułu prawnego do dokonania zwrotu pobranej daniny. Chyba, że zaistniała nadpłata, zostaje ona rozliczona w systemie zaliczek na poczet podatku. Ulgi podatkowe nie powinny być traktowane jako zwrot podatku.

E) Ustawa budżetowa ustalany jest na okres jednego roku.

F) Część środków tworzy rezerwę budżetową a pozostałe muszą koniecznie określać swoje przeznaczenie, musi być rygor karny i dopiero można wydatki uruchomić.

G) Budżet państwa stanowi swego rodzaju kasę. Duża część wydatków budżetu to takie, które trzeba ponosić w określonym czasie np.: pensje ministrowi, urzędnikom, lekarzom, nauczycielom, renty, emerytury, zasiłki itd. Dlatego wpływy do budżetu muszą być egzekwowane w określonym czasie, bo w innym wypadku budżet musiałby zaciągać dodatkowe kredyty.

H) Oprócz budżetu państwa środki publiczne przemieszczają się również przez fundusze finansowe, podmioty ze szczebla samorządowego, dlatego nie można oceniając opierać się jedynie na tym jak wykonany został budżet państwa.

TEZA XII

W teorii finansów wyodrębnia się szereg funkcji budżetu państwa, najszerszy katalog funkcji zawiera praca Stanisława Owsiaka „Finanse publiczne”. Zdaniem Owsiaka budżet państwa pełni następujące funkcje:


12.04.2003 r. (do uzupełnienia)

TEZA XIII

W teorii budżetu i skarbowości sformułowane są zasady, których przestrzeganie w praktyce powinno zapewnić sprawne i racjonalne funkcjonowanie budżetu. W literaturze przedmiotu najczęściej wymienia się następujące zasady budżetowe:

TEZA XIV

Obok budżetu państwa w systemie finansów publicznych istotna rolę odgrywają budżety samorządowe. Są one uchwalane przez rady władz samorządowych. W wielu krajach w celu efektywniejszego planowania budżetowego oraz lepszego gospodarowania środkami pieniężnymi budżet samorządowy jest dzielony na:

TEZA XV

Elementem struktury systemu finansów publicznych są również obok budżetu państwa i budżetów samorządowych fundusze publiczne nazywane:

- funduszami celowymi

Fundusze te „wyręczają” lub uzupełniają budżet państwa bądź budżety podmiotów samorządowych. Treść ich dochodów oraz sposób pobierania i ustalania oraz ukierunkowanie wydatków kwalifikuje je do sfery finansów publicznych.

TEZA XVI

Źródłem zasilania funduszy publicznych mogą być:

TEZA XVII

Fundusze publiczne mogą być klasyfikowane w oparciu o różne kryteria. Jeśli tym kryterium jest szczebel tworzenia funduszy wszystkie fundusze dzieli się na:

Te pierwsze obejmują swym zasięgiem obszar całego kraju. Drugie np. rejon, gminy, czy powiatu, bądź województwa.

TEZA XVIII

Kryterium klasyfikacji może stanowić również kierunek wydatkowania środków. W tej grupie klasyfikacyjnej wyodrębnia się fundusze przeznaczone na finansowanie:

TEZA XIX

Ubezpieczenia społeczne są częścią systemu zabezpieczenia społecznego. Pod pojęciem zabezpieczenia społecznego rozumie się najczęściej ogół urządzeń publicznych za pomocą których społeczeństwo stara się zabezpieczyć obywateli przed ujemnymi następstwami niezaspokojonych potrzeb jakie mogą powstać na skutek m.in. braku pracy, choroby, inwalidztwa itp.

Zabezpieczenie społeczne realizowane jest według trzech formuł:

TEZA XX

Wśród całej gamy świadczeń objętych ubezpieczeniami społecznymi najczęściej wymienia się:

*-kolor ten wskazuje tekst, który ograniczony jest jedynie do podanych na wykładach ulubionych tez pani profesor, nie zawierają żadnych dodatkowych informacji w przeciwieństwie do poprzedniej partii materiału

FINANSE PUBLICZNE

10

FINANSE PUBLICZNE

P

P


Wyszukiwarka