Zasady funkcjonowania systemów emerytalnych w wybranych krajach.

Numer karty Social Security, największego na świecie państwowego systemu emerytalno-ubezpieczeniowego, w USA jest ważniejszy niż prawo jazdy. Bez tego nie można pracować czy tanio się wyleczyć. Od lat trzydziestych XX wieku karty takie dają Amerykanom poczucie bezpieczeństwa. Każdy pracujący otrzymuje numer zabezpieczenia społecznego (social security number). Numer ten pozwala zidentyfikować pełny zapis zarobków i drogi zawodowej pracownika.

Bazowy system emerytalno-rentowy - pierwszy filar (Social Security, pełna nazwa: Old Age and Disability Income - dochody dla ludzi w podeszłym wieku i niepełnosprawnych) powstał w 1935 roku i jest oparty na umowie międzypokoleniowej. Zgodnie z ustawą z 1935 roku podstawowym źródłem finansowania programu emerytalno-rentowego są składki płacone w jednakowej wysokości przez pracownika i pracodawcę. Wysokość składki stanowiącej określony odsetek wynagrodzenia ustala parlament amerykański w odpowiedniej regulacji prawnej. Wyznaczony jest też górny pułap wynagrodzenia, do którego oblicza się składki. Pułap ten indeksowany jest corocznie wskaźnikiem zmian przeciętnej płacy.

W amerykańskim modelu ubezpieczenia przyjęto następujące podstawowe zasady:

1. związek świadczenia z zatrudnieniem - uprawnienie do świadczenia wynika z wykonywania pracy zarobkowej oraz długości okresu zatrudnienia, wysokość świadczenia uzależniona jest od wysokości wynagrodzenia w okresie pracy;

2. niezależność świadczeń od dochodów - przyznanie świadczenia oraz ustalenie jego wysokości nie jest uzależnione od poziomu innych środków finansowych beneficjenta (z wyjątkiem dochodów z pracy);

3. składkowość systemu - uprawnienia do świadczeń nabywa się przez płacenie składek ubezpieczeniowych;

4. obowiązek ubezpieczenia - pracownik podejmując pracę w miejscu objętym ubezpieczeniem, obowiązkowo przystępuje do systemu ubezpieczenia;

5. ścisłe określenie uprawnień - regulacja prawna precyzyjnie określa uprawnienia ubezpieczonych, nie ma elementów uznaniowości w decyzjach administracyjnych o przyznaniu i wysokości świadczeń.

Podstawowym warunkiem nabycia uprawnień do wszystkich świadczeń jest zaliczenie określonego stażu ubezpieczenia. Staż ubezpieczeniowy wyrażany jest w kwartałach ubezpieczenia. Kwartał ubezpieczenia jest to okres zatrudnienia w miejscu pracy objętym ubezpieczeniem, w którym zarobki osiągnęły określoną prawnie minimalną kwotę. Wiek stanowi drugie, obok stażu, kryterium przyznania emerytury. Prawo do emerytury

przysługuje już od momentu ukończenia 62 lat. Świadczenie w pełnym wymiarze można jednak uzyskać, gdy się osiągnie normalny wiek - 65 lat. Normalny wiek zostanie podniesiony do 67 lat w 2027 roku. Nie przewiduje się natomiast podwyższenia wieku uprawniającego do wcześniejszej emerytury.

Wysokość świadczeń przyznawanych osobie ubezpieczonej i jej rodzinie zależy od następujących czynników:

1. poziomu przeciętnych zarobków otrzymywanych w przeszłości,

2. rodzaju świadczenia oraz liczby osób na utrzymaniu i typu pokrewieństwa łączącego je z ubezpieczonym,

3. momentu przejścia na emeryturę.

W systemie amerykańskim kluczową wielkością stanowiącą bazę kalkulacji wszystkich świadczeń jest tzw. świadczenie podstawowe PIA (primary insurance amount). Wysokość świadczenia podstawowego zależy jedynie od przeciętnych zarobków ubezpieczonego. W USA stosuje się waloryzację cenową. Świadczenia podnoszone są raz w roku. Wzrost świadczeń równy jest procentowemu wzrostowi cen wyrażonemu przez indeks konsumenta.

Istotną cechą systemu emerytalnego jest jego działanie redystrybucyjne. Wyraża się to w odmiennej wysokości wskaźnika redystrybucyjnego (replacement rate) dla różnych grup dochodowych. Osoby o niższych zarobkach uzyskują świadczenie gwarantujące wyższą relacją emerytury do wynagrodzenia, a - jak wiadomo - wszyscy pracownicy płacą składki, stanowiący procent zarobków, w jednakowej wysokości. W myśl przyjętych aktualnie założeń, pracownik uzyskujący minimalne wynagrodzenie powinien otrzymywać świadczenie gwarantujące wskaźnik redystrybucyjny w wysokości ok. 60%, przeciętnie zarabiający - 40%, a osoby, których zarobki osiągają pułap zarobków podlegających odskładkowaniu - jedynie 26% swojego wynagrodzenia.

Porównanie przeciętnego wynagrodzenia w Stanach Zjednoczonych, od 2,5 do 3 tys. USD miesięcznie, ze standardowym świadczeniem z Social Security mówi samo za siebie. Najczęściej spotykana emerytura z systemu państwowego wynosi od 600 do 1000 USD miesięcznie. To 25-40 procent przeciętnych zarobków. Dlatego nawet skromnie opłacani Amerykanie oszczędzają w III filarze. Dzięki niemu mogą uzyskać nawet 80 procent ostatniej pensji. W Stanach mówi się coraz częściej o konieczności reformy repartycyjnej części systemu. Ostatnie zmiany miały miejsce w 1974 roku. Obecnie obciążenie płac na ubezpieczenie społeczne sięga nieco ponad 15 procent zarobków.

W USA wyróżniamy następujące rodzaje dodatkowych systemów emerytalnych:

1. Programy prywatne i publiczne - programy prywatne są dobrowolnie oferowane przez pracodawcę. W przypadku zatrudniania pracowników na mocy układów zbiorowych pracodawca ma obowiązek podjęcia, w ramach pertraktacji, kwestii programu emerytalnego. W przypadku programów publicznych często podstawowe ich cechy są bezpośrednio ustalane przez prawo, administracja ma duży wpływ na formułowanie ich zasad. Składki w tych programach pochodzą z pieniędzy podatników.

2. Programy jedno- i wielozadaniowe - oprócz programów organizowanych przez jeden zakład pracy funkcjonują też programy obejmujące kilka zakładów. Programy wielozadaniowe spotyka się w tych sferach gospodarki, dla których charakterystyczne jest występowanie dużej liczby małych zakładów pracy, lub tych, które cechuje sezonowość zatrudnienia. Na ogół plany wielozakładowe powstają w wyniku rokowań zbiorowych.

3. Programy indywidualne - programy emerytalne stanowią opłacalną formę oszczędności na starość z powodu przysługujących zwolnień podatkowych dotyczących funduszu i jego oprocentowania. Początkowo korzystać z niej mogli jedynie uczestnicy programów organizowanych przez pracodawcę. W celu wyrównania dostępu pozostałych grup osób pracujących do tej formy oszczędzania stworzono możliwość organizowania planów emerytalnych dla osób pracujących na własny rachunek („Keogh” Plans) oraz - w 1974 roku - programów indywidualnych IRA (Individual Retirement Account - indywidualny rachunek emerytalny).

Programy dodatkowe finansowane są głównie metodą kapitalizacji składki. Metoda ta stosowana jest w większości programów prywatnych, jak również w znacznej części programów stanowych i lokalnych.

Z punktu widzenia finansowania wyróżniamy:

1. Programy o określonym świadczeniu - pracodawca podejmuje wobec pracownika zobowiązanie wypłacenia określonej kwoty nominalnej świadczenia w momencie przejścia pracownika na emeryturę. Stosuje się trzy formuły obliczania świadczeń: kwotową, średnich zarobków i końcowych zarobków.

2. Programy o określonej składce - pracodawca tworzy indywidualne konto emerytalne dla pracownika, na które wpłaca sam lub przy udziale pracownika ustaloną składkę. Świadczenie emerytalne odzwierciedla stan jego konta. Na stan konta mają wpływ: poziom składek pracodawcy i pracownika, dochody lub straty z inwestycji kapitału. Udział pracownika może być obowiązkowy lub dobrowolny. Najczęściej spotykane rodzaje systemów o określonej składce to:

1. Plan oszczędnościowy,

2. Program udziału w zyskach,

3. Program Money Purchase („kupowania pieniędzy”),

4. Rozwiązanie 401 (k).

W USA 75 procent planów emerytalnych opiera się na wkładaniu pieniędzy w fundusze powiernicze. Największe fundusze emerytalne w USA to m.in. Kalifornijski System Emerytalny Pracowników Sektora Publicznego (1mln uczestników, portfel inwestycyjny wart około 180 mld USD), Kalifornijski System Emerytalny Nauczycieli, System Emerytalny General Motors itd. Nikt nie inwestuje w gospodarkę USA więcej niż one. Od dziesięcioleci są jej kołem zamachowym, finansową podwaliną
American Dream.

W Niemczech powszechnie stosowana koncepcja trzech „filarów” lub warstw dzieli ogół zabezpieczenia na publicznoprawne systemy zabezpieczenia, systemy zabezpieczenia zakładowego oraz przezorność indywidualną. Podstawowym bazowym systemem społecznym jest ustawowe ubezpieczenie rentowe, które stanowi jedną z instytucji „ogólnego systemu” zabezpieczenia społecznego.

Emerytura z ustawowego ubezpieczenia rentowego pełni funkcję zastąpienia dochodów. Przy odpowiednio długim okresie ubezpieczenia pozwolić ma ona na utrzymanie poziomu życia zbliżonego do okresu aktywności zawodowej. Jest to emerytura dynamiczna, zapewniająca emerytowi udział we wzroście ogólnego dobrobytu.

Warunkiem nabycia prawa do emerytury jest osiągnięcie wieku emerytalnego (w zasadzie 65 lat dla obu płci) oraz wykazanie się minimalnym 5-letnim okresem ubezpieczenia. Na okres ubezpieczenia składa się oprócz okresów składkowych kilka kategorii okresów nieskładkowych. Można będzie przejść na emeryturę do 3 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego, ale emerytura będzie wówczas obniżana o 0,3% za każdy miesiąc. Z kolei za każdy miesiąc odroczenia emerytury po ukończeniu 65 roku życia przysługuje zwiększenie emerytury o 0,5%. Osoby pobierające emeryturę z tytułu normalnego wieku emerytalnego 65 lat mogą pracować bez ograniczeń. Natomiast przy emeryturach z tytułu niższego wieku można dodatkowo zarobkować tylko do określonej wysokości.

Wysokość emerytury oblicza się na podstawie zarobków z całego okresu ubezpieczenia i liczby lat ubezpieczenia. Zarobki danej osoby odnoszone są do przeciętnych zarobków wszystkich ubezpieczonych, a tak obliczona relacja (Entgeltpunkte) przenoszona jest na aktualną wartość emerytury.
Ta ostatnia jest ustalona na takim poziomie, aby emerytura osoby z 45-letnim okresem ubezpieczenia i zarobkami z całego okresu na poziomie przeciętnym dla wszystkich ubezpieczonych wynosiła 70% bieżącego średniego wynagrodzenia netto.

Pierwszy filar obsługuje pięć instytucji emerytalnych. Najwięcej, bo aż
51 procent ubezpieczonych ma Bundesversicherungsanstalt fur Angestellte (BfA), czyli Federalny Zakład Ubezpieczeń dla Pracowników Umysłowych. Jest to instytucja centralna, bardzo bogata. W ramach poszczególnych krajów

związkowych działa instytucja zwana Landesversicherungsanstalt (LVA) - ubezpieczenie krajów związkowych zajmująca się 49 procentami ubezpieczonych, występują także spółki branżowe przeznaczone dla górników, marynarzy i kolejarzy.

Drugą warstwę zabezpieczenia stanowią zakładowe systemy emerytalne. Mianem zakładowego zaopatrzenia emerytalnego określa się w Niemczech wszystkie świadczenia zaopatrzenia na starość, inwalidzkiego lub po zmarłym żywicielu, które zapewnia prywatny lub publiczny pracodawca swoim pracownikom lub członkom ich rodzin, bezpośrednio lub przez samodzielne prawnie podmioty zaopatrzenia, w związku ze stosunkiem pracy. Zakładowe systemy emerytalne w sektorze prywatnym nie są w Niemczech obowiązkowe.

Wyróżnia się cztery formy zakładowego zabezpieczenia emerytalnego na podstawie tego, jaki podmiot prowadzi system. Przy przyrzeczeniu bezpośrednim podmiotem jest pracodawca, który finansuje świadczenia poprzez regularne odpisy na emerytury, dokonywane w okresie pracy danej osoby w zakładzie. Przy drugiej formie, tzw. ubezpieczeniu bezpośrednim, pracodawca zawiera na rzecz pracowników umowy ubezpieczenia na życie. Podmiotem zabezpieczenia na życie jest tutaj towarzystwo ubezpieczeniowe, pracodawca jest ubezpieczającym i płacącym składki, a pracownik jest ubezpieczonym. Stosownie do zakresu zabezpieczenia w grę wchodzić mogą umowy jednostkowe lub grupowe. Zabezpieczenie zakładowe mogą także, po trzecie, prowadzić tzw. kasy emerytalne. Są to instytucje utworzone przez pracodawcę lub grupę pracodawców, ale niezależne prawnie jako samodzielne osoby prawne. Podobnie samodzielne są także, po czwarte, kasy zapomogowe, mające z reguły formę prawną zarejestrowanego stowarzyszenia, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub fundacji. Wszystkie systemy zakładowe w Niemczech są chronione na wypadek niewypłacalności. Towarzystwa ubezpieczeniowe i kasy emerytalne podlegają ścisłemu nadzorowi ubezpieczeniowemu. Natomiast gwarancją wypłacalności przy przyrzeczeniu bezpośrednim i kasie zapomogowej jest obowiązkowe ubezpieczenie na wypadek niewypłacalności.

Trzecią warstwę stanowi przezorność indywidualna (prywatna). Występuje tu zapewne największa różnorodność instrumentów, przy czym trudno wyodrębnić przezorność w celu zabezpieczenia na starość od innych motywów. W najszerszym pojęciu przezorność indywidualna obejmuje całe oszczędności gospodarstw domowych. Obok zabezpieczenia na starość służą one jednak wielu innym celom (m.in. oszczędności na mieszkanie, kształcenie dzieci, nieprzewidziane wypadki). Jako instrumenty prywatnego zabezpieczenia na starość wchodzą w grę różne formy tworzenia majątku - przez oszczędności w banku, zakup papierów wartościowych, inwestycje w nieruchomości.

W styczniu 2002 roku dotychczasowy system repartycyjny został wzbogacony o kapitałowy. Podstawowym założeniem nowej ustawy jest utrzymanie do 2003 roku składki na poziomie, który nie przekracza
22 procent (obecnie wynosi ona 19,1 procent). Pociągnie to za sobą spadek średniej stopy zastąpienia świadczenia emerytalnego z 70 do 60 procent. Dodatkowe, dobrowolne kapitałowe ubezpieczenie emerytalne w postaci II
filaru ma, co najmniej wyrównać ubezpieczonym owe 5 procent odebrane przez rząd. Aby już teraz zachęcić przyszłych emerytów do reformy, państwo obiecało dotowanie składki na II filar tym, których na nią nie stać.

Drugi filar od strony administracyjnej obsługuje także BfA, przy którym ulokował się Centralny Urząd ds. Dotacji do Ubezpieczenia Dodatkowego. Wiele od lat istniejących prywatnych instytucji ubezpieczeniowych automatycznie stało się funduszami emerytalnymi. Ubezpieczyciele musieli podporządkować się kilkunastu opracowanym przez rząd zasadom. Jednym z trudniejszych zobowiązań, na jakie musiały przystać, jest gwarancja, że ubezpieczony odbierze z funduszu minimum tyle, ile w niego zainwestował. Straty, jeśli powstaną, obciążać będą konto funduszu. Niewykluczone, że w efekcie mniej operatywne fundusze wycofają się z rynku. Te, które pozostaną, będą mogły inwestować w akcje i obligacje w Niemczech i w całej Unii Europejskiej. Prognozy II filaru nie są zbyt optymistyczne. Rosnące bezrobocie grozi podniesieniem składki obowiązkowej z 19,1 do ponad 20 procent. Mimo to pojawia się problem dodatkowego obciążenia dla pracowników, którzy są zmuszeni płacić połowę składki na I filar, a także całość na II. W związku z tym istnieje

ryzyko, że dopóki II filar będzie tylko dobrowolny, niewielu Niemców zechce do niego przystąpić. Mniej zamożnych nie będzie na to stać, a bogatsi zdecydują się odkładać te same pieniądze na lokatach bankowych. Fundusz gwarantuje bowiem jedynie zwrot wypłaconej kwoty, natomiast bank także odsetki.

Po rozbiciu dawnego Ministerstwa Pracy i Opieki Socjalnej wydatki socjalne stanowią największy udział w niemieckim budżecie. Od lat wydatki na renty rosną ponadproporcjonalnie. Za to wydatki na inwestycje są coraz mniejsze. W nadchodzącym roku sytuacja wyglądać będzie inaczej. Powodem jest odbudowa obszarów popowodziowych. Projekt budżetu na nadchodzący rok 2003 przewiduje 247,9 mld Euro na wszystkie wydatki, z tego 26,8 mld Euro na inwestycje i 107,5 mld na pomoc socjalną (patrz rysunek 5).

Rysunek 5.

Źródło: Sozialausgaben bilden den größten Etatposten. Frankfurter Allgrmeine Zeitung. Dezemder 6, 2002, nr. 284, s. 15.

Nowe Ministerstwo Zdrowia i Opieki Socjalnej ma w nadchodzącym roku 81,9 mld Euro do dyspozycji. Budżet ten stanowi 33% udziału w cały budżecie niemieckim i jest to największy resort. Z pewnością największe wydatki w budżecie Ulli Schmid to dodatki do ubezpieczeń społecznych (77,6 mld Euro). Daleko niżej stoi opieka nad ofiarami wojny (około 3,7 mld Euro). Dodatki do rent/emerytur odnośnie branży górniczej stanowią 61,2 mld Euro.

Starzenie się społeczeństwa grozi nie tylko koniecznością zabezpieczenia go rentami, ale także rozrastającymi się nakładami na system opieki zdrowotnej. Zgodnie z obowiązującym prawem ubezpieczenie chorobowe jest systemem samofinansującym się. Dlatego w chwili obecnej wydatki te nie są do określenia ( do dyspozycji mają 140 mld Euro).

Obecnie w Niemczech występuje 55 prywatnych ubezpieczycieli, 48 towarzystw wzajemnej asekuracji i 15 ubezpieczycieli publicznych. Przyjmuje się, że w ciągu najbliższych lat ponad 30 procent przestanie istnieć.

Szczególnie radykalne reformy w końcu XX wieku w dziedzinie systemów emerytalnych przeprowadzono w Ameryce Południowej. Zapoczątkowało je Chile w 1981 roku. Największa część świadczeń emerytalnych zabezpieczona jest przez prywatne fundusze emerytalne, uczestnictwo w których jest obowiązkowe. Obligatoryjność uczestnictwa w prywatnym systemie zwiększa rolę państwa w porównaniu z systemem dobrowolnym. Państwo wówczas bardziej reguluje i nadzoruje działalność funduszy emerytalnych. Za przykładem Chile poszły jeszcze trzy kraje regionu Ameryki Łacińskiej: Boliwia, Salwador i Meksyk, które w 1997 roku wprowadziły system kapitałowy na miejsce systemu repartycyjnego.

Dawny społeczny system ubezpieczeniowy w Chile miał długie tradycje, szeroki zakres podmiotowy i przedmiotowy, cechowało go jednak również duże zróżnicowanie uprawnień poszczególnych grup ubezpieczonych, liberalne warunki dostępu do świadczeń, trudności finansowe i duży zakres subwencji państwa. W 1981 roku weszła w życie radykalna reforma systemu emerytalnego. Dotychczasowy system został zamknięty dla nowych członków.

Po roku 1981 pracownicy mogli zostać przy upadającym chilijskim odpowiedniku ZUS-u albo przenieść się do jednego z funduszy emerytalnych kierowanych przez AFP (Zarządy Funduszy Emerytalnych, nadzorowane przez państwowe Biuro Nadzoru). KOE (kapitałowy system prywatnych powszechnych Kont Oszczędności Emerytalnych) i AFP wybrało 95 procent zatrudnionych. W Chile (14 mln obywateli) PKB sięga około 60 mld USD rocznie, a KOE w 2001 r. zgromadziły już przeszło 36 mld USD. Dziś pozostało siedem AFP, a trzy z nich mają 74 procent rynku
(Provida, Santa Maria, Habitat). Wysokość emerytury zależy w KOE od indywidualnych oszczędności zakumulowanych w czasie pracy. Państwo miało zapewnić świadczenia tym, którzy pozostali w starym systemie. Minimalna stopa oszczędności na emeryturę sięga teraz 10 procent płacy, ale tylko do równowartości pierwszych 22 tys. USD rocznych przychodów. Można jednak odkładać do 100 procent więcej i szybciej zakończyć pracę. Konto w KOE jest wyłączną własnością pracownika i może być na przykład dziedziczone.

Składki są w pełni kapitalizowane i inwestowane przez firmy w ramach regulacji ustawowych. Do nabycia prawa do emerytury (od 65 roku życia dla mężczyzn i 60 roku dla kobiet) wymagane jest 20 lat składkowych.
W momencie przejścia na emeryturę ubezpieczony może wykupić rentę w towarzystwie ubezpieczeń na życie lub zdecydować się na rentę wypłacaną przez AFP. O wysokości emerytury decydują dochody z inwestycji składek - jest to system z określonymi składkami.

Jest to więc przymusowy prywatny system oszczędzania na starość. Rola państwa jest jednak bardzo duża, zarówno w przejściu od starego do nowego systemu, jak i wobec nowego. Państwo finansuje deficyt starego systemu, uzupełnia kapitał ze składek osób, które przeszły ze starego do nowego systemu oraz podnosi koszty emerytury minimalnej, jeżeli ubezpieczony nie zgromadził przez wymagane 20 lat dostatecznych środków. Składki na nowy system są zwolnione z podatku dochodowego. Poza finansowaniem państwo ściśle reguluje nowy system. Regulacje dotyczą w szczególności firm zarządzających (nie mogą one prowadzić żadnej innej działalności, muszą się wykazać minimalnym kapitałem założycielskim), struktury inwestycji, minimalnej stopy zwrotu inwestycji, bieżącego nadzoru sprawowanego przez specjalną instytucję nadzorczą.

Przechodząc na emeryturę, uczestnik systemu może wybrać jeden z trzech programów emerytalnych:

1. Natychmiastowy dożywotni plan emerytalny - daje uczestnikowi możliwość wyboru spółki ubezpieczeniowej, z której otrzymuje miesięczne indeksowane świadczenia do końca swojego życia w zamian za przeniesienie środków zgromadzonych na swoim indywidualnym rachunku emerytalnym na rzecz tejże spółki ubezpieczeniowej. Aby uczestnik zdecydował się na tę opcję, spółka ubezpieczeniowa musi zaoferować mu świadczenia, nie mniejsze, a często większe niż minimalna wartość świadczenia gwarantowana przez państwo.

2. Określony program emerytalny - uczestnik zachowuje prawo własności do środków zgromadzonych na swoim indywidualnym rachunku emerytalnym, a miesięcznie wycofuje część tych środków (zgodnie z określonym planem) aż do ich wyczerpania. Wybierając tę opcję można zmienić ją na pierwszą, dożywotnich świadczeń, ale wybierając pierwszą nie można zmienić jej na drugą.

3. Odroczony dożywotni program emerytalny - uczestnik zawiera kontrakt ze spółką ubezpieczeniową na płatność dożywotnich świadczeń emerytalnych od określonego momentu w przyszłości.
   W okresie między momentem rozpoczęcia wypłaty świadczeń,
   a przejścia na emeryturę, świadczenia wypłacane uczestnikowi pochodzą z jego indywidualnego rachunku emerytalnego.

Wystąpiły zagrożenia w dotychczas modelowym chilijskim systemie emerytalnym. Prawie dwie dekady trwał tam okres wysokiego wzrostu gospodarczego (po 6,5 procent) i przyrostu wartości funduszy emerytalnych realnie po 10 procent rocznie. Wystarczyły jednak 4 cztery chude lata... Na pierwszych emerytów, którzy po roku 2005 otrzymają świadczenia w pełni wypracowane przez nowy, wprowadzony w roku 1981 kapitałowy system prywatnych powszechnych Kont Oszczędności Emerytalnych (KOE), czekają niekiedy szokująco niskie emerytury.

Już w roku 1998 jeden z niezależnych chilijskich instytutów ogłosił, że jeśli nic się nie zmieni, 60 procent właścicieli KOE nie uzyska minimum zakładanego w ustawie z 1981 roku i gdy zużyją oszczędności, znów będzie im musiało pomagać państwo. W związku z kolejnymi kryzysami w regionie fundusze emerytalne w Chile zaczęły tracić na akcjach, więc musiały się z nich szybko i ze stratą wycofywać.

System chilijski stał się przedmiotem ożywionej debaty na świecie. Dla wielu jest przykładem udanej prywatyzacji zabezpieczenia emerytalnego, jako niezbędnego sposobu rozwiązania problemów, przed jakimi stanęły społeczne systemy emerytalne na świecie. Z drugiej strony, system ten i strategia prywatyzacji zabezpieczenia emerytalnego spotykają się ze sceptycznymi czy wręcz bardzo krytycznymi ocenami. Krytyka dotyczy zwłaszcza ograniczonego zakresu podmiotowego, szczególnie osób faktycznie płacących składki, wysokich kosztów systemu i niepewnego poziomu zabezpieczenia.

Według szacunków ekspertów OECD koszt obsługi publicznych programów emerytalnych na świecie w roku 2030 może zbliżyć się, a nawet przekroczyć 20 % produktu krajowego brutto. Takie perspektywy rysują się m.in. przed Niemcami, Włochami i Japonią. Długi europejskich systemów emerytalnych sięgają dziś 200-300 procent PKB, mimo, że w ustaleniach w Maastricht dopuszczono jedynie 60 procent zadłużenia. Perturbacji mają szansę uniknąć te społeczeństwa, które będą się wolniej starzeć oraz te, które odpowiednio wcześnie rozpoczęły reformę.

P. Domeracki: Kryzys systemów emerytalnych, Profit 2002, nr 5, s. 51.

Bazowe systemy emerytalno-rentowe w świecie. Praca pod red. naukową S. Golinowskiej. Wyd. IPiSS, Warszawa

1993, s. 125.

Bazowe systemy emerytalno-rentowe w świecie. Praca pod red. naukową: S. Golinowskiej. IPiSS, Warszawa 1993, s. 136.

Ibidem, s. 137.

Z. Czepulis-Rutkowska: Systemy emerytalne, a poziom zabezpieczenia materialnego emerytów. Wyd. IPiSS,

Warszawa 2000, s. 40.

P. Domeracki, K. Sobczak: Kryzys systemów emerytalnych, Profit 2002, nr 5, s. 52.

Dodatkowe systemy emerytalne w świecie. Praca zbiorowa pod red. S. Golinowskiej. Wyd. IPiSS, Warszawa

1994, s. 340-344.

Dodatkowe systemy emerytalne w świecie. Praca zbiorowa pod red. S. Golinowskiej. Wyd. IPiSS, Warszawa

1994, s. 353-355.

P. Domeracki, K. Sobczak: Kryzys systemów emerytalnych, Profit 2002, nr 5, s. 53.

M. Żukowski: Wielostopniowe systemy zabezpieczenia emerytalnego w Unii Europejskiej i w Polsce. Między państwem a

rynkiem. WAE, Poznań 1997, s. 81.

M. Żukowski: Wielostopniowe systemy zabezpieczenia emerytalnego w Unii Europejskiej i w Polsce. Między państwem a

rynkiem. WAE, Poznań 1997, s. 83.

S. Golinowska: System emerytur ustawowych w Niemczech. Wyd. IPiSS, Warszawa 1993, s. 57.

K. Sobczak: Kryzys systemów emerytalnych. Profit 2002, nr 5, s. 53-54.

M. Żukowski: Wielostopniowe systemy zabezpieczenia emerytalnego w Unii Europejskiej i w Polsce. Między państwem a

rynkiem. WAE, Poznań 1997, s. 85.

S. Golinowska: System emerytur ustawowych w Niemczech. Wyd. IPiSS, Warszawa 1993, s. 61-62.

M. Żukowski: Wielostopniowe systemy zabezpieczenia emerytalnego w Unii Europejskiej i w Polsce. Między państwem a

rynkiem. WAE, Poznań 1997, s. 88.

K. Sobczak: Kryzys systemów emerytalnych. Profit 2002, nr 5, s. 53.

K. Sobczak: Kryzys systemów emerytalnych. Profit 2002, nr 5, s. 54.

Sozialausgaben bilden den größten Etatposten. Frankfurter Allgrmeine Zeitung. Dezemder 6, 2002, nr 284, s. 15.

Sozialausgaben bilden den größten Etatposten. Frankfurter Allgrmeine Zeitung. Dezemder 6, 2002, nr 284, s. 15.

Tomy Major: Up to a third German life group “to go”. “Financial Times”. November 11, 2002, s. 1.

S. Golinowska: Ekonomia polityczna reformy emerytalnej. Wyd. CASE, Warszawa 1998, s. 54.

M. Żukowski: Wielostopniowe systemy zabezpieczenia emerytalnego w Unii Europejskiej i w Polsce. Między państwem a

rynkiem. WAE, Poznań 1997, s. 34.

P. Domeracki: Kryzys systemów emerytalnych. Profit 2002, nr 5, s. 56.

M. Żukowski: Wielostopniowe systemy zabezpieczenia emerytalnego w Unii Europejskiej i w Polsce. Między państwem a

rynkiem. WAE, Poznań 1997 s. 35.

A. Skoczyńska: Nowa emerytura: lepsza czy tylko inna? Wyd. LIBER 1999, s. 76.

P. Domeracki: Kryzys systemów emerytalnych. Profit 2002, nr 5, s. 56.

M. Żukowski: Wielostopniowe systemy zabezpieczenia emerytalnego w Unii Europejskiej i w Polsce. Między państwem a

rynkiem. WAE, Poznań 1997, s. 35

1

---