Organizacja opieki zdrowotnej nad pracującymi.

W celu ochrony zdrowia pracujących przed wpływem niekorzystnych warunków związanych ze środowiskiem pracy i sposobem jej wykonywania oraz w celu sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi powołana została służba medycyny pracy.

Zadania służby medycyny pracy wykonują lekarze, pielęgniarki, psycholodzy i inne osoby o kwalifikacjach zawodowych niezbędnych do wykonywania wielodyscyplinarnych zadań tej służby.

Jednostkami organizacyjnymi są:

1. Jednostki podstawowe:
a) zakłady opieki zdrowotnej tworzone i utrzymywane w  celu sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi,

b) jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej wydzielone w celu realizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi,

c) lekarze wykonujący indywidualną praktykę lekarską, indywidualną specjalistyczną praktykę lekarską lub wykonujący zawód w formie grupowej praktyki lekarskiej.

2. Wojewódzkie ośrodki medycyny pracy.

3. Instytuty Naukowo Badawcze

Opieka profilaktyczna w świetle regulacji prawnych.

Podstawowymi aktami prawnymi określającymi zasady profilaktycznej opieki nad pracującymi są:

1. Kodeks pracy - Dział X Bezpieczeństwo i higiena pracy (Dz. U. z 1998r. Nr 21, poz. 94).

2. Ustawa o służbie medycyny pracy z dnia 27 czerwca 1997r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 125, poz. 1317).

3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332 z późniejszymi zmianami).

 Służba medycyny pracy jest właściwa do realizowania zadań z zakresu:

1. ograniczania szkodliwego wpływu pracy na zdrowie, w szczególności przez:

• rozpoznawanie i ocenę czynników występujących w środowisku pracy oraz sposobów wykonywania pracy, mogących mieć ujemny wpływ na zdrowie,

• rozpoznawanie i ocenę ryzyka zawodowego w środowisku pracy oraz informowanie pracodawców i pracujących o możliwości wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych będących jego następstwem,

• udzielanie pracodawcom i pracującym porad w zakresie organizacji pracy, ergonomii, fizjologii i psychologii pracy,

2. sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, w szczególności przez:

• wykonywanie badań wstępnych, okresowych i kontrolnych przewidzianych w Kodeksie pracy,

• orzecznictwo lekarskie do celów przewidzianych w Kodeksie pracy i w przepisach wydanych na jego podstawie,

• ocenę możliwości wykonywania pracy lub pobierania nauki uwzględniającą stan zdrowia i zagrożenia występujące w miejscu pracy lub nauki,

• prowadzenie działalności konsultacyjnej, diagnostycznej i leczniczej w zakresie patologii zawodowej,

• prowadzenie czynnego poradnictwa w stosunku do chorych na choroby zawodowe lub inne choroby związane z wykonywaną pracą,

• wykonywanie szczepień ochronnych, niezbędnych w związku z wykonywaną pracą,

• monitorowanie stanu zdrowia osób pracujących zaliczanych do grup szczególnego ryzyka, a zwłaszcza osób wykonujących pracę w warunkach przekroczenia normatywów higienicznych, młodocianych, niepełnosprawnych oraz kobiet w wieku rozrodczym i ciężarnych,

• wykonywanie badań umożliwiających wczesną diagnostykę chorób zawodowych i innych chorób związanych z wykonywaną pracą,

  3. prowadzenia ambulatoryjnej rehabilitacji leczniczej, uzasadnionej stwierdzoną patologią zawodową,

4. organizowania i udzielania pierwszej pomocy medycznej w nagłych zachorowaniach i wypadkach, które wystąpiły w miejscu pracy, służby lub pobierania nauki,

5. inicjowania i realizowania promocji zdrowia, a zwłaszcza profilaktycznych programów prozdrowotnych, wynikających z oceny stanu zdrowia pracujących,

6.   inicjowania działań pracodawców na rzecz ochrony zdrowia pracowników i udzielania pomocy w ich realizacji, a w szczególności w zakresie:

• informowania pracowników o zasadach zmniejszania ryzyka zawodowego,

• wdrażania zasad profilaktyki zdrowotnej u pracowników należących do grup szczególnego ryzyka,

• tworzenia warunków do prowadzenia rehabilitacji zawodowej,

• wdrażania programów promocji zdrowia,

• organizowania pierwszej pomocy przedmedycznej,

7. prowadzenia analiz stanu zdrowia pracowników, a zwłaszcza występowania chorób zawodowych i ich przyczyn oraz przyczyn wypadków przy pracy,

8. gromadzenia, przechowywania i przetwarzania informacji o narażeniu zawodowym, ryzyku zawodowym i stanie zdrowia osób objętych profilaktyczną opieką zdrowotną.

Służba medycyny pracy realizuje zadania określone w ustawie w odniesieniu do:

  1)  pracowników,

  2)  osób pozostających w stosunku służbowym,

  3)  osób wykonujących pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą,

  4)  kandydatów do szkół ponadpodstawowych lub wyższych, uczniów tych szkół oraz studentów, którzy w trakcie praktycznej nauki zawodu są narażeni na działanie czynników szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia,

  5)  uczestników studiów doktoranckich, którzy w trakcie studiów są narażeni na działanie czynników szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia,

  6)  osób świadczących pracę w czasie odbywania kary pozbawienia wolności w zakładach karnych, przebywania w aresztach śledczych lub wykonujących pracę w ramach kary ograniczenia wolności.

Podstawowy zakres profilaktycznych świadczeń zdrowotnych przysługujących pracownikom określa Kodeks pracy.

Są to badania profilaktyczne

• wstępne,

• okresowe i

• kontrolne.

Zakres i częstotliwość badań uwarunkowany jest czynnikami szkodliwymi lub uciążliwymi, występującymi na danym stanowisku pracy, na które narażony jest pracownik.

Mają one za zadanie:

• stwierdzenie u badanego braku przeciwwskazań lub też istnienia przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku i w narażeniu na określone czynniki szkodliwe i uciążliwe.

Cel badań profilaktycznych:

• ocenę, czy cechy fizyczne i psychiczne pracownika pozwalają mu wykonywać pracę w takich warunkach, jakie istnieją na konkretnym stanowisku pracy.

• Badanie profilaktyczne ma też dać odpowiedź, czy stan zdrowia badanego nie stanowi zagrożenia dla jego życia lub osób z nim współpracujących w kontekście warunków stwierdzonych na stanowisku prac.

• badania profilaktyczne mają zapobiegać rozwojowi chorób zawodowych oraz parazawodowych, a więc chronić pracownika przed szkodliwym wpływem środowiska pracy.

Badania okresowe wykonywane są też dla oceny dynamiki zmian chorobowych, spowodowanych warunkami pracy, stwierdzonych podczas poprzedniego badania.

Źródła finansowania świadczeń z zakresu medycyny pracy

Obowiązek kierowania do badań profilaktycznych oraz ich finansowanie spoczywa na pracodawcy i wynika z przepisu ustawy - Kodeks pracy.

Świadczenia służb medycyny pracy finansowane są z trzech źródeł:

1. przez pracodawców,

2. ze środków publicznych, tj. z budżetu województw samorządowych,

3. ze środków własnych zainteresowanych.

Zgodnie z działem X Kodeksu pracy pracodawca jest zobowiązany do:

1. Informowania pracowników o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą.

2. Finansowania badań profilaktycznych pracowników i dopuszczania do pracy wyłącznie osoby posiadające aktualne orzeczenia lekarskie o braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.

3. Przeprowadzania na swój koszt badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy.

4. Posiadania atestów zdrowotnych środowiska pracy tzw. charakterystyk stanowiska pracy.

Badania profilaktyczne (wstępne, okresowe, kontrolne) przewidziane w Kodeksie pracy oraz profilaktyczną opiekę zdrowotną niezbędną ze względu na warunki pracy mają obowiązkowo finansować pracodawcy.

Przez samorządy wojewódzkie finansowana jest działalność wojewódzkich ośrodków medycyny pracy w zakresie zadań wynikających z ustawy o służbie medycyny pracy, w tym:

1. Diagnostyka i orzecznictwo chorób zawodowych.

2. Udzielanie konsultacji podstawowym jednostkom służby medycyny pracy.

3. Rozpatrywanie odwołań od orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych
   w Kodeksie pracy.

4. Wykonywanie profilaktycznej opieki zdrowotnej w odniesieniu do kandydatów do szkół ponadpodstawowych, ponadgimnazjalnych lub szkół wyższych, uczniów tych szkół lub studentów oraz uczestników studiów doktoranckich, którzy w trakcie praktycznej nauki zawodu narażeni są na działanie czynników szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia.

5. Badanie profilaktyczne byłych pracowników wykonujących pracę w narażeniu na czynniki rakotwórcze lub pyły zwłókniające, jeśli zakład pracy zatrudniający kiedyś tych pracowników uległ likwidacji.

Świadczenia służby medycyny pracy mogą sobie finansować bezpośrednio ze środków własnych osoby zainteresowane wykonujące pracę na swój własny rachunek, np. rolnicy, właściciele firm.

UPRAWNIENIA do świadczenia opieki

Badania profilaktyczne powinny być przeprowadzone przez lekarza posiadającego odpowiednie uprawnienia zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996r. (Dz. U. Nr 69, poz. 332, paragraf 7).

Należy podkreślić, że oprócz wymienionych w Kodeksie pracy rodzajów badań profilaktycznych (badania wstępne, okresowe i kontrolne) niektóre grupy zawodowe mają obowiązek poddania się jeszcze innym badaniom np. badaniu do celów sanitarno-epidemiologicznych. Badania te nie są badaniem profilaktycznym w rozumieniu Kodeksu pracy. Mogą je wykonywać lekarze nie posiadający uprawnień do przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników.

Zakres, tryb oraz finansowanie tych badań regulują odrębne przepisy - ustawa o zwalczaniu chorób zakaźnych z dnia 6 września 2001r. (Dz. U. Nr 126, poz. 1384 z późniejszymi zmianami) oraz akty wykonawcze, tj. rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 marca 2003r. w sprawie rodzajów badań lekarskich i laboratoryjnych, którym podlegają osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy wykonywaniu których, istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby lub kształcące się do wykonywania tych prac (Dz. U. Nr 61, poz. 551) oraz rozporządzenie Ministra  Zdrowia z dnia 4 kwietnia 2003r. w sprawie wykazu prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby (Dz. U. Nr 67, poz. 633).

Obowiązek objęcia profilaktyczną opieką zdrowotną spoczywa na:

  1)  pracodawcach

  2)  szkole lub szkole wyższej

  3)  jednostce uprawnionej do prowadzenia studiów doktoranckich

5. podmiocie zatrudniającym

Zgodnie z art. 12 ustawy o służbie medycyny pracy do obowiązku pracodawcy:

• należy podpisanie umowy o pełnienie opieki profilaktycznej z podstawową jednostką medycyny pracy,

• wystawienie skierowania, zawierającego pełną informację o czynnikach szkodliwych na stanowisku pracy danego pracownika wraz z aktualnymi wynikami ich pomiarów oraz dane o czynnikach uciążliwych.

• pracodawca ma też obowiązek umożliwić lekarzowi przeprowadzenie okresowych wizytacji stanowiska pracy.

 

Pielęgniarstwo w ochronie zdrowia pracujących jest dziedzina pielęgniarstwa teoretycznego i praktycznego, która zajmuje się opieka zdrowotną nad człowiekiem w środowisku pracy.

CEL: zapobieganie chorobom zawodowym i wypadkom,

• promowanie zdrowia,

• rozpoznanie problemów zdrowotnych pracowników,

• zagrożeń w miejscu pracy, oraz

• edukacja zdrowotna.

Miejsce pracy:

1. zakłady pracy,

2. zakłady pracy chronionej

3. poradnie i inne struktury zakładów opieki zdrowotnej zapewniające opiekę zdrowotną pracującym

Pełni funkcje zawodowe w odniesieniu do:

1. wszystkich pracujących

2. kandydatów do szkół ponadpodstawowych, wyższych

3. uczniów i studentów tych szkół , którzy w trakcie praktycznej nauki zawodu sa narażeni na działanie czynników szkodliwych uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia

4. osób świadczących prace w trakcie pozbawienia wolności

5. osób wykonujących prace indywidualnie lub w ramach przedsiębiorstw rodzinnych. - samozatrudnienie.

  Choroba zawodowa - choroba spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy.

Powstaje wskutek stałego przebywania ciała w niedogodnej pozycji, systematycznego wykonywania forsownych czynności lub regularnego przebywania w otoczeniu zawierającym czynniki szkodliwe dla zdrowia tj.:

• (hałas, nieodpowiednie oświetlenie, zapylenie, promieniowanie, związki chemiczne, zwiększone obciążenie psychiczne i fizyczne itp.).

Choroby zawodowe występują po dłuższym okresie przebywania w niesprzyjających warunkach, a ich przebieg i leczenie jest równie długotrwałe.

Zgodnie z art. 4 Ustawy z 30 października 2002 o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, w polskim prawie za choroby zawodowe uważa się jedynie choroby określone w wykazie chorób zawodowych określonym rozporządzeniem Rady Ministrów.

ZAKAŹNE

Pkt.18. Choroby zakaźne skóry

• drożdżakowe zapalenie skóry rąk u osób pracujących w warunkach sprzyjających rozwojowi drożdżaków chorobotwórczych,

• grzybice skóry u osób stykających się z materiałem biologicznym pochodzącym od zwierząt.

Pkt.25. Choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi
lub biologicznymi

• epidemiczne wirusowe zapalenie spojówek lub rogówki.

Pkt.26. Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa

• wirusowe zapalenie wątroby,

• borelioza,

• gruźlica,

• bruceloza,

• pełzakowica,

• zimnica,

• inne choroby zakaźne lub pasożytnicze.

RAKOTWÓRCZE

Pkt.17. Nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi:

• wirus zapalenia wątroby typu B i C - rak pierwotny wątroby,

• Aflatoksyny (B1, B2, G1, G2).

Stanowią one zanieczyszczenie żywności zakażonej grzybami z rodzaju Aspergillus. Najczęściej występującą aflotoksyną w skażonej żywności jest aflatoksyna B1. Aflatoksyny stanowią zagrożenie dla ludzi spożywających zanieczyszczone nimi pokarmy- wywołują raka wątroby. Narażenie zawodowe na aflatoksyny występuje u pracowników młynów, wytwórni pasz, przetwórniach oleju, rolników, hodowców zwierząt.

1. Czynnik niebezpieczny to czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do urazu lub innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź do zejścia śmiertelnego.
   Do czynników niebezpiecznych powodujących najczęściej urazy, należą przede wszystkim czynniki mechaniczne, takie jak:
   •   ruchome, a głównie wirujące, części maszyn i innych urządzeń oraz narzędzia
   •   poruszające się środki transportu
   •   ostre wystające elementy
   •   spadające elementy
   •   śliskie, nierówne powierzchnie
   •   ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy).

• prąd elektryczny oraz

• wybuch urządzeń ciśnieniowych (butli, kotłów, zbiorników), przewodów i instalacji gazowej, mieszanin gazu z powietrzem.

2. Czynnik szkodliwy oznacza czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia człowieka.

• czynniki fizyczne - hałas, drgania mechaniczne, niska temperatura, wysoka wilgotność powietrza oraz nieprawidłowe oświetlenie,

• czynniki chemiczne - środki do impregnacji drewna, rozpuszczalniki, dymy asfaltów oraz pyły, w tym rakotwórczy dla człowieka azbest.
  czynniki biologiczny
  3. Czynnik uciążliwy nie stanowi wprawdzie zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, lecz utrudnia pracę lub przyczynia się w inny istotny sposób do obniżenia jego zdolności do wykonywania pracy lub innej działalności bądź wpływa na zmniejszenie wydajności.
  
  W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik uciążliwy może stać się szkodliwym, a szkodliwy - niebezpiecznym.
  
  Do czynników uciążliwych, można zaliczyć: podnoszenie i przenoszenie ciężarów, wymuszoną pozycję ciała oraz stres.
  
  Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia i środowiska pracy (Dz. U. 2002, nr 217, poz. 1833 ze zm. Dz.U. z 2005 r., nr 212, poz. 1769)   określono wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia (NDS i NDN). Wartości te są obowiązujące dla ogółu pracowników, jeśli inne szczegółowe przepisy nie określają wartości mniejszych.
  
  Wartości NDS i NDN są podstawą do realizowania planowej działalności profilaktycznej przez pracodawców. Pracodawca jest zobowiązany do przeprowadzenia na swój koszt badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia oraz udostępnienia ich wyników pracownikom.

9

---