Pedagogika - wykłady
Semestr II
22.02.2006
Wartości.
Wychowanie jako wprowadzenie w świat wartości - aksjologiczne podstawy wychowania.
Aksjologia - nauka o wartościach.
Józef Tischner „Człowiek służy wartościom realizując je - wartości służą człowiekowi ocalając go.”
Wartości nie istnieją bez ludzi.
Człowiek nadaje wartościom znaczenie.
Dzięki wartościom budujemy człowieczeństwo.
I. Problematyka wartości w wybranych ujęciach filozoficznych.
Od zarania filozofii zaczęto pytać o wartości. Filozofowie zajmowali się problematyką wartości. W starożytności filozofowie używali „agathon”, czyli dobro, w średniowieczu używano „bonum” - też dobro.
Pojęcie wartości najpierw pojawiło się w ekonomi w XVIII w. na oznaczenie wartości-ceny, użyteczności towaru. W filozofii termin rozpowszechnił się w XIX w. i m.in. zawdzięczamy to Fryderykowi Nitsche.
W XX w. w filozofii termin ten przeżył rozkwit i powstała aksjologia jako odrębna dziedzina filozofii.
W związku z rozwijającą się wiedzą o wartościach powstawały różnorodne teorie wartości. Teorie można podzielić na normatywne i metanormatywne.
Teorie normatywne - wskazują, określają co jest wartością, a co nią nie jest, proponują pewną hierarchię wartości, określają wartość naczelną, wskazują co powinno dla człowieka stanowić cel dążeń i pragnień.
Teorie metanormatywne - rezygnują ze stanowienia co powinno być wartością a co nie. Unikają sądów wartościujących, poprzestają na opisie tego co ludzie cenią i do czego dążą.
Wśród dociekań nad wartościami ważne miejsce zajmują ujęcia sposobów istnienia wartości.
3 sposoby istnienia wartości:
a) ujęcie obiektywistyczne
Obiektywiści twierdzą, że wartości istnieją jako szeroko rozumiane wartości rzeczy bądź idee. W swym istnieniu wartości są niezależne od podmiotu (człowieka), który powinien je poznawać i odkrywać.
Przedstawiciele:
Platon
Arystoteles
Roman Ingarden
Max Scheler
b) ujęcie subiektywistyczne
Subiektywiści uważają, że człowiek w swojej psychice tworzy wartości. Utożsamiają wartości ze świadomym im przeżyciom.
c) ujęcie relatywistyczne
Relatywizm - względność. Relatywiści uważają, że wartości mają charakter względny i są wynikiem zmieniających się historycznie i społecznie postaw wobec wartości.
Jeżeli wartość istnieje to możemy wyprowadzić cel pedagogiczny.
Rozważaniom nad wartościami towarzyszą klasyfikacje wartości.
Klasyfikacje:
A. Klasyfikacja Romana Ingardena
Ingarden wymienił wartości na pewnych poziomach od najniższego do najwyższego.
Poziomy:
1.
Wartości witalne |
Wartości utylitarne |
Wartości hedonistyczne |
zdrowie, energia, sprawność, witalność, życie |
wszystkie wartości materialne, pieniądze, dobra materialne, kariera, władza, prestiż społeczny |
wszystkie wartości związane z przyjemnościami, radość życia, wygoda, zmysłowość |
2. Wartości kulturowe:
a) poznawcze - związane z prawdą, wiedzą, mądrością, poznaniem, wykształceniem
b) estetyczne - piękno, harmonia, ład, porządek, wartości artystyczne
c) społeczno-obyczajowe - rodzina, społeczeństwo, grupa społeczna, zwyczaje, obyczaje, tradycje rodzinne i narodowe, patriotyzm, solidarność, braterstwo.
3. Wartości moralne (etyczne) - dobro, związane z nim wartości, cierpliwość,szacunek, empatia, uczciwość itd.
4. Wartości religijne - związane ze sferą przeżywania, z wiarą, modlitwą.
B. Klasyfikacja Marii Gołaszewskiej (zajmuje się estetyką). Wartości:
Poznawcze (prawda).
Moralne (dobro).
Estetyczne (piękno, wzniosłość).
Społeczne.
Witalne.
Osobowe (związane z osobą, z indywidualnością, czyli zdolności, talenty, tendencje rozwojowe, zainteresowania)
II. Aksjologiczne ujęcie procesu wychowania.
Jest to ujęcie bazujące na wartościach, mówi o tym, że wychowanie to wprowadzenie w świat wartości.
1) 2) 3)
W ←→ W
wychowawca wychowanek
Ujęcie to podkreśla, że wartości w procesie wychowania pojawiają się trzykrotnie:
Sam wychowawca/nauczyciel urzeczywistnia w swojej osobie określone wartości, czyli ma określony system wartości.
Wartości pojawiają się w celach, metodach i treściach, w specjalnie zorganizowanym oddziaływaniu. Wartości są źródłem dla celów wychowania.
Sam wychowanek jest nosicielem określonych wartości zanim my jako wychowawcy/nauczyciele się z nim spotkamy.
Określenie wartości ważne ze względów pedagogicznych:
Wartość - wszystko to co zasługuje mocą swojego „atrakcyjnego istnienia” na zainteresowanie, cenienie i stanowi cel ludzkich dążeń. To zasługiwanie występuje wtedy, gdy jakość, którą określamy wartością sprzyja afirmacji człowieczeństwa. Do miana wartości afirmujących człowieczeństwo należą przede wszystkim wartości naczelne prawda, dobro, piękno.
III. Wartości a cele wychowania.
Związek wartości a cele wychowania można scharakteryzować następująco: wartości w swojej czystej postaci stanowią źródło dla celów wychowania, a formułowanie i realizowanie tychże to urzeczywistnianie wartości, czyli stwarzanie warunków, aby wartości mogły pojawić się w realnym kształcie w życiu różnych ludzi np.
„dobro”
↓
→ |
empatia |
→ |
dyspozycyjność |
Dobroć → |
podzielenie się dobrem |
→ |
cierpliwość |
→ |
wyrozumiałość |
Żeby urzeczywistnić w drugim człowieku wartość dobroci musimy postarać się o to, aby rozwinąć w nim szereg szczegółowych cech i umiejętności.
IV. Jakie wartości należy uczynić priorytetowymi (pierwszoplanowymi) w wychowaniu?
8.03.2006
Pedagog - spojrzenie wieloaspektowe. Krótka refleksja pedeutologiczna.
Jan Władysław Dawid - „W żadnym zawodzie człowiek nie ma tak wielkiego znaczenia jak w zawodzie nauczyciela”
I. Spojrzenie na nauczyciela w wybranych koncepcjach pedagogicznych.
a) Pedagogika naturalistyczna: J.J.Roussou, Owidiusz Decroly, Ellen Key.
Główną powinnością nauczyciela jest szacunek dla dziecka.
„Szanujcie dziecko, czekajcie i obserwujcie cierpliwie nowy wybór natury” O. Decroly
Rolą nauczyciela/wychowawcy jest pobudzanie ucznia/wychowanka, inspirowanie, czuwanie nad wychowaniem, rozwojem, motywowanie, a nie narzucanie, nie kontrolowanie, nie ingerowanie.
b)Pedagogika kultury.
Reprezentanci pedagogiki kultury istotę procesów wychowawczych upatrywali w przyswajaniu przez człowieka wartości kultury. Przedstawiciele: Sergiusz Hessen.
Nauczyciel jest osobą wprowadzającą w świat wartości kulturowych, jest przewodnikiem po świecie kultury.
Bogdan Nawroczyński „Zastój w rozwoju moralnym...”
Powinnością nauczyciela/wychowawcy w pedagogice kultury jest nieustanny rozwój, praca nad sobą w różnorodnych sferach, m.in. moralnej, estetycznej, intelektualnej.
c) Pedagogika socjologiczna.
Rolą nauczyciela/wychowawcy jest przygotowanie wychowanka do pełnienia ról społecznych, funkcji społecznych.
Helena Radlińska - nauczyciel powinien być dobrym diagnostą zarówno potrzeb indywidualnych jak i społecznych oraz inicjatorem działań wychowawczych.
II. Cechy osobowości nauczyciela/wychowawcy, czy wiedza i umiejętności? - spory pedeutologiczne.
Pedeutologia - dziedzina pedagogiki zajmująca się zawodem nauczyciela.
Zawód nauczyciela: nauczyciel to specjalność zawodowa, odpowiednio przygotowany specjalista do prowadzenia pracy dydaktyczno-wychowawczej w instytucjach oświatowo-wychowawczych, np. szkoła, przedszkole, świetlica, placówka opiekuńcza (dom dziecka) itp.
Pedeutologia wyłoniła się z pedagogiki jako osobna dziedzina na początku XX w. Duży wkład w rozwój pedeutologii miał J.W. Dawid, ponieważ uważa się, że jego dzieło p.t. „O duszy nauczycielstwa” zapoczątkowało myśl pedeutologiczną.
W pedeutologii występują 2 nurty badawcze:
1. Zwraca uwagę na cechy osobowości nauczyciela/wychowawcy, traktuje je jako najważniejsze. Rozwijał się w okresie międzywojennym.
Cechy osobowości nauczyciela/wychowawcy:
cierpliwość
zaangażowanie
poświęcenie
obiektywność
sprawiedliwość
umiejętność nawiązania kontaktów
otwartość
pogoda ducha
J.W. Dawid pisał o poczuciu odpowiedzialności, potrzebie doskonałości, wewnętrznej prawdziwości, miłości dusz ludzkich.
Stefan Szuman zastanawiał się nad tym czym jest talent pedagogiczny. Wprowadził pojęcie talentu pedagogicznego. Według Szumana talent pedagogiczny to zespół pewnych zdolności i predyspozycji uzdalniających człowieka do wykonywania zawodu pedagogicznego. Te zdolności rozwijają się w sprzyjających warunkach. Z talentem pedagogicznym związane są mocno takie cechy jak empatia i takt pedagogiczny. Talent pedagogiczny można rozumieć jeszcze szerzej i głębiej jako bogactwo osobowości, bogactwo etyczne i umysłowe.
2. Na plan pierwszy wysuwa wiedzę i umiejętności tzw. kwalifikacje zawodowe. Rozwijał się po II wojnie światowej.
W tym nurcie pojawiają się klasyfikacje czynności nauczyciela/wychowawcy.
Funkcje nauczyciela/wychowawcy:
organizacja procesu nauczania i wychowania oraz opieki nad uczniami
współdziałanie (z dyrektorem, nauczycielami, instytucjami)
praca z rodzicami i opiekunami uczniów
działalność w środowisku
doskonalenie i samokształcenie zawodowe
III. Etos nauczyciela/wychowawcy - dylematy i próby odpowiedzi.
• Kim jest nauczyciel/Czym jest nauczycielstwo?
Odp.
zawodem
powołaniem i służbą
• Wobec kogo nauczyciel jest odpowiedzialny?
Odp.
wobec rodziców (jeżeli jest ekspertem i świadczy fachowe usługi)
jako urzędnik państwowy i społeczny jest odpowiedzialny wobec instytucji, którą reprezentuje
jako przedstawiciel wartości pełniący pewne posłannictwo jest odpowiedzialny wobec własnego sumienia
Analizując etos nauczyciela/wychowawcy możemy zarysować pewne antynomie:
a) Jako nauczyciel chcemy wpływać na uczniów a jednocześnie szanować i autonomię.
b) Chcemy być tolerancyjni a jednocześnie brać za innych odpowiedzialność.
c) Chcemy być tymi, którzy szukają, a jednocześnie tymi, którzy znaleźli.
d) Chcemy rozwijać krytycyzm i twórcze myślenie a jednocześnie kształtować wierność wobec rzeczywistości, zasad, wartości.
e) Chcemy być obiektywni w ocenianiu a jednocześnie patrzeć indywidualnie i ustrzegać się usztywnionego spojrzenia.
22.03.2006, 5.04.2006
Psychologiczne i dydaktyczne kompetencje nauczyciela/wychowawcy.
Janusz Korczak „Bądź sobą, szukaj własnej drogi. Poznaj siebie zanim zechcesz poznać dzieci.”
I. Pojęcie i charakterystyka kompetencji psychologicznych.
Kompetencje psychologiczne to umiejętności budowania relacji międzyludzkich.
Kompetencje psychologiczne wg Hanny Hamer:
1. Umiejętność komunikowania się. 3 umiejętności:
- aktywnego słuchania
prowadzenia dialogu
przemawiania
Aktywne słuchanie ma pokazać, że jesteśmy skoncentrowani na partnerze i dawać temu wyraz za pomocą komunikatów werbalnych jak i niewerbalnych.
Parafrazowanie - powtarzanie własnymi słowami tego co powiedział partner.
Ważne jest stworzenie odpowiedniego klimatu rozmowy np. ciepła, życzliwości, empatii. Należy unikać pouczania, moralizowania, krytykowania.
Prowadzenie dialogu to aktywne słuchanie + kierowanie komunikatu do drugiej osoby. Należy dostosować język do drugiej osoby, musi to być język zrozumiały. Ważna jest autentyczność, zaangażowanie, szczerość.
Przemawianie - kierowanie słowa do grupy.
2. Umiejętność unikania najczęstszych przyczyn zakłóceń w komunikacji.
3. Umiejętność motywowania uczniów/wychowanków do pracy, do nauki. Na motywowanie można spojrzeć przez zestawienie wszystkich działań nauczyciela, które można nazwać pomocą i wsparciem ucznia oraz przez zestawienie stawianych uczniom wyzwań.
duże wyzwanie
jest to najlepsze zestawienie, uczniowie popełniają dużo błędów,
najlepsza sytuacja motywująca, nie mają pomocy ze strony nauczyciela,
bardzo dobre efekty uczenia się zniechęcają się
duża pomoc mała pomoc
jest miła atmosfera, ale nic się nie dzieje, nie ma zadań,
nie ma efektów uczenia się, i uczniowie i nauczyciele są mało
ponieważ panuje lenistwo aktywni
małe wyzwanie
Zastanowić się nad technikami motywującymi uczniów do pracy!!!
4. Umiejętność budowania zgranego zespołu.
Zastanowić się nad tym jak budować zgrany zespół!!!
Zgrany zespół to grupa wspomagająca się, w której panuje atmosfera współdziałania, dialogu, wzajemnej pomocy.
Dla przekształcenia klasy w zgrany zespół możemy stosować specjalne ćwiczenia i warsztaty służące:
wzajemnemu poznaniu się
budowaniu zaufania
doskonaleniu komunikacji
rozwijaniu empatii i zrozumienia
integracji grupy
radzeniu sobie ze stresem
5. Umiejętność rozwiązywania konfliktów i negocjowania. 4 style rozwiązywania konfliktów:
a) Styl walki, czyli rywalizacji
Nauczyciel skupiony jest na własnych potrzebach i interesach, robi wszystko aby zwyciężyć w konflikcie. Używa swojego autorytetu, żąda ustępstw, stosuje presję, jest twardy.
b) Styl podporządkowania, czyli uległy.
Nauczyciel jest skupiony na potrzebach i interesach uczniów i w konfliktach zawsze zwyciężają uczniowie.
c) Styl unikania.
Nauczyciel nie zajmuje stanowiska. Odpowiedzialność za rozwiązywanie problemu przekłada na innych.
d) Współpraca
Ważne są interesy obu stron konfliktu, następuje współdziałanie dla ustalenia puli możliwych rozwiązań, które w największym stopniu zaspokoiłyby potrzeby obu stron.
6. Umiejętność kontrolowania stresu:
- umiejętność panowania nad własnymi emocjami
umiejętność kontrolowania stresu panującego w grupie
II. Wyróżnienie najważniejszych kompetencji dydaktycznych.
1. Główne pojęcia dydaktyki.
Dydaktyka - jedna z podstawowych subdyscyplin pedagogiki, oprócz takich jak pedagogika ogólna, teoria wychowania, historia wychowania, teoria zarządzania oświatą.
Dydaktyka jest to dział pedagogiki traktujący o kształceniu i samokształceniu, ich celach, treściach oraz metodach i środkach organizacji.
Kształcenie - to całokształt działań zmierzających do rozwoju dyspozycji instrumentalnych. Dyspozycje te są w osobowości człowieka.
Wychowanie to rozwijanie osobowości.
Osobowość to zespół cech charakteru, stylu bycia, temperamentu, właściwości związanych z poglądami, wyznaniami. Jest to zespół cech charakterystycznych dla danego człowieka. Są to cechy indywidualne.
Osobowość:
a) dyspozycje instrumentalne to wiedza, umiejętności, sprawności, nawyki, poglądy. Pośrodku są zamiłowania i zainteresowania.
b) dyspozycje kierunkowe to system wartości, wyznawane zasady, normy, postawy, cechy charakteru.
Wychowanie to rozwijanie dyspozycji kierunkowych.
Kompetencje dydaktyczne są to umiejętności organizowania działalności poznawczej uczniów.
2. Charakterystyka najważniejszych kompetencji dydaktycznych.
a) Świadomość oraz umiejętność precyzowania celów kształcenia.
b) Umiejętność operacjonalizacji celów. Operacjonalizacja to wyraźne określenie co konkretnie mają zrobić uczniowie, aby cele zostały osiągnięte.
c) Umiejętność zachęcania uczniów do aktywności poprzez stosowanie różnorodnych technik aktywizujących, np. prace w grupach poprzez współdziałanie lub poprzez rywalizację.
d) Angażowanie w proces nauczania/uczenia się jak najwięcej ilości zmysłów oraz uaktywnianie różnych sfer osobowości (nie tylko sferę intelektualną, ale także sferę przeżyciową i działaniową).
e) Opanowanie i umiejętne wykorzystywanie metod kształcenia, czyli dostosowanie do celów kształcenia, do tematów, do wieku uczniów, do etapu rozwojowego, do ich potrzeb i oczekiwań.
f) Umiejętność atrakcyjnego prowadzenia zajęć i lekcji.
g) Umiejętność logicznego konstruowania zajęć i lekcji.
Etapy dobrej lekcji:
wkomponowanie nowych treści do posiadanego już zasobu wiedzy i umiejętności
pokazanie jak daną wiedzę można wykorzystać w życiu, czyli uświadomienie uczniom po co się czegoś uczą
etap rozumienia, czyli sprawdzanie tego czy uczniowie rozumieją treści
etap nabywania wprawy w wykorzystywaniu zdobytej wiedzy i umiejętności
Rozwijanie w/w kompetencji musi iść w parze z doskonaleniem kompetencji psychologicznych oraz rozwijaniem kompetencji specjalistycznych.
Cele kształcenia można formułować w różny sposób. Najpopularniejszym sposobem jest formułowanie o charakterze opisowym.
Cele kształcenia w ujęciu opisowym:
opanowanie wiedzy tzw. ogólnej, np. wiedza o ,społeczeństwie, o przyrodzie, o sztuce, o kulturze, o technice;
kształcenie podstawowych umiejętności, np. czytania, pisania, liczenia;
rozwijanie zdolności poznawczych, np. wyobraźnia, myślenie, pamięć, uwaga, zdolności obserwacyjne;
rozwijanie zdolności twórczych;
kształcenie zdolności ogólnych i zdolności specjalnych, np. plastyczne, muzyczne, aktorskie, społeczne;
kształcenie potrzeb, zainteresowań, zamiłowań, motywacji;
przygotowanie uczniów do samoedukacji, samokształcenia;
3. Metody kształcenia.
4 grupy metod kształcenia:
a) Metody asymilacji wiedzy:
wykład, opowiadanie, pogadanka, praca z książką, dyskusja.
b) Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy, są to metody oparte na twórczej aktywności uczniów:
burza mózgów, czyli giełda pomysłów, metoda przypadków, sytuacyjna, gry dydaktyczne.
c) Metody waloryzacyjne, czyli metody eksponujące wartości. Jest to dominacja sfery emocjonalnej i artystycznej.
d) Metody praktyczne, cechują się przewagą aktywności praktyczno-technicznej.
Wyszukiwarka