Właściwość NSA
Stosowane są w legislacji 2 metody określania właściwości sądów administracyjnych. Są to:
klauzula generalna - polega na tym, że w zasadzie do właściwości sądu administracyjnego należą wszystkie sprawy, o ile wyraźny przepis prawa je nie wyłącza; klauzula generalna jest zazwyczaj uzupełniona wyliczeniem rodzajów spraw , które są wyłączone spod właściwości sądu (uzupełniona enumeracją negatywną wyjątków).
enumeracja pozytywna - polega na tym, że do właściwości sądu administracyjnego należą wyłącznie sprawy poddane jej właściwości wyraźnym przepisem prawa
Zakres właściwości sądu administracyjnego określony jest ustawą o NSA oraz przepisami ustaw szczególnych. Zgodnie z art.1 ustawy z 11.05.1995 r. o NSA , sąd administracyjny sprawuje wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej na zasadach określonych w ustawie. Ustawa wprowadza ograniczenie właściwości sądu przez określenie formy wykonywania administracji publicznej podlegającej zaskarżeniu do sądu, podmiotów, których działanie podlega zaskarżeniu do sądu, enumeracji negatywnej, wyłączającej rodzaje spraw spod właściwości sądu, kryterium kontroli administracji publicznej sprawowanej przez sąd administracyjny.
Zgodnie z ustawą o NSA, sąd admin. właściwy jest do rozpatrywania i rozstrzygania skarg na:
decyzje administracyjne - do określenia właściwości NSA do rozpoznawania i rozstrzygania skarg na decyzje administracyjne stosuje się metodę klauzuli generalnej uzupełnioną enumeracją negatywną. Klauzula generalna jest oparta na 3 przesłankach:
rozstrzygnięcie sprawy w formie decyzji administracyjnej - w orzecznictwie NSA ukształtował się pogląd, że bez znaczenia jest nazwa nadana rozstrzygnięciu. Może decyzja być nazwana: potwierdzenie, zezwolenie, pozwolenie, nakaz, orzeczenie, zarządzenie itp. Pisma zawierające rozstrzygnięcia w sprawie załatwianej w drodze decyzji są decyzjami, pomimo niespełnienia w pełni formy przewidzianej w art.107§1 kpa, jeśli tylko zawierają minimum elementów niezbędnych do zakwalifikowania ich jako decyzje. Do takich elementów należy zaliczyć: oznaczenie organu administracji państwowej wydającego akt, wskazanie adresata aktu, rozstrzygnięcie o istocie sprawy oraz podpis osoby reprezentującej organ administracji. Kryterium kwalifikującym akt organu administrującego do kategorii decyzji administracyjnej będzie władcze i jednostronne rozstrzygnięcie o prawach lub obowiązkach indywidualnych jednostki, spełniające wymaganie posiadania tego minimum elementów przewidzianych przez przepisy prawa procesowego. Zaskarżenie decyzji do NSA może ograniczyć się do zakwestionowania uzasadnienia decyzji.
charakter organu wydającego decyzję administracyjną - charakter organu wydającego decyzję wyznacza art.20 ust.1 ustawy o NSA
niezgodność decyzji administracyjnej z prawem -
postanowienia wydawane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także rozstrzygające sprawę co do istoty - dopuszczalność zaskarżenia do sądu administracyjnego obwarowana jest przesłanką zaskarżalności postanowienia na drodze administracyjnej. Dotyczy to zarówno postanowień wydawanych w postępowaniu administracyjnym orzekającym, jak i w postępowaniu egzekucyjnym. Do sądu administracyjnego podlegają zaskarżeniu następujące postanowienia:
postanowienia, na które służy zażalenie - dopuszczalność zaskarżenia jest obwarowana zaskarżalności postanowienia na drodze administracyjnej. Kpa nie przyjmuje, tak jak jest to w przypadku decyzji, zasady dwuinstancyjności w zakresie postanowień. Na postanowienie służy zażalenie tylko wtedy, gdy kpa tak stanowi;
postępowanie kończące postępowanie - do takich postanowień zaliczamy postanowienie o niedopuszczalności odwołania oraz o uchybieniu terminu do wniesienia odwołania. Postanowienia te kończą postępowanie odwoławcze;
postępowanie kończące sprawę co do istoty - do takich postanowień należy postanowienie wydane przez organy współdziałające. Postanowienie to jest zaskarżalne na drodze administracyjnej, służy bowiem od niego zażalenie, a zatem już z tego względu jest zaskarżalne do NSA. Do takich postanowień zaliczamy postanowienie o zatwierdzeniu lub odmowie zatwierdzenia ugody;
postanowienia wydawane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie - ustawa o postępowaniu egzekucyjnym, podobnie jak kpa, przyjmuje rozwiązanie, że na postanowienie służy zażalenie, gdy ustawa tak stanowi. Ustawa o NSA rozszerza właściwość sądu administracyjnego do kontroli postanowień wydanych w postępowaniu administracyjnym oraz postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym.
inne niż decyzje i postanowienia akty lub czynności z zakresu administracji publicznej, dotyczące przyznania, stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa - do tych aktów należy zaliczyć zaświadczenia, natomiast do czynności z zakresu administracji publicznej należy zaliczyć czynności materialno-techniczne (np. czynności rejestracji. Czynność rejestracji polega na stwierdzeniu przez organ faktów mających znaczenie prawne, przy czym dokonanie tej czynności pozostaje w związku z ciążącym na określonych podmiotach obowiązkiem. Tego rodzaju czynności rejestrujące przewiduje ustawa - prawo o aktach stanu cywilnego, ustawa o ewidencji ludności i dowodach osobistych).
bezczynność organów w przypadkach określonych w w/w punktach - NSA jest właściwy do rozpoznawania i rozstrzygania w sprawie skarg na bezczynność administracji publicznej w takich granicach, a jakich służy skarga na decyzje administracyjne, postanowienia wydawane w postępowaniu administracyjnym oraz egzekucyjnym i zabezpieczającym, akty i czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące przyznania, stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa;
uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego oraz akty organów administracji rządowej stanowiących przepisy prawa miejscowego - sąd orzeka w sprawie skarg na uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego stanowiących przepisy prawa miejscowego. Na mocy ustaw samorządowych organy stanowiące (sejmik województwa, rada powiatu, rada gminy) jednostek samorządu terytorialnego w zakresie upoważnień udzielonych w ustawach samorządowych oraz upoważnień udzielonych w innych ustawach stanowią akty prawa miejscowego. W takim zakresie, w jakim ustawy samorządowe wyznaczają pojęcie przepisów prawa miejscowego, rozciąga się właściwość sądu administracyjnego do rozpoznawania i rozstrzygania skarg na uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego. Zakres ten nie jest zamknięty, rozszerza bowiem właściwość sądu na inne uchwały tych organów, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej. Ustawa o NSA rozszerzyła właściwość sądu do rozpoznawania i rozstrzygania skarg na akty organów administracji rządowej stanowiących przepisy prawa miejscowego
uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków inne niż w pkt f), podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej - właściwość sądu obejmuje również pozostałe działania organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków podejmowaną w formie uchwał. Kryterium ograniczającym właściwość sądu administracyjnego jest wyłącznie kryterium, które dotyczy spraw z zakresu administracji publicznej. Właściwością NSA objęte więc będą uchwały tych organów o charakterze ogólnym, nie będące przepisem powszechnie obowiązującym zarówno w sferze zewnętrznej (np. postanowienia planowo-budżetowe, ogłoszenie o przetargu), jak i wewnętrzne (np. regulaminy wewnętrzne). Właściwością NSA objęte będą również uchwały tych organów mające charakter indywidualny, które zgodnie z kpa nie są decyzją administracyjną (np. uchwały o wygaśnięciu mandatu członka rady);
akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego - NSA jest właściwy do rozpatrywania i rozstrzygania skarg na akty nadzoru. Rozwiązania przyjęte w ustawach samorządowych nie są jednolite. Według ustawy o samorządzie województwa, NSA jest właściwy do rozpoznawania skarg na rozstrzygnięcie wojewody i regionalnej izby obrachunkowej o nieważności uchwały organu samorządu województwa oraz na rozstrzygnięcia nadzorcze Prezesa RM o rozwiązaniu zarządu i na rozstrzygnięcie nadzorcze Prezesa RM o zawieszeniu organów samorządu województwa i ustanowieniu zarządu komisarycznego. Nie podlega zaskarżeniu do NSA rozstrzygnięcie nadzorcze Sejmu o rozwiązaniu sejmiku województwa. Według ustawy o samorządzie powiatowym zaskarżeniu podlegają rozstrzygnięcia nadzorcze wojewody i regionalnej izby obrachunkowej stwierdzające nieważność uchwały powiatu, rozstrzygnięcia nadzorcze wojewody o rozwiązaniu zarządu oraz rozstrzygnięcia Prezesa RM o zawieszeniu organów powiatu i ustanowieniu zarządu komisarycznego. W tym samym zakresie podlegają zaskarżeniu do NSA rozstrzygnięcia nadzorcze dotyczące organów związków i porozumień powiatów. Według ustawy o samorządzie gminnym podlegają zaskarżeniu do NSA rozstrzygnięcia organu nadzoru dotyczące gminy, organów związku i porozumień międzygminnych. Według ustawy o administracji rządowej w województwie NSA jest właściwy do rozstrzygania skargi na akty nadzoru wojewody uchylającego uchwałę organu uchylającego gminy, powiatu, województwa i wydaniu w to miejsce zarządzenia;
inne czynności poddane kontroli NSA z mocy przepisów szczególnych - np. na mocy ustawy o referendum gminnym inicjatorowi referendum służy skarga do NSA na uchwałę rady gminy odrzucającą wniosek o przeprowadzenie referendum, a także na niedotrzymanie terminu rozpatrzenia wniosku; na mocy ustaw samorządowych do NSA służy skarga, gdy organ samorządu województwa, powiatu, gminy nie wykonuje czynności nakazanych prawem albo przez podejmowanie czynności prawne lub faktyczne narusza prawa osób trzecich; na mocy ustawy - prawo prasowe itd.
Do właściwości sądu należy również podejmowanie działań sygnalizacyjnych związanych ze sprawami rozpoznawanymi wskutek skargi, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz organami samorządu terytorialnego i organami administracji rządowej oraz udzielanie odpowiedzi na pytania prawne przedstawione do rozstrzygnięcia przez SKO.
Kryteria określające właściwość NSA, to:
forma działania - sąd administracyjny właściwy jest do rozpatrywania i rozstrzygania spraw jak wyżej;
charakter organu wykonującego administrację publiczną - zgodnie z art.20 ust.1 ustawy o NSA, sąd administracyjny jest właściwy, gdy skargę wniesiono na działanie lub bezczynność organu będącego organem administracji publicznej. Organami administracji publicznej w zrozumieniu ustawy są naczelne i centralne organy administracji państwowej, terenowe organy administracji rządowej, organy jednostek samorządu terytorialnego oraz inne organy w zakresie, w jakim zostały powołane z mocy prawa do załatwiania spraw z zakresu administracji publicznej. Przez pojęcie innych organów należy rozumieć organy państwowe spoza systemu ustrojowego administracji publicznej, jak: Prezydenta RP, organy wymiaru sprawiedliwości (prezesi sądów), organy państwowych i komunalnych jednostek organizacyjnych, organy samorządu zawodowego oraz organy organizacji społecznych w takim przypadku, w jakim powołane są z mocy prawa do załatwiania spraw z zakresu administracji publicznej.
rodzaj spraw wyliczonych w enumeracji negatywnej - zgodnie z art.19 ustawy o NSA, sąd administracyjny nie jest właściwy w sprawach:
należących do właściwości innych sądów;
wynikających z nadrzędności i podległości organizacyjnej w stosunkach między organami administracji publicznej oraz wynikających z podległości służbowej między przełożonymi i podwładnymi w urzędach tych organów, a także w jednostkach wojskowych,
dyscyplinarnych;
odmowy mianowania na stanowiska lub powołania do pełnienia funkcji w organach administracji publicznej, chyba że obowiązek mianowania lub powołania wynika z przepisów prawa;
wiz i zezwoleń na przekroczenie przez cudzoziemca granicy państwa oraz zgody na jego wydalenie, zezwoleń na zamieszkanie na czas oznaczony, azylu i wydalania z terytorium RP, z wyjątkiem przypadków dotyczących cudzoziemców przebywających legalnie na terytorium RP;
należących do właściwości Komisji Odwoławczej przy Urzędzie Patentowym RP.
kryterium kontroli administracji publicznej sprawowanej przez sąd administracyjny - zgodnie z art.21 ustawy o NSA, sąd administracyjny sprawuje w zakresie swojej właściwości kontrolę pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Wyłącznym kryterium kontroli jest zatem kontrola zgodności z prawem działalności administracji publicznej. Oparcie kontroli na innych kryteriach jest dopuszczalne, jeżeli expressis verbis (wyraźnie, wprost) wskazuje na to ustawa.