HISTORIA POLSKI XXw.
Lata 1918-1989
Lata 1918-21:
Powstanie władz centralnych:
Przyjazd Piłsudskiego do Warszawy: 10.11.1918 , przybył zwolniony z Magdeburga Piłsudski. Wszystkie stronnictwa polskie, nie licząc lewicy rewolucyjnej, zażądały od Rady Regencyjnej przekazania mu władzy. Dla lewicy niepodległościowej Piłsudski był niekwestionowanym przywódcą. Rada Regencyjna podporządkowała się Piłsudskiemu dekretem z 11.11.1918r oddała mu naczelne dowództwo nad tworzącym się wojskiem.
Na ziemiach polskich w tym okresie istniało kilka ośrodków władzy: Rada Regencyjna, rząd lubelskim krakowska Polska Komisja Likwidacyjna i rady delegatów. Najsilniejszym oparciem dla Piłsudskiego był rząd Daszyńskiego w Lublinie. 14.11.1918 rozwiązała się Rada Regencyjna przekazując Piłsudskiemu całą władzę nad tworzącym się aparatem państwa. Utworzenie rządu Piłsudski powierzył socjaliście Jędrzejowi Moraczewskiemu, kształt jego rządu opierał się na PPS i lewicy ludowej. 22.11.1918r. Piłsudski i Moraczewski podpisali dekret stwierdzający, iż Polska jest republiką i że do zwołania sejmu Ustawodawczego najwyższa władzę sprawować będzie Piłsudski jako Tymczasowy Naczelnik państwa
Rząd Moraczewskiego: 21.11.1918r rząd Moraczewskiego ogłosił manifest do narodu akcentując ludowy charakter nowej władzy. Zapowiadając reformę rolną i nacjonalizację „dojrzałych do tego gałęzi przemysłu”, wydał dekret o 8 godz. Dniu pracy i ubezpieczenia robotników na wypadek choroby. Opracowano ordynację wyborczą, opartą na powszechnym, równym, bezpośrednim, tajnym i proporcjonalnym prawie wyborczym wszystkich obywateli powyżej 21 lat bez różnicy płci. Wybory rozpisano na 26.01.1919r. Jedynym państwem uznającym nowy rząd były socjaldemokratyczne Niemcy. 16.12.1918r Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy oraz PPS-Lewica połączyły się w Komunistyczną Partię Robotniczą Polski (później KPP). Po przyjeździe Paderewskiego do Poznania. Wybuchło tam 26.12.1918r powstanie przeciw okupantom niemieckim.
Koalicyjny gabinet Paderewskiego: Wzmocnienie rządu lewicowego nie było cele Piłsudskiego. Naczelnik państwa (Piłsudski) dążył do porozumienia z prawicą, by stworzyć rząd oparty na szerokiej koalicji. Piłsudski skłonił Moreczewskiego do ustąpienia i powierzył misję stworzenia nowego gabinetu Paderewskiemu. 16.01.1919r. objął on stanowisko premiera rządu koalicyjnego udziałem endecji, ugrupowań centrum, PPS i ludowców.
Wybory do Sejmu Ustawodawczego: wybory zostały przeprowadzone 26.01.1919r, przeprowadzone w Królestwie Galicji Zachodniej. W królestwie największy sukces odniosła Narodowa Demokracja , na 2 miejscu PSL „Wyzwolenie”, na 3 PPS. W Galicji, PSL „piast”, PSL „Lewica”. Sejm Ustawodawczy liczył 394 posłów, z czego 36% było z ND. Wybory okazały się sukcesem prawicy i centrum.
Mała konstytucja: Z chwila zwołania Sejmu Ustawodawczego przejął o zwierzchnią władzę w państwie. 20.02.1919r. Piłsudski złożył swój urząd, jednak Sejm powierzył mu kontynuowanie obowiązków Naczelnika Państwa aż do uchwalenia konstytucji. Tego samego dnia Sejm przyjął też tymczasowe zasady funkcjonowania państwa, nazwane małą konstytucją. Władza ustawodawcza: Sejm, Naczelnik wraz z rządem był najwyższym wykonawcą uchwał sejmowych. Większość posłów dała wyraz zaufania do rządu Paderewskiego.
Powstanie Wielkopolskie: Pomimo kapitulacji Niemiec na froncie zachodnim, Niemcy nie zamierzały ustępować Wielkopolski, Pomorza i Górnego Śląska. Gdy 26.02.1918r do Poznania przybył Paderewski, grupy żołnierzy niemieckich zaczęły atakować ludność polską i znieważać flagi polskie oraz alianckie. Reakcja polska zamieniła się w powstanie przeciw Niemcom. Wojskami powstańczymi dowodził Stanisław Taczak. Walki przerwano 16.02.1919r obszar wyzwolony znalazł się pod kontrola NRL (naczelnej rady ludowej)
Inwazja Czeska na Śląsku Cieszyńskim: Przekreślając porozumienie o linii demarkacyjnej, podpisane w listopadzie 1918r pomiędzy czechami a polska, 23.01.1919 wojska czeskie weszły na Śląsk Cieszyński zajmując cały obszar dawnego księstwa Cieszyńskiego, aż po Wisłę. 3.02.1919 w Paryżu doszło do porozumienia o wytyczeniu nowej linii demarkacyjnej, dzielącej sporny obszar.
Front Wschodni: 26.02.1919 Rada Najwyższa konferencji pokojowej w Paryżu zatwierdziła projekt rozgraniczenia Polski i Litwy według Linii Focha., pozostawiając Wilno po str. Polskiej.
Konferencja Paryska: od stycznia 1919 trwały w Paryżu obrady zmierzające do podpisania traktatu pokojowego z Niemcami. Główną role w rokowaniach odgrywali przywódcy USA, Francji, Wlk. Bryt., Włoch i Japonii. Negocjacje w sprawie granicy polsko-niemieckiej prowadził Dmowski i Paderewski. Delegacja Francuska popierała postulaty polskie. 28.04.1919r podpisano w Wersalu traktat pokojowy z Niemcami. Traktat wersalski ustalił granicę pol-niem przyznając Polsce pomorze Wschodnie bez Gdańska i prawie całą Wielkopolskę , przewidywał również przeprowadzenie plebiscytów na Górnym Śląsku Warmii i Mazurach. Gdańska proklamowano wolnym miastem pod zarządem komisarza Ligii Narodów.
Państwa Ententy a polska granica wschodnia: 21.11.1919r Rada Najwyższa konferencji pokojowej zatwierdziła statut autonomiczny dla Galicji Wschodniej. Polska otrzymała mandat Ligii Narodów na zarządzanie tym obszarem przez 25lat. 8.12.1919r ta sama rada podjęła drugą decyzję dopuszczając administrację polska jedynie na zachód od linii Bug-Kuźnica-Puńska ( linia Curzona). Nie była to granica etniczna, a w przybliżeniu granica zachodnia Rosji po III rozbiorze Polski.
Wojna Polsko- Radziecka:
Przygotowania Wojenne: Sukcesy armii polskich na wschodzie zachęciły Piłsudskiego do realizacji koncepcji federacyjnej. Niestety Piłsudski nie mógł znaleźć partnerów na Litwie, Białorusi i Ukrainie. Litwini odmawiali jakiejkolwiek współpracy z Polską i zgłaszali roszczenia do Wilna. 21.04.1920r. Józef Piłsudski doprowadził do podpisania umowy z Dyrektoriatem URL (Ukraińskiej Republiki Ludowej)- Polska uznała niepodległość Ukrainy na wschód od dawnej granicy rosyjsko-austryjackiej na Zbruczu, zrzekając się roszczeń do tego terytorium. Ukraina zrzeka się pretensji do Galicji Wschodniej i części Wołynia.
Ofensywa Kwietniowa: 24.04.1920 Piłsudski nie czekając na atak bolszewicki na Białorusi podjął ofensywę na Ukrainie.
Natarcie bolszewickie: Armia bolszewicka organizowała pobór. Bolszewicy zajęli Mińsk, Wilno, Grodno i Pińsk
Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski: na zajętych terenach bolszewicy organizowali pośpiesznie organy swej władzy. 1.07.1920r do zajętego przez bolszewików Białegostoku przybył Marchlewski z manifestem Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski, zapowiadającego utworzenie Polskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, obalenie rządów szlachecko-burżuzyjnych, wywłaszczenie obszarników i nacjonalizację przemysłu.
Akcje dyplomatyczne: Do borny ojczyzny i chrześcijaństwa wezwał episkopat. Podczas konferencji w Spa delegacja polska argumentowała, iż Polska walczy nie tylko o swoją niepodległość, ale także osłania Europę przed zalewem rewolucji i barbarzyństwa. Loyd Georgie, przekonany o rychłym zwycięstwie bolszewików rozważający ich korzystną ofertę handlową zażądał od premiera Grabskiego uznania linii Curzona w zamian za pośrednictwo angielskie w rozmowach pokojowych z Rosją. Grabski uległ.
Rząd ocalenia narodowego: Decyzje konferencji w Spa wywołały w Polsce kryzys rządowy. Grabski znalazł się w ogni krytyki. 24.07.1920 ustąpił gabinet Grabskiego. Piłsudski w porozumieniu z sejmem powołał nowy rząd koalicyjny z udziałem wszystkich głównych sił politycznych. Na jego czele staną przywódca PSL „Piast” Witos, a jego zastępcą został socjalista Daszyński.
Bitwa niemeńska i rozejm: Wojska polski nacierały na całym froncie, a odwrót armii czerwonej zamienił się w ucieczkę. W bitwie nad Niemnem 20-26.11.1920, wojska polskie ponownie przełamały opór bolszewicki. Zajęcie Wilna przez wojska polskie. w 1922 odbyły się wybory do Sejmu Wileńskiego , ludność opowiedziała się za przynależnością Wilna i okolicy do Polski.
Pokój ryski: 18.03.1921r podpisano traktat pokojowy między Polską a Rosyjską i Ukraińska SRR. Ustalał on wspólna granicę na linii Dzisna-Dokszyce-słucz-Ostróg-Zbrucz. Polska miała otrzymać zwrot dóbr kulturalnych wywiezionych z Polski po 1772r oraz 30ml rubli rekompensaty.
Ustalenie Granicy Zachodniej i północnej:
Wielkopolska i pomorze: 11.07.1919r zniesiono granicę celną między Wielkopolską i resztą polski, 1.07.1919r Sejm Ustawodawczy uchwalił ustawę o tymczasowej organizacji administracji byłej dzielnicy pruskiej. Zaczął obowiązywać traktat Wersalski. 10.02.1920r. Haller dokonał symbolicznych zaślubin Polski z Bałtykiem. Połączenie wielkopolski i Pomorza miało dla odradzającej się Polski ogromne znaczenie, gdyż wzmacniało jej potencjał ludnościowy i gospodarczy.
Górny Śląsk: 17.08.1919 wybuchło I powstanie śląskich Polaków, oddziały niemieckie miały jednak znaczną przewagę. W nocy z 19/20.07.1920r wybuchło II powstanie śląskie. Plebiscyt górnośląski odbył się 20.03.1921r. Kiedy okazało się że Polsce przypaść miały tylko powiaty pszczyński i rybnicki oraz części katowickiego i tarnogórskiego , tarnogórskiego nocy z 2/3.05.1921 wybuchło III powstanie śląskie. 12.1.1921. Rada Ligi Narodów podjęła ostateczną decyzję o podziale Górnego Śląska. Polsce przypadły powiaty: katowicki, lubliniecki, pszczyński, rybnicki, świętochłowicki i tarnogórski.
Warmia i Mazury: Nad porządkiem plebiscytu czuwały komisje alianckie w Olsztynie i Kwidzynie. Plebiscyt odbył się 11.07.1920r. Głosowanie zakończyło się dla Polski klęską.
Śląsk Cieszyński: 28.07.1920 podjęto decyzję o Zaniechaniu plebiscytu na Śląsku cieszyńskim. Po stronie czeskiej zostało wiele polskiej ludności.
Konstytucja Marcowa:
Uchwalenie konstytucji: Po oddaleniu groźby bolszewickiej porozumienie między partyjne zaczęło się rozpadać. Z koalicyjnego rządu Witosa odeszli najpierw przedstawiciele prawicy, a następnie PPS i PSL „wyzwolenie”. Gabinet Witosa stracił charakter koalicyjny, a stał się rządem centrowym. W trakcie debaty konstytucyjnej w lutym i w marcu 1921 lewica usiłowała przeforsować zwiększenie uprawnień prezydenta i likwidację Senatu. 17.03.1921, Sejm Ustawodawczy uchwalił uroczyście nową ustawę zasadniczą.
Zasady konstytucji marcowej: składała się z 7 rozdziałów. Organami ustawodawczymi miałby być sejm i senat, wybierane co 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych, proporcjonalnych przez obywateli, którzy ukończyli 21 lat (sejm) i 30 lat(senat). Prawo wybieralności mieli obywatele powyżej 25 lat (sesjm) i 40 lat (senat). Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadał również rząd. Sejmowi podlegała NIK. Władzę wykonawczą sprawował prezydent i rząd. Wyboru prezydenta miało dokonywać Zgromadzenie Narodowe, złożone z członków Sejmu i Senatu raz na 7 lat. Prezydent reprezentował kraj na zewnątrz, a także miał prawo rozwiązywania Sejmu ale tylko za zgoda 3/5 senatorów. Charakteryzowała się przewagą władzy ustawodawczej nad wykonawczą. Pierwszym prezydentem został Gabriel Narutowicz.( 9.12.1922)