Sąd Najwyższy
Konstytucja w art. 175 stanowi, że wymiar sprawiedliwości w Rzeczpospolitej Polskiej sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Sąd najwyższy jest zatem organem wymiaru sprawiedliwości, choć wyłącznie w tych sprawach, które ustawowo należą do jego właścicieli, Konstytucja bowiem przewiduje dla realizacji wymiaru sprawiedliwości generalną właściwość sądów powszechnych. Dla pozycji ustrojowej i funkcji sądu Najwyższego zasadnicze znaczenie ma art.183 ust.1 konstytucji, który stanowi, że Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. Przepis ten wyraża zasadę nadzoru judykacyjnego Sadu Najwyższego. W świetle ust.2 tego samego artykułu Sąd najwyższy wykonuje także inne czynności określone w konstytucji i ustawach. Konstytucja, podobnie jak w przypadku innych sądów, stanowi, że ustrój i właściwości oraz postępowanie przed Sądem Najwyższym określają ustawy.
Podstawą ustawową ustroju, właściwości oraz postępowania przed Sądem Najwyższym jest w chwili obecnej ustawa z 23 listopada 2002r. o Sądzie najwyższym (Dz. U. Nr 240. poz. 2052).
W skład Sądu Najwyższego wchodzą: Pierwszy Prezes, prezesi oraz sędziowie.
Sąd najwyższy jest organem złożonym i dzieli się na cztery Izby: Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych; Cywilną; Karną i Wojskową. Istota Sądu Najwyższego jako organu złożonego, polega na tym, że każda z izb, w granicach i trybie określonym przez właściwe przepisy, sprawuje nadzór nad orzecznictwem sądowym w sprawach należących, na zasadach swojej „autonomii”, wyłącznie do jej kompetencji i w tym zakresie nie można wkraczać w uprawnienia innych izb ani być przez nie zastępowane. Organami Sądu Najwyższego są: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Sądu Najwyższego, Zgromadzenie ogólne sędziów, Zgromadzenie Sędziów izb i Kolegium Sądu Najwyższego. Wewnętrzną organizacje Sądu Najwyższego, szczególnie podział spraw izby oraz zasady wewnętrznego postępowania określa Regulamin Sądu Najwyższego uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego(M. P. z 2003 r. Nr 57. poz. 898).
Niezwykle dyskusyjnym zagadnieniem w toku debaty nad projektem konstytucji w Zgromadzeniu Narodowym była procedura powołania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Ostatecznie Konstytucja w art. 183 ust.3 określa, że Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. Taka konstrukcja przepisu konstytucyjnego z jednej strony akcentuje niezależność i organizacyjną odrębność Sądu Najwyższego, z drugiej zaś podkreśla wywodzącą się z trójpodziału władzy zasadę współdziałania i równoważenia się władz, w której wyniku neutralny politycznie prezydent, jako reprezentant władzy wykonawczej, rezerwuje dla siebie prawo powołania pierwszego prezesa (prerogatywa), ale wyłącznie spośród tych kandydatów (sędziów), których przedstawi Sąd Najwyższy, jako władza sądownicza. Odpolitycznieniu tej funkcji służyć na w art. 183 zasada kadencyjności sprawowania urzędu przez pierwszego prezesa Sądu Najwyższego. W świetle tego przepisu pierwszy prezes Sądu Najwyższego powoływany jest na sześcioletnią kadencje. Pierwszy prezes kieruje pracami i reprezentuje Sąd Najwyższy oraz wykonuje inne czynności określone ustawami i regulaminem. Ustawa zobowiązuje pierwszego prezesa Sądu Najwyższego do corocznego składania prezydentowi, Krajowej Radzie Sądownictwa oraz Sejmowi informacji o działalności Sądu Najwyższego, przy czym nad informacją przekładaną Sejmowi nie przeprowadza się głosowania.
W Ustawie zasadniczej nie znalazły się przepisy określające kompetencje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Te wszystkie zagadnienia reguluje nowa ustawa o Sądzie Najwyższym, mając za podstawę obecne rozwiązania konstytucyjne oraz regulamin Sądu Najwyższego uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego.
W świetle obowiązującej ustawy o Sądzie Najwyższym do jego kompetencji należy:
Sprawowanie nadzoru sprawiedliwości przez
Zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznanie kasacji oraz innych środków odwoławczych.
Podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne,
Rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach;
rozpoznanie protestów wyborczych oraz stwierdzenie ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, także ważności referendum ogólnokrajowego oraz konstytucyjnego;
opiniowanie projektów ustaw i innych projektów normatywnych, na podstawie których orzekają i funkcjonują sądy, a także innych ustaw w zakresie, w którym uzna to za celowe;
wykonywanie innych czynności określonych w ustawach.
Sąd Najwyższy posiada szereg istotnych kompetencji wynikających z konstytucji i ustaw. Najważniejszą grupą kompetencji jest stwierdzenie ważności wyborów: do Sejmu i Senatu (art. 101 ust. 1 Konstytucji), Prezydenta (art.129 ust. 1 Konstytucji) oraz ważności referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego (art.125 ust. 4 Konstytucji). Poszczególne uprawnienia znajdują rozwinięcie i skonkretyzowane są w odpowiednich ordynacjach oraz ustawie o referendum, a omówione zostały w innym miejscu.
W zupełnie nowej sytuacji znalazł się Sąd Najwyższy w związku z pozbawieniem przez nową Konstytucję Trybunału Konstytucyjnego funkcji ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw. Sąd Najwyższy od momentu wyposażenia Trybunału Konstytucyjnego w tę funkcję (1989 r.) stał na stanowisku, że powszechnie obowiązująca wykładnia ustaw ustalana przez Trybunał Konstytucyjny ogranicza niezawisłość sędziowską, podporządkowując wykładnię wykonywaną w toku procesu wykładni narzuconej przez Trybunał. Opór przeciwko uznaniu wykładni Trybunału za obowiązującą w stosunku do sądów ( a w szczególności w stosunku do Sądu Najwyższego) pogłębił się wraz z przyjęciem przez Małą Konstytucje z 1992 r. zasady trójpodziału władzy, w wypadku bowiem konfliktu obu wykładni (Trybunału i Sądu Najwyższego) Sąd musiałby zastosować się do interpretacji przepisu przyjętej przez Trybunał. Zdaniem Sądu Najwyższego taki stan jest niezgodny z zasadą trójpodziału i zasadą demokratycznego państwa prawnego. Stanowisko to Sąd Najwyższy przełożył Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, domagając się w uchwale Zgromadzenia Ogólnego Sędziów pozbawienia w przyszłej konstytucji tej kompetencji Trybunału Konstytucyjnego. Potwierdzając to stanowisko w swej praktyce Sąd Najwyższy , odpowiadając na pytanie prawne jednego z sądów wojewódzkich, uchwałą z 16 maja 1995 r. ( I PZP 13/95) otwarcie sprzeciwił się przyjęciu wykładni Trybunału Konstytucyjnego, uchwalając w konkretnej sprawie diametralnie uchwaloną wykładnie, którą sąd powszechny zastosował jako podstawę orzeczenia. Ten kompetencyjny a w istocie ustrojowy konflikt między Sadem Najwyższym a Trybunałem konstytucyjnym Konstytucja rozstrzygnęła na korzyść Sądu Najwyższego. Trybunał Konstytucyjny w świetle przepisów Konstytucji nie posiada kompetencji do ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw. W świetle przyjęcia zasady trójpodziału władzy oraz zasady niezawisłości sądów i sędziów, którzy w swojej działalności podlegać mają równorzędnie Konstytucji i ustawie, obecne rozwiązania Konstytucyjne uznać należy za w pełni uzasadnione, zarówno z punktu widzenia doktryny , jak i w świetle zasad określonych w Ustawie zasadniczej. Obecnie Pierwszym Prezesem jest Lech Gardocki.
Sądy powszechne
Konstytucja kształtuje pozycje sądów powszechnych jako tych organów władzy sądowniczej, którym przede wszystkim powierzone zostało sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Artykuł 177 Konstytucji stanowi, że sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla własności innych sądów. Przyznanie sądom powszechnym generalnej własności w zakresie sprawowania wymiaru sprawiedliwości zgodne jest z dotychczasową ewolucją władzy sądowniczej. Konstytucja bowiem nie dopuszcza co do zasady ustanowienia na podstawie ustawy organów orzekających w sprawach karnych, choćby nawet istniała możliwość odwołania się od tych orzeczeń do sądów. Stanowi to „triumf” zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości i prawa do sądu. Praktyczna realizacja tego standardu w chwili wejścia w życie Konstytucji była zarówno zdaniem teoretyków, jaki i praktyków prawa niemożliwa. System sądów organizacyjnie i kadrowo nie był przygotowany do tego, by zastąpić orzekające w sprawach karnych mniejszej wagi kolegia do spraw wykroczeń, które były organami pozasądowymi. Dlatego niezbędne stało się uregulowanie tych spraw w przepisach przejściowych i końcowych Konstytucji. zgodnie z treścią art. 237 Ustawy zasadniczej w okresie 4 lad od dnia wejścia w życie Konstytucji w sprawach wykroczenia orzekać miały kolegia do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych, przy czym odwołania od orzeczeń kolegium rozpoznawał sąd. Treść tego przepisu, a także umieszczanie go wśród przepisów przejściowych i końcowych miało niewątpliwie uzasadni generalne stanowisko ustrojodawcy, ze niesądowy wymiar sprawiedliwości ma jedynie wymiar czasowy i przejściowy uwarunkowany przede wszystkim koniecznością przejęcia tego typu spraw przez sady. Ustawodawca wywiązał się z obowiązku nałożonego na niego tym przepisem przejściowym. Od dnia 17 października 2001 r. w świetle ustawy z 6 lipca 2001 r. - kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia jedynie właściwymi organami do orzekania w sprawach o wykroczenia są sądy. W pierwszej instancji orzeka sąd rejonowy (sąd grodzki), środki zaskarżenia od tych wyroków rozpatruje sąd okręgowy, a kasacje Sąd Najwyższy. W przypadku popełnienia wykroczenia przez żołnierzy służby czynnej właściwe są odpowiednie sądy wojskowe. Tym samym kolegia do spraw wykroczeń jako pozasądowe organy wymiaru sprawiedliwości uległy likwidacji.
Drugim ograniczeniem generalnej zasady sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądy powszechne jest powierzanie tej funkcji Sądowi Najwyższemu oraz sądom szczególnym (sądom wojskowym i sądom administracyjnym). Wykonywanie jednak tej funkcji może być realizowane wyłącznie w zakresie określonym ustawami.
Trzeci wyjątek ( choć konstytucja przepisu raczej potwierdza generalną zasadę) stanowi treść art. 175 ust. 2, w którego świetle sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może by ustawiony tylko na czas wojny. Przepis ten, choć formalnie dopuszcza w ściśle określonej sytuacji (stan wojny) realizację wymiaru sprawiedliwości w formach wyjątkowych, wypełnia jednocześnie, określone standardem prawa międzynarodowego, granice w zakresie sprawowania wymiary sprawiedliwości przez inny niż z góry określony w Konstytucji system sądów. W świetle polskich doświadczeń sprawowania wymiaru sprawiedliwości w okresie stanu wojennego, wprowadzonego 13 grudnia1981 r., przepis ten ma zasadnicze znaczenie ustrojowe.
Szczegółowy ustrój, organizację i funkcjonowanie sądów powszechnych określa ustawa z 27 lipca 2001 r. - prawo o ustroju sądów powszechnych. W świetle tej ustawy sądami powszechnymi są: sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne. Do właściwości sądów powszechnych należy sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w zakresie nie należącym do właściwości Sądu Najwyższego, sądów administracyjnych oraz sądów wojskowych. Ustawodawca stanął na gruncie generalnej właściwości sądów rejonowych we wszystkich sprawach, chyba że ustawa wyraźnie zastrzeże je go właściwości sądów okręgowych. Sąd rejonowy tworzy się dla jednej lub kilku gmin. Nowym rozwiązaniem organizacyjnym mającym na celu usprawnienie i przyspieszenie pracy sądów, w szczególności w zakresie spraw cywilnych karnych mniejszej wagi, jest możliwość utworzenia w siedzibie lub poza siedzibą sądów rejonowych- sądów grodzkich jako wydziałów tych sądów. Sądy grodzkie tworzy i znosi Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia.
Sądy okręgowe tworzy się dla obszaru obejmującego obszar co najmniej dwóch sądów rejonowych. Zgodnie z zasadą instancyjności systemu sądownictwa rozpatrują one środki odwoławcze od orzeczeń sądów rejonowych. Jeżeli na podstawie szczególnego przepisu ustawy sądy okręgowe rozpatrują sprawy w pierwszej instancji, to środki odwoławcze od ich orzeczeń rozpatrują sądy apelacyjne. Sądy apelacyjne tworzona są dla obszaru obejmującego co najmniej obszar dwóch sądów okręgowych. W skład sądów powszechnych wchodzą: prezes, wiceprezes (wiceprezesi) i sędziowie. Organem sądu rejonowego jest tylko prezes. Organami sądu okręgowego są: prezes oraz kolegium sądu okręgowego. Organami sądu apelacyjnego są: prezes oraz kolegium sądu apelacyjnego. Wszystkich prezesów sądów powszechnych powołuje Minister Sprawiedliwości, przy czym role opiniującą mają zgromadzenia ogólne sędziów w poszczególnych sądach lub kolegia sądu. Prezesi i wiceprezesi powoływani są w zależności od rodzaju sądów na czteroletnią (sądy rejonowe) lub sześcioletnią ( sądy okręgowe i apelacyjne) kadencję i nie mogą być powoływani bezpośrednio ponownie. Minister Sprawiedliwości może odwołać prezesa (wiceprezesa) sądu w każdym czasie w przypadku rażącego niewywiązywania się z obowiązków lub jeśli jest to podyktowane dobrem wymiaru sprawiedliwości. Funkcję opiniującą w tym zakresie realizuje Krajowa Rada Sądownictwa. Prezesi kierują sądami, reprezentują sądy na zewnątrz oraz pełnią inne czynności wynikające z administracji sądowej. W zakresie sprawowania tej administracji prezesi podlegają Ministrowi Sprawiedliwości.
Wszystkie sądy powszechne podzielone są na wydziały, w których rozpatrywane i rozstrzygane są sprawy zakresu poszczególnych dziedzin prawa należących do właściwości sądów.
Sądy administracyjne - Naczelny Sąd Administracyjny
Konstytucja ustanawiając generalną zasadę sądowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości (art. 175 ust. 1) powierza jego realizację obok innych rodzajów sądów także sądom administracyjnym. Natomiast w art. 184 Ustawa zasadnicza stanowi, że Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują kontrole działalności administracji publicznej, przy czym kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.
Oba te przepisy mają niezwykle istotne konsekwencje. Po pierwsze statuują sądownictwo administracyjne, a w szczególności Naczelny Sąd Administracyjny jako organy rangi konstytucyjnej. Od chwili ustanowienia, tj. od 1980 r., Naczelny Sąd Administracyjny, pomimo wielokrotnych nowelizacji i rewizji Konstytucji z 1952 r. oraz ustanowienia w Małej Konstytucji z 1992 r. zasady podziału władzy, nie posiadał rangi konstytucyjnej. Po drugie, przepisy konstytucyjne stanowią podstawę dla ustanowienia innych niż NSA sądów administracyjnych, nie ograniczających się do kasacyjnego charakteru, lecz zbudowanych, podobnie jak inne sądy, na zasadzie co najmniej dwuinstancyjności. Aby bowiem sprawować wymiar sprawiedliwości wyjątkowo w sprawach ustawowo zastrzeżonych do ich właściwości, sądy administracyjne musiałyby spełmiac ten przyjęty powszechnie standard państwa prawnego. Po trzecie konstytucja wyraźnie sklasyfikowała i wyodrębniła dwie zasadnicze funkcje sądów administracyjnych, tj. sprawowanie wymiaru sprawiedliwości oraz kontrole działalności administracji publicznej. W szczególności ta druga funkcja stwarza konstytucyjną podstawę do instytucji sądowej kontroli decyzji administracyjnych, którą to funkcję od 1980 r. realizował Sąd Administracyjny opierając się na podstawie ustawowej. Obecnie jednak kontrola ta dokonywana może być zarówno na podstawie przepisów ustawowych (legalność), jak i konstytucyjnych (konstytucyjność). Stwarza to Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu, a także innym sądom administracyjnym możliwość skutecznego powściągania i równoważenia władzy wykonawczej oraz kontrolowania samorządu, co stanowi realizacje zarówno zasady trójpodziału władzy, jak też zasady demokratycznego państwa prawnego. Realizując obowiązek wynikający z tego przepisu ustawodawca uchwalił trzy uchwały, które stanowić mają nową podstawę prawną ustroju i postępowania administracyjnego. Są to: a) ustawa z 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych,
b) ustawa z 25 lipca 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi,
c) ustawa z 25 lipca 2002 r. - przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
Zgodnie z treścią ostatniej ustawy termin wejścia w życie nowych regulacji dotyczących ustroju i postępowania dwuinstancyjnego sądownictwa administracyjnego wyznaczony został na dzień 1 stycznia 2004 r. do tego dnia obowiązywały dotychczasowe przepisy w tym w szczególności ustawa z 6 lipca 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym.
W świetle nowych regulacji, które obowiązują od 1 stycznia 2004 r. sądami administracyjnymi są: Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy administracyjne. Sądownictwo administracyjne pozostało nadal sądownictwem szczególnym.
Wojewódzkie sądy administracyjne tworzy się dla jednego lub kilku województw. Siedziby i właściwość sądów tworzy i znosi w drodze rozporządzenia Prezydent na wniosek Prezesa NSA. W skład wojewódzkiego sądu administracyjnego wchodzą: prezes, wiceprezes(wiceprezesi) oraz sędziowie. Organami wojewódzkiego sądu administracyjnego są: prezes sądu, zgromadzenie ogólne sędziów oraz kolegium. Prezesów wojewódzkich sądów administracyjnych powołuje i odwołuje Prezes NSA po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego tego sądu i kolegium NSA.
W skład Naczelnego Sądu Administracyjnego wchodzi: Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, wiceprezesi oraz sędziowie.
Organami Naczelnego Sądu Administracyjnego są: Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, zgromadzenie ogólne sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego i Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Nowa regulacja nie zmieniła trybu powoływania prezesa NSA, gdyż jego podstawę stanowi art. 185 Konstytucji. W świetle tego przepisu Prezes NSA powołuje Prezydent na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA. Naczelny Sąd Administracyjny dzieli się na Izbę Finansową, Izbę Gospodarczą i Izbę Ogólnoadministracyjną. Zgodnie z treścią art. 179 Konstytucji także i sędziowie sądów administracyjnych obu instancji powoływani są przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sędziowie sądów administracyjnych są powołani na stanowisko sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego, z wyznaczeniem miejsca służbowego (siedziby) sędziego albo na stanowisko sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Ustawodawca wyznaczył sądom administracyjnym ogólną funkcję kontroli administracji publicznej. W ramach tej funkcji sądy administracyjna orzekają w sprawach skarg na:
a) decyzje administracyjne;
b) postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty;
c) postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczające, na które służby zażalenie;
d) inne niż określone w pkt. a, b, c, akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa;
e) akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej;
f) akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, i inne niż określone w pkt. e, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej;
g) akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego;
h) bazczynnośc organów w przypadkach określonych w pkt. a- d.
Sądy administracyjne orzekają także w sprawach , których przepisy ustaw szczególnych przewidują sądową kontrolę i stosują środki określone w tych przepisach.
W pierwszej instancji orzekają wojewódzkie sądy administracyjne.
Naczelny Sąd Administracyjny pozostaje instancją kasacyjną rozpatrującą kasację i pozostałe środki odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych.
Nowy model dwuinstancyjnego sądownictwa administracyjnego utrzymał zatem podstawową dotychczasową funkcję, jaką jest sądowa kontrola decyzji administracyjnych. Jej istota polega na tym, że sprawy sporne miedzy obywatelem a organem administracyjnym , który podjął decyzje odmawiającą obywatelowi pewnego uprawnienia lub nakładającą nań określony obowiązek prawny rozstrzyga organ ustutuowany organizacyjnie poza aparatem administracji, wyposażony w niezawisłość, zdolny więc do obiektywnego rozpoznania sprawy i podjęcia orzeczenia zgodnego z nakazem praworządności.
Skargę można wnieść po wyczerpaniu środków zaskarżenia, jeżeli służyły one skarżącemu w postępowaniu administracyjnym lub w innym rodzaju postępowania przed właściwym organem, przy czym Prokurator Generalny oraz Rzecznik Praw Obywatelskich mogą wnieść skargę w każdej fazie postępowania.
Skargę do sądu administracyjnego wnosi się za pośrednictwem organu, którego działania lub bezczynność są podmiotem skargi.
W wyniku postępowania sąd uwzględniający skargę decyzję uchyla lub stwierdza jej nieważność, a w razie nieuwzględnienia skargi oddala ją. Środki odwoławcze (skargi kasacyjne zażalenia) od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych rozpatruje NSA.
Naczelny Sąd Administracyjny w razie uwzględnienia skargi kasacyjnej uchyla orzeczenie w całości lub w części i przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia wojewódzkiemu sądowi administracyjnemu, który wydał orzeczenie. W przypadku oddalenia środka odwoławczego przez NSA orzeczenie staje się prawomocne.
Obecnie Prezesem NSA jest Janusz Trzciński.
Sądy wojskowe
Instytucja sądów wojskowych przewidziana została w art. 175 ust. 1 Konstytucji. W toku dyskusji nad projektem konstytucji wyrażano również pogląd o potrzebie rezygnacji z sądownictwa wojskowego i włączenia go do systemu sądów powszechnych. Utrzymywanie sądownictwa wojskowego doktryna uzasadnia zazwyczaj koniecznością posiadania przez armię sądownictwa gotowego do działania w czasie wojny, specjalizacją sędziów w zakresie życia wojskowego oraz w sprawach objętych tajemnicą wojskową dotyczącą ważnych interesów obronności kraju. Przeciwko powoływaniu sądów wojskowych przemawiają wątpliwości dotyczące zagwarantowania ich pełnej niezależności i niezawisłości w sytuacji, gdy wchodzą one w skład sił zbrojnych, a w zakresie organizacji i służby wojskowej sprawuje nad nimi nadzór Minister Obrony Narodowej. Wysuwany jest także argument , że sądy wojskowe funkcjonują niezgodnie z zasadą równości wszystkich obywateli wobec prawa. Status sądów wojskowych w istocie nie zmienił się na gruncie nowej Konstytucji w stosunku do okresu przed zasadniczymi zmianami ustrojowymi.
Podstawą prawną ustroju i właściwości sądów wojskowych jako sądów szczególnych jest ustawa z 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o ustroju sądów wojskowych. Sądy te sprawują wymiar sprawiedliwości w Siłach Zbrojnych w sprawach karnych. Organizacyjnie sądy wojskowe wchodzą w skład Sił Zbrojnych. Na czele sądu wojskowego stoi szef sądu. Zgodnie z zasadą instancyjności sądy wojskowe pierwszej instancji to sądy garnizonowe, a z drugiej - sądy okręgu wojskowego.