Temat 3:
PIENIDZ, BANKI, POLITYKA PIENINA
PIENIDZ
Definicja
Pienidz to powszechnie akceptowany w danym kraju rodek patniczy, sucy do regulowania rónego typu zobowiza.
Funkcje
Trzy gówne funkcje pienidza s nastpujce:
rodek wymiany i patnoci
(za porednictwem pienidza ludzie dokonuj wy-miany dóbr i usug oraz spacaj inne wzajemne zobowizania)
jednostka rozrachunkowa
(w pienidzu wyraone s ceny i prowadzone roz-liczenia)
rodek przechowywania wartoci (tezauryzacji)
(pienidz jest jedn z form gromadzenia i przecho-wywania bogactwa)
Rodzaje pienidza
Naley przede wszystkim odróni dwie postacie pienidza:
pienidz gotówkowy
(banknoty i bilon)
pienidz bezgotówkowy
(pienidz majcy form zapisu na rachunku bankowym, którego podstaw moe by depozyt klienta lub kredyt udzielony przez bank; patnoci dokonywane s za pomoc polecenia przelewu, czeku, karty kredytowej itp.)
Poza tym rozróniamy:
pienidz towarowy
(jednostka pienidza warta jest tyle, ile wart jest materia, z którego zostaa wykonana, np. zoto)
pienidz symboliczny
(jednostka pienidza warta jest wicej ni materia, z którego zostaa wykonana, o czym informuje umieszczony na niej znak-symbol, np. banknot)
Niby-pienidz (quasi-pienidz) to aktywa, które s prawie tak samo dobre jak pienidz; jest to rodek przechowywania wartoci, który mona atwo zamieni na pienidz, ale który sam pienidzem nie jest, np. wkad w towarzystwie budowlanym.
Karty kredytowe to substytuty pienidza — speniaj tylko niektóre jego funkcje. Mog suy do zapaty za towary, jednak dowód zapaty kart kredytow nie moe by wykorzystany do dokonania dalszych zakupów.
Agregaty pienine
Istniej wsze i szersze definicje pienidza stosowane do iloci pienidza w obiegu — tzw. agregaty pienine.
M0
(baza monetarna, zasób pienidza wielkiej mocy)
=
gotówka w obiegu + rezerwy gotówkowe banków
M1
=
gotówka w obiegu + wkady na danie
M2
=
gotówka w obiegu + wkady na danie +
+ wkady terminowe
Agregaty M1 i M2 mog by liczone w dwojaki sposób:
tylko w walucie krajowej,
z uwzgldnieniem take wkadów w walutach obcych.
Oprócz wymienionych, istniej jeszcze szersze miary poday pienidza — takie jak np. agregat M3 czy M4.
Uwaga: w podrczniku baza monetarna jest niekiedy oznaczana symbolem H.
BANKI
Bank centralny
Kontrol nad caoci obiegu pieninego w gospodarce sprawuje bank centralny.
Pi podstawowych funkcji banku centralnego to:
emisja pienidza gotówkowego,
kontrola obiegu pieninego,
refinansowanie i kontrola banków komercyjnych,
zarzdzanie dugiem pastwowym i finansowanie deficytu budetowego,
rozliczenia midzypastwowe z zagranic.
Banki komercyjne
Obok banku centralnego, który stanowi podstaw systemu finansowego kadego pastwa, gównym ogniwem wspóczesnego systemu finansowego s banki komercyjne.
Gówne ich funkcje obejmuj:
poredniczenie w rozliczeniach finansowych midzy jednostkami gospodarczymi,
gromadzenie wkadów oszczdnociowych i przecho-wywanie powierzonych rezerw pieninych,
udzielanie kredytów jednostkom gospodarczym i gospodarstwom domowym.
MNONIK KREACJI PIENIDZA
Banki komercyjne nie tylko gromadz oszczdnoci i zamieniaj je na kredyty.
Peni one jeszcze jedn bardzo wan funkcj: udzielajc kredytów na sumy wielokrotnie przekraczajce warto trzymanych rezerw, banki komercyjne wytwarzaj (kreuj) dodatkowy pienidz.
Intensywno tego efektu wyraa mnonik kreacji pienidza:
cp — stosunek gotówki w obiegu pozabankowym (C) do wkadów na danie (D)
cb — stopa rezerw gotówkowych banków - stosunek rezerw gotówkowych banków (R) do wkadów na danie (D)
Innymi sowy: cp = — cb = —
Interpretacja:
Mnonik kreacji pienidza informuje, o ile zmieni si poda pienidza M1 w wyniku zmiany bazy monetarnej o jednostk (np. o 1 z).
Mona wic zapisa:
PODA PIENIDZA
Od czego zaley poda pienidza?
Zgodnie ze wzorem
na poda pienidza ma wpyw:
stopa rezerw gotówkowych banków (cb),
ilo gotówki w obiegu oraz ilo gotówki w bankach (M0),
stosunek gotówki do wkadów bankowych w sektorze pozabankowym (cp).
Poda pienidza nie zaley od stopy procentowej.
Kontrola poday pienidza przez bank centralny
1. Rezerwy obowizkowe
Stopa rezerw obowizkowych jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkadów, jak musz utrzymywa banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego.
Im wysza stopa rezerw obowizkowych, tym poda pie-nidza jest mniejsza (poniewa parametr cb jest wikszy).
2. Stopa dyskontowa
Stopa dyskontowa jest to stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu poyczek bankom komercyjnym.
Im wysza stopa dyskontowa, tym poda pienidza jest mniejsza (poniewa parametr cb jest wikszy).
3. Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku wystpuj wtedy, kiedy bank centralny zmienia wielko bazy monetarnej, kupujc lub sprzedajc papiery wartociowe na otwartym rynku.
Gdy bank centralny kupi na otwartym rynku papiery wartociowe, wówczas zwikszy si baza monetarna, a co za tym idzie — poda pienidza.
Gdy bank centralny sprzeda na otwartym rynku papiery wartociowe, wówczas zmniejszy si baza monetarna, a co za tym idzie — poda pienidza.
Wykres
Na wykresie przedstawiajcym rynek pienidza krzywa poday pienidza jest pionowa, poniewa poda pienidza nie zaley od stopy procentowej.
POPYT NA PIENIDZ
Dla uproszczenia zakadamy, e istniej tylko dwa rodzaje aktywów:
pienidz, który jest rodkiem wymiany, ale nie przynosi dochodów w postaci odsetek;
obligacje, symbolizujce wszystkie pozostae aktywa przynoszce odsetki, ale które nie s bezporednio rodkiem patnoci.
Koszty oraz korzyci trzymania pienidza
Zastanowimy si tutaj, w jaki sposób ludzie powinni podzieli swój majtek midzy pienidze i obligacje.
Koszty zwizane z trzymaniem pienidza
Kosztem alternatywnym (kosztem utraconych moliwo-ci) posiadania pienidza s odsetki utracone w wyniku trzymania aktywów finansowych w postaci pienidzy (gotówki), a nie w formie oprocentowanych obligacji.
Miar kosztu trzymania pienidza jest zatem wysoko nominalnej stopy procentowej.
Krzywa MC symbolizujca koszt kracowy utrzymywa-nia pienidza jest pozioma, poniewa koszt alternatywny kadej trzymanej zotówki jest taki sam.
Np. koszt zwizany z trzymaniem w kieszeni dwudziestej zotówki jest wyznaczony poziomem nominalnej stopy procentowej w Polsce i pokrywa si dokadnie z kosztem np. czterysta osiemdziesitej czwartej zotówki, która wpacona do banku przyniosaby takie same odsetki.
Motywy trzymania pienidza
Motyw transakcyjny trzymania pienidza oznacza, e ludzie trzymaj pienidze, poniewa planuj zakupy rónych dóbr, a momenty przypywu gotówki nie pokrywaj si w czasie z momentami wydatków.
Motyw przezornoci trzymania pienidza polega na tym, e ludzie z góry decyduj si trzyma pewien zasób pienidza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków.
Motyw portfelowy trzymania pienidza wynika z niechci ludzi do ryzyka. Ludzie wol trzyma aktywa o niskiej, ale pewnej stopie zysku (np. pienidze na rachunkach bankowych), ni inne aktywa o wysokiej, ale niepewnej stopie zysku.
Krzywa MB symbolizujca korzy kracow utrzymy-wania pienidza jest malejca, poniewa korzy kra-cowa zmniejsza si w miar wzrostu zasobów pienidza: najpilniejsze transakcje mogyby zosta dokonane przez niewiele banknotów stuzotowych trzymanych w kieszeni, korzy z kadej kolejnej zotówki si zmniejsza.
Ile ludzie trzymaj pienidzy?
Ludzie bd trzyma pienidze a do momentu, w którym korzy kracowa z utrzymywania dodatkowej jednostki pienidza zrówna si z jego kosztem kra-cowym (MB = MC).
W punkcie E korzy kracowa trzymania pienidza zrównuje si z kosztem kracowym trzymania pienidza.
Zatem popyt na pienidz bdzie wynosi MD.
Wykres
Na wykresie przedstawiajcym rynek pienidza krzywa popytu na pienidz jest malejca, poniewa popyt na pienidz ronie wraz ze spadkiem stopy procentowej.
RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIDZA
Rynek pienidza znajduje si w równowadze wówczas, gdy popyt na realne zasoby pienidza jest równy realnej poday pienidza (MD = MS).
E punkt równowagi na rynku pienidza
Rn* stopa procentowa zapewniajca równowag
M* ilo pienidza zapewniajca równowag
MECHANIZM POWROTU DO PUNKTU RÓWNOWAGI
ZMIANY STANU RÓWNOWAGI