Literatura mieszczańska początku XVII wieku - przedstawiciele i dzieła.
Społeczne znaczenie literatury „preinteligentów” tzw. Literatury sowizdrzalskiej, było ważne acz ograniczone. Była ona awangardą myśli mieszczańskiej, pozbawioną jednak odpowiedniego zaplecza w podjętych walkach. Literaturę mieszczańską tego okresu charakteryzuje rozmaitość stanowisk, chwiejność poszukiwań, ujawniająca słabość społeczna tej warstwy na przełomie wieków. Część pisarzy mieszczańskich przechodzi do stanu szlacheckiego, część włącza się do ruchu kontrreformacyjnego, część zachowuję postawę defensywną: obrony dotychczasowego stanu posiadania. Chwiejność poszukiwań wśród pisarzy mieszczańskich doprowadza do ukształtowania się rozmaitych postaw przystosowanych lub opozycyjnych. W pierwszym dziesięcioleciu XVII w. następuje zbliżenie mieszczan do obozu jezuitów, ujawniające się w antyheretyckich burdach miejskich i w piśmiennictwie, było naturalnym przystosowaniem ideologicznym wobec wspólnego przeciwnika. Był to jednak sojusz przejściowy, po rokoszu Zebrzydowskiego bowiem jezuici złagodzili swój program naprawy stanu szlacheckiego.
PRZEDSTAWICIELE I DZIEŁA
ADAM WŁADYSŁAWIUSZ
Żył na przełowie XVI i XVII wieku.
Dzieła:
Rozmowy młodzieńca z panną - zbiorek pieśni złożony w duchu popularnych „tańców”, potepony przez Indeks Ksiąg Zakazanych
NAJWAŻNIEJSZE: obszerne zbiorki wierszy: Krotofile ucieszne i żarty rozmaite (przed 1609) i Przygody i sprawy trefne ludzi stanu wszelakiego (1613)
Władysławiusz podtrzymywal tradycje pisarstwa renesansowego. Dla niego, jak dla wielu mieszczan, renesans jest epoka wzoru swobód społecznych i literackich. Poeta broni otwartej postawy w rozważaniach o człowieku, trzyma się na uboczu nowych teorii, ostrożnie wyraża swoją nieufność wobec nowych kierunków, mylących istotę z przypadłościami. Mieszczański poeta przyjmuje, że człowiekiem rządzi przeznaczenie, ale rozumie to jako zbiór przypadków, zmienności szczęścia w życiu, nie potrafi w gromadzonych obserwacjach dopatrzyć się jakiegoś porządku filozoficznego. Przeznaczenie to Bóg, fortuna i bieg losu. Różne przypadki ludzkie nie są źródłem budowy racjonalnej wiedzy o człowieku, człowiek jest zagubiony wśród przypadków.
WALENTY ROŹDZIEŃSKI
Żył ok. 1560- przed 1622
Dzieła:
Officina ferriaria albo Huta i warsztat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego (1612)
Dzieło to przede wszystkim rzetelny opis dziejów górnictwa i kuźnictwa śląskiego, techniki pracy, gatunków rud, organizacji robót, zawodowych specjalizacji o w tym zakresie - mimo formy wierszowej - jest bliższe piśmiennictwo naukowemu tamtych czasów. Dzieło wniosło nowy temat patos i piekno pracy fizycznej, nobilitowała obdartego bohatera, mówiła o pożytku i heroizmie jego pracy, a co najważniejsze bez tonu współczucia. W zbiorowym portrecie proletariuszy tamtych czasów odkrywała dumę i honor zawodowy, przyznawała im prawo do pełnej godności humanistycznej.
JAN JURKOWSKI
Żył na przełomie XVI i XVII wieku.
Dzieła:
Tragedia: Tragedia o Polskiem Scylurusie i trzech synach koroonych Ojczyzny Polskiej (1604)
Pokazał tu program przemiany ku sławie. Spotkanie Scylurusa z trzema synami Herkulesem, Parysem, Diogenezem, stał się okazją konfrontacji trzech wzorów życia, trzech postaw współczesnych. Pod trzema imionami bohaterów kryją się przemyślenia polskiej publicystyki, jej nadzieje i obawy. Herkules to żołnierstwo, Parys to zbyteczniki, a Diogenes miał wyrażać projeziuckiego poetę.
Satyry: Lech wzbudzony i lament jego żałosny(1606)
Chorągiew Wandalinowa (1607) - w naiwny sposób akceptuje konsekwencje ograniczonej alegorii społeczeństwa, wyznaczającej szlachcie zborowego ramienia Rzeczypospolitej.Jurkowski krytykuje ziemiaństwo, szlacheckie wyobcowanie, nadmiar stanowej wolności. Przemiany uprzywilejowanego stanu rysuje w kategoriach klęski społecznej. Nadmiar wolności przyznany jednemu stanowi powoduje tragiczny dla społeczeństwa.