Polski system partyjny 1944 - 1950. Można go podzielić na trzy strefy: PPR i partie z nią związane, legalna opozycja i antykomunistyczna konspiracja. Gomułka podzielił je na: 1. robotnicze: PPR, 2. Liberalno- ludowe: PPS, PSL, SD, SP - zdolne do resocjalizacji 3. reakcyjno faszystowskie : SN nie można ich dopuścić do władzy. PPR- POLSKA PARTIA ROBOTNICZA, partia komunist. utworzona I 1942, po przerzuceniu do Polski z ZSRR grupy inicjatywnej, z połączenia organizacji i grup komunistów w kraju w deklaracjach programowych PPR wysuwała hasła: powszechnej walki zbrojnej w celu wyzwolenia kraju spod okupacji niem., odbudowy niepodległego i demokr. państwa Pol. w nowych granicach wsch., sojuszu z ZSRR, przeprowadzenia umiarkowanych reform społ. i gosp.; 1942 PPR liczyła kilka tys. członków, a VII 1944- ok. 20 tys.; działała gł. na obszarze GG; 1942 utworzyła organizację zbrojną Gwardię Ludową (1944 przemianowaną na Armię Ludową); 1943 prowadziła rozmowy z przedstawicielami władz Pol. Państwa Podziemnego, po ich niepowodzeniu w 2 poł. 1943 z niewielkimi grupami polit. utworzyła Krajową Radę Narodową. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Polski przejęła władzę w państwie. PKWN utworzyła system polit., w którym zajmowała dominującą pozycję wysuwała hasło tzw. demokracji ludowej łączące cele ogólnonar. (walka z III Rzeszą, odbudowa kraju ze zniszczeń wojennych, zagospodarowanie Ziem Zach. i Pn.) z programem początkowo umiarkowanych reform społ.-gosp. (reforma rolna, likwidacja własności niem., upaństwowienie wielkiej własności prywatnej w przemyśle i instytucjach finansowych). Jednocześnie pacyfikowała społ, terroryzowała opozycję polit. i zwalczała podziemie niepodległościowe, wykorzystując instytucje zorganizowane wspierane przez działające w Polsce organy bezpieczeństwa państw. ZSRR (NKWD). Po umocnieniu władzy 1947-48 kierownictwo PPR rozpoczęło radykalne przekształcenia polit., społ.-gosp. oparte na wzorach sowieckich, m.in. likwidację własności prywatnej i upaństwowienie gospodarki (kolektywizację rolnictwa), podporządkowanie partii komunist. wszystkich instytucji i organizacji społ.; VIII 1945 liczyła ok. 200 tys. czł., XII 1948 — ponad 1 mln; organy prasowe: „Trybuna Wolności”, „Głos Ludu”, „Chłopska Droga”; XII 1948 po połączeniu z Polską Partią Socjalistyczną na swoich warunkach zmieniła nazwę na PZPR. PPS-WRN (Polska Partia Socjalistyczna-Wolność, Równość, Niepodległość )wchodziła w skład koalicji popierającej rząd RP na uchodźstwie oraz instytucje Pol. Państwa Podziemnego; V 1944 WRN formalnie powróciła do nazwy PPS, na terenach wyzwolonych spod okupacji niem. podjęła próbę jawnej działalności; po jej uniemożliwieniu przez władze państw. część działaczy pozostała w konspiracji. 1946-48 wielu czł. PPS-WRN opuściło kraj lub zostało aresztowanych i skazanych w procesach politycznych. Działacze socjalist. współpracujący z PPR i popierający PKWN utworzyli IX 1944 Odrodzoną PPS, do której jesienią przystąpiła część działaczy PPS-WRN; czł. partii wchodzili w skład KRN, PKWN, Rządu Tymczasowego RP oraz Tymczasowego Rządu Jedności Nar.; 1944 PPS liczyła kilka tys. członków, w poł. 1947 ponad 500 tys.; trwały spory o program i politykę partii zachowanie jej samodzielności; zwycięstwo grupy zwolenników ścisłej współpracy z PPR (Bierut naciskał na Cyrankiewicza że jedyna szansą dla partii jest połaczenie z PPR) oraz usunięcie przeciwników (wyrzucono 30% członków którzy przeszli w większości do PSL) podporządkowana PPR (ponad 900 tys. czł.) doprowadziło XII 1948 do połączenia obu partii na warunkach PPR. Byłego lidera Kazimierza Puźaka skazano na karę więzienia (zagrażał zjednoczeniu) , a wkrótce doprowadzono do śmierci w Rawiczu. SP - W VII 45. do kraju wrócił Karol Popiel lider SP na emigracji próbując stworzyć legalna partię w kraju. Na co zgodził się Bierut za którego inspiracją Felczak i Widy-Wirski stworzyli Stronnictwo Zrywu Narodowego(w 1942 popierające PPR). Które po licznych aresztowaniach członków SP połączyło się z nim w jedną partię w której większość mieli ludzie Felczaka (XI 1945). VII 1946 Popiel zawiesił działalność SP jak protest przeciw opanowaniu Stronnictwa przez grupę Felczaka i Widy-Wirskiego, przywódcy zostali 1948 aresztowani i 1951 skazani na kary wieloletniego więzienia. Działalność nowego SP stopniowo zamierała i VII 1950 Rada Nacz. podjęła decyzję (wbrew statutowi) o włączeniu do Stronnictwa Demokratycznego, do którego wstąpiła tylko niewielka część czł. SP PSL - stworzona przez Mikołajczyka latem 1945 przekonanego że zdobędzie 90% głosów, miało być nie tyle partią chłopską co opozycja wobec PPR, był partią otwartą o szerokim poparciu intelektualistów. Na jej czele stanął Wincenty Witos. Do partii licznie wstępowali partyzanci AK (po ucieczce w 1947r. Mikołajczyka wszyscy zostali aresztowani.) PPR zdając sobie sprawę z siły PSL szybko podjęła z nim walkę. Przynależne partii chłopskiej miejsca w różnych instytucjach przyznawano głownie SL (związanemu z PPR), także w KRN. Ograniczano przydziały papieru dla wydawanej przez PSL „Gazety Ludowej”, a część jej nakładu konfiskowała cenzura. Stosowano również drastyczniejsze środki takie jak pobicia czy morderstwa. Mimo to PSL rosło w siłę czego zwieńczeniem był kongres partii w I 1946. Mimo zabiegów partii o jak najszybsze przeprowadzenie wyborów najpierw odbyło się referendum w którym PSL wzywał do głosowanie NIE na pierwsze pytanie (senat). PPR wyeliminowała ludowców z większości komisji wyborczych, wg. danych PPR referendum skończyło się zwycięstwem komunistów, faktyczne wyniki to druzgocące zwycięstwo PSL. PPR chciało powołać Blok Demokratyczny: PPR, PSL, PPS, SL, SD. Dokonując w nim procentowego podziału mandatów. PSL się nie zgodziło ogłaszając stworzenie własnej listy co nasiliło morderstwa i aresztowania jego członków, a także zawieszano działalność szeregu powiatowych organizacji PSL. W VI 1946 część działaczy, PSL po konflikcie dotyczącym porozumienia z PPR i głosowania w referendum odeszła tworząc PSL „Nowe Wyzwolenie”. W wyborach z 1947 roku(Unieważniono listy wyborcze PSL w 10 z 52 okręgów wyborczych) wg. oficjalnych danych PSL zdobyło 10 %,a Blok Demokrat. 80 %. Represje wobec działaczy PSL doprowadziły do rozbicia Stronnictwa. Jego przywódca Stanisław Mikołajczyk, zagrożony aresztowaniem, musiał nielegalnie wyjechać z Polski. Pozostało 20 tys. Członków którzy XI 1949 w wyniku połączenia zależnego od PZPR Stronnictwa Ludowego utworzyli ZSL.
STOSUNKI PAŃSTWO-KOŚCIÓŁ Cały okres wojny dla religii był niekorzystny, ziemie zostały podzielone przez dwóch agresorów. Najeźdźcy wprowadzili swoja administracje, część Polski została włączona do III Rzeszy na mocy dekretu Hitlera z X39 r. Republiki Białorusi i Zachodniej Ukrainy we XI39r. wystąpił do ZSRR o włączenie. W III Rzeszy polscy biskupi zostali zniesieni ze stanowisk i na ich miejsce episkopat niemiecki z porozumieniem z Watykanem ustanowili swoich zarządców. Te zmiany spotkały się z protestem rządu RP na uchodźstwie. Natomiast Rosjanie przystąpili do eksterminacji, dla Stalina kościół był niepotrzebny. Do 41r. niszczono zarówno prawosławie jak i religię katolicką, kościoły zmieniano w magazyny. Wrogiem dla ZSRR była religia katolicka i także osoba papieża Piusa XII, propaganda sowiecka wykorzystała fakt, że Pius XII był nuncjuszem apostolskim w III Rzeszy, który często pokazywał się z funkcjonariuszami Hitlera. Państwa katolickie IX 45r. jak Polska, Węgry i Czechosłowacja zrywają konkordaty ze stolica apostolska, jako argument podano tych ustanowionych biskupów na ziemiach podbitych przez agresorów. W 45i 46 r. Bierut szedł w pielgrzymce Bożego Ciała co oznaczało że władzy kościół był bardzo potrzebny, ponieważ jak wiadomo w kościele spotykało się duża liczba ludności, której władza chciała zdobyć poparcie dla siebie. Po wojnie Polska otrzymała duże połacie ziemi, niemieccy biskupi zostali wyrzuceni i Pius XII powołuje tymczasowych ordynariuszy. Skład biskupstw (olsztyński, gdański, wrocławskim, opolskim i gorzowskim) nie podobał się Bierutowi, ponieważ podkreślał ten skład tymczasowy charakter tych ziem. Bierut naciska na Hlondt'a aby ten u papieża wymógł ustanowienie nowych hierarchów, trwało to według Kościoła do 1970 roku. Władze powoli zmieniają swój pogląd na religie w 1947 roku zniszczony zostaje Mikołajczyk a w 1948 roku zniszczony zostaje PPS. Stąd od 48r. rozpoczyna się pierwszy okres uderzenia w hierarchie kościelną. Pius XII wystosował list do biskupów niemieckich w którym brał pod ochronę 11mln Niemców wypędzonych ze swoich ziem. Umiera prymas Hlondt i nowym prymasem zostaje Stefan Wyszyński, ten wybór zdenerwował komunistów którzy nie wiedzieli z kim maja do czynienia. Władza w 48r. zlikwidowała czasopisma katolickie, uderzają także w zarządy organizacji nad których kościół miał kontrole np.(Caritas), odebrano kościołowi majątki jednym dekretem które zostały upaństwowione na rzecz kołchozów czy gorzelni. Utworzono Związku Bojowników o Wolność i Demokrację był to pomysł księży też byli więźniami. Utworzono koło księży, odziały księży, kto przystępował ten otrzymał pensje, ale miał świadczyć usługi państwu, zadaniem tych księży było rozbicie środowiska księży. W 53r. władze powoli okrążają hierarchie kościelna, władza zamierza wprowadzić decyzje, że państwo będzie decydować kto ma być duchownym na stanowiskach kościelnych. Wystąpienie prymasa Wyszyńskiego „Non pasumus” czyli „nie pozwalamy”. To powoduje że władze aresztują prymasa jego zastępca zostaje Klepacz. W 56r. władze chcąc polepszyć stosunek społ. do władzy ludowej powołują do życia Komisje Wspólną, jednak to nie poprawia złej opinii w kraju dla władzy ludowej. Dlatego władza po wyborach w 20.I.57r. zaczęła wprowadzać dekrucyfikacje, wprowadzono:1. religie do szkół, 2. likwidacja krzyży i innych symboli,3. wyeliminowanie modlitwy i pieśni ze szkoły. Przygotowania państwa do obchodów 1000-lecia państwa Polskiego, kościół ogłosił ze główne obchody odbędą się w Gnieźnie i Częstochowie a konkurencyjne obchody przygotowane przez władze w Katowicach i Poznaniu. Odrzucona prośba Wyszyńskiego o zaproszenie na obchody papieża 19.IX.65r. list biskupów polskich do biskupów niemieckich, zaznaczenie w liście że Polskie społ zostało zniszczone w czasie wojny przez Niemców, nie zwalniają ich od odpowiedzialności wskazując że po drugiej strony również były ofiary 6-7 mln Niemców wysiedlonych do NDR. Kiedy orędzie zostało upublicznione Gomułka wpadł w szał. Po licznych strajkach w latach 66-69r. następuje usuniecie od władzy Gomułki na czele rządu staje Gierek, który zmienia politykę wobec kościoła, chce prowadzić politykę na wzór zachodni, wszystko się zmienia gdy w X78r. na głowę stolicy apostolskiej zostaje wybrany Polak Karol Wojtyła. Władze były tak zaskoczone tym wyborem ze nie wiedziały jak zareagować, próbowano tą wiadomość zbagatelizować. Pierwszą informacje o papieżu przekazało Radio Wolna Europa. Episkopat zwrócił się do władz o pierwsza pielgrzymkę do ojczyzny. Pierwsza pielgrzymka w VI.79r. spowodowała odrodzenie się religijne i narodowościowe w społ. wzmocniła się rola opozycji w kraju. Po drugiej pielgrzymce w 83r. w solidarności wzrasta liczba członków do 10 mln, po śmierci Wyszyńskiego prymasem zostaje Glemp, który jednak nie miał już takiego autorytetu jak Wyszyński. Władza coraz bardziej obawia się kościoła ich roli w tworzeniu się podziemia, władza popełnia straszliwą zbrodnie jaką było zabójstwo ks. Popiełuszki, który był duszpasterzem solidarności. Do końca lat 80-tych władza nie szukała konfliktu z kościołem. Władze po koniec 88r. poprosiły kościół o mediacje z opozycja, debata Wałęsa -Miodowicz w 88r. spowodowała ze władza zaczęła liczyć się z opozycja. Jednym z orędowników „Okrągłego stołu” był bs. Dąbrowski, po wygraniu pierwszych wolnych wyborów w 91r. zmienia się stosunek do kościoła, rozpoczynają się prace nad konkordatem który zostaje podpisany za rządów Buzka w 97r.
Kryzysy w PRL: 1956- bezpośr. po śmierci Stalina w 53 w systemie rządzenia państw Europy śr-wsch nic się nie zmieniło. Z czasem jednak powoli następowały zmiany w systemie władz. W 54 Wolna Europa wyemitowała audycje Józefa Światły, zbiegłego na zach, pułkownika sb. Unaoczniły one światu i części polskiego społ. metody i środki działania władzy w Polsce. Na początku 55 do Biura Polit. wybrano kilku zwolenników liberalizacji polit. Samo biuro poddało się samokrytyce. W łonie partii zarysowała się walka frakcyjna, a działacze podzielili się na 2 ugrupowania: Puławianie- skupiało działaczy nastawionych liberalnie. Natolińczycy byli zwolennikami dotychczasowej linii polit. Przełom nastąpił w 56, kiedy w trakcie XX zjazdu KPZR, Chruszczow wygłosił referat na temat zbrodni Stalina i całego systemu jego rządów. Był to szok dla przywódców partii komun. w krajach
uzależnionych od ZSRR. W trakcie zjazdu w Moskwie zmarł Bierut, a nowym szefem partii został Ochab. W PZPR zaostrzała się walka frakcyjna. W IV.56 ogłoszono amnestię polit., a także zrehabilitowano część niesłusznie oskarżonych polityków. W VI.56 doszło do wydarzeń, które przyspieszyły przemiany. Postępująca liberalizacja większości dziedzin życia rodziła w społ. nadzieje na zmiany. Nastroje zaczęły się radykalizować. 28.VI.56 nasilił się protest największej poznańskiej fabryki ,,Stalina” (Cegielskiego). Jego załoga domagała się zwrotu źle naliczonych podatków i obniżenia wyśrubowanych norm robotniczych. Robotnicy wysłali do Warszawy delegację, która powróciła do Poznania nic nie zyskawszy, wobec czego rano, 28 robotnicy ogłosili strajk i ruszyli pochodem do centrum miasta, łącząc się po drodze z pracownikami innych zakładów. Pod budynkiem KWPZPR domagano się przyjazdu Ochaba lub Cyrankieicza. Gdy wśród robotników rozeszła się pogłoska o rzekomym aresztowaniu delegacji robotniczej, tłum zaatakował gmach, zdobywając go. Pod budynkiem padły strzały, w mieście rozpoczęły się regularne walki. Powstanie trwało cały dzień i noc. Dywizje pancerne, mające rozkaz użycia broni stłumiły krwawo powstanie. Zginęło 75 osób a rannych zostało 800, aresztowano 658. Latem rozkwitało w Polsce życie polit. pojawiły się żądania powrotu Gomułki do władz partii. Walka frakcji partyjnych nasiliła się. Puławianie poparli Gomułkę, Natolińczycy zaś odwoływali się do Moskwy. Ta rozwiązała problem po swojemu. Na Warszawę zaczęły maszerować wojska sowieckie, a w stolicy 19.X wylądowała delegacja ZSRR z Chruszczowem na czele. Gomułka i Ochab przeprowadzili z nim długą rozmowę przekonując o wierności Polski wobec ZSRR. W efekcie Chruszczow zaufał Gomułce, a marsz armii sowieckiej został zatrzymany. Po zakończeniu obrad VIII Plenum PZPR, I sekretarzem partii został Gomułka (21.X). W efekcie nastąpiła poprawa stosunku władz do obywateli i kościoła. Pozbyto się także radzieckiej kadry generalskiej z Rokossowskim na czele. 1964- socjalistyczna świadomość społ. i totalizacja systemu wywołała zniechęcenie i przygnębienie intelektualistów. Ideologiczna ofensywa władz z 63 wyzwoliła jednak wolę oporu. 14.III. 64 Słonimski przekazał prem. Cyrankiewiczowi list podpisany przez 34 wybitnych pisarzy i profesorów. List zawierał żądanie zmiany polityki kulturowej państwa. Wystąpienie to, było pierwszym zorganizowany po październiku, protestem inteligencji twórczej przeciw praktykom władzy. Ekipa Gomułki zareagowała histerycznie. Zakazano prezentowania sygnatariuszu ,,Listu 34” w środkach masowego przekazu. Opinia publiczna dowiedziała się o treści listu z agencji zach. Przeciw autorom listu wytyczono argumenty najcięższego kalibru, ze zdradą państwa włącznie. Sprawa listu zelektryzowała studentów, którzy na UW poparli sygnatariuszy listu i manifestowali. Aresztowano wówczas po raz 1 Kuronia i Modrzejewskiego. 1968- pogarszająca się sytuacja ekonom. zwłaszcza studentów, lekceważenie żądań inteligencji i zmniejszenie nakładów na kulturę musiało doprowadzić do spięć. Bezpośrednim powodem protestów inteligencji związanej z UW, było zdjęcie 30.I.68 ze scen warszawskich Dziadów zawierających akcenty antyrosyjskie. Ponieważ stosunki dypl. z Izraelem były w tym czasie zerwane(po agresji tego ostatniego na państwa arabskie w 67) a protestujące środowiska żydowskie stały się w Polsce niewygodne, władza wykorzystując fakt, ze organizatorami protestu byli ludzie pochodzenia żydowskiego m.in. Michnik, naświetliła opinii publ. protest jako syjonistyczny. Rozpętana kampania antysemicka spowodowała wystąpienia studentów, którzy zostali brutalnie przepędzeni. Studenci nie poddawali się i nadal protestowali, czego efektem było zlikwidowaniem 6 kierunku studiów, wcieleniem studentów do wojska i skreśleniem z listy m.in. Michnika. Kampania antysemicka władz PRL zaszkodziła dobremu imieniu Polski w świecie. Spora część ludności żydowskiej emigrowała z kraju. 1970- rząd Cyrankiewicza ogłasza podwyżki cen żywności. Demonstracja zapoczątkowana przez robotników Stoczni Gdańskiej 14.XII rozszerza się na całe miasto. Zaatakowani przez MO robotnicy podpalają gmach KWPZPR. Mimo ostrych represji protest objął szybko całe Pomorze. Zasięg protestu był tak szeroki, iż w wojsku i partii omawiano możliwość siłowego rozwiązania problemu. Gomułka nie wahał się poprosić o pomoc Moskwy, a kiedy jej nie otrzymał, wydał polecenie użycia wojska do tłumienia demonstracji. Krwawo spacyfikowano zakłady pracy. Byli zabici kilkaset osób i ranni, 3000 aresztowano. W efekcie tych wydarzeń skompromitowany Gomułka musiał ustąpić miejsca Gierkowi. Nowy sekretarz za pomocą obietnic uspokoił sytuację w kraju, winą za całą sytuację obarczając poprzednią ekipę i Gomułkę. 1976- powodem kolejnych wystąpień robotników była oczywiście podwyżka cen, strajki w Ursusie, Płocku, a przede wszystkim w Radomiu przerodziły się w rozruchy uliczne. W Radomiu demonstranci podpalili siedzibę partii, co spowodowało zdecydowany odwet ze strony władz. Prowokatorzy podpalili kilka sklepów i urzędów, usprawiedliwiając tym samym wezwanie większych posiłków do tłumienia demonstracji. Aresztowano kilka tys. ludzi. Wobec tak powszechnego protestu rząd musiał cofnąć podwyżkę. 23.IX.76 powstał KOR - by bronić i pomagać skazanym za zajścia czerwcowe. 1980 - powstanie NSZZ Solidarność. W 80 roku następował głęboki kryzys, któremu nawet VIII zjazd PZPR nie mógł zaradzić. Zaczęły wybuchać strajki- w Lublinie, na Dolnym Śląsku, w Wielkopolsce i na Wybrzeżu. Na czele Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego stanął Lech Wałęsa. Ruch strajkowy był bardzo zdyscyplinowany. Nie dochodziło do aktów wandalizmu. Rozmowy z komitetem prowadzili wicepremierzy. Podpisano wstępne umowy. Wydarzenia sierpnia`80 zapoczątkowały nowy okres dziejów Polski Ludowej. Obradujące plenum CK odwołało Gierka z funkcji sekretarza, nastąpiły zmiany w Biurze Politycznym i Sekretariacie KC PZPR. NSZZ Solidarność stało się najliczniejszą centralą związkową. Najpierw skupiało robotników, w tym wielu członków PZPR. Sąd wojewódzki zarejestrował nowy związek (10.11.80). Solidarność powstawała też na terenach wiejskich. Władze państwowe nie chciały dopuścić do zarejestrowania Solidarności Rolników Indywidualnych, twierdząc, że są oni pracownikami najemnymi i nie maja potrzeby tworzenia związku zawodowego. Dopiero strajki skłoniły władze do ustępstw. PZPR świadome zagrożenia ze strony Solidarności specjalnie tworzyło sytuacje kryzysowe, którymi można by było obarczyć Solidarność. Jesienią`80 pojawiły się strajki, wzrosła inflacja, spadla produkcja, wzrosły też płace. Rząd przedstawił tę sytuacje jako wynik żądań Solidarności. W lutym`81 powołano na premiera gen. Jaruzelskiego. W przemówieniu prosił o 90 dni spokoju. W marcu działacze Solidarności zostali pobici przez MO podczas obrad Wojewódzkiej Rady Narodowej. Tydzień później odbył się 4-godzinny strajk Solidarności obejmujący cały kraj. Rozpoczął się tez wkrótce proces członków kierownictwa KPN. Na IX Zjeździe PZPR uznano demokracje jako podstawowy system sprawowania władzy w kraju. W październiku w Gdańsku obradowała Solidarność. Wystosowano posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej, wzywające do pójścia w ślady Solidarności. W październiku na VI plenum KC PZPR sekretarzem KC został Jaruzelski. 11-12.12.81 na posiedzeniu NSZZ Solidarność zadeklarowano strajk powszechny oraz manifestacje publiczne - na 17 grudnia. Tak właśnie Solidarność doprowadziła do ogłoszenia stanu wojennego.
Okrągły stół- Solidarność w sposób coraz bardziej wyraźny zaznaczała jednak swoją obecność w życiu publicznym. 24 IV 1988 r. rozpoczął się strajk załogi MPK w Bydgoszczy. Dwa dni później rozpoczął się strajk w Hucie im. Lenina, gdzie obok postulatów ekonomicznych pojawiło się żądanie przywrócenia do pracy wyrzuconych działaczy Solidarności. 29 kwietnia w Hucie Stalowa Wola ogłoszono dwudniowy strajk o podwyżkę płac i ponowne przyjęcie do pracy członków komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność". Został on jednak szybko wygaszony wobec demonstracji siły ZOMO oraz groźby użycia wojska. Pierwsza na Pomorzu podjęła strajk Stocznia Gdańska. Obok postulatów ekonomicznych, pojawiły się wyraźne żądania polityczne, przede wszystkim przywrócenie "Solidarności". W tym samym dniu na Konferencji Plenarnej wypowiadał się Episkopat, wzywał on władze do podjęcia dialogu ze społ. W nocy z 4 na 5 maja Hutę zaatakowały jednak z niezwykłą brutalnością oddziały ZOMO. Władze państwowe były zdecydowane łamać wszelkie protesty. W tej sytuacji 10 maja bez podpisania jakiegokolwiek porozumienia przerwano strajk w Stoczni Gdańskiej. Stoczniowcy z Wałęsą i Mazowieckim na czele w zwartej grupie pochodem udali się do kościoła św. Brygidy. Władze ukarały przywódców strajku zwolnieniami i aresztowaniami. Względna łagodność represji sprawiła, że "Solidarność poczuła się silniejsza. 15 VIII 1988 r. rozpoczęła się kolejna fala strajków. Strajki objęły 14 kopalń. 17 sierpnia podjął strajk Port w Szczecinie, a następnego dnia powstał tam MKS. 20 sierpnia strajk objął Port Północny w Gdańsku, a dwa dni potem powstał gdański MKS. Tego samego dnia zastrajkowała huta Stalowa Wola. Z dnia na dzień rozszerzała się fala strajkowa, choć władze uciekały od gróźb i polityki zastraszania strajkujących. Strajki zmusiły władzę do rewizji stosunku do opozycji. 7 sierpnia Kiszczak publicznie złożył ofertę odbycia spotkania z przedstawicielami różnorodnych środowisk społ. i pracowniczych. Mogłoby ono przyjąć formę "okrągłego stołu". Cztery dni potem w ósmą rocznicę podpisania porozumienia gdańskiego Wałęsa spotkał się z Kiszczakiem. Strona rządowa żądała od Wałęsy wygaszenia strajków jako warunku rozmów. Wałęsa zapewnił, że może podjąć się próby wygaszenia strajków, jeśli władze zagwarantują legalizację Solidarności. Zarówno z jednej jak i drugiej strony idea rozmów miała wielu przeciwników. L. Wałęsa przez część opozycji uważany był za zdrajcę sprawy robotniczej (krytykowano go za wydanie apelu o zakończeniu strajków bez porozumienia z komitetami strajkowymi), z kolei w kierownictwie partii uważano działania Kiszczaka za zbyt śmiałe. W wyniku apelu Wałęsy, nastąpiło zakończenie strajków. Rozmowy plenarne miały się rozpocząć w połowie października 1988 r. 19 września rząd Messnera podał się do dymisji, a 27 września na czele nowego gabinetu stanął M. Rakowski. 1 listopada podjął on decyzję o likwidacji Stoczni im. Lenina. Oficjalnie motywowano ją względami ekonomicznymi, lecz zdaniem Wałęsy można ją było interpretować "jako polityczną prowokację wymierzoną w ideę porozumienia". Decyzja ta wyraźnie pohamowała rozmowy przygotowawcze do obrad "okrągłego stołu". Dodatkowym utrudnieniem była postawa władz, które nie chciały ustąpić w kwestii legalizacji "Solidarności", a także usiłowały ingerować w skład delegacji "Solidarności" nie godziły się na udział w nich Kuronia i Michnika. Odmawiano rejestracji zakładowych organizacji "Solidarności" i nasilano represje wobec organizatorów. Narastaniu napięć starał się przeciwdziałać Episkopat. Ustępstwem władz była zgoda na telewizyjną debatę szefów największych związków zawodowych. Solidarność reprezentował Lech Wałęsa, a OPZZ Alfred Miodowicz. W ogólnej ocenie lepiej wypadł szef Solidarności, a debata ugruntowała i tak ogromną już popularność Wałęsy. Na X Plenum KC PZPR zapadła ostateczna decyzja o podjęciu rozmów z opozycją. Panowała atmosfera beznadziejności, sytuacja ekonomiczna była fatalna. Nie wszyscy opowiadali się za rozmowami z komunistami. Sceptycznie odnosiły się grupy KPN, "Solidarności Walczącej" i inne organizacje radykalne. 6 lutego 1989 r. w Pałacu Rady Ministrów przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie rozpoczęło się spotkanie "okrągłego stołu". Obradom przewodniczyli: Czesław Kiszczak i Lech Wałęsa. Wszystkim uczestnikom posiedzenia towarzyszyła świadomość historycznej wagi tego wydarzenia. Czesław Kiszczak: "Jeżeli przy okrągłym stole wypracujemy i oficjalnie wobec społ. potwierdzimy consensus co do idei niekonfrontacyjnych wyborów, a także wsparcia projektowanych reform politycznych i ekonomicznych, to możliwe będzie niezwłoczne zwrócenie się do Rady Państwa o podjęcie uchwały znoszącej blokadę pluralizmu związkowego w zakładzie pracy". Lech Wałęsa: "Zacząć trzeba od przywrócenia pluralizmu związkowego. Tędy biegnie przecież główna linia konfliktu narodowego od grudnia 1981r. Chcemy Solidarności i mamy do niej prawo. Prawo do swoich związków mają także rolnicy i studenci - oczekujemy zatem przywrócenia do legalnego życia zarówno Solidarności Rolników, jak i Niezależnego Zrzeszenia Studentów". Głównymi uczestnikami obrad byli: Strona koalicyjno-rządowa: C. Kiszczak, W. Baka, A. Kwaśniewski, S. Ciosek, J. Reykowski, K. Cypryniak, A. Gduła. Strona solidarnościowa: J. Kuroń A. Michnik, T. Mazowiecki, B. Geremek, A. Wielowieyski, W. Kuczyński, L. Kaczyński, A. Stelmachowski, Z. Bujak, A. Pietrzyk. „Okrągły stół" powołał trzy zespoły robocze, które miały podjąć pracę, od 8 lutego: do spraw gospodarki i polityki społ. (przewodniczyli W. Baka i W. Trzeciakowski), do spraw pluralizmu związkowego (przewodniczyli A. Kwaśniewski, T. Mazowiecki i R. Sosnkowski) oraz zespół reform politycznych (przewodniczyli B. Gieremek i J. Reykowski). Szczegółowe kwestie miały być rozpatrywane przez "podzespoły". W trakcie rozmów padały oskarżenia, że to samozwańcze elity porozumiewają się ponad głowami społ. i wbrew jego interesom. W czasie obrad kwestia legalizacji "Solidarności" była właściwie przesądzona. Rząd domagał się za to poparcia planu urynkowienia gospodarki żywnościowej, co oznaczać miało podniesienie cen artykułów spożywczych. Broniąc poziomu życia społ. "Solidarność" zażądała indeksacji płac, choć niepełnej, rozumiejąc groźbę przyspieszenia inflacji. OPZZ, nie licząc się z efektami ekonomicznymi, próbowało przelicytować "Solidarność" na płaszczyźnie obrony praw pracowniczych. Dlatego też OPZZ żądało indeksacji pełnej, która mogła w konsekwencji pogłębić inflację. Zespół do spraw politycznych debatował głównie nad sprecyzowaniem formuły "niekonfrontacyjnych wyborów". Po dojściu do porozumienia w sprawie częściowo wolnych wyborów do Sejmu 6 marca 1989 r. A. Kwaśniewski zgłosił propozycję całkowicie wolnych wyborów do Senatu i odtworzenia instytucji prezydenta o szerokich uprawnieniach. 17 marca 1989 roku propozycja Kwaśniewskiego została przyjęta. W Magdalence zostało osiągnięte porozumienie właśnie i w tych kwestiach, określane jako kontrakt polityczny. Przewidywał on wolne wybory do Senatu, 35 % miejsc w Sejmie dla opozycji oraz silnego prezydenta pochodzącego z wyboru Zgromadzenia Narodowego. Końcowe porozumienie podpisano 5 kwietnia 1989 r. Tego dnia też zakończono obrady "okrągłego stołu". Najważniejsze stało się porozumienie polityczne oznaczające powrót na scenę "Solidarności" oraz kontrakt przedwyborczy. W nowym Sejmie 65% mandatów miało przypaść koalicji PRON: PZPR, ZSL, SD, Polskiemu Związkowi Katolicko- Społecznemu, Stowarzyszeniu PAX i Unii Chrześcijańsko-Społecznej, a 35 % bezpartyjnym. Wybory do Senatu miały być całkowicie wolne. Termin wyborów ustalono na początek czerwca. Strona rządowa nalegała na przyspieszenie wyborów, licząc, że opozycja nie zdąży się zorganizować. Sąd Wojewódzki w Warszawie wpisał do rejestru Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność". W wyniku obrad "okrągłego stołu" opozycja osiągnęła bardzo wiele. Doprowadziła do legalizacji "Solidarności" (17 IV 1989 r.), do wolnych wyborów do Senatu, do 35% demokratycznie wybieranych posłów do Sejmu, uzyskała dostęp do masowego przekazu, przywróciła stanowisko prezydenta. Po raz pierwszy w dziejach realnego socjalizmu władza uznała istnienie legalnej opozycji, która uzyskała prawo udziału w wolnych wyborach. Było to pierwsze bezprecedensowe porozumienie tego typu w krajach obozu socjalistycznego. Stało się to na tyle istotne, że dało podstawy do pokojowego przejścia od systemu realnego socjalizmu do budowy państwa demokratycznego, opartego na gospodarce rynkowej. W pierwszych komentarzach stwierdzono: "Otwiera się nowy okres w dziejach Polski" - (Jerzy Urban, przebywający w tym czasie s Stanach Zjednoczonych); "Nie jestem pewien, czy okrągły stół był wydarzeniem historycznym(...) Polska patrzyła z nadzieją na praktyczny efekt kompromisu. Dwa dni po zamknięciu obrad "okrągłego stołu" Sejm podjął prace nad projektami nowych ustaw: o stowarzyszeniach, związkach zawodowych, związkach zawodowych rolników indywidualnych, o zamianach w konstytucji PRL. Przyjęta została nowa ordynacja wyborcza: wybory do sejmu i senatu miały się odbyć za dwa miesiące.
Wybory parlamentarne III RP: WYBORY CZERWCOWE 1989: Ustalenia „okrągłego stołu” co do wyborów kandydatów na Sejm były następujące: - 65% czyli 299 mandatów zarezerwowano niejako dla strony partyjno-rządowej: PZPR, ZSL, SD, PAX, UChS (Unia Chrześcijańsko-Społeczna), PZKS (Polski Związek Katolicko-Społeczny ), - 35% kandydatów do Sejmu, a więc 161 miejsc miało być obsadzonych przez osoby wybrane w wolnych wyborach. Liczbę miejsc 299 podzielono na: 264 i 35, z czego pierwsze były obsadzane w wyniku wyborów w okręgach wielomandatowych; a drugie z nowo ustanowionej listy krajowej, na której znajdowali się „wybitni” przedstawiciele partyjni. Dla tej „części” wyborów nie było drugiej tury. W I turze 50%+1 w II turze zwykła większość, lista krajowa 50%+1. Koali miała słabą kampanię liczyła na łatwe zwycięstwo, promowała pojed kandydatów. Opozycja (Komitety Obywatelskie), popierał ją Kościół, kampania dość żywiołowa, zdjęcia z Wałęsą i powst Gazety Wyborczej. Wyniki: Frekw 62%, Kandydaci KO do Sejmu uzyskali 160 ze 161 możli do zdobycia miejsc w parl. W wyb do Senatu reprezen "S" zdobyli 92 mandaty, a ośmiu innych, którym zabrakło wymaganej większości głosów, weszło do drugiej tury. Koalicja nie zdobyła ani 1 miejsca w Senacie, a wymaganą większość głosów w wyborach do Sejmu uzyskali tylko 3 jej kandydatów z listy krajowej. Pozostałych 296 mandatów koalicyjnych miało zostać obsadzonych dopiero w 2 turze. Jednak najbardziej dotkliwy dla władz był upadek listy krajowej. PZPR zaczęło grozić po I turze unieważnieniem wyborów i opozycja zgodziła się na przekaz listy krajowej do drugiej tury. II tura (25 % frekw) KO zdobyło 1 do sejmu, 7 do senatu (1 dla koalicji). Początkowo premierem miał być Kiszczak (PZPR) ale nie miał poparcia. Solidarność wybrala wiec że premierem będzie Mazowiecki (popierany przez Wałęsę i ZSL i SD). WYBORY 1991 PAŹDZIERNIK : ordynacja- prporcjonalność, 37 okręgów wielomandat, 391 posłów z okregów, 69 miejsc Lista krajowa, brak progów wyborczych, metoda liczenia Saint-Liege. Preferował to małe partie- rozdrobnienie w parlamencie. Kampania wyb gł komitety: SLD (krytyka rzadu i innych partii, program lewicowy, gł postaci: Cimoszewicz, Borowski; PSL-Sojusz Programowy (program ludowy, Pawlak, Soska); PL (PSL „S”, PSL „M”, NSZZ RI, ludowcy, Janowski, Kozakiewicz); KPN (Moczulski, porozumienie z Zielonymi i organizacjami kobiet); NSZZ „S” (krytyka liberalizmu); UD (wizerunek inteligenci, tarcia wewnętrz, Wujec, Frasyniuk); KLD (oparciw w Bieleckim, liberałowie, NZS, Unia Wielkopolan); Porozumienie Obywatelskie Centrum (partia centrowa, Kaczyńscy, Olszewski, tarcia wewnetrz, potem doszedl Bartoszcze z PFLCh), Wyborcza Akcja Katolicka (gł. ZChN), PPP, UPR, CHDSP, PCHD, RDS. Wyniki: UD - 62, SLD - 60, KPN 51, PSL - 50, WAK - 50, PC - 44, KLD - 37, PL 28, NSZZ "Solidarność" -27, PPPP - 16. Kilka innych komitetów wyborczych wprowadziło do Sejmu mniej niż dziesięciu posłów. Sto mandatów senatorskich zostało podzielonych w następujący sposób: UD - 21, NSZZ "Solidarność" - 12, WAK - 9, POC - 9, PSL-SP - 9, PL - 7, KLD - 6, KPN - 4, SLD - 4, PChD - 3, ChD - 1. Konsekwencje wyborów: rozwarstwienie prawicy, problem z kandydatem na premiera, rozwój konfliktu Kaczyński-Wałęsa, izolowanie SLD i UD. By wybrać premiera zawiązano cztery krótkotrwałe koalicje: PC, KLD, ZChN, KPN i potem piątą: 4+PL. KLD i KPN szybko wyszły z koalicji a PL miał problemy wewn. Bieleckiego zastąpił jako premier Olszewski, którego po aferze lustrac zastąpił Pawlak ale nie sformował rządu (1992) i go zastąpiła Suchocka. WYBORY 1993 WRZESIEŃ odbyły się prędzej bo Wałęsa z zgodnie z Małą Konstytucją rozwiązał Parlament. Ordynacja: progi wyb: 5% partie, 7% lista kraj, 8% koalicje, 52 okręgi wielomandat, 391 posłów z okręgów, 69 z listy kraj, 3tys podpisów by zarejest liste, by się zarejestr w calym kraju trzeba było zgromadzić podpisy w połowie okregów lub mieć 15 posłów poprzedniej kadencji, metoda d'Hondta -lepiej dla dużych. Partie: SLD (+PPS Ikonowicza, koalicja), UP (powstala w 1992 z PUS i RDS, Bugaj, Bujak, Ziółkowska), PSL, KPN, BBWR (blok Wałęsy, lider Olechowski, Byliński), UD, KLD, NSZZ „S”, PC (Kaczyńscy, RTR, CHDSP, RdR Anusza), PL, Katolicki Komitet Wyb Ojczyzna (abp. Gocłowski, koalicja SLCH, PK, PCHD), KdR (Olszewski, RdR, SDP, PW), UPR. Wyniki: 52% frekw, mandaty: SLD 171, PSL 132, UD 74, UP 41, KPN 22, BBWR 16, Mniemiecka 4. Sto mandatów senatorskich zostało podzielonych w następujący sposób: SLD - 37, PSL - 36, NSZZ "Solidarność" - 9, UD - 4, BBWR - 2, UP - 2, KLD - 1, PC-ZP - 1, kandydaci innych komitetów - 4, kandydaci niezależni - 4. Po wyborach koalicja SLD-PSL, Pawlak premierem, potem tarcia wewn kaolicji o Bank Śląski, BGŻ. W marcu 1995 Oleksy zostal premierem, potem (po sprawie Olina )był nim Cimoszewicz (1997). WYBORY 1997, WRZESIEŃ; ordynacja zbliżona do 1993r, Metoda liczenia Saint-Liege. Gł partie i koalicje: AWS (powstała 8.06.1996 z PC, ZCHN, PL, PCHD, BBWR SW, SPR, KK, RdR, NZS, PSL „M”, KPN PP), SLD, UW (powstała w 1994r UD+KLD), PSL, Ruch Odbudowy Polski (Olszewski założył ją w 1996). Wyniki: frekw 47,93 proc. uprawnionych.. zwycięzcą wyborów do Sejmu okazała się Akcja Wyborcza "Solidarność" 202 mandaty. Na drugim miejscu uplasował się SLD 164 mandaty. W Sejmie III kadencji znaleźli się też reprezentanci Unii Wolności 60, PSL 27 oraz ROP 6. Wyniki wyborów do Senatu były następujące: AWS zdobył 51 mandatów, SLD - 28, UW - 8, ROP - 5, PSL - 3. Pozostałe 5 mandatów senatorskich przypadło kandydatom niezależnym. Po wyborach zawiązano koalicję AWS- UW premierem został Buzek. W 2000 UW wyszla z koalicji. WYBORY 2001: brak listy krajowej- wyniki (mandaty): SLD-UP 216, PO ( powstała w 2000r Płażyński, Tusk Olechowski + SKL, UPR, centrum)65, PSL 42, PiS (Kaczyńscy, resztki AWS, ZChn itp.)44, Liga Polskich Rodzin (ROP, Radi Mar, Łopuszański, Macierewicz, część ZChN)38, Samoobrona 53, Mniemiecka 2. Senat: SLD-UP 75, Senat 2001 15, PiS 4, LPR 2, Samoo 2 inne 2.
Wybory pezydenckie III RP - 9.07.1989 Zgromadzenie Narodowe wybiera na prez W. Jaruzelskiego (270 za, 233 przeciw, 34 wstyrzm, 7 nieważ; wymagana większość 269); Jaruzelski został wybrany dzięki poparciu niektórych posłów OKP. OKP nie wystawiało swojego kandydata bo było zastraszane i szantażowane przez Kiszczaka i bało się Moskwy. Jedynym kandydatem był zatem Jaruzelski, który swą kadencję miał sprawować 6 lat a w rzeczywistości sprawował do grudnia 1990. 1 WOLNE wybory prezyd: listopad 1990- ordynacja: powszechne, równe, tajne, bezpośred, kandydat by się zrejestrow musiał mieć 100 tys podpi i min 35 lat, wybierany był na 5 lat. I tura (25.11) prezyd zostawał ten co zdobył 50%+1 a jak nie to w II turze ten co więcej. Kandydaci: R. Bartoszcze (wywodz się z NSZZ „S” Rolników Indywidualnych potem PSL, program prorolniczy), W. Cimoszewicz (SdRP, lewicowy program), T. Mazowiecki (premier, popierany przez ROAD i FPD sztab wyborczy: Hall, Geremek, Frasyniuk, program kontynuacji zmian powolnymi krokami), L. Moczulski (KPN, radykalny przeciwnik lewicy i wszelkiej z nią ugody), S Tymiński (przyjechał z Kanady, biznesmen, bez powiązań i układów politycz w Polsce, program lekko libertariański, brak solidnego zaplecza politycz), L Wałęsa (popierany przez: PC, ZChN, KLD, SD, PAX, „S”, sztab: Merkel, Kozakiewicz); Wyniki w %(I tura, frekw ok. 60 %): L.W.- 39,96; S.T.- 23,1; T.M.-18,08; W.C.- 9,21; R.B.- 7,15; L.M.- 2,50. II tura(frekw ok. 53): L.W.- 74,25 a S.T.- 25,75. Konsekwencje wyborów: W II turze wszyscy politycy poparli Wałęsę gdyż Tymiński był kandydatem bez doświadczeń politycznych, bez programu pasującego do Polski, bez zaplecza i orientacji politycz; Mazowiecki podał się do dymisji bo przegrał wybory czyli społ go nie poparło w działaniach jako premiera; KPN po porażce Moczulskiego rozpadł się na KPN i KPN Frakcja Demokrat.; L. Wałęsa jako prezyd był osobą konfliktową (np. kłótnie o obsadzanie stanowisk w państwie, sprawa lustracji, konfikty wokół KRRiTv, spory o ordynację wyb w 1991 r, o Małą Konstytucję 1992, o MON, sprawa lustracji, rozwiązanie parlamentu 1992r. L.W. bywał taż niezdecydowany -sprawa puczu Janajewa. Od 1993 koabitacja rzad z lewicy prezydent z prawicy. Sukcesem wyborczym był wynik Cimoszewicza, który pokazał że SdRP ma szansę na odegranie dużej roli w polityce. Wynik Tymińskiego pokazał że ludzie mają już dość konfliktów w stylu „wojny na górze”. Społ chciało też szybszych przemian niż te które czynił rząd Mazowieckiego. 2 WYBORY PREZYD: listopad 1995. Zarejestrow 17 kandydatów a ostatecznie wystartowało 13. Ordynacja taka jak w I wyborach. Najważniejsi kandydaci: A. Kwaśniewski (SdRP, kandydat lewicy, program lewicowy, przywodca SLD, kampania w stylu zachodnim), Wałęsa (urzędujący prezyd, kandydat popierany przez BBWR i „S”, chęć podobnych działań jak w poprzedniej kadencji ale też naprawa błędów), J. Kuroń (popierany przez UW, odwoływał się do inteligencji, program centrowy poparcie Gazety Wyb), J. Olszewski (były premier, orientacja prawicowa, program z pierwiastkami narodowymi, popierany przez RdR), W Pawlak (PSL, Były premier, rolnik, program ludowy). Wyniki I Tura ok. 64% frekw: A.K: 35, 11; L.W: 33,11; J.K: 9,22; J.O: 6,86, W.P:4,31.Po I turze ostra rywalizacja Kawśniew z Wałęsą, wzajemne oskarżenia. Debata TV i niekulturalne zachowanie Wałęsy. II tura (ok. 68 % frekw nie głosowała Polonia) Kwaśniewski wygrał- 51,72 % głosów. Konsekwencje wyborów: Koniec koabitacji, silna pozycja lewicy, uspokojenie stylu prezydentury. Sukces w wyborach odniósł też Olszewski, który zaczął rozbudowywanie RdR a potem ROP. H. Gronkiewicz-Waltz nie odniosła sukcesu bo została napiętnowana przez Radio Maryja co pokazało siłę polit tego radia. Prezydentura Kwas: stabilna, bezkonfliktowa, często bez wyrazu, brak działań, afery: pijaństwo, całow ziemi itp., poparcie dla konstyt 1997, NATO i UE. 3 WYBORY PREZYDENCKIE : listopad 2000, wyniki (I tura):Aleksander Kwaśniewski 54,70% Andrzej Olechowski (centroprawica PO)17,60% Marian Krzaklewski (NSZZ „S”, AWS kampania nastawiona przeciw Kwaśniewskiemu) 14,90% Jarosław Kalinowski (PSL, prorolniczy, ludowiec) 5,70% Andrzej Lepper (Samoobrona, ludowiec, rolnik, populizm) 3%, Janusz Korwin-Mikke 1,50% Lech Wałęsa 0,90% Jan Łopuszański 0,80% Dariusz Grabowski 0,50% Piotr Ikonowicz 0,20% Tadeusz Wilecki 0,20% Bogdan Pawłowski 0,10%