Monopol a konkurencja doskonała

	jeden dostawca	kilku dostawców	wielu dostawców
produkt zróżnicowany	MONOPOL	OLIGOPOL ZRÓŻNICOWANY (NIEDOSKONAŁY)	KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA (MONOPOLISTYCZNA)
produkt niezróżnicowany		OLIGOPOL NIEZRÓŻNICOWANY (DOSKONAŁY)	KONKURENCJA DOSKONAŁA

Uważam, że konkurencja doskonała jest bardzo dobra dla konsumenta a monopol jest dobry tylko dla producenta (z niewielkimi wyjątkami) - poprzez dokładne opisanie tych dwóch sytuacji rynkowych postaram się to pokazać.

Czym jest monopol?

MONOPOL to forma rynku, na którym działa jeden sprzedawca przy nieograniczonej liczbie nabywców. Może przybierać formę związków producentów dających przewagę ekonomiczną nad konkurentami poprzez osiąganie wyższych zysków, dzięki korzystnemu kształtowaniu cen sprzedaży, jak i wobec możliwości narzucania niskich. W warunkach monopolu jest brak krzywej podaży. Często zdarza się tak, że na rynku znajdują się nieliczne firmy i decyzje pojedynczych przedsiębiorstw wpływają na cenę rynkową. Mówimy wtedy o niedoskonałej konkurencji. Sytuację skrajną, w której na rynku występuje tylko jedna firma, nazywamy monopolem. W przypadku monopolu dane dobro wytwarza dokładnie jeden producent, nazywany monopolistą. Nie jest on już cenobiorcą lecz cenotwórcą - to jego decyzje stanowią jaka jest cena danego dobra. Oczywiście nie działa on w sposób nieograniczony, przy cenie, jaką ustali nie sprzeda nieogran8iczonej ilości danego dobra, ale tylko taką, jaka jest wielkości popytu przy takiej cenie. Zwiększenie ceny będzie powodowało przesuwanie się po krzywej popytu w górę i spadek wielkości popytu. W przypadku wolnej konkurencji przedsiębiorstwo, które było cenobiorcą, sprzedawało każdą jednostkę towaru po tej samej cenie, co powodowało, że przychód krańcowy był równy tej cenie. W przypadku monopolu sytuacja jest bardziej skomplikowana. Wzrost wielkości sprzedaży (a więc i produkcji) powoduje, że cena produktu spada, jak pokazuje to krzywa popytu. Przy czym jeśli zwiększenie sprzedaży o 100 jednostek powoduje spadek ceny o 10zł to spada cena nie tylko tych 100 jednostek, ale wszystkich wyprodukowanych, także wcześniej. Z tego wynika, że przychód krańcowy spada szybciej niż cena produktu. Widzimy, że gdy cena spada o 10 to przychód krańcowy spada o 20. W pewnym momencie przychód całkowity zaczyna maleć, co oznacza, że przychód krańcowy staję się ujemny.

Ilość	Cena	TR	MR
1	110	110	110
2	100	200	90
3	90	270	70
4	80	320	50
5	70	350	30
6	60	360	10
7	50	350	-10
8	40	320	-30
9	30	270	-50
10	20	200	-70

TR - przychód całkowity

MR - przychód krańcowy

W naszym kraju tzw. praktyki monopolistyczne czyli: zachowania podmiotów gospodarczych osłabiające konkurencję, porozumienia polegające min. na ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen oraz zasad ich kształtowania między w stosunkach z osobami trzecimi, podziale rynku wg kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub podmiotowych, ustaleniu lub ograniczeniu wielkości produkcji, sprzedaży lub skupu towarów, ograniczeniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku podmiotów gospodarczych nie objętych porozumieniem, ustaleniu przez konkurentów, lub ich związki, warunków umów zawieranych z osobami trzecimi są zabronione i ścigane przez prawo w Polsce UOKiK (Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów), który broni obywateli przed nieuczciwymi przedsiębiorcami. Istnieje także coś takiego jak Polityka antymonopolowa państwa mająca na celu przeciwdziałanie procesom monopolizacji lub ich skutkom i ochronę zasad wolnej konkurencji. Konieczność prowadzenia polityki antymonopolowej motywowana jest powstawaniem społecznych kosztów związanych z monopolizacją. Przejawiają się one głównie: w zmniejszaniu przez monopole rozmiarów produkcji i podaży, co prowadzi do wzrostu cen i osiągania przez nie wyższego niż w warunkach wolnej konkurencji zysku, zwanego zyskiem monopolowym, w niepełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych i wyższych przeciętnych kosztach produkcji, hamowaniu postępu technicznego, narzucaniu innym podmiotom gospodarczym warunków transakcji niezgodnych z zasadami uczciwej konkurencji. Polityka antymonopolowa może przyjmować dwie formy: pierwsza - realizowana np. w USA - polega na całkowitym zakazie działań zmierzających do ograniczania produkcji lub handlu i konkurencji pomiędzy firmami. Zakazane są m.in. takie formy działania, jak: jawne lub tajne umowy i porozumienia dotyczące wielkości produkcji lub różnicowania cen, umowy wiązane, wyłączność handlowa, fuzje przedsiębiorstw lub wykupywanie akcji konkurentów, tworzenie połączonych dyrekcji. Sąd antymonopolowy może nawet nakazać rozbicie monopolu, jeśli wcześniej zaistniał. Druga - występująca np. w Wielkiej Brytanii - polega na dopuszczeniu istnienia monopoli (uznaje się, że w niektórych przypadkach ich istnienie jest nawet korzystne dla gospodarki, np. gdy wielka skala produkcji pozwala wydatnie obniżyć przeciętne koszty wytwarzania) i poddaniu ich działania kontroli państwa, przede wszystkim poprzez nadzór nad cenami i zyskami, z możliwością nakazania obniżki cen lub opodatkowania nadmiernych zysków. Polityka antymonopolowa może obejmować także pomoc państwa dla przedsiębiorstw wchodzących na rynki zmonopolizowane, w celu stworzenia konkurencji dla istniejących monopoli. Polityka antymonopolowa stanowi część polityki ekonomicznej państwa. Polski do niedawna monopolista telekomunikacyjny TP S.A. był bardzo często karany przez UOKiK za min. uchylanie się od podpisywania umów międzyoperatorskich, chodziło głownie o dostęp do Internetu. Zawarcie takich umów umożliwiłoby dokonywania rozliczeń pomiędzy ISP a TP S.A.. W chwili obecnej brak jest jakichkolwiek rozliczeń. W rezultacie braku umów za ruch generowany w sieci TP S.A. przez ISP (poprzez numery dostępowe 0-20, którymi dysponują ISP) całość korzyści pobiera TP S.A. ISP mimo, że generują ruch w tej sieci, z wykorzystaniem swojego numeru dostępowego nie uzyskuje żadnych korzyści. Taki stan rzeczy w ocenie UOKiK hamuje rozwój konkurencyjnego rynku usług dostępu do Internetu. TP S.A. karane było także za zbyt wysokie opłaty za umieszczanie w książkach telefonicznych dodatkowych informacji o abonentach np. skrótów "mgr" lub "dr" przed nazwiskiem.

Jak chodzi o monopol to monopolista poszukuje jednocześnie takiego poziomu ceny (związek z popytem i z utargiem) oraz takiej wielkości produkcji (związek z kosztami wytwarzania), która maksymalizuje zysk całkowity.

Z_C = U_C - K_C → max

gdzie:

Z_C - zysk całkowity,

U_C - utarg całkowity , U_C = C(Q)⋅Q

K_C - koszty całkowity K_C (Q)

Warunek ekonomicznego optimum produkcji: U _K = K _K

Jest to jednocześnie punkt max zysku

Cena monopolistyczna C > K _K

Warunek optimum ekonomicznego pozostaje taki jak w przedsiębiorstwie wolnokonkurencyjnym, różnica między przedsiębiorstwem monopolistycznym a wolnokonkurencyjnym dotyczy jedynie kształtu krzywej utargu krańcowego.

1.Cena przewyższa utarg krańcowy uzyskiwany przez monopolistę

C = U_P > U_K

2.Monopolista kierując się maksymalizacją zysku dąży do zrównania utargu krańcowego i kosztów krańcowych

U _K = K _K

Wniosek:

Cena monopolistyczna zawsze przewyższa koszt krańcowy:

C > K_K

(W wolnej konkurencji: C = K_K )

Miarą siły monopolistycznej przedsiębiorstwa jest nadwyżka ceny nad kosztem krańcowym.

Decyzje krótkookresowe przedsiębiorstwa monopolistycznego

Monopolista w przeciwieństwie do przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego osiąga zyski nadzwyczajne nawet w długim okresie, tzw. zyski monopolistyczne (w warunkach konkurencji doskonałej - w długim okresie zyski nadzwyczajne zanikają). Monopolista produkuje mniej i sprzedaje drożej w porównaniu z gałęzią wolnokonkurencyjną.

Złe cechy monopolu	Dobre cechy monopolu
konsument nie ma żadnego wyboru produktu, produkt jest tylko jeden konsument nie ma żadnego wpływu na cenę produktu brak możliwości wejścia na rynek monopolistyczny innych producentów cena zazwyczaj jest wiele wyższa niż wartość produktu (cena przewyższa koszt krańcowy)	koncentracja kapitału zmniejszenie kosztów produkcji (niestety dla maksymalnego zysku) innowacyjność postęp techniczny

Dobrym przykładem kartelu monopolistycznego na skalę światową nie ściganym przez prawo jest OPEC (Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej)-organizacja ta jest prawnie usankcjonowana.

(Rozbój w biały dzień -jest to moje prywatne zdanie)

PORÓWNIANIE

Cechy	Konkurencja doskonała	Monopol
Liczba konkurentów	nieograniczona	jeden producent
Produkt	jednorodny, niezróżnicowany	nieliczne lub nawet brak substytutów
Bariery wejścia na rynek	niewielkie	wejście ograniczone
Znajomość rynku	doskonała	doskonała
Znaczenie konkurencji cenowej	bez znaczenia (brak kontroli cen)	bez znaczenia
Znaczenie promocji	bez znaczenia	bez znaczenia
Przykłady rynków	niektóre produkty spożywcze	rynki użyteczności publicznej, np. pocztowy, telekomunikacyjny

Czym jest konkurencja doskonała?

W warunkach konkurencji doskonałej nie występuje zróżnicowanie produktu (dobra homogeniczne, jednorodne), cena jest taka sama dla wszystkich konkurujących firm. Żaden z konkurentów nie będzie reklamował swoich wyrobów, chyba że reklama może wykreować różnicę w postrzeganiu towaru przez klientów (w takim jednak przypadku gałąź taką należałoby rozpatrywać już w kategoriach modelu konkurencji monopolistycznej). Sprzedawcy osiągają różne stopy zysku w stopniu, w jakim uda im się obniżyć koszty produkcji i dystrybucji. Na tym rynku spotykamy wielu kupujących i wielu sprzedających. Zarówno jedni, jak i drudzy nie mają wpływu na cenę (są zatem cenobiorcami, z ang. pricetaker); jest ona wyznaczona przez siły popytu i podaży na tym rynku. Występuje swoboda wejścia na rynek i wyjścia z rynku, pojawia się doskonała informacja. Nie istnieje niepewność i ryzyko działalności gospodarczej - każde przedsiębiorstwo może sprzedać po bieżącej cenie rynkowej wszystko to, co wytwarza. Czysta konkurencja doskonała jest modelem teoretycznym, do którego nieco zbliżają się rynki: produktów rolnych i surowców mineralnych. W warunkach konkurencji doskonałej każde przedsiębiorstwo ma do czynienia z poziomą krzywą popytu na swoje wyroby. Oznacza to, że po obowiązującej na rynku cenie, producent może sprzedać dowolnie dużą ilość swego towaru, ale po cenie wyższej od ceny rynkowej nie sprzeda nic.

Krzywa popytu na produkty przedsiębiorstwa

funkcjonującego w warunkach doskonałej konkurencji

Aby krzywa popytu miała taki kształt na rynku musi być wiele przedsiębiorstw z których każde ma niewielki wpływ na wielkość produkcji całej gałęzi, musi występować jednorodny produkt (homogeniczny), rynek musi być w pełni przejrzysty i musi być swoboda wejścia i wyjścia z niego.

W przedsiębiorstwie działającym w warunkach konkurencji doskonałej cena jest dana i nie zmienia się wraz ze zmianą wielkości produkcji w przedsiębiorstwie.

utarg przeciętny = utarg krańcowy = cena

Ponieważ utarg całkowity U_C:

Utarg przeciętny jest równy cenie C:

Utarg krańcowy jest także równy cenie C:

Przedsiębiorstwo osiąga maksimum zysku w punkcie przecięcia funkcji kosztów krańcowych z funkcją utargu krańcowego. W warunkach konkurencji doskonałej funkcja utargu krańcowego pokrywa się z funkcją ceny i jest funkcją stałą. Punkt ten wyznacza optymalne rozmiary produkcji przedsiębiorstwa (optimum ekonomiczne). W warunkach równowagi całej gałęzi optimum ekonomiczne pokrywa się z optimum technicznym (przy założeniu konkurencji doskonałej). cena rynkowa kształtuje się na poziomie przeciętnych kosztów całkowitych. Zysk nadzwyczajny każdego przedsiębiorstwa będącego w równowadze jest równy 0. Osiąga on zysk normalny równy kosztom alternatywnym (procentowi od kapitału oraz możliwemu wynagrodzeniu przedsiębiorcy za pracę menedżera).

Dla warunków równowagi:

Dobre cechy konkurencji doskonałej	Złe cechy konkurencji doskonałej
cena jest z góry ustalona i nie krzywdzi konsumenta wyznacza ją rynek (cena równa się kosztowi krańcowemu) możliwość wejścia na rynek każde przedsiębiorstwo może sprzedawać po cenie rynkowej nieograniczoną ilość towaru (gdy będzie chciało tą cenę podnieść nie sprzeda nic)	Przy ogólnym przyglądnięciu się nie widać złych cech .

Patrząc pod kątem konsumenta widzimy wyraźnie, że dobre dla Niego cechy posiada tylko konkurencja doskonałą. W przypadku monopolu występują nieliczne dobre cechy ale niestety niezbyt znaczące dla konsumenta. Więc będąc konsumentem i mając do wyboru dwie sytuacje rynkowe chciałbym znaleźć się w takiej sytuacji gdzie przeważać będzie konkurencja doskonała.

Bibliografia:

1. R. Kłeczek, W. Kowal, J. Woźniczka "Strategiczne planowanie marketingowe", PWE, Warszawa 2001.

2. Ph. Kotler "Marketing. Analiza, planowanie, wdrażanie i kontrola", Wydawnictwo Felberg SJA.

3. K. Niemczycki "Ekonomia", Wydawnictwo BWSBiI, Bielsko-Biała 2000.

4. M. Nasiłowski "System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii", Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996.

5. Dawid Begg, Stanley Fischer, Rudiger Doronbusch "Mikroekonomia", E, Warszawa 2003.

6. Andrzej Skrzypacz „Życie gospodarcze“ (Wykład ekonomii - Monopol) Nr.36, 4-09-1994

7. Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller "Słownik Encyklopedyczny Edukacja Obywatelska" Wydawnictwo Europa. 1999.

8. Internet :

• http://www.uokik.gov.pl/

• http://republika.pl/b_sk/strona/800/ekonomia2.html

cena

C_M

K_PC

Cena

Koszty

K_K

0

Popyt

C

cena = utarg krańcowy

( C = U_K)

Funkcja popytu

Cena

0

Produkcja Q

Q_M

utarg krańcowy

wybór w warunkach monopolu (punkt M)

M

zysk

monopolu

---