Zagadnienia na egzamin z prawa międzynarodowego publicznego

1. Definicja prawa międzynarodowego jako dziedziny.

2. Cechy prawa międzynarodowego.

3. Pojęcie społeczności międzynarodowej.

4. Źródła prawa międzynarodowego.

1. Zwyczaj (definicja, elementy, jak powstaje zwyczaj);

2. Umowa międzynarodowa (na podstawie Konwencji Wiedeńskiej o Prawie Traktatów z 1969 roku; definicja, budowa umowy międzynarodowej, tryb zawierania umów, zastrzeżenia do umów, umowa a państwo trzecie, nieważność umów i przesłanki nieważności umów).

5. Podmioty prawa międzynarodowego.

1. Państwo;

2. Atrybuty osobowości prawno-międzynarodowej (terytorium państwa: lądowe, morskie, powietrzne; terytorium poza jurysdykcją państwową; obszary podbiegunowe).

6. Ludność (obywatele, bezpaństwowcy, cudzoziemcy, opieka dyplomatyczna, ekstradycja).

7. Organizacje międzynarodowe na przykładzie ONZ (cele, kompetencje, organy, zasady z art. 2, pokojowe rozstrzyganie sporów).

8. Prawo dyplomatyczne.

Ad 1. Definicja prawa międzynarodowego

Prawo międzynarodowe publiczne to zespół norm regulujących stosunki między państwami, organizacjami międzynarodowymi oraz innymi podmiotami mającymi zdolność do działania w tych stosunkach.

Ad 2. Cechy prawa międzynarodowego:

1. Brak międzynarodowego ustawodawcy (nie ma parlamentu); normy prawa międzynarodowego są tworzone przez państwa dla nich samych; taki porządek prawny jest porządkiem autonomicznym (a porządki krajowe są heteronomiczne, bo parlament góruje nad obywatelami).

2. Brak systemu zabezpieczającego stosowanie tych norm (nie ma armii czy policji, nie ma aparatu przymusu).

3. Ograniczona jurysdykcja sądów międzynarodowych i brak obowiązkowego sądownictwa.

4. Brak hierarchii norm prawnych (są sobie równe); ius cogens - normy bezwzględnie obowiązujące, peremptoryjne - stoją nad innymi; zmiana tej normy jest możliwa tylko przez późniejszą normę o tym samym charakterze. Przykłady norm ius cogens: zakaz agresji, zakaz ludobójstwa, zakaz zabijania jeńców wojennych.

5. Poziomy charakter systemu prawa międzynarodowego (tworzenie i implementacja, przestrzeganie tych norm odbywa się na tym samym poziomie).

6. Niejednolity, partykularny charakter tych norm.

• Wyróżniamy normy o zasięgu powszechnym;

• Regionalnym;

• Bilateralnym (dwustronnym).

• Brak zorganizowanego systemu sankcji (normy prawa międzynarodowego nie mają trójczłonowej budowy), system prawa międzynarodowego jako całość dysponuje pewnymi sankcjami, np.:

• sankcje dyplomatyczne (zerwanie stosunków dyplomatycznych, embargo - blokada na handel);

• sankcje psychologiczne (np. potępienie na forum międzynarodowym, demonstracje siły);

• sankcje zorganizowane (stosowane przez organizacje międzynarodowe; np. zawieszenie w prawach członka tej organizacji, wykluczenie);

• sankcje wojskowe (użycie siły tylko po autoryzacji Rady Bezpieczeństwa ONZ).

Ad 3. Pojęcie społeczności międzynarodowej.

Społeczność międzynarodowa - ogół państw funkcjonujących na świecie (wąskie znaczenie) i także organizacje międzynarodowe i inne podmioty (szerokie znaczenie). Przynależność do społeczności międzynarodowej ma charakter arbitralny - ze społeczności międzynarodowej nie można się „wypisać”, wystąpić.

Wspólnota międzynarodowa - zbiór państw, które są ze sobą związane, np. stosunkami gospodarczymi, więzami kulturowymi; to może być np. organizacja międzynarodowa jak UE; przynależność jest dobrowolna (zależy od woli państw).

Ad 4. Źródła prawa międzynarodowego publicznego.

Bezsporne: zwyczaj międzynarodowy, umowa międzynarodowa, ogólne zasady prawa.

Pomocnicze: orzecznictwo, doktryna prawa mn. Uchwały organizacji mn nie są źródłem bezspornym, ale też nie pomocniczym, ich status jest niejasny.

Zwyczaj międzynarodowy

Zwyczaj międzynarodowy definiowany jest jako zgodna praktyka państw tworząca prawo. Innymi słowy, zwyczaj to powszechna praktyka przyjęta za prawo. Na prawo zwyczajowe składają się więc normy rzeczywiście i stale stosowane w przekonaniu, że są one prawem i że obowiązują.

Elementy zwyczaju międzynarodowego (by wystąpił muszą zaistnieć oba):

1. Subiektywny - przekonanie, że dana praktyka tworzy prawo (opinio iuris).

2. Obiektywny - powszechna praktyka, zachowanie się państwa.

Powstanie zwyczaju - następuje wówczas, gdy są spełnione wymogi dla jego powstania., tj gdy pewna praktyka jest już do tego stopnia dojrzała, że daje podstawę do domniemania przyjęcia jej przez państwo za wiążącą. Z tą chwilą powstaje zwyczaj i norma zwyczajowa zaczyna obowiązywać. Natomiast ustalenie normy zwyczajowej następuje w chwili ustalenia jej treści słownej i ewentualnie też zakresu mocy wiążącej (ustalają sądy). Więc powstanie zwyczaju i ustalenie normy to dwa różne pojęcia. Zwyczaje międzynarodowe nieprzerwanie ewoluują.

Koncepcja powstania zwyczaju wg prof. McDougala - prawo (morskie) prof. McDougal pojmuje jako nieprzerwany proces wzajemnych roszczeń i ustosunkowywania się do tych roszczeń przez konkretne organy państw. Etapy:

• wysunięcie jednostronnych roszczeń przez państwa;

• ocena tych roszczeń przez pozostałe państwa w świetle swoich własnych interesów oraz interesu społeczności międzynarodowej;

• przyjęcie roszczenia (drogą milczącego tolerowania) lub odrzucenie (np. drogą protestu).

Zwyczaje są kodyfikowane. Komisja Prawa Międzynarodowego przy ONZ zajmuje się ich kodyfikacją. Powstała w 1947 r., jej zadaniem jest ustalanie na podstawie orzecznictwa treści norm zwyczajowych i tworzenie projektów umów międzynarodowych. Kodyfikacja zwyczaju wpływa na moc wiążącą zwyczaju. Zwyczaj i umowa międzynarodowa, w której jest spisany mogą obowiązywać równolegle (bo umowy mają określoną liczbę stron, a zwyczaj obowiązuje zwykle wszystkich).

Umowy międzynarodowe

Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969 r. weszła w życie w 1980, a w Polsce w 1990.

Umowa międzynarodowa (definicja z Konwencji o Prawie Traktatów) - porozumienie zawarte przez państwa w formie pisemnej i regulowane prawem międzynarodowym niezależnie od tego czy jest ujęte w jednym dokumencie czy dwóch lub więcej i bez względu na jego szczególną nazwę (Umowa = traktat = konwencja = pakt = układ = porozumienie = konkordat (tylko dla stolicy apostolskiej) = konstytucja = statut = regulacje).

Budowa umowy międzynarodowej:

1. Tytuł.

2. Data i miejsce podpisania.

3. Preambuła

Preambuła składa się z:

• intytulacji - wyszczególnienie państw kontraktujących;

• arenga - motyw zawarcia umowy;

• narracja - wyszczególnienie okoliczności zawarcia umowy;

• komparycja - wskazanie pełnomocników państw, uprawnionych do zawarcia umowy;

• preambułę kończy stwierdzenie - „państwa ustaliły następujące treści:”

1. Dyspozycja umowy - postanowienia merytoryczne lub formalno-prawne; można stosować różnego rodzaju klauzule, np. najwyższego uprzywilejowania, narodowa, ratyfikacyjna, akcesoryjna, itd.

2. Postanowienia końcowe - wskazanie depozytariusza umowy, warunki (wymogi) ratyfikacji, określenie daty wejścia w życie, miejsce i czas podpisania umowy i podpisy stron.

Tryb zawierania umów (etapy)

1. Negocjacje (rokowania): dwustronne, wielostronne; mogą się toczyć na konferencji międzynarodowej;

2. Przyjęcie tekstu:

• przez podanie ręki (gdy dwustronne),

• w drodze głosowania - 2/3 głosów (na konferencji).

• Ustalenie autentyczności tekstu (parafuje się każdą stronę tekstu);

• Ostateczne wyrażenie zgody na związanie się traktatem (różne czynności rozłożone w czasie).

1. podpisanie (w traktatach wielostronnych obowiązuje reguła pele mele - każdy podpisuje się na ostatniej stronie gdzie chce; w traktatach dwustronnych - reguła alternatu - wynika z formalnej równości stron; powiązana z regułą lewicy - podpisania po lewej stronie)

2. ratyfikacja (z reguły) - jest aktem wewnątrzpaństwowym, sama w sobie nie wywiera żadnych skutków międzynarodowych; dopiero poinformowanie o ratyfikacji będzie miało taki skutek. (ratyfikacja nie równa się zatwierdzeniu).

W okresie od podpisania do wejścia w życie państwa mają obowiązek nieudaremniania celu i przedmiotu umowy.

Zastrzeżenia do umów międzynarodowych

To jednostronne oświadczenie państwa, na mocy którego państwo dąży do zmodyfikowania stosowania niektórych postanowień umowy względem siebie. Zastrzeżenia stanowią wyjątek od zasady niepodzielności umów.

Zastrzeżenia można złożyć: przy podpisaniu; przy przystąpieniu; przy ratyfikacji.

Traktaty dwustronne nie przewidują zastrzeżeń (bo wszystko można wynegocjować wcześniej), przy wielostronnych tak. Traktaty mogą zakazywać określonych zastrzeżeń lub też dopuszczać tylko określone. Jeżeli traktat milczy na temat zastrzeżeń to zastrzeżenia nie mogą być sprzeczne z celem i przedmiotem traktatu. Generalnie zastrzeżenia wymagają przyjęcia (zgody) innych państw (przy traktatach specjalnych).

Można zgłosić sprzeciw wobec zastrzeżenia i wtedy:

1. Sprzeciw jednocześnie wobec wejścia w życie traktatu w jego stosunkach z państwami składającymi zastrzeżenie. Traktat nie wchodzi w życie w relacjach między tymi państwami. To tzw. sprzeciw kwalifikowany.

2. Państwo zgadza się na związanie się traktatem z państwem zgłaszającym zastrzeżenie; sprzeciw prosty; ale artykuł, do którego zgłoszono zastrzeżenie i sprzeciw nie będzie stosowany.

Zastrzeżenie i sprzeciw do zastrzeżenia można w każdej chwili wycofać. Zastrzeżenia i sprzeciwy należy formułować na piśmie i muszą być one zakomunikowane wszystkim kontraktującym państwom. Wycofanie też na piśmie.

Pacta sunt servanda - umów należy dotrzymać; umowy międzynarodowe muszą być przestrzegane, należy je wykonywać w dobrej wierze.

Traktaty interpretuje się w oparciu o tzw. kontekst. Przez kontekst na gruncie pmp rozumiemy nie tylko tekst traktatu łącznie ze wstępem i załącznikami, ale także każde inne porozumienie zawarte w związku z traktatem oraz inne dokumenty, które strony przyjęły w związku z nim.

Umowa a państwa trzecie

Traktat z reguły wiąże tylko strony, które go podpisały. Traktaty tworzące prawa dla państw trzecich - pacta in favorem tertii, oraz tworzące obowiązki dla państw trzecich - pacta detrimentum tertii. Traktaty mogą odnosić się do państw trzecich. W przypadku pacta in favorem tertii zgoda państwa trzeciego jest domniemana. Pacta detrimentum tertii - domniemamy jest brak zgody państwa trzeciego na przyjęcie obowiązku, aż do momentu, gdy wyraźnie na piśmie dany obowiązek przyjmie.

Do traktatów można wnosić poprawki - wymagają one uzgodnienia stron. Przy traktatach wielostronnych może być konieczne zwołanie konferencji międzynarodowej w celu przyjęci poprawek.

Nieważność traktatu

1. Od początku (ex tunc)

2. Od momentu podniesienia argumentu o nieważności.

Przesłanki nieważności

I - względnej:

• oczywiste pogwałcenie norm prawa wewnętrznego o zasadniczym znaczeniu;

• przekroczenie ograniczeń upoważnienia do wyrażenia zgody państwa (takie, które było notyfikowane innym państwom);

• błąd dotyczący faktu lub sytuacji, które państwo uważało za istniejące w czasie, gdy traktat był zawierany i fakty te lub sytuacje stanowiły istotną podstawę do związania się traktatem (bezskuteczne będzie powoływanie się na błąd, gdy państwo o nim wiedziało lub do jego powstania się przyczyniło - reguła estopel - zakaz przeczenia faktom, które się stworzyło);

• oszustwo;

• przekupstwo (korupcja bezpośrednia - wręczenie łapówki; korupcja pośrednia - obietnica wręczenia korzyści).

II - bezwzględnej:

• przymus wobec przedstawiciela państwa (np. groźby lub czyny skierowane do tej osoby);

• przymus wobec państwa w postaci groźby lub użycia siły (co jest sprzeczne z KNZ);

• sprzeczność traktatu z imperatywną normą prawa międzynarodowego (czyli normą o charakterze ius cogens).

Wygaśnięcie traktatu

Następuje za porozumieniem stron traktatu lub gdy sam tak postawania (jak EWWiS). Przyczyną wygaśnięcia nie będzie zmniejszenie się liczny państw stron traktatu poniżej wymaganej liczby.

Traktat wygasa:

• gdy wszystkie strony zawarły późniejszy traktat dotyczący tego samego;

• gdy doszło do istotnego naruszenia traktatu przez jedną ze stron, ale w tej sytuacji tylko druga strona może się na to powołać żądając wygaśnięcia traktatu;

• gdy powstanie sytuacja uniemożliwiająca wykonywanie traktatu, np. gdy zniknął/został zniszczony przedmiot traktatu;

• powstanie normy ius cogens, z którą traktat zostaje w sprzeczności;

• upływ czasu;

• spełnienie warunku rozwiązującego;

• zasadnicza zmiana okoliczności, jeżeli istnienie tych okoliczności było podstawą zgody stron na związanie się traktatem lub też w wyniku tej zmiany przekształcił się zakres obowiązków powstałych do wykonania.

Zerwanie stosunków dyplomatycznych bądź konsularnych między stronami nie powoduje wygaśnięcia traktatu, chyba, że istnienie tych stosunków jest niezbędne do stosowania traktatu.

Ad 5. Podmioty prawa międzynarodowego

A. Państwo.

Państwo - zaliczamy do podmiotów zorganizowanych, terytorialnych. Państwo to byt suwerenny, wyjątkiem są małe państewka, które nie są w pełni suwerenne np. Maroko, San Marino (są zależne od swoich „opiekunów”).

Definicja państwa zawiera trzy elementy (orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Rozjemczego z 1920 r.):

1. Ludność

2. Terytorium

3. Rząd wykonujący władzę nad tą ludnością i nad tym terytorium

+ uczestniczenie w stosunkach międzynarodowych

Te 3 pierwsze są przedmiotem PMP. Bez któregokolwiek z tych 3 elementów państwo nie może istnieć.

Suwerenność państw - niezależność w stosunkach zewnętrznych (całowładność), i stosunkach wewnętrznych (samowładność). Wynika z samego faktu powstania państwa, potwierdzone to zostało w KNZ, gdzie jest mowa o suwerennej ludności wszystkich państw i jest to zasada PMP. Państwo tracąc suwerenność znika z mapy świata.

Państwa korzystają z tzw. praw zasadniczych (od momentu powstania przysługują przez cały czas jego istnienia); wyłącznie państwom przysługuje:

Katalog praw:

• prawo do istnienia

• prawo do czci

• do niezawisłości

• do równości

• do utrzymywania stosunków międzynarodowych

Prawo nabyte państwa - te które państwo nabywa wraz z przystąpieniem do umów międzynarodowych. Dotyczy tylko państw, które są stronami. Od zasadniczych, różnią się one zasięgiem.

Państwom przysługuje zwierzchnictwo:

1. Terytorialne - (jurysdykcja terytorialna) - oznacza, że dane państwo ma pełną i wyłączną władzę na danym terytorium, występuje w granicach państwa (wyjątki statki morskie i itp.) Wyjątkiem od pełni władzy na terytorium są misje dyplomatyczne - korzystają z przywileju nietykalności.

2. Personalne - (jurysdykcja państwa) - władza państwowa nad obywatelami, a także pod pewnymi warunkami nad innymi osobami przebywającymi na terytorium danego państwa. „Przekracza granice”, bo obywatele państwa się przemieszczają, nie jest ograniczone granicami państwa.

Powstanie państwa

• Powstanie to fakt, z którym prawo międzynarodowe wiąże określone skutki prawne.

• zasada samostanowienia narodów - jedna z podstawowych zasad prawa międzynarodowego, nie może być nadrzędna, naruszać prawa, nie może dążyć terroryzmem.

Sposoby powstania państw:

1. Oderwanie się od istniejącego państwa

2. Rozpad państwa na mniejsze części (np. była Jugosławia)

3. Połączenie się państw np. RFN

4. Powstanie państwa na terytorium, które nie podlega niczyjej jurysdykcji:

• przejęcie przez określoną grupę osób władzy na terytorium (skuteczne)

• uznanie tego państwa przez inne, akt uznania nie ma wpływu na byt tego państwa. Uznanie jest aktem jednostronnym na mocy którego dany podmiot uznaje istnienie pewnych faktów. W przypadku państwa uznanie ma charakter deklaratywny. Jeśli dochodzi do uznania można nawiązać stosunki dyplomatyczne i ustanowić misje dyplomatyczne. Uznanie może być wyraźne lub też milczące (nie wyraża protestu). Uznanie można domniemywać, gdy np. państwo wyraźnie nie uznało, ale zaproponowało nawiązanie stosunków dyplomatycznych. Przykład - uznanie Kossowa - 2008r. część państw uznała je część nie.

Upadek państwa - tożsamy z zanikiem suwerennej władzy, generalnie prawo międzynarodowe zakazuje prowadzenia wojny agresywnej i aneksji terytorium ze względu na prawo do istnienia. Każde państwo ma prawo do samoobrony, wynika to z KNZ.

Sposoby upadku :

• inkorporacja - włączenie państwa do innego państwa;

• rozpadnięcie się na części;

• połączenie się państw.

Rodzaje państw

1. Ze względu na strukturę

1. Jednolite (Polska)

2. Złożone - federacje np. USA, RFN

2. Ze względu na ograniczone zdolności do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych.

1. Zależne - mini państwa.

2. Mini państwa.

3. Trwale neutralne - wobec konfliktów zbrojnych, status neutralności musi być uznany przez inne państwa, nie może angażować się w konflikty, np. Szwajcaria (1815), Austria(1955)

3. Ze względu na stopień rozwoju

1. Rozwinięte

2. Rozwijające się

Mini państwa - ich możliwości w stosunkach międzynarodowych są ograniczone

a) Andora

• posiada małe terytorium przez co ich możliwości na scenie międzynarodowej są ograniczone

• Andora zawarła umowę międzynarodową z Francją i Hiszpanią na mocy których przekazuje część swoich uprawnień tym państwom. Oddaje się pod opiekę

• może być członkiem organizacji międzynarodowej (Andora jest członkiem ONZ)

• generalnie traktowane jest jako państwo suwerenne

b) Watykan - niesuwerenna organizacja terytorialna, a Stolica Apostolska jest zwierzchnikiem tej organizacji.

• wykonuje suwerenną władzę nad Watykanem od 1929 r. - Traktat Laterański

B. Atrybuty osobowości prawno-międzynarodowej

Terytorium w prawie międzynarodowym - przestrzeń, w której działają ludzie, najczęściej występuje jako terytorium państwowe; kolonie; niesamodzielne terytoria; zneutralizowane, zdemilitaryzowane- strefa w której nie można utrzymywać wojsk, itp.

a) RES COMMUNIS - terytoria będące wspólnym dziedzictwem ludzkości, nie podlegają zawłaszczeniu np. przestrzeń kosmiczna, morze otwarte, dno mórz i oceanów.

b) RES NULLIUS - rzeczy niczyje, nowe terytoria, wyspa, mogą podlegać zawłaszczeniu.

Terytorium państwowe: wycinek globu ziemskiego, który jest oznaczony co do tożsamości będący przedmiotem władzy państwowej w obrębie, którego państwo wykonuje władzę w stosunku do rzeczy, osób i zdarzeń. Terytorium:

• można je sprzedać, zbyć, nabyć

• można je zamienić np. umowa międzyn. z 1951 r. między PRL a ZSSR

• można je wydzierżawić np. Kanał Panamski dzierżawili Amerykanie do1999

• można przekazać część uprawnień jurysdykcyjnych np. Kanał Sajmeński na rzecz Rosji

Zakres przestrzenny jurysdykcji - obejmuje

• lądy,

• wody wewnętrzne,

• morza terytorialne

• przestrzeń powietrzną ponad terytorium państwowym (80-100km)

Obszar terytorium

1. Lądowy - ląd i wody śródlądowe - rzeki, które mają swój początek i ujście w granicach państwa, jeziora.

- wody wewnętrzne - zatoki nie szersze niż 24 mile morskie - przy ujściu; zatoki historyczne, takie do których państwo ma tzw. tytuł historyczny np. zatoka Piotra Wielkiego, wody portów morskich - akwatoria.

b) Morski

c) Powietrzny

ad b) Terytorium morskie - pas morza o szerokości 12 mil morskich liczonych od linii podstawowej, w obrębie którego państwo wykonuje jurysdykcje. Przez morze terytorialne innym statkom, innych państw przysługuje prawo nieszkodliwego przepływu, ale nie mogą się zatrzymać. Zgoda dla okrętów wojennych. Za morzem terytorialnym występuje strefa przyległa - 24 mile morskie od linii podstawowej. Polska nie ma strefy przyległej. Dalej można ustalić strefę wyłącznego rybołówstwa albo wyłączną strefę ekonomiczną (może mieć 200 mil morskich). Dalej są wody międzynarodowe - morze otwarte - w strefie przyległej państwo będzie miało kompetencje w zakresie kontroli celnej i sanitarnej. W strefie ekonomicznej kompetencje wynikają tylko z umów międzynarodowych.

Dno morza - państwo ma prawo do eksploatacji dna mórz i oceanów; tzw. szelf kontynentalny do 200m. szerokość od 15km do1400km. Państwa mają wyłączne prawo do eksploatacji swojego szelfu.

Ograniczenia w wolności morza terytorialnego

• prawo wizyty i rewizji - dot. statków, które podejrzewa się o nielegalny przewóz, np. narkotyków. Wykonywać te prawo mogą tylko okręty wojenne

• prawo pościgu - państwom przysługuje prawo pościgu - przysługuje państwu nadbrzeżnemu; pościg natychmiastowy i ciągły (okręt wojenny ściga, ale może przekazać samolotom), zakończyć gdy wpłynie ten statek na morze terytorialne innego państwa.

Morze otwarte - wody międzynarodowe. Poza wszelkimi obszarami jurysdykcji państwa. Na morzu otwartym wszystkie państwa korzystają z takich samych praw na zasadzie równości. Państwa mogą korzystać z tzw. wolności morza otwartego (Gracjusz sformułował):

1. Wolność poławiania ryb

2. Wolność żeglugi

3. Układania podmorskich kabli i rurociągów

4. Budowania sztucznych wysp

5. Wolność badań naukowych

6. Wolność przelotu

Z wolności morza otwartego należy korzystać tak, aby nie ograniczać korzystania z nich przez inne państwa (klauzula imitacyjna)

I Ograniczenia wolności żeglugi na morzu otwartym:

• prawo wizyty i rewizji - wykonuje się kontrolę i nadzór nad statkami, które podejrzewa się o nielegalny przewóz, np. narkotyków, nadanie nielegalnych audycji radiowych (wszystkie inne jednostki powinny współdziałać w zwalczaniu takich procederów)

Etapy prawa wizyty i rewizji:

1. Prawo zbliżenia się do statku w celu sprawdzenia jego bandery, portu macierzystego, załogi i nazwy.

2. Wysłanie łodzi z oficerem na pokładzie celem złożenia wizyty na statku

3. Kiedy się podejrzenia potwierdzą - przeprowadzenie rewizji statku

4. Prawo wizyty i rewizji wykonujemy zawsze z poszanowaniem norm kurtuazji międzynarodowej. Do wykonywania tego prawa uprawnione są przede wszystkim okręty wojenne, ewentualnie inne jednostki posiadające specjalne uprawnienia.

II Ograniczenie prawo pościgu - państwom przysługuje prawo pościgu - przysługuje państwu nadbrzeżnemu; pościg natychmiastowy i ciągły (okręt wojenny ściga, ale może przekazać samolotom).

III Ograniczenie - związane z rozwojem transportu - zaczęto wyznaczać trasy, by się nie zderzyły.

IV Ograniczenia związane z ochroną środowiska np. połów ryb

Jurysdykcja na morzu otwartym - jurysdykcja karna przysługuje tylko państwu bandery lub też państwu, którego obywatelstwo posiada osoba odpowiedzialna za wypadek (dot. Zderzeń statku, a także spraw dyscyplinarnych). Żadne inne państwo nie może zatrzymać ani zająć statku dla celów przeprowadzenia dochodzenia (wyłączone są spod tej zasady okręty wojenne - korzystają one z immunitetu),

Największe zagrożenie - piractwo morskie, rozbójnictwo morskie (każe państwo może ścigać taki statek i zatrzymać). Jurysdykcję ma każde państwo. Czyn ścigany międzynarodowo - przestępstwo międzynarodowe.

Piractwo - akty bezprawnego zajęcia statku innej bandery, akty grabieży, zatrzymania statków na morzu otwartym. Karalny jest współudział i podżeganie. Zagrożone rejony to w szczególności Somalia, Sri Lanka. Jeśli mniejsza skala to mówimy o grabieży jachtów.

Na podstawie art. 98 KMB:

Każde państwo ma obowiązek niesienia pomocy statkom, które znalazły się w niebezpieczeństwie, przed wszystkim chodzi tu o udzielenie pomocy załodze takiego statku (ratowanie załogi, statku). Kapitan statku ma obowiązek niesienia pomocy - on go wykonuje. Handel ludźmi (niewolnictwo) - każda osoba, która zbiegnie z takiego statku staje się wolna.

Dno mórz i oceanów - pozostaje poza jurysdykcją państw. Jest to tzw. OBSZAR dna poza granicami wewnętrznymi szelfu kontynentalnego.

• dno te jest bogate w minerały, ma duże złoża tzw. KONKRECJE.

• zarządzaniem tymi obszarami zajmuje się Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego

• obszar może być wykorzystany tylko do celów pokojowych i uważany jest za wspólne dziedzictwo ludzkości.

Statki morskie - jednostki pływające (z wyjątkiem tratwy) - musi posiadać przynależność państwową (tylko jedną), czyli musi być zarejestrowany.

• przejawem przynależności jest bandera

• LEX BANDERAES (prawo bandery) - jest to łącznik który wiąże statek z prawem państwa w którym został zarejestrowany

• statek, który na wezwanie nie chce podnieść bandery albo pływa bez bandery to uznawany jest za niebezpieczny

• posługiwanie się banderą innego państwa jest niedozwolone przez prawo międzynarodowe

Zjawisko tanich lub grzecznościowych bander

• są państwa na świecie (Panama, Malta), które udostępniają swoją banderę, czyli rejestracją obce statki za mniejszą kwotę. Popularne, ale mało bezpieczne - mało chroniące.

• statek musi wykazywać rzeczywisty związek z państwem bandery. Spółka, właściciel musi być np. zarejestrowany w państwie w którym ma być zarejestrowany statek.

Statkom przysługuje zwierzchnictwo okrętowe - jurysdykcja państwa nad statkami, które podnoszą jego banderę. Jurysdykcję tę wykonują okręty wojenne. Wszelkie zdarzenia, które mają miejsce na statku traktuje się tak, jakby miały miejsce na terytorium państwa.

Podziały statków:

1) Okręty wojenne (maja przynależność państwową do jego sił zbrojnych i maja szczególny statut, muszą być oznakowane)

2) Zwykłe statki (wszystkie inne jednostki pływające z wyjątkiem okrętów wojennych) wyróżnia się statki o napędzie jądrowym, albo przewożące szkodliwe substancje, zbiornikowe, chemikaliowce. Ich przepływ może być ograniczony

Cieśniny międzynarodowe - łączą morza i oceany i są tzw. drogi wodne łączące dwie części morza otwartego. Powstają naturalnie.

• Wg prawa zwyczajowego w zależności od szerokości cieśniny obowiązują wolności morza otwartego lub prawo nieszkodliwego przepływu

• Jeżeli cieśnina jest węższa niż 24 mile morskie to wtedy obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu.

• W przypadku szerszych niż 24 mile morskie wtedy stosuje się wolność morza otwartego

• Cieśniny których status jest regulowany odrębnymi umowami międzynarodowymi , wtedy strony państw same decydują w jaki sposób cieśnina będzie wykorzystywana

Cieśniny lokalne - wewnętrzne łączą dwa morza, znajduje się w obrębie jednego państwa, np. status cieśnin bałtyckich - jest uregulowany w umowach międzynarodowych

Kanały morskie - sztuczne połączenie dwóch otwartych dla żeglugi obszarów morskich, tworzony przez człowieka. Aby kanał był międzynarodowy państwo nadbrzeżne musi wyrazić na to zgodę i zawiera się wtedy umowę międzynarodową, która ustanawia na takim kanale swobodę żeglugi. Swoboda może dotyczyć statków i okrętów ale tylko określonego rodzaju.

Rodzaje Kanałów :

Kanał Sueski (ostatecznie wykopany w 1860 r.) - łączy Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym

• status prawny ma na podatnie umowy międzynarodowej zawartej w Konstantynopolu w 1888 r. ta umowa obowiązuje do dziś.

• na podstawie tej umowy kanał jest otwarty dla żeglugi dla wszystkich państw

• był wielokrotnie zamykany, przebudowywany i ostatecznie został otwarty w 1875 r.

Kanał Panamski (zakończono jego budowę w 1920 r.) łączy Atlantyk z Oceanem Spokojnym.

• ma 81 km. Był oddany w dzierżawę Stanom Zjednoczonym, w 2000 r. został przekazany Panamie, obecnie Panama pełni pełnię praw.

Kanał Kiloński (łączy Morze Północne z Bałtykiem)

• ma 100 m szerokości

• został umiędzynarodowiony Traktatem Wersalskim w 1919 r.

Obszary podbiegunowe

Biegun północny (to rejon Arktyki i obejmuje Morze Arktyczne i Ocean Lodowaty Północny, przylegające morze wraz z wyspami)

• Status prawny Arktyki nie jest uregulowany w żadnej umowie międzynarodowej , stąd też stosuje się do tych terenów zasady, które rządzą korzystaniem z morza otwartego

• W 1925 r. Kanada wysunęła tzw. TEORIĘ SEKTORÓW wg której Arktyka miała dzielić się na sektory przypadające państwom leżącym wokół obszarów arktycznych (Skandynawia, Stany Zjednoczone, Rosja, Norwegia, Dania ).

• Nie traktuje się jako terytorium państw, tylko jako STREFE WPŁYWÓW

• W 1996 r. powstała Rada Arktyczna (organizacja międzynarodowa, która zajmuje się współpracą w zakresie tematyki związanej z trwałym i zrównoważonym rozwojem Arktyki)

Biegun Południowy - Antarktyka (obejmują Antarktydę. Ocean Lodowaty Południowy oraz część Pacyfiku i Oceanu Indyjskiego.

• Tutaj teoria sektorów w ogóle się nie przyjęła, natomiast mamy umowę międzynarodową, która reguluje statut prawny Antarktyki to tzw. TRAKTAT WASZYNGTOŃSKI z 1959 r.

• Stroną tego traktatu jest także Polska

• Traktat zakazuje prób jądrowych oraz działalności wojskowej w rejonie Antarktyki i uznaje to terytorium za strefę zneutralizowaną, czyli nie można tam utrzymywać żadnej broni

• Traktat zakazuje wysuwania jakichkolwiek roszczeń terytorialnych

• Państwa, które są stronami traktatu tworzą tzw. KLUB i mają pewne uprawnienia związane z eksploracją tego obszaru np. mogą tworzyć stacje naukowo - badawcze (PL ma 2 stacje)

• Zawarto szereg innych konwencji, których celem jest ochrona flory i fauny Antarktyki (ochrona wielorybów, fok)

Ad c) Przestrzeń powietrzna

Dominuje zasada zamknięcia przestrzeni powietrznej ze względu bezpieczeństwa. Oznacza to, że każde państwo posiada wyłączną i pełną suwerenność swojej przestrzeni powietrznej (zasada całkowitego, wyłącznego zwierzchnictwa państwowego)- potwierdzona w Konwencji Chicagowskiej z 1944 r. - 190 państw, Polska od 1945) wg tej konwencji państwa mogą ograniczać lub też zakazywać lotów w swojej przestrzeni powietrznej. Państwa mają prawo KABOTAŻU (państwa mają prawo zastrzec transport osób lub towarów w granicach swego terytorium własnym liniom lotniczym). Państwa mogą też tworzyć strefy w których loty są całkowicie zakazane. Loty rejsowe odbywają się na podstawie zezwoleń, umów. Statki powietrzne również powinny być zarejestrowane (przynależność państwowa). Osobą z ramienia państwa jest konsul - do dokonywania czynności na pokładzie statku powietrznego czy też morskiego.

Ad 7. Organizacje międzynarodowe na przykładzie ONZ

Karta Narodów Zjednoczonych - umowa międzynarodowa, podpisana VI 1945 roku, a weszła w życie w X 1945. Podstawa prawna funkcjonowania ONZ. ONZ jest kontynuacją Ligii Narodów. KNZ ma szczególny status w prawie międzynarodowym, dlatego, że to quasi konstytucja społeczności międzynarodowej. Jest tak dlatego, że:

• w art. 2 KNZ zostały skodyfikowane najważniejsze zasady społeczności międzynarodowej

• karta nakłada obowiązki na państwa trzecie, które nie są członkami ONZ

• kartę jest trudno zmienić (wymagany specjalny tryb)

• wszystkie umowy międzynarodowe powinny być z Kartą zgodne, przeważa ona na zobowiązaniami wynikającymi z innych umów

Zasady ONZ

1. ONZ opiera się na suwerennej równości wszystkich państw.

2. Suwerenność = samowładność, niezależne, nie ulega wpływom z zewnątrz, wszystkie państwa mają takie same prawa.

3. Wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań międzynarodowych.

4. Załatwianie sporów międzynarodowych środkami pokojowymi.

5. Zakaz groźby użycia siły i jej użycia (2wyjątki: samoobrona, użycie siły jako sankcja zastosowana przez Radę Bezpieczeństwa ONZ).

6. Współdziałanie państw przeciwko państwom, które stosują siłę.

7. Zasada nieingerencji w sprawy wewnętrzne państw.

Cele ONZ:

1. Utrzymać międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo, stosując skuteczne środki zbiorowe dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienia aktów agresji i innych naruszeń pokoju, łagodzić i załatwiać - w drodze pokojowej, wg zasad sprawiedliwości i prawa międzynarodowego - spory lub sytuacja mogące prowadzić do naruszenia pokoju.

2. Rozwijać przyjazne stosunki między narodami, oparte na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów, i stosować inne odpowiednie środki do wzmocnienia powszechnego pokoju.

3. Współdziałanie międzynarodowe - doprowadzić do niego, współdziałanie w rozwiązywanie zagadnień o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym

4. Zachęcanie do współdziałania stąd też mówi się, że ONZ jest organizacją o charakterze uniwersalnym oraz powszechnym, należą do niej 192 państwa.

5. Poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyzwanie, popieranie ich rozwoju

6. Być ośrodkiem uwzględniającym działalność międzynarodową zmierzającą do osiągnięcia tych wspólnych celów.

Organy ONZ - od Art. 9

1) Zgromadzenie Ogólne

2) Rada Bezpieczeństwa

3) Rada Gospodarcza i Społeczna

4) Sekretarz

Zgromadzenie ogólne	Rada Bezpieczeństwa	Rada Gospodarcza i Społeczna	Sekretarz
Skład	- wszyscy członkowie ONZ - każdy członek max 5 przedstawicieli może mieć	-15 członków ONZ W tym: 5 członków stałych (USA, Francja, Rosja, Wielka Brytania, Chiny ), 10 niestałych członków wybieranych na 2 lata 4 członków dodatkowych wybieranych na rok -Każdy członek w RB ma 1 przedstawiciela	54 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne	kadencja trwa 5 lat z możliwością reelekcji
Kompetencje	- kompetencja deliberacyjna: ZO może omawiać wszelkie zagadnienia lub sprawy wchodzące w zakres Karty (+zalecenia członkom ONZ, RB) - może rozważać ogólne zasady współdziałania nad utrzymaniem międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (+zalecenia członkom ONZ, RB) - może omawiać każdą sprawę dot. utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa wniesioną przez członka ONZ albo RB, ale też przez państwo nie będące członkiem organizacji - może zwrócić uwagę RB na sytuacje, które mogą zagrażać międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu - wydaje akty prawne w formie zaleceń. Rezolucje	- główna odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (działa z ramienia członków ONZ) - składa Zgromadzeniu Ogólnemu do rozpatrzenia sprawozdania roczne, a w razie potrzeby również sprawozdania specjalne - RB może badać każdy spór lub każdą sytuację, która może doprowadzić do nieporozumień międzynarodowych lub wywołać spór, w celu ustalenia czy dalsze trwanie sporu lub sytuacji może zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. - w każdym stadium sporu (dot. Bezpieczeństwa i spokoju) może zalecić odpowiednią procedurę lub sposób załagodzenia. - może czynić zalecenia stronom w celu pokojowego załatwienia sporu - stwierdza istnienie zagrożenia lub naruszenia pokoju bądź aktu agresji (decyduje jakie środki zastosować w celu utrzymania lub przywrócenia międzyn. Pokoju lub bezpieczeństwa) - wydaje zarządzenia tymczasowe - jeśli uzna, że przewidziane środki są niewystarczające, może podjąć akcję przy użyciu sił powietrznych, morskich lub lądowych (by przywrócić międzyn. Pokój i bezpieczeństwo)	- może zapoczątkować lub podjąć badania i sprawozdania w związku z międzynarodowymi zagadnieniami gospodarczymi, społecznymi, kulturalnymi, oświatowymi itp. (może zaleceń udzielać w tych sprawach dla ZO, ONZ i zainteresowanym organizacjom) - może opracowywać projekty konwencji w sprawach wchodzących w zakres jej kompetencji - może zwoływać konferencje międzynarodowe w sprawach wchodzących w zakres jej kompetencji - może zawierac porozumienia z organizacjami - może udzielać RB informacji	- reprezentuje organizację na zewnątrz - może wnieść uwagę na sytuacje zagrażające pokojowi i bezpieczeństwu - otwiera, zamyka konferencje - czuwa nad pracami sekretariatu - mianuje personel - składa sprawozdania - jest największym funkcjonariuszem ONZ - powinien być niezależny w wykonywaniu swoich funkcji
Tryb podejmowania decyzji	- każdy członek ma 1 głos - decyzje ZO w ważnych sprawach zapadają większością 2/3 głosów członków obecnych i głosujących - w innych sprawach (większość głosów członków obecnych i głosujących	- każdy członek ma 1 głos - decyzje RB w sprawach proceduralnych zapadają jeżeli oświadczą się za nimi głosy 9 członków - decyzje RB we wszystkich innych sprawach ważnych zapadają większością głosów 9 członków (włączając w to zgodne głosy wszystkich członków stałych)	- każdy członek ma 1 głos - uchwały zapadać będą większością głosów członków obecnych i głosujących

Pokojowe rozstrzyganie sporów - spór międzynarodowy to konflikt poglądów lub interesów pomiędzy państwami. Wszelkie spory należy rozstrzygać w sposób pokojowy. Strona w sporze wstrzymuje się od głosowania.

Środki pokojowego rozstrzygania sporów:

1. Negocjacje - rokowania, środki dyplomatyczne. Należy w I rzędzie stosować negocjacje. Strony sporu próbują dojść do porozumienia (stan faktyczny, jakie mają interesy i oczekiwania). Jeżeli jest wola to można na negocjacjach poprzestać.

2. Jeśli strony nie są skłonne, by negocjować to wtedy wchodzi osoba trzecia - „dobre usługi” albo „mediacja”. Dobre usługi - daje państwo niezaangażowane (pomaga technicznie) np. daje warunki do tego, by na neutralnym gruncie były negocjacje. Przy mediacji - mediator angażuje się merytorycznie w spór. Mediacja może być prowadzona bezpośrednio (mediator wysłuchuje stron itp.), albo pośrednio (najpierw spotyka się z jedną stroną potem z drugą oddzielnie). Mediator może przedstawić propozycję rozwiązania sporu.

3. Badania - prowadzone przez Komisję Badań niezależnie od stron sporu. Ma ona za zadanie ustalić jaki był stan faktyczny w danej sprawie. Formułuje z tego raport

4. Koncyliacje - Komisja Koncyliacyjna bada stan faktyczny ale przedkłada ona także propozycją rozwiązania sporu.

5. Środki sądowe (sądownictwo międzynarodowe)

6. Quasi sądowe (arbitraż - rozjemstwo międzynarodowe, strony wybierają Trybunał Arbitrażu wskazują arbitra. Trybunał orzeka na podstawie norm prawnych, ale może brać pod uwagę także inne podstawy orzekania np. zasadę słuszności i sprawiedliwości). Strony muszą zawrzeć umowę (kompromis), by oddać swój spór pod arbitraż. Nie wpływa w dużej mierze na rozwój prawa międzynarodowego.

Sądownictwo:

MTS. Status sędziego: Sędziowie niezależni: bez względu na narodowość wybierani z pomiędzy osób o wysokim poziomie moralnym, odpowiadających warunkom wymaganym w ich odnośnych krajach do zajmowania najwyższych stanowisk w sądownictwie albo będących pracownikami cieszącymi się uznaną powagą w zakresie prawa międzynarodowego. Kadencja trwa 9 lat (rotacja co 3 lata, wymienianych 5 sędziów). Mają prawa i immunitety dyplomatyczne. Składają oświadczenie, że będą korzystać z uprawnień bezstronnie i sumiennie. Siedziba - Haga. W skład wchodzi 15 członków (każdy z innego państwa). Wybierani przez ZO i RB - bezwzględną większością.

• nie mogą być pozbawieni stanowiska (chyba że jednomyślnie pozostali zadecydują)

• nie może być pełnomocnikiem, doradcą z żadnej ze stron

• orzeka w pełnym składzie - quorum 9 sędziów, ale także może tworzyć izby 3 lub 5 osobowe.

• może tworzyć at hoc izby do zajęcia się określoną sprawą.

Kompetencje:

• Stronami mogą być tylko państwa, nie mogą być organizacje międzynarodowe, ale organizacja może dostarczyć informację do Trybunału;

• Podmiotowe kompetencje - te państwa, które podpisały i ratyfikowały statut MTS są stronami;

• Przedmiotowe - MTS rozstrzyga: spory wniesione przez strony, sprawy wymienione w KNZ, sprawy wymienione w obowiązujących traktatach i konwencjach (sprawy te są wnoszone na podstawie klauzuli sądowych zawartych w tych traktatach), dot. sporów przyszłych;

• Klauzula fakultatywna - państwa mogą w każdym czasie złożyć deklarację, że uznają obowiązkową jurysdykcję Trybunału w sporach natury prawnej.

Podstawy orzekania MTS:

• Konwencje;

• Zwyczaj międzynarodowy;

• Zasady ogólne prawa;

• Wyroki sądowe;

• Pomocnico doktryny;

• Wg zasad słuszności.

Ad 6. Ludność.

W sprawach dotyczących ludności standardy wyznacza prawo międzynarodowe i ulegają one dookreśleniu w prawie krajowym. Standardy te dotyczą obywatelstwa, traktowania cudzoziemców, bezpaństwowców oraz mniejszości narodowych.

Przez ludność w prawie międzynarodowym rozumiemy ogół osób fizycznych, przebywających na terytorium państwa i podlegających jego jurysdykcji. W ten sposób państwo realizuje zwierzchnictwo personalne.

Wśród osób fizycznych mamy:

• obywateli, których łączy z państwem szczególna więź prawna;

• cudzoziemców, którzy przebywają na terytorium państwa z reguły czasowo i przez to więź nie stworzy się (wyłącza się spośród tych cudzoziemców osoby, które mają prawo stałego pobytu, bo oni chcą się związać z tym państwem).

Obywatelstwo w prawie międzynarodowym - (nie ma jednej definicji) jest uważane za manifestację suwerenności państwa i dlatego też na potrzeby prawa międzynarodowego oznaczać może specyficzny stosunek prawny między jednostką a państwem, które w sprawach dotyczących tej jednostki i ochrony jej interesów na scenie międzynarodowej ma zawsze jurysdykcję.

Obywatelstwo dzielimy na zewnętrzne i wewnętrzne. Dla prawa międzynarodowego jest istotne to zewnętrzne (rozumiane jako podległość danemu państwu, gdy obywatel przebywa poza granicami państwa). Chroniąc obywatela państwo może wykonywać prawo opieki dyplomatycznej. Ma państwo obowiązek wpuszczenia obywatela na terytorium kraju (nie można zabronić wjazdu).

Państwo może wykonywać prawo opieki dyplomatycznej tylko względem własnych obywateli. Z tą opieką mamy do czynienia, gdy obywatel przebywa poza granicą własnego państwa, gdy doszło do naruszenia prawa międzynarodowego, w wyniku którego obywatel doznał szkody i gdy obywatelstwo jest efektywne i pobyt za granicą jest legalny (wszystkie te warunki muszą wystąpić by można było wykonać prawo opieki dyplomatycznej).

Państwo chroniąc obywatela chroni też swoje interesy. Obywatel nie może się zrzec opieki dyplomatycznej, bo to jest prawo państwa a nie obywatela. Ta opieka nie jest stosowana często (bo warunkiem jej zastosowania jest złamanie prawa międzynarodowego, co nie zdarza się bardzo często; częściej korzysta się z opieki konsularnej).

Obywatelstwo efektywne - to realne, rzeczywiste (gdy ktoś ma np. podwójne obywatelstwo, a przebywa, pracuje, itd. w jednym kraju to obywatelstwo tego kraju będzie efektywne).

Sposoby nabycia obywatelstwa przy urodzeniu

1. Prawo ziemi (ius soli) - dziecko nabywa obywatelstwo w kraju, w którym się urodziło. Prawo ziemi częściej występuje w krajach anglosaskich i krajach nowopowstających (bo były mało zaludnione).

2. Prawo krwi (ius sanguinis) - dziecko nabywa obywatelstwo kraju, którego obywatelstwo posiadają rodzice. Prawo to występuje w „państwach narodowych”.

Zbiegi obywatelstwa:

1. Pozytywny zbieg obywatelstwa - rodzice z kraju prawa krwi, dziecko rodzi się w kraju prawa ziemi - to ma podwójne obywatelstwo.

2. Negatywny zbieg obywatelstwa - gdy rodzice są bezpaństwowcami lub z kraju prawa ziemi, a dziecko rodzi się w kraju prawa krwi - dziecko będzie bezpaństwowcem.

Ogólna zasada w prawie międzynarodowym - państwa powinny korzystać z systemów mieszanych, by uniknąć zbiegów obywatelstwa, głównie bezpaństwowości.

Sposoby nabycia obywatelstwa w wieku późniejszym

1. Naturalizacja - nabycie przez cudzoziemca obywatelstwa państwa, w którym mieszka.

2. Uznanie za obywatela - dotyczy bezpaństwowców i osób, których obywatelstwo jest nieznane.

3. Reintegracja - przywrócenie obywatelstwa.

4. Repatriacja.

5. Prawo opcji - wybór obywatelstwa; ma miejsce np. przy pozytywnym zbiegu obywatelstwa (dziecko z małżeństwa mieszkanego)

6. Adopcja międzynarodowa - adoptuje się dziecko z zagranicy i z zasady dziecko nabywa obywatelstwo rodziców adopcyjnych (w Polsce nie jest z automatu, muszą być spełnione inne warunki).

7. Małżeństwo - może prowadzić do uproszczonej naturalizacji.

Bezpaństwowcy - apatrydzi, osoby nieposiadające obywatelstwa (bezpaństwowcy de iure); bezpaństwowcy de facto - mający obywatelstwo państwa, ale są pozbawione opieki (najczęściej uchodźcy).

Bezpaństwowiec podlega prawu kraju, w którym przebywa, ale nie korzysta z ochrony tego państw, ale nie korzysta z ochrony tego kraju, ani z praw politycznych, a także nie ma możliwości dochodzenia swoich praw przed trybunałami międzynarodowymi. Stąd też bezpaństwowcom udzielają pomocy organizacje międzynarodowe.

Akty prawne: Konwencja o ograniczaniu przypadków bezpaństwowości z 1961 r. - ratyfikowało tylko 35 krajów. Konwencja o statusie bezpaństwowca z 1954 roku - ratyfikowana przez 63 kraje.

Lepsza sytuacja dzieci, których bezpaństwowość dotyka od urodzenia, bo np. w przypadku dzieci nowonarodzonych eliminacja bezpaństwowości jest bardziej skuteczna. Sytuacja osób starszych jest bardziej skomplikowana.

Cudzoziemcy - osoba, która nie posiada obywatelstwa państwa, na terytorium którego się znajduje.

Państwo może różnie traktować cudzoziemców, ale są standardy w prawie międzynarodowym:

1. Klauzula narodowa - traktuje się cudzoziemców jak własnych obywateli;

2. Klauzula najwyższego uprzywilejowania (NKU) - cudzoziemców traktuje się w taki sposób jak obywateli jakiegokolwiek innego państwa trzeciego.

Każde państwo musi szanować prawa człowieka, również w przypadku cudzoziemców. Państwo może reglamentować prawo wjazdu cudzoziemca na swoje terytorium - każde państwo może np. wprowadzić wizy. Prawo do opuszczenia terytorium państwa - każdy powinien swobodnie móc wyjechać z kraju, w którym legalnie przebywa. Przy wjeździe potrzebny jest dokument podróży (paszport, dowód osobisty), w którym są wklejki, znaczki, pieczątki, czasem też mogą być inne wymogi.

W ruchu bezwizowym czas pobytu na terytorium kraju wynosi maksymalnie 3 miesiące. Można też uzyskać wizę tranzytową (na przejazd, np. 5 dni; w strefie tranzytowej lotniska - max 48 godzin).

Cudzoziemiec nie korzysta z praw publicznych, ma ograniczenia jeśli chodzi o prawo własności, ograniczony dostęp do rynku pracy, nie korzysta z zabezpieczeń socjalnych.

Azyl - prawo przysługuje państwu; azyl ma na celu zapewnić nietykalność osoby. Konsekwencją azylu jest wyłączenie jurysdykcji personalnej (zwierzchnictwa) obcego państwa. Azyl przyznaje się na wniosek zainteresowanego. Przesłanki udzielenia azylu:

1. Może się o niego ubiegać osoba, która popełniła przestępstwo polityczne, jest prześladowana.

2. Azylu nie przyznaje się osobie, która zagraża bezpieczeństwu państwa, ani też z powodów ekonomicznych, ani osobie, która popełniła przestępstwo pospolite.

Status uchodźcy

• jest częściej przyznawany niż azyl;

• różni się tym, że możliwość przyznania statusu uchodźcy jest na gruncie umów międzynarodowych;

• może być przyznany przez organ państwa albo przez organ międzynarodowy;

• skutkiem jest ochrona w państwie, w którym ten status się uzyskało;

• przesłanki przyznania: prześladowanie, popełnienie przestępstwa politycznego.

Azyl dyplomatyczny - schronienie, które jest udzielane w siedzibie misji dyplomatycznej (np. w ambasadzie). Azyl dyplomatyczny nie jest instytucją powszechnego prawa międzynarodowego .

Inne formy ochrony cudzoziemców

• Ochrona uzupełniająca - stosuje się, gdy cudzoziemiec nie spełnia kryteriów do nadania statusu uchodźcy, ale powrót do kraju pochodzenia naraziłby go na ryzyko doznania poważnej krzywdy - wtedy można udzielić ochrony uzupełniającej.

• Pobyt tolerowany (gdy nie spełnia przesłanek do innej ochrony)

• Ochrona czasowa - dotyczy osób, które musiały uciec z kraju z powodu klęski żywiołowej.

Jeśli cudzoziemiec nie spełnia żadnych warunków do ochrony i dalszego pobytu to jest wydalany. Wydalenie nie jest karą. Decyzja o wydaleniu musi być przedłożona cudzoziemcowi, powinna być też zakomunikowana władzom państwa, do którego cudzoziemca się wydala. Jest też zakaz tzw. zbiorowego wydalania. Najczęściej wydala się, gdy cudzoziemiec:

• popełnił przestępstwo, np. polityczne;

• swoim zachowaniem zagraża bezpieczeństwu;

• pracuje nielegalnie;

• narusza przepisy o cudzoziemcach;

• podejmuje działalność szpiegowską;

• przynależy do grup terrorystycznych.

Wydala się zwykle do kraju, z którego pochodzi, ale może cudzoziemiec wybrać inny kraj. Wydaleniu podlegają też osoby, które odbywały w Polsce karę pozbawienia wolności.

Ekstradycja - różni się od wydalenia tym, że osoba jest podejrzana o popełnienie przestępstwa, oskarżona w procesie karnym lub już skazana (przestępstwo w innym kraju, a do naszego ucieka). Ekstradycja to wydanie przestępcy. Odbywa się na gruncie umów międzynarodowych (to reżim traktatowy), reżim ustawowy/kodeksowy. Ekstradycję stosuje się do cudzoziemców, którzy przebywają na terytorium państwa, a popełnili przestępstwo za granicą. O ekstradycji decyduje sąd (może się nie zgodzić). Przestępstwa ekstradycyjne to przestępstwa pospolite, z wyłączeniem przestępstw politycznych. Musi być też spełniony warunek podwójnej karalności czynu (czyli czyn musi być zabroniony w państwie wnioskującym i w państwie do którego kierowany jest wniosek). W krajach UE ekstradycja została zastąpiona europejskim nakazem aresztowania.

Ad 8. Prawo dyplomatyczne.

Do 1961 roku było głównie prawem zwyczajowym. W 1961 r - konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych, która ostatecznie uregulowała kwestie dotyczące nawiązywania stosunków dyplomatycznych, funkcje dyplomatyczne, oraz organizację misji dyplomatycznych.

Stosunki dyplomatyczne - pokojowe, oficjalne relacje między państwami, oparte o wzajemną zgodę, czyli są dobrowolne.

Misja dyplomatyczna - placówka dyplomatyczna państwa, która reprezentuje interesy tego państwa za granicą. Przez misję rozumiemy też osoby, które są zatrudnione w misji, a także pomieszczenia misji.

Skład misji:

1. Szef misji.

a) ambasador i nuncjusz - akredytowaniu przy głowach państw; ambasador to nadzwyczajny pełnomocnik;

b) poseł, minister, internuncjusz - akredytowani przy głowach państw.

c) charge d'affairs en pied - akredytowany przy MSZ.

Szef misji aby zostać szefem musi być zaakceptowany przez państwo przyjmujące. Etapy:

I. Musi uzyskać agrement (gdy państwo wstępnie akceptuje; gdy nie spełnia ta osoba warunków to państwo nie musi akceptować i nie musi podawać przyczyn).

II. Państwo wysyłające wystawia listy uwierzytelniające (podpisywane przez prezydenta, kontrasygnuje MSZ).

III. Po przyjeździe kandydat umawia się na audiencję z głową państwa i wręcza listy uwierzytelniające - jest to równoznaczne z objęciem funkcji.

2. Personel dyplomatyczny (np. radca, sekretarz, attache)

3. Personel administracyjno-techniczny (np. lekarz, tłumacz, prawnik kancelarii, radiotelegrafiści, szyfranci, itd.).

4. Personel służby misji (np. kierowcy, kurierzy, kucharz, ogrodnik).

5. Prywatni służący ambasadora (ambasador mieszka w rezydencji).

Funkcje misji dyplomatycznej

• Ambasador reprezentuje interesy państwa;

• Ochrona interesów państwa wysyłającego i obywateli (opieka dyplomatyczna);

• Prowadzenie rokowań (ambasador może przyjąć tekst traktatu);

• „Biały wywiad” zaznajamianie się legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym oraz zdawanie z tego sprawozdania rządowi;

• Popieranie przyjaznych stosunków między państwami.

Immunitety i przywileje dyplomatyczne:

• osobowe;

• rzeczowe.

Przywileje osobowe.

Najszerszy zakres przywilejów i immunitetów przysługuje dyplomatom (szef misji, personel dyplomatyczny). Obejmują też członków rodziny, o ile zamieszkują z nimi w jednej wspólnocie domowej.

Najszerszy przywilej dyplomatyczny - NIETYKALNOŚĆ, tzn. nie może być zatrzymany, aresztowany, nie można go ukarać mandatem, nie można wszcząć żadnego postępowania karnego, cywilnego, administracyjnego. Tymi przywilejami dysponuje państwo i „przerzuca” je na dyplomatę. Uzasadnieniem tych przywilejów jest prawidłowe wykonywanie funkcji dyplomatycznych. Nie można się zrzec przywilejów (tylko państwo może to zrobić).

Dyplomatom przysługują też przywileje podatkowe, np. zwolnienie z podatku od wynagrodzeń, celne, bagaż dyplomaty nie może być rewidowany (z wyjątkiem sytuacji, gdy jest podejrzenie o przewóz niedozwolonych przedmiotów - wtedy rewizja, ale w obecności dyplomaty).

Od tych przywilejów są trzy wyjątki. Dotyczą wszczęcia postępowania cywilnego (art. 31)

Art. 31.

1. Przedstawiciel dyplomatyczny korzysta z immunitetu od jurysdykcji karnej państwa przyjmującego. Korzysta on również z immunitetu od jurysdykcji cywilnej i administracyjnej tegoż państwa, z wyjątkiem:

1. powództw z zakresu prawa rzeczowego dotyczących prywatnego mienia nieruchomego położonego na terytorium państwa przyjmującego, chyba że posiada on je w imieniu państwa wysyłającego dla celów misji;

2. powództw dotyczących spadkobrania, w których przedstawiciel dyplomatyczny występuje jako wykonawca testamentu, administrator, spadkobierca lub zapisobierca w charakterze osoby prywatnej, a nie w imieniu państwa wysyłającego;

3. powództw dotyczących wszelkiego rodzaju zawodowej lub handlowej działalności wykonywanej przez przedstawiciela dyplomatycznego w państwie przyjmującym poza jego funkcjami urzędowymi.

Druga grupa objęta przywilejami - personel administracyjno techniczny. Korzystają z immunitetów w ograniczonym zakresie.

1. Immunitet w jurysdykcji cywilnej i karnej, ale tylko w zakresie sprawowanych funkcji;

2. Ograniczone przywileje celne.

Trzecia grupa - personel służby misji

1. Immunitet w sprawach służbowych.

2. Zwolnienie z podatku od wynagrodzeń.

Czwarta grupa - prywatni służący - zwolnieni z podatku od wynagrodzeń.

Przywileje rzeczowe - dotyczą budynków.

1. Pomieszczenia misji są nietykalne (cały teren misji jest nietykalny). Oznacza to, że służby państwa przyjmującego nie mogą wkroczyć na teren misji dyplomatycznej bez zgody szefa misji,

2. Wszystkie dokumenty, archiwa, korespondencja również są nietykalne.
   Poczta dyplomatyczna - korespondencja przesyłana między państwem wysyłającym a misją dyplomatyczną. Nie można jej otworzyć, ale musi być zabezpieczona i oznaczona, a kurier musi mieć list przewozowy (dokument ile elementów poczta zawiera). Gdy jest podejrzenie o przewóz niedozwolonych przedmiotów to poczta jest zwracana di nadawcy bez otwierania.

Dyplomaci legitymują się paszportem dyplomatycznym (i członkowie rodzin dyplomatów też), pozostali - paszport służbowy MSZ. Poza tym po przyjeździe otrzymuje specjalną legitymację.

Protokół dyplomatyczny:

• zbiór zasad;

• komórka w MSZ (dba by nie było gaf).

Precedencja - to część protokołu, określa np. zasady pierwszeństwa (np. komu najpierw podać rękę, itd.). Pierwszeństwo ma przedstawiciel tego kraju, który najdłużej urzęduje w państwie przyjmującym. Datą rozpoczęcia objęcia misji - wręczanie listów uwierzytelniających.

Ambasador najdłużej przebywający jest dziekanem korpusu dyplomatycznego.

Korpus dyplomatyczny - wszyscy dyplomaci z różnych państw przebywający w państwie przyjmującym.

28

---