Partie polityczna1-20, nauka, polityka społeczna, Partie i systemy partyjne (esence)

(1)

Władza jest to relacja, w obrębie której podmiot lub grupa podmiotów jest w stanie skłonić bądź zmusić inne podmioty do określonych zachowań.

Cechy władzy: związana ze stosowaniem przymusu, w ustrojach cywilizowanych kwestie związane z władzą charakteryzują się raczej dobrowolnością, najważniejszym powodem, dla którego władza jest przekazywana w ręce innych jest złożoność i skomplikowanie życia społecznego i publicznego.

Demokracja- termin pochodzi z greki i jest zbitką wyrazową: demos (lud) i kratos (rządy).

Niemożliwe jest w praktyce aby demokracja literalnie interpretowana istniała. Jest więc ona jedynie pewnym skrótem i sytuacją idealną.
Często z demokracją wiąże się koncepcja podejmowanie decyzji wolą większości. Demokracja w ujęciu, w którym uznajemy większościowe podejmowanie decyzji, powinna być podejmowaniem decyzji wolą większości z uwzględnieniem interesów mniejszości.

Cechy: większościowe podejmowanie decyzji, wolność rywalizacji, pluralizm polityczny, wolność wyrażania opinii.

Demokracja bezpośrednia: obecnie głównie w formie referendum i inicjatywy obywatelskiej.

Demokracja pośrednia (przedstawicielska): wybory są mechanizmem, który łączy reprezentanta z ludźmi których reprezentuje.

Joseph Schumpeter: Demokracja to rywalizacja pomiędzy liderami politycznymi

Koncepcja Schumpetera: prawa obywateli do wyłonienia rządzących, szansa na ich odrzucenie, ciążący na obywatelach obowiązek posłuszeństwa wobec tych, którzy zostali wybrani.

Społeczeństwo całkowicie samorządne jest ideałem, do którego w jak największym stopniu należy dążyć, ale obecne społeczności są po pierwsze zbyt duże a po drugie zbyt skomplikowane aby obywatele mogli podejmować świadome decyzje dotyczące przeróżnych aspektów funkcjonowania społeczeństwa. Obecnie więc demokracja przedstawicielska, a w szczególności demokracja oparta na rywalizacji partii politycznych uważana jest często za synonim demokracji.

Warunki jakie muszą spełniać wybory: wolne, uczciwe, regularne, rywalizacyjne.

Wybory, jak również ogólnie forma demokracji przedstawicielskiej stały się obecnie wyznacznikiem i standardem funkcjonowania demokracji. Wybory, czyli proces, podczas którego ludzie wybierają swych przedstawicieli do obsadzenia ciał decyzyjnych w społeczności, a więc ciał ustawodawczych, wykonawczych oraz czasami również sądowniczych, są gwarantem funkcjonowania demokracji.

(2)

Literalnie termin partia pochodzi od łacińskiego pars (część), lub też partire (dzielić). Partia to więc część jakiejś całości.

Partia jest to jakaś grupa ludzi, którzy organizują się dobrowolnie. Partia będzie to zawsze struktura formalnie zorganizowana. Grupa ludzi, która przyłącza się do organizacji w celu wpływania na sprawowanie władzy. Partia polityczna stara się mieć bezpośredni wpływ na sprawowanie władzy - stara się więc obsadzić swoimi przedstawicielami punkty decyzyjne w państwie. Partia polityczna stara się przejąć władzę bądź jej część drogą pokojową.

G. Sartori, jeden z najwybitniejszych badaczy demokracji i partii politycznych pisze, że uważa on za partię polityczną „każdą mającą oficjalną nazwę grupę polityczną, która wysuwa kandydatów i jest w stanie zapewnić im urzędy publiczne w rezultacie wyborów zarówno w pełni demokratycznych, jak i niedemokratycznych.”

Cele, jakie formułuje partia na następujących poziomach ich wyrażania: ideologii, doktryny, programu sensu stricto i platformy wyborczej:

- ideologia, która znajduje się u podstaw doktryny stanowi usystematyzowany całokształt idei, poglądów na świat i życie społeczne, także wartości i celów, właściwy określonej części społeczeństwa czy grupy społecznej, danego kierunku, prądu politycznego, ekonomicznego, a nawet artystycznego.

- doktryna jest konkretyzacją ideologii - o ile ideologia tłumaczy sens polityki, o tyle doktryna przekłada go na tory praktycznego działania, przenosząc w ten sposób teorię na grunt programu sensu stricto.

- w programie znajduje się diagnoza istniejącej rzeczywistości oraz określone wizje na przyszłość formowane przez dane ugrupowanie. Program określa, jak dana partia polityczna ocenia sytuację w odniesieniu do kwestii społecznych, gospodarczych, ustrojowych, międzynarodowych oraz jakie proponuje rozwiązania, aby istniejący stan rzeczy utrzymać lub zmienić.

- platforma wyborcza jest określeniem krótkofalowych celów działania partii, formułowanych w związku z wyborami.

Partia polityczna to;

Organizacja ludzi oparta na dobrowolnym członkostwie, która w drodze wyborczej prezentując swój program stara się przejąć władzę bądź jej część i poprzez obsadzenie stanowisk decyzyjnych swoimi przedstawicielami stara się dążyć do realizacji interesów swoich członków i sympatyków.

Zwolennicy funkcjonalnego definiowania partii politycznych skłaniają się do wskazywania już w samych definicjach jakie funkcje partia pełni. Tworzą oni definicje funkcjonalne. W definicjach tego typu zwraca się głównie uwagę na to, że partie pełnia określone funkcje.

Definicje strukturalne są stosowane przez autorów, którzy głównie zajmują się w swych rozważaniach wewnętrznym życiem partii politycznej. W definicjach tego typu zwraca się uwagę, że partia jest przede wszystkim zorganizowaną strukturą. Prekursorem podejścia strukturalnego do partii politycznych - Robert Michels

Najczęściej stosuje się podział na definicje i podejście funkcjonalne i strukturalne. Wielu autorów proponuje jednak aby na partie patrzeć wielopłaszczyznowo.

V.O. Key wyróżnił trzy płaszczyzny składające się na partię: partia wśród wyborców, partia w rządzie i partia jako organizacja.

Peter Mair i Richard Katz, wyróżnili w partii trzy sfery: partia obsadzająca urzędy publiczne (party in public office), partia u podstaw (party on the ground) i partia jako struktura biurokratyczna (party in central Office)

Prawna def. występująca w polskim ustawodawstwie.

Ustawa o partiach politycznych z dnia 27 czerwca 1997 roku mówi że partia polityczna to: „dobrowolna organizacja, występująca pod określoną nazwą, stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym przez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.”

(3)

Etapy rozwoju partii politycznych

Geneza historyczna. Etapy rozwoju i ewolucji partii politycznych:

- etap ugrupowań o strukturze rodowej,

- etap koterii arystokratycznych,

- etap partii klubowych,

- etap partii masowych,

- etap partii typu catch-all (masowej integracji lub wyborczych),

- etap partii typu kartelowego,

- partia-firma.

Etapy wg M. Webera

-koterie arystokratyczne,

-partie jako kluby polityczne,

-partie masowe .

(4)

Przyczyny tworzenia się partii politycznych:

- partie powstają bo jest taka potrzeba - łatwiej o swe interesy zabiegać w grupie,

- rozwój parlamentaryzmu należy uznać więc za jeden z podstawowych czynników wpływających na powstanie i rozwój partii politycznych w nowoczesnym znaczeniu tego słowa,

- bardzo duży wpływ stopniowego rozszerzania się praw wyborczych,

- proces postępującej industrializacji i unowocześnienia społeczeństwa,

- ewolucja ku modelowi partii masowej integracji spowodowana: przechodzeniem społeczeństw w fazę postindustrialną, z rozwojem mediów i technik socjotechnicznych oraz z przekształceniami a właściwie spłaszczeniem klasowym społeczeństw

Inne ogólne koncepcje genezy partii politycznych:

LaPalombara i Weiner sugerują, że rozwój partii ma związek z: kryzysami politycznymi , procesami modernizacji (kryzys legitymacji, kryzys partycypacji, kryzys integracji).

Lipset i Rokkan uważają, że geneza powstania głównych partii miała związek z następującymi konfliktami: religijne w czasach reformacji, między KOŚCIOŁEM A PAŃSTWEM w dobie Rewolucji Francuskiej, konflikt pomiędzy ziemianami a przedstawicielami nowopowstającej grupy przemysłowców, konflikt między burżuazją a klasą robotniczą w dobie dalszego uprzemysławiania.

Partie, ich rozwój i ewolucja odzwierciedlają najważniejsze tendencje w rozwoju społeczeństw. Partie odpowiadają bowiem na zapotrzebowanie danej chwili. Można się zatem spodziewać, że partie będą nadal ewoluować a ich charakter relacji ze społeczeństwem będzie nadal się zmieniać.

(5)

Rodzaje partii politycznych (typologie)

Typologie partii politycznych można podzielić na kilka różnych rodzajów;

- Oparte na aspektach organizacyjnych

- Oparte na tożsamości społecznej partii

- Oparte na celach działania partii

- Oparte na miejscu w systemie politycznym i funkcjach tam spełnianych

- Oparte na programie i ideologii.

(6)

Relewancja partii politycznych to znaczenie danej partii w konkretnym układzie powiązań politycznych, określające jej wpływ na formułowanie i realizację polityki.

Partie relewantne - gdy faktycznie uczestniczą w rządzeniu lub są w stanie odegrać rolę efektywnej opozycji.

Partie nierelewantne

Różni autorzy różnie określają próg relewancji, a więc próg, od którego partia zaczyna być relewantna (wejście do parlamentu, wejście do gabinetu, wpływanie działaniami politycznymi na modyfikacje strategii innych partii).

Relewancja rządzenia - zdolność do wejścia w skład gabinetu.

Relewancja rywalizacyjna - zdolność szantażu politycznego, tj. zdolność do wpływania na taktykę rywalizacyjną innych ugrupowań, a zwłaszcza do wymuszania ich przesunięć w przestrzeni ideologicznej.

(7)

Podziały socjopolityczne (cleavages) jako podstawa do wydzielania rodzin partii wedle klasyfikacji opartych na ideologii i programie.

Z obserwacji wynika, że partie opierają się na poszczególnych grupach społecznych. Tak np. widać, że partie opierają się na klasie niższej, średniej bądź wyższej. Ale podziały oparte na klasach nie wszędzie tak samo intensywne i nie jedyne

Podziały mogą być przeprowadzone w odniesieniu do różnych kwestii: religia, stosunki ekonomiczne, status związany z miejscem zamieszkania - miasto v. wieś

To jaka linia podziału dominuje zależy od warunków specyficznych każdego państwa, a zwłaszcza historii rozwoju społeczności.

Co bardzo istotne - nie zawsze podziały społeczne (ekonomiczne, religijne) przekuwają się w podziały polityczne.

Co to jest podział socjopolityczny (cleavage)?

Stabilny układ polaryzacji wspólnoty politycznej, w ramach którego określone grupy społeczne popierają konkretne kierunki i opcje programowe oraz partie polityczne postrzegane jako ich reprezentanci, podczas gdy inne grupy społeczne popierają opozycyjne kierunki i opcje programowo-polityczne oraz reprezentujące je partie polityczne. Podział polityczny można określić jako linię podziału przebiegająca w społeczeństwie, wyznaczającą i determinującą charakter, „natężenie”, kierunek oraz treść rywalizacji politycznej, w ramach której występują wyraźnie skonkretyzowane opcje programowo-polityczne, popierane przez określone grupy społeczne i organizacje, które tworzą strony konfliktu politycznego.

Warto podkreślić, że podział socjopolityczny to nie po prostu podział społeczny, ale podział społeczny upolityczniony.

Podziały socjopolityczne charakteryzują się trwałością ponieważ:

* Interesy się bardzo nie zmieniają

* Samotożsamość jest utrwalana

* Trudno o nową bazę do zmobilizowania

* Zasady gry politycznej faworyzują podmioty już istniejące

* Istniejące partie minimalizują zawartość agendy politycznej

Podziały socjopolityczne postrzegane było jako na tyle trwałe, że Lipset i Rokkan zasugerowali, iż podziały te uległy zamrożeniu.

Koncepcja zamrożenia podziałów socjopolitycznych

Podziały socjopolityczne, które wykształciły się w okresie tuż przed upowszechnieniem się powszechnego prawa wyborczego pozostają w zasadzie niezmienne. W konsekwencji pojawienie się stabilnych sojuszy pomiędzy tymi wyraźnie wyseparowanymi grupami społecznymi a reprezentującymi je partiami doprowadziło do zamrożenia również systemów partyjnych.

Podziały socjopolityczne, mimo że dość trwałe, mogą ulegać zmianie

Mogą się zmieniać gdy:

* Następuje wyraźna zmiana społeczna

* Następuje zanik poczucia odrębności grupowej. Gdy inne wartości stają się ważniejsze

* Organizacje tradycyjnie podtrzymujące podziały socjopolityczne zaczynają się zwracać do nowych grup

Podziały, które w czasach Lipseta i Rokkana faktycznie wydawały się być zamrożone w latach 70-tych wydawały się stopniowo ulegać odmrażaniu.

- W Europie w miarę postępu sekularyzacji społeczeństw podział religijny począł tracić na znaczeniu (ale w USA wręcz odwrotnie jak stwierdzają Wilcox i Larson)

- Tendencją jest, że od lat 80-tych podziały oparte na klasowości tracą na znaczeniu a wzmacniają się te oparte na kulturze

- Wzrost znaczenia podziału opartego na podziale materialistyczny - postmaterialistyczny

- Nie wszystkie nowe podziały przekuwają się bezpośrednio na istnienie konkretnych partii politycznych

Według Lipseta i Rokkana:

Centrum - Peryferie

Państwo - Kościół

Rolnictwo - Przemysł

Pracodawca - Pracobiorca

- Istnieją inne propozycje, pokazujące wzdłuż jakich kwestii społeczeństwo może się dzielić politycznie. Opierając się na sugestiach Lijpharda, Harmela i Jandy oraz Dodda można wymienić:

- Podział socjoekonomiczny

- Podział religijny

- Podział kulturalno-etniczny

- Podział między miastem a wsią

(8)

Prawica-lewica:

-duże znaczenie tego podziału, ale czasami jest niewystarczający do opisania skomplikowanego wielopłaszczyznowego życia politycznego

-trudności wiążą się często z tym, że inaczej partie same się określają na tej osi, inaczej ich postrzegają wyborcy a jeszcze inaczej eksperci

-pochodzenia terminu można się doszukiwać w przedrewolucyjnej Francji gdzie:

Prawica, związana z monarchią postulowała: utrzymanie porządku społecznego i tradycyjnych przywilejów

Lewica, wiązała się z ideą zmiany, powiększania obszaru wolności i zwiększaniu szans na równość

-w okresie Rewolucji podział dosłownie wyrażał się w podziale na Jakobinów i Żyrondystów (czyli na bardziej i mniej radykalnych

-w okresie tamtym lewicowość wiązała się dodatkowo z takimi wartościami Oświecenia jak wiara w postęp i rozum natomiast prawicowość wiązała się z wiarą i tradycją

-pierwszy podział na lewicę i prawicę miał wymiar aksjologiczny i ustrojowy

Liberałowie -> lewica Konserwatyści -> prawica

-w drugiej połowie XIX wieku, głównymi problemami stały się problemy natury socjoekonomicznej. Podział miał już inny charakter

Socjaldemokracja-> lewica Konserwatyści-> prawica

Obecnie lewicowość da się zobrazować pewnym ogólnym katalogiem wartości i postulatów, jednak należy pamiętać, że lewica nie jest monolitem i występuje znaczne zróżnicowanie

Idea równości społecznej
Państwo powinno redukować nierówności społeczne
Rola gospodarki uspołecznionej i interwencjonizmu państwowego

Lewica ma wiele obliczy:

- Lewica radykalna

Podejście kolektywistyczne (komuniści), Podejście indywidualistyczne (anarchiści)

- Lewica ewolucyjna

Podejście kolektywistyczne (Socjaldemokracja), Podejście indywidualistyczne (liberałowie)

- Lewica narodowa

- Lewica kosmopolityczna

Prawicowość to wedle szeroko przyjętego katalogu

Idea wolności jednostki
Nierówności społeczne są naturalnym elementem świata
Wolność powinna być zabezpieczana w sferze ekonomicznej i politycznej
Rola państwa sprowadza się do ochrony wolności, do zabezpieczenia mechanizmów konkurencyjnych

Z bardzo ważnych wartości eksponowanych przez partie prawicowe należy wymienić:

Religia, moralność, potępienie aborcji
Tradycja, normy obyczajowe
Wartości narodowe, afirmacja ojczyzny
Personalizm
Wolny rynek
Aprobata hierarchii społecznej
Niskie podatki
Ograniczenie roli państwa
Rodzina o silnym autorytecie
Szkoła oparta na wartościach moralnych
Kara śmierci za ciężkie przestępstwa

Różne oblicza prawicy:

-prawica historyczna (reakcyjna)

Zwrócona na przeszłość, receptą ma być przywrócenie dawnego porządku

-prawica ewolucyjna (konserwatyści)

Bierze czynny udział w polityce masowej, zgadza się na powolne zmiany. Są zwolennikami wolnego rynku i miejsca religii w życiu publicznym

-prawica radykalna (partie narodowe)

Dogmatyzm połączony z ekstremizmem działania, odwoływanie się do nacjonalizmu, niechętni wolnemu rynkowi

W rozważaniach na temat lewicy i prawicy nie wolno patrzeć jednowymiarowo

Wymiar socjoekonomiczny

Lewica

Prawica

Protekcjonizm gospodarczy, socjalny model gospodarki rynkowej, oparty na elementach „państwowej” kontroli rynku, przy zachowaniu rozbudowanego sektora publicznego i opiekuńczych funkcji państwa

Gospodarka wolnorynkowa, oparta na ograniczaniu roli państwa w zakresie kontroli rynku oraz „przedsiębiorczości” związanej z preferowaniem tzw. ortodoksji rynkowej

Utrzymywanie rozbudowanych programów socjalnych, opartych na formule redystrybucji dochodu narodowego i dążeniu do wyrównania dochodów obywateli

Negatywny stosunek do programów socjalnych

Wyraźnie miejska orientacja i wspieranie industrialnych strategii w procesie modernizacji

Agrarna orientacja i dążenie m.in. do ochrony rodzimego rolnictwa przed nieuczciwą międzynarodową konkurencję

Akceptacja politycznej roli związków zawodowych

Oparcie na rodzimych grupach biznesu

Wymiar polityczny

Lewica

Prawica

Preferowanie demokracji parlamentarnej: system parlamentarno-gabinetowy

Ograniczenie roli państwa, decentralizacja; silna władza wykonawcza: preferowany system prezydencki, półprezydencki, kanclerski

Wymiar aksjologiczny

Lewica

Prawica

Popieranie postmaterialistycznych wartości, indywidualizm i preferowanie modernistycznej koncepcji państwa

Popieranie tradycyjnych wartości, kolektywizm (komunitaryzm) i podkreślenie roli tradycyjnych wspólnot opartych na ograniczonych formach solidaryzmu

Podkreślenie znaczenia praw i wolności obywatelskich, ideałów wolności, równości i sprawiedliwości

Przywiązanie do idei ładu i porządku publicznego

Hołdowanie postawom laickim i postulat rozdzielenia Kościoła od państwa

Poparcie dla Kościoła i religijnej etyki; dezaprobata dla zjawisk charakteryzujących odchodzenie od tradycyjnych wartości chrześcijańskich

Postulat uniwersalizmu, czyli popieranie procesu wchodzenia w międzynarodowe struktury polityczne oraz gospodarcze

Niechęć do wchodzenia w międzynarodowe struktury polityczne oraz ekonomiczne wynikająca z obawy przed utratą tożsamości narodowej oraz uprawnień suwerennych

(9)

Na spektrum politycznym partie lokują się od lewa do prawa i ze względów praktycznych często grupuje się partie w określone rodziny partii politycznych. Podstawą do wydzielania tych rodzin jest właśnie kryterium programowo-ideologiczne (ale również czasem genetyczne oraz więzy instytucjonalne pomiędzy poszczególnymi krajami - tzw. międzynarodówki).

(10)

PARTIE KOMUNISTYCZNE

- Sytuują się na skrajnie lewym krańcu osi lewica-prawica. (Wskaźnik 0,7)

- Korzenie tych partii pokrywają się z korzeniami ruchu robotniczego. Manifest Komunistyczny Karola Marksa z 1848 roku

- Rozłam w ruchu robotniczym po Rewolucji Październikowej

- Od 1919 roku partie komunistyczne skupione w Międzynarodówce komunistycznej. Przystąpienie do niej obwarowane było określonymi wymogami, min. : uznanie dyktatury proletariatu i walkę o jej ustanowienie, całkowite zerwanie z reformistami i wykluczenie ich z partii, uznanie potrzeby nielegalnej działalności, przyjęcie w nazwie członu komunistyczna, w funkcjonowaniu wewnętrznym wyzbycie się demokracji

- Większość partii komunistycznych zorganizowana była w sposób niemalże zmilitaryzowany

- Aktywność członków partii często posuwająca się do radykalizmu i dlatego dużo partii komunistycznych poczynając od początku lat dwudziestych XX wieku było delegalizowanych. Np. w Polsce

- Podczas II Wojny Światowej współpraca partii komunistycznych w szerokich koalicjach antyfaszystowskich, co po wojnie wprowadziło niektóre z nich do nurtu polityki

- Pogorszenie się sytuacji partii komunistycznych wraz z rozpoczęciem się Zimnej Wojny

- w latach 70-tych XX wieku pojawienie się koncepcji eurokomunizmu: odrzucenie wiodącej roli ZSRR jako promotora komunizmu, europejskie partie komunistyczne powinny działać samodzielnie, odrzucenie koncepcji dyktatury proletariatu, zgoda na funkcjonowanie w systemie demokratycznym - wyzbycie się dążenia do rewolucyjnego wprowadzenia socjalizmu, ale ciągle ostatecznym celem pozostało zniesienie kapitalizmu

- Ogromne znaczenie dla partii komunistycznych miał upadek bloku wschodniego w 1989 roku

Różne partie komunistyczne różnie zareagowały na te zmiany

1. Postanowiły działać tak jak wcześniej. Partie takie opierają się wciąż na ortodoksji marksistowsko-leninowskiej nie akceptując zmian.

Często są to partie, które wydzieliły się z partii przyjmujących zbyt zreformowane pozycje. Przykład: Komunistyczna Partia Brytanii (CPB) powstała kiedy Komunistyczna Partia Wielkiej Brytanii (CPGB) przekształciła się w reformistyczną Demokratyczną Lewicę

2. Postanowiły dążyć do wprowadzenia socjalizmu, jednak nie opartego na tradycji leninowsko-stalinowskiej. Odrzuciły centralizm wewnątrzpartyjny i akceptują zasady parlamentaryzmu.

Do tej grupy zalicza się francuska PCF, Komunistyczna Partia Grecji (KKE), Komunistyczna Partię Argentyny (PCA)

3. Postanowiły przekształcić się w partie socjalistyczne o charakterze bardziej socjaldemokratycznym.

Włoska PCI stała się Partią Demokratycznej Lewicy - tym samym wyrzucając komunistyczna z nazwy.

Mówiąc o programach trudno generalizować, gdyż po pierwsze partie komunistyczne ewoluowały a po drugie występują różne rodzaje.

Jeżeli już wymieniać niektóre z najważniejszych postulatów partii komunistycznych na przestrzeni XX wieku to byłyby to:

- Na początku XX wieku postulaty obalenia systemu i zaprowadzenia dyktatury proletariatu

- Podczas udziału w koalicjach rządzących starały się realizować postulaty: nacjonalizacji, zwiększania kontroli państwowej nad coraz większą liczbą dziedzin życia

- Postulaty zmaksymalizowania państwowej kontroli nad środkami produkcji i z rozszerzaniem przywilejów dla klasy pracującej

- Postulat rozwijania publicznej edukacji i ochrony zdrowia

- Na arenie międzynarodowej dążenie do rozbrojenia i prowadzenia polityki pokojowej

PARTIE LEWICO-LIBERTARIARNE

- Jedna z najmłodszych rodzin partii politycznych

- W bardzo różnym stopniu występują w różnych krajach

- Zróżnicowanie wśród tych partii wynika z faktu, że opierają się one na wartościach

- Pomimo różnorodności, w ostatnim czasie następuje pewne upodabnianie się tych partii

- Możliwe jest więc wyróżnienie podtypów w obrębie tej kategorii:

1. Partie lewicowosocjalistyczne

-najczęściej wyodrębniły się z jakichś innych partii (albo komunistycznych albo socjaldemokratycznych)

- Tradycyjnie opierały się na klasie robotniczej

- Musiały przewartościować programy i bazę. Wiele z nich zwróciło się w stronę tzw. Nowej Polityki

- przykład: irlandzka Demokratyczna Lewica (DL)

- Poza Europą ciągle opierają się na hasłach socjoekonomicznych

2. Partie zielonych

- Zaczęły pojawiać się w Europie pod koniec lat 70-tych XX wieku

- Początkowo prawie wszystkie nastawione były na realizację postulatów związanych z ochroną środowiska naturalnego

- W toku dalszego rozwoju włączano coraz więcej postulatów również z innych dziedzin życia. Pojawiały się postulaty takie jak: rozszerzanie partycypacji społecznej, rozszerzanie użycia demokracji bezpośredniej, decentralizacja polityki i gospodarki, pokój i rozbrojenie na świecie, polityka zrównoważonego rozwoju, pomoc dla krajów rozwijających się

- Partie zielonych w niektórych krajach stały się widocznymi graczami na scenie politycznej

Przykładowe wyniki wyborcze niektórych z nich: Niemcy 2002 rok - 8,3%, Francja 1993 - 7,8%, Holandia 1998 - 7,3%, Finlandia 1999 - 7,3%

- Wyrażały one zupełnie nowe wartości i tym samym zaczynały wyrażać nowokształtujący się podział socjopolityczny (materialistyczne - niematerialistyczne)

- Przyjęły one dla siebie całkiem nowy typ organizacyjny

* Maksymalnie demokratyczna struktura wewnętrzna

* Dużo instrumentów demokracji bezpośredniej

* Decentralizacja

* Dużo decyzji pozostawionych w gestii oddziałów lokalnych

* Rotacja na stanowiskach przywódczych

- Taki model organizacyjny, mimo że wypływający z charakteru partii, nastręcza jednak wiele problemów związanych ze skutecznością działania

- Problemem dla tak zorganizowanych partii jest wejście do polityki

- W przypadku niektórych partii konieczne stało się zreformowanie struktur

Partie zielonych da się podzielić na dwa rodzaje:

* Partie czysto zielone - Skupiają się wyłącznie na kwestii ochrony środowiska naturalnego. Odcinają się od jakiejkolwiek opcji politycznej. np. Szwajcarska Partia Zielonych

* Partie zielonej alternatywy (zielono-czerwone) - Wychodzą poza postulaty ekologiczne włączając do swych programów kwestie społeczne i obyczajowe. np. austriacka Zielona Alternatywa (GA), włoska Federacja Zielonych (FdV)

3. Partie lewicowo - libertariarne reprezentujące mniejszości oraz niedoreprezentowane grupy społeczne

-partie o rodowodzie zarówno komunistycznym jak i liberalnym

-opierają się jedynie na postulatach postmaterialistycznych

-ich powstanie wiąże się z ruchami społecznymi lat 60-tych XX wieku

-przykład: belgijska Humanistyczna Partia Feministyczna - HOP-PFH , niemiecka Partia Feministyczna

Ogólnie wszystkie typy partii lewicowo-libertariarnych łączą pewne postulaty:

- Równość praw

- Ochrona praw mniejszości

- Egalitaryzm

- Dbanie o środowisko naturalne

- Zwiększenie partycypacji społecznej

- Stworzenie społeczeństwa, w którym kwestie ekonomiczne będą tylko jednymi z wielu

- Odrzucenie zbiurokratyzowanego modelu państwa dobrobytu

PARTIE SOCJALDEMOKRATYCZNE

- Umiarkowanie lewicowe (w Europie wskaźnik 4,5 Ogólnie na świecie 4,0)

- W Europie większość ma rodowód jeszcze XIX wieczny

- Bardzo wiele z nich zachowało ciągłość organizacyjną

- Wydzielenie się tej rodziny partii wiąże się ze zreformowaniem doktryny marksistowskiej dokonanym przez Eduarda Bernsteina

- Złagodzenie stanowiska po I Wojnie Światowej

- Dwudziestolecie międzywojenne to okres kiedy wiele z tych partii wchodzi do parlamentów a niektóre do rządów

- Po II Wojnie Światowej zaczynają już bardzo aktywnie uczestniczyć w tworzeniu polityki

Uchwalenie w 1951 roku przez I kongres Międzynarodówki Socjalistycznej dokumentu: Cele i zadania socjalizmu demokratycznego. Z podstawowych założeń można wymienić:

*wyraźniejsze zespolenie reformistycznego socjalizmu z demokracją polityczną

*istotą socjalizmu jest dążenie do likwidacji nierówności społecznych i wyzysku, źródła tych nierówności mogą być różne, nie tylko związane z własnością

*realizacja socjalizmu nastąpi na drodze konkretnych reform; umożliwia to ewolucja samego kapitalizmu

*socjalizm nie jest związany ani z określoną teorią (marksizm), ani z określoną klasą społeczną

Partie socjaldemokratyczne w Europie zachodniej:

- Całkowicie akceptują porządek konstytucyjny

- Uznają parlament za najkorzystniejsze miejsce do promowania swych ideologii, programów, interesów. Są więc zwolennikami ustroju parlamentarno-gabinetowego

- Ciągle przywiązane są do niektórych typowo lewicowych haseł: państwo ingerujące w gospodarkę, państwo aktywne w prowadzeniu polityki społecznej

- W latach 80-tych pojawiła się konieczność pewnych zmian i partie socjaldemokratyczne przesuwają się w stronę centrum

- Są to partie duże. Przeciętnie w Europie zyskiwały ok. 30%

- Są to partie relewantne politycznie, zdolne do samodzielnego sprawowania władzy, bądź formowania koalicji. Ich wskaźnik indeksu partycypacji rządowej równa się 0,59

W Europie postkomunistycznej ugrupowania socjaldemokratyczne są dwojakiego rodzaju:

1. Ugrupowania wywodzące się z partii komunistycznych okresu realnego socjalizmu. Są one kontynuacją wcześniejszych ugrupowań. Można tu wymienić SLD, ale też Węgierską Partię Socjalistyczną (MSP), Socjaldemokratyczną Partię Rumunii (PDSR), Bułgarską Partię Socjalistyczną (BSP)

2. Ugrupowania o rodowodzie niezależnym. Np. Czeska Partia Socjaldemokratyczna (ČSSD), Estońska Partia Socjaldemokratyczna (LSDP), Socjaldemokratyczna Partia Słowenii (SDSS)

PARTIE CHADECKIE

- Są partiami młodszymi w porównaniu do rodowodu partii socjaldemokratycznych

- Nazwa: Chrześcijańska Demokracja po raz pierwszy użyta w 1901 roku

- Dużo z tych partii powstało dopiero po II Wojnie Światowej

- Ich pozycja w różnych krajach jest bardzo zróżnicowana i zależy od czynników historycznych. Powstały one zazwyczaj tam gdzie po pierwsze pozycja Kościoła, zwłaszcza katolickiego była silna, a zarazem musiał być spełniony drugi warunek a mianowicie, że pozycja Kościoła musiała zostać poważnie zakwestionowana.

Partie chadeckie charakteryzują się:

1. W sferze polityki gospodarczo-społecznej

- Proponują specyficzny typ modelu gospodarczego: społeczny kapitalizm

- Jest to synteza przywiązania do kapitalistycznych reguł gospodarki wolnorynkowej z koniecznością wprowadzania do niej pewnych korekt w imię racji społecznych

- Polityka społeczna ma być mechanizmem zabezpieczającym przed tym, że pewne grupy ulegną marginalizacji

- Interwencjonizm państwowy powinien się ograniczać jedynie do korygowania

- Podstawą życia społecznego jest w postrzeganiu chadeków nie jednostka, ale

rodzina i inne stowarzyszenia społeczne

Społeczny kapitalizm ma więc wspomagać rodzinę, stowarzyszenia a nie jednostki

- Polityka społeczna w rozumieniu chadeckim to umożliwienie transferu środków wytwarzanych przez siły rynkowe do rodziny, czy do upośledzonych grup społecznych.

2. Chadecja lokuje się w centrum sceny politycznej i w związku z tym:

- W swoich programach starają się akomodować podziały socjopolityczne

- Ich retoryka i oferowana etyka, wzorce zachowań politycznych, mają służyć promowaniu kompromisowości i integracji różnych grup.

- Promowanie międzyklasowego kompromisu

- Kompromisowość ma swoje granice. Są to partie wybitnie opierające się na wartościach chrześcijańskich

3. Religia pozostaje podstawą apelu partii chadeckich

- Religia pojawiająca się w apelu ma służyć nie dzieleniu, ale wręcz przeciwnie niwelowaniu podziałów społecznych (min. klasowych)

- Idee społecznego kapitalizmu wypływają z nauczania Kościoła

- W apelu nie ma odniesienia do konkretnej religii a raczej do ogólnych wartości chrześcijańskich. Odniesienie do religii jest odniesieniem do bardzo ogólnych wartości jak min.: afirmacja duchowości, etyczne podstawy polityki, godność osoby ludzkiej, prymat dobra wspólnego.

W zależności od genezy możemy wyróżnić 3 rodzaje partii chadeckich

1. Partie o rodowodzie katolickim np. Austriacka Partia Ludowa (ŐVP), Włoska Partia Ludowa (PPI), szwajcarska Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa Szwajcarii (CVS), irlandzka Fine Gael

2. Partie reprezentujące zarówno katolików jak i protestantów. Np.niemiecka Unia Chrześcijańskich Demokratów (CDU), holenderski Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (CDA)

3. Partie o rodowodzie protestanckim. Zazwyczaj są to małe ugrupowania. duńska Chrześcijańska Partia Ludowa (KRF), szwedzki Związek Chrześcijańsko-Demokratyczny (KDS)

Partie chadeckie po II Wojnie Światowej w Europie Zachodniej

- To partie duże. Otrzymywały średnio 24% głosów

- Są partiami relewantnymi. Wskaźnik partycypacji rządowej 0,55

- Wskaźnik odpowiedzialności rządowej 0,39

W krajach postkomunistycznych powstały partie chadeckie w niektórych krajach (Czeska Partia Ludowa, Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny na Słowacji). W większości jednak przypadków są ciągle dość słabe.

W Polsce za partie chadeckie można było uznać: Porozumienie Centrum (PC), Zjednoczenie Chrześcijańsko Narodowe (ZChN), Partia Chrześcijańskich Demokratów (PChD), Stronnictwo Ludowo-Chrześcijańskie (SLCh)

Obecnie niektórzy uznają PiS jako chadecję, ale raczej jest to nadużycie

PARTIE LIBERALNE

- Bardziej na prawo sceny politycznej niż ChD. Indeks 6,2 (dla krajów Europy Zachodniej)

- Są partiami o jednych z najdłuższych tradycji. Np. belgijska PVV powstała w 1846 roku

- Korzenie partii liberalnych wiążą się z konfliktem pomiędzy ziemiaństwem i burżuazją początku XIX wieku. Partie liberalne stanęły w opozycji do partii konserwatywnych

- Pierwotnymi postulatami liberałów były: wolność jednostki, własność prywatna, indywidualizm, rozszerzanie praw wyborczych, pluralizm polityczny, demokratyzacja życia politycznego, gospodarka wolnorynkowa

Byli więc polityczną ale nie ekonomiczną opozycją w stosunku do konserwatystów

- Bycie promotorem przemian niejednokrotnie na początku wieku XX doprowadziło te partie nawet do pozycji rządzących (Liberałowie brytyjscy, Venstra w Norwegii)

- Stopniowy spadek znaczenia partii liberalnych

Powody:

*wiele z ich postulatów zostało spełnionych

*zamazywała się wyrazistość konfliktu pomiędzy nimi a konserwatystami

*partie socjaldemokratyczne zastępowały liberałów jako opozycja w stosunku do konserwatystów

Wśród partii liberalnych da się wyróżnić:

1. Liberalizm prawicowy

Charakteryzuje się

Postulatami ograniczenia do minimum interwencjonizmu państwowego

Stosowaniem koncepcji ortodoksji rynkowej

Akcentowaniem autonomiczności jednostki, prawa jednostki. Przez to rola jednostki w państwie jest ograniczona i vice versa - państwo ma mały wpływ na życie jednostki

Partie liberalne tego typu pojawiły się w Europie w państwach w których działają silne ugrupowania chadeckie, a natomiast partie konserwatywne są słabe bądź ich w ogóle nie ma (tak jak w Belgii)

Te partie w programach zachowały dużą dozę antyklerykalizmu

Do partii takich można zaliczyć Flamandzką Partię Wolności i Postępu (VLD) z Belgii, irlandzkich Postępowych Demokratów (PD), czeską Obywatelską Partię Demokratyczną (ODS), czy choćby niemiecką FDP

2. Liberalizm lewicowy

Charakteryzuje się:

Prosocjalną orientacją polityczną

Dopuszczeniem dość daleko posuniętego interwencjonizmu państwowego

Czasami nawet promowanie idei sprawiedliwości społecznej a nawet egalitaryzmu

Do praw w zakresie gospodarki, obok prawa własności i wolności gospodarczej, dołącza się postulaty praw konsumenckich czy praw pracowniczych

Partie tego typu funkcjonują głównie tam gdzie istnieją relatywnie silne partie konserwatywne (reprezentujące neoliberalizm ekonomiczny), lub inne partie liberalne wyraźnie ukierunkowane prorynkowo.

Przykłady:

Liberalni Demokraci (LD) w Wielkiej Brytanii, szwedzka Liberalna Partia Ludowa (FPL), fińska Liberalna Partia Ludowa (LKP).

Partie liberalnie w Europie Zachodniej są:

- Partiami raczej małymi. Średnie wyniki wyborcze 13,9%

Partiami dość relewantnymi. Wskaźnik relewancji rządowej to aż 0,47. (Są kraje gdzie wskaźnik ten jest bardzo wysoki np. dla Szwajcarii wynosi 1,0)

Mają natomiast mały wskaźnik odpowiedzialności rządowej. Tylko: 0,08

W Europie postkomunistycznej partie tego typu mają problem z odniesieniem znaczących sukcesów, gdyż społeczeństwo na ogół niechętne hasłom indywidualistycznym.

PARTIE KONSERWATYWNE

- Wraz z partiami liberalnymi należą do najstarszych rodzin partii

Najstarszą partią tego typu jest brytyjska Partia Konserwatywna. Spośród obecnie działających partii konserwatywnych większość weszła na scenę polityczną na początku wieku XX

- Mają korzenie w konflikcie pomiędzy ziemiaństwem a burżuazją

- Ich powstanie było odpowiedzią na społeczne i mentalnościowe zmiany wprowadzone podczas okresu Rewolucji Francuskiej

- Opierały się propozycjom zmian

- Większość partii konserwatywnych zrodziło się w parlamentach

Z ogólnych haseł, które można odnaleźć w większości programów partii konserwatywnych wyliczyć można:

- Silne państwo

- Rozwój ewolucyjny a nie rewolucyjny

- Niechęć do zmian

- Własność prywatna jako podstawa społeczeństwa

- Dominacja gospodarki rynkowej

- Tradycyjna moralność

- Państwo gwarantujące bezpieczeństwo

- Wiele partii konserwatywnych naśladując brytyjską z okresu M. Thatcher zaczęło absorbować do swych programów elementy neoliberalizmu i leseferyzmu

Można wydzielić trzy typy partii konserwatywnych

1. Partie ogólnonarodowego apelu. W swych manifestach politycznych łagodzą one klasowe elementy oferując tożsamość bardziej „ponad podziałami” (irlandzka Fianna Fail, brytyjska Partia Konserwatywna, oraz partie konserwatywne młodych demokracji śródziemnomorskich)

2. Partie konserwatywne o charakterze antykonsensualnym. Są to partie, które dążą do zmiany porządku, ale nie mają one charakteru raczej antysystemowego. Czasami te partie klasyfikuje się również do ultraprawicy.

3. Partie konserwatywne umiarkowane. Partie te skupiają się na krytyce socjaldemokratycznego modelu państwa, akceptując jednak jego najważniejsze założenia które są elementem konsensu społecznego. (Umiarkowana Partia Koalicyjna ze Szwecji, duńska Konserwatywna Partia Ludowa)

W Europie zachodniej po II Wojnie Światowej

- Są one partiami dużymi. Średnio 33,2% głosów (z tendencją zwyżkującą)

- Występują zamiennie z partiami chadeckimi

- Partie te mają wskaźnik partycypacji rządzenia 0,43 i dość duży odpowiedzialności rządowej 0,37

W Europie Środkowo-Wschodniej partie tego typu są jeszcze raczej dość słabe. W Polsce np. UPR, czy stronnictwo Konserwatywno-Ludowe. Najsilniejszą pozycję spośród partii konserwatywnych w krajach postkomunistycznych ma czeska Obywatelska Partia Demokratyczna.

PARTIE ULTRAPRAWICOWE

- Partie te sprawiają wiele problemów klasyfikacyjnych, gdyż znaczna część z nich wydaje się być pozasystemowa lub też antysystemowa.

- Lokują się najdalej na prawo na osi lewica-prawica. Od ok. 8,0 do 10

- Dwa typy partii ultraprawicowych:

Partie ultraprawicowe starego typu. Niektóre z nich mają lub miały jakieś powiązania z ideologią faszystowską

Partie ultraprawicowe nowego typu. Partie, które powstały bez nawiązania do ideologii faszyzmu lub się tych powiązań wyzbyły

- Większość partii ultraprawicowych są to partie protestu

- W centrum apelu ideologicznego stoi nacjonalizm

- Rasizm nowego typu jest również istotnym składnikiem ideologii tych partii

- Postawy ksenofobiczne. Niechęć do wszelkich odmienności. Często przekłada się to na postawy antyimigranckie

- Ksenofobia i rasizm w przypadku nowych partii ultraprawicowych to w większej mierze solidaryzm ze swoimi niż niechęć do innych

- Naród podstawą. Przynależność do narodu jest kwestią dziedziczenia a nie wyboru

- Ambiwalentny stosunek do integracji ponadpaństwowej

- W centrum polityki społecznej powinna stać rodzina

- W sferze ekonomicznej propagowanie podejścia prorynkowego i postulaty neoliberalne. Jest to jednak neoliberalizm ograniczony

- Apel partii skierowany do:

ludzi zagrożonych pogarszającą się sytuacją ekonomiczną na rynku rodzimym

ludzi zrażonych do ustabilizowanych partii działających na scenie politycznej

(11)

Funkcje partii politycznych:

- funkcje zamierzone,

- funkcje realizowane.

- Należy pamiętać, że funkcje różnią się w zależności od poszczególnych typów partii jak również, że funkcje ewoluują i ciągle się zmieniają,

- inne funkcje są wypełniane przez partie w systemach demokratycznych a inne w niedemokratycznych,

- klasyfikacje funkcji w nauce o polityce mogą mieć charakter ogólnego zarysowania obszarów działalności partii jak również bardzo szczegółowego zestawu konkretnych działań.

Funkcje partii politycznych według S. Neumanna:

(partii wśród wyborców)

1. Organizowanie opinii publicznej i wyrażanie interesów i woli obywateli:

-partie są nośnikami idei,

-partie eksponują najważniejsze elementu programów politycznych,

-partie umożliwiają ludziom samookreślenie się na scenie politycznej.

2. Bycie ogniwem łączącym rząd i opinię publiczną. Partie zapewniają kanały komunikacji.

3. Selekcja przywódców. Partie gwarantują jakość sprawowania rządów.

Kategorie funkcji wypełnianych przez partie polityczne według M. Sobolewskiego:

(partii w rządzie)

1. Kształtowanie opinii i postaw politycznych .

2. Funkcja wyborcza.

3. Funkcja rządzenia.

Klasyfikacja funkcji według Klausa von Beyme:

(partii jako organizacji)

1. Określanie celów przez tworzenie programów politycznych.

2. Artykułowanie i agregowanie interesów społecznych.

3. Mobilizowanie i socjalizowanie społeczeństwa w ramach istniejącego systemu politycznego.

4. Rekrutowanie elity politycznej i tworzenie rządu.

(12)

Instytucjonalizacja partii politycznych- przekształcanie się partii ze struktury luźnej w strukturę bardziej zorganizowaną lub też instytucję, wykształcanie w obrębie partii określonych celów, norm, wartości regulujących zachowanie partii zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz . W procesie tym wykształcają się określone wzorce zachowań w obrębie grupy (czasami nawet strój)

Instytucjonalizacja prawna to zespół norm i przepisów określonych w ramach państwa, które mają regulować funkcjonowanie partii politycznych w obrębie danego systemu polityczno-prawnego.

Instytucjonalizacja społeczna to proces, w którym jakieś podmioty bardziej lub mniej zorganizowane przekształcają się stopniowo w organizacje głęboko ustrukturalizowane, których celem staje się zdobywanie władzy jak również realizacja jakiś postulatów, jednakże w większej mierze właśnie zdobywanie władzy.

Dwa wymiary instytucjonalizacji:

- Stopniowe zyskiwanie autonomii od środowiska zewnętrznego

-Przejawia się to zwiększaniem możliwości kontrolowania przez partię zasobów niezbędnych do funkcjonowania partii (finanse, lokale, dostęp do mediów)

-Autonomia jest pełna gdy partia jest w stanie całkowicie kontrolować środowisko zewnętrzne

-Autonomia jest słaba gdy inne podmioty mają kontrolę nad funkcjonowaniem partii - np. Uzależnienie od związków zawodowych

- Stopniowe zwiększanie się wewnętrznej systemowości

-Poziom wewnętrznej systemowości jest związany z tym jak powiązane są między sobą elementy składowe partii politycznej

-Im większa niezależność poszczególnych części tym systemowość mniejsza

-Systemowość będzie wysoka, i konsekwentnie instytucjonalizacja wzrośnie, gdy centrum sprawuje kontrolę nad większością decyzji i zasobów, którymi dysponuje partia.

-W partiach o dużym poziomie systemowości struktury wewnętrzne są zunifikowane

Te dwa wymiary instytucjonalizacji często są ze sobą powiązane. Partie o słabym stopniu wewnętrznej systemowości często nie są w stanie uniezależnić się od otoczenia i mają niski poziom autonomii.

Koncepcja A. Panebianco wyznaczników instytucjonalizacji:

*zakres rozwoju centralnej, pozaparlamentarnej organizacji partyjnej

*zakres jednolitości struktur organizacyjnych tego samego szczebla

*regularność finansowania i wielość źródeł

*relacje z zewnętrznymi organizacjami afiliowanymi

*zakres zgodności pomiędzy normami statutowymi a aktualną strukturą władzy

Konsekwencją instytucjonalizacji wedle Panebianco jest brak frakcji, silne i jednolite kierownictwo centralne, a model awansu w partii jest modelem z dołu do góry, bez przeskoków. W partii takiej wyraźnie wykształca się coś takiego jak subkultura partyjna.

Panebianco poziom instytucjonalizacji wiązał z genezą partii

-Jeśli partia kształtuje się w procesie penetracji terytorialnej to poziom instytucjonalizacji jest wyższy

-Jeśli partia kształtuje się poprzez dyfuzję to wtedy niezależność poszczególnych lokalnych struktur większa, a tym samym instytucjonalizacja mniejsza

Na poziom instytucjonalizacji wpływa ma również:

- Czy przy powstawaniu i tworzeniu partii brał udział, i jak tak to do jakiego stopnia, jakiś zewnętrzny podmiot sponsor

- Stopień depersonalizacji partii

- Reguły, wedle których następuje wymiana elit partyjnych

Według Roberta Harmela i Larsa Svåsanda proces ten ma co najmniej trzy fazy:

1. Identyfikacji - W fazie tej partia formułuje cele i informuje o nich otoczenie zewnętrzne

2. Organizacji - W fazie tej następuje rutynizacja stosunków wewnątrzpartyjnych

3. Stabilizacji -W fazie tej następuje całkowite umocnienie schematów stosunków wewnętrznych, ale przede wszystkim następuje budowanie silnych trwałych relacji z otoczeniem zewnętrznym. Ta faza stabilizacji partii ma również wpływ na stabilizację i instytucjonalizację systemu partyjnego jako całości.

Instytucjonalizacja jako infuzja wartości:

- Jednym z pierwszych, który postrzegał instytucjonalizacje w ten sposób był Philip Selznick - W oparciu o jego spostrzeżenia można wyróżnić organizacje niezinstytucjonalizowane oraz takie, które podlegają procesowi instytucjonalizacji.

- To, z którym typem mamy do czynienia zależy od tego jak postrzegają partie i jej cele członkowie, a zwłaszcza liderzy

-Jeśli partia istnieje jedynie po to aby realizować jakieś cele (oparte na programie i ideologii), to jest słabo zaawansowana w procesie instytucjonalizacji. Partia taka zaniknie gdy cele zostaną zrealizowane lub gdy zmienią się znacząco

-Partia jest zinstytucjonalizowana w większym stopniu gdy staje się celem samym w sobie. Celem staje się sama organizacja. Nawet w wypadku gdy pierwotne cele ulegają erozji lub następuje swoista ich wymiana, to organizacja przetrwa gdyż traktowana jest ona jedynie jako permanentna forma organizowania działań kolektywnych.

W fazie genetycznej (więc wtedy kiedy powstaje) partia pozostaje środkiem do realizacji specyficznych celów (np. ideologicznych) natomiast osiągnięcie fazy dojrzałości oznacza, iż sama organizacja staje się celem i punktem odniesienia określonych działań, cele pierwotne ulegają zmianie bądź stylizacji w taki sposób aby ułatwić przetrwanie organizacyjne. Takie przekształcanie się partii powoduje zmianę jej funkcji, partia zaczyna prowadzić własne życie, niezależne od funkcji, które próbuje wypełniać w danym momencie.

Instytucjonalizacja partii postrzegana jako infuzja wartości to proces będący wynikiem zmiany postrzegania celów i funkcji partii przez samych członków. jest to więc kryterium subiektywne.

Koncepcja instytucjonalizacji partii traktowana jako stabilizacja określonych wzorców zachowań.

Podmioty wchodzące w skład partii tworzą pewien układ wzajemnych powiązań i relacji. Powiązania i relacje ulegają schematyzacji i stabilizacji.

Dwa równoległe aspekty tego procesu:

- rutynizacja

- przewidywalność

Są to dwa podejścia, traktowane często rozdzielnie, ale czasami spotyka się też z podejściem mieszanym, czyli uznającym, że z instytucjonalizacją mamy do czynienia gdy zarówno występuje element obiektywny (partia jako silna instytucja) jak też subiektywny czyli społeczne postrzeganie partii jako celu samego w sobie.

W zależności od tego, z której perspektywy patrzymy, różne mogą być konsekwencje instytucjonalizacji partii dla ich funkcjonowania w otoczeniu politycznym

Instytucjonalizacja partii może być traktowana jako zmienna, która pozwala partiom adaptować się do otoczenia i do zmiennych warunków w otoczeniu tym panujących.

W przypadku instytucjonalizacji jako stabilizacji czyli wzmacniania się organizacji i powstawania silnej struktury wyposażonej w zasady i normy organizujące działania kolektywne:

- Pierwotnie umacnianie się organizacji wewnętrznej miało sprzyjać możliwościom adaptacyjnym partii

- Później jednak ten sztywny gorset organizacyjny sprawił, że możliwości dostosowywania się do zmian w przypadku partii głęboko zinstytucjonalizowanych znacznie się ograniczyły

Jednym z kryteriów stabilności instytucjonalnej partii jest stabilność wyborcza i parlamentarna. Partia aby być wiarygodną powinna brać udział w kolejnych wyborach parlamentarnych. Przyjmuje się często, że powinny być to co najmniej trzy wybory z rzędu

Partie więc aby zyskiwać tą wiarygodność związaną ze stabilnością często wystawiają kandydatów w wyborach nawet w wypadku gdy nie mają żadnych szans na dobry wynik.

Różnice w instytucjonalizacji partii lewicowych i centroprawicowych:

Partie lewicowe podlegały procesom silnej instytucjonalizacji i to zarówno gdy mówimy o stabilizacji wewnętrznej jak i infuzji wartości.

W partiach określanych jako centroprawicowe dość szybko i dość znacząco postępowała instytucjonalizacja jako infuzja wartości jednak instytucjonalizacja jako stabilizacja wewnętrzna miała bardzo ograniczony charakter.

(13)

Jak partie są zorganizowane

`- To jak partia jest zorganizowana jest do pewnego stopnia pochodną rozmiaru partii

- Jest to również związane z modelem jaki dla partii przewidzą założyciele

- Wpływ na to ma również charakter instytucjonalizacji

- To jak partie są zorganizowane w większości przypadków jest zapisane w statutach tych partii (w niektórych krajach jest to wymagane)

- Struktura partii jest powiązana bezpośrednio z celami jakie partia sobie stawia:

W czasach partii masowych konieczne było pozyskiwanie dużej liczby członków i temu podporządkowana była struktura. W czasach tych najbardziej znacząca rola przypadała komórkom podstawowym i aparatowi partyjnemu

W czasach obecnych znacznie większa rola przypada liderom i ekspertom socjotechnicznym. Dodatkowo, ponownie wzrosła rola polityków skupionych w klubach parlamentarnych

W większości partii mamy do czynienia z deficytem demokracji. W znacznej mierze jest to wymuszone pragmatyką.

Struktura większości partii jest wieloszczeblowa

Mamy do czynienia z komórkami podstawowymi, strukturami lokalnymi, strukturami centralnymi

- Komórki podstawowe

-Struktury organizowane na najniższym poziomie. Często były to struktury organizowane przykładowo w zakładach pracy, często również w oparciu o miejsce zamieszkania (osiedla, dzielnice)

-W przypadku PO np. podstawowymi komórkami są koła. W przypadku PiS komitety.

-Koła, komitety i inne podobne struktury w przypadku innych partii zbierają się zazwyczaj cyklicznie na zebraniach poświęconych dyskusjom nad sprawami lokalnymi, ale także sprawami dotyczącymi całej partii. Mogą też odbywać szkolenia związane z programem i sposobami realizowania celów partii.

- Ponad komórkami podstawowymi stoją władze lokalne na różnych szczeblach. To na jakich szczeblach się je tworzy zależy od podziału terytorialno-administracyjnego państwa.

-W przypadku Polski będą to struktury powiatowe i wojewódzkie oraz czasami łączące kilka województw

- Na szczycie stoi zawsze organizacja centralna na poziomie ogólnonarodowym

Oprócz struktury wieloszczeblowej w partiach czasami mamy do czynienia również z występowaniem frakcji

Frakcje tworzą członkowie partii, którzy akceptując ogólne założenia programowe partii i kierunek polityki, mają jednak jeszcze specyficzne preferencje, i w niektórych dziedzinach pragną realizować politykę jakoś ukierunkowaną.

Istnienie frakcji w partiach może mieć zarówno pozytywne jak i negatywne skutki:

Pozytywy: dynamizowanie i wzbogacanie wewnętrznej polityki

Negatywy: w skrajnych przypadkach niezadowoleni członkowie, frakcji mogą doprowadzić do rozłamu w partii.

Władze partii

- Różne rodzaje przywództwa partyjnego: jednoosobowe albo kolegialne, parlamentarne albo pozaparlamentarne

- Zazwyczaj najwyższą władzą w partiach jest kongres (konwencja, konwent)

W konwencji mogą brać udział wszyscy członkowie, co obecnie jest jednak rzadkością i najczęściej są to przedstawiciele wyłonieni w regionach oraz osoby sprawujące z ramienia partii ważne funkcje publiczne. Podejmuje się na nim najważniejsze decyzje dotyczące funkcjonowania partii - np. programu. Dodatkowo w przypadku wielu partii na kongresach powoływane jest kierownictwo robocze.

- Ponieważ konwencje i kongresy zwoływane są tylko od czasu do czasu, w okresie pomiędzy nimi najwyższą władzą partii jest struktura, która często określana jest mianem rady krajowej (w przypadku PiS nazywa się to Radą Polityczną). W skład takiej rady wchodzą zazwyczaj (czego przykładem jest PO) członkowie zarządu krajowego, posłowie, senatorowie, posłowie do PE, przewodniczący regionów oraz członkowie wybrani przez konwencję. Kompetencje: prawie tak szerokie jak konwencji, z pewnymi jednak ograniczeniami. Zazwyczaj bowiem tylko na konwencji można wybrać przewodniczącego

- Bieżącą pracą partii kieruje zarząd krajowy, jak to jest najczęściej w przypadku polskich partii. Zarząd krajowy jest strukturą wykonawczą powołaną do kierowania bieżącą działalnością partii (analogia - rząd). W skład zarządu wchodzą zazwyczaj najważniejsi politycy partii w tym przewodniczący, wiceprzewodniczący, sekretarz generalny, skarbnik.

- Oprócz władz krajowych istotną rolę w partiach relewantnych politycznie pełni zazwyczaj klub parlamentarny, a zwłaszcza jego przewodniczący

*W niektórych partiach klub parlamentarny może być nawet ważniejszy od władz krajowych partii

* Pozycja klubu parlamentarnego była dominująca w okresie przed pojawieniem się partii masowych. Obecnie znowu pozycja ta się odradza

* Dobrym przykładem dominacji klubu parlamentarnego są partie brytyjskie.

Przewodniczący i najwyższe władze partii

- Jest to najważniejsza funkcja w partii

- Czasami funkcja ta jest sprawowana przez wiele lat przez jednostki, które tworzą partie

- Jednostki przewodniczące partiom, a szczególnie tworzące partie powinny mieć charyzmę

- Zdolności lidera przekładają się bezpośrednio na sukcesy partii

- Skuteczny lider nie powinien skupiać nadmiaru władzy w swym ręku.

- Przewodnictwo w partii zazwyczaj teoretycznie nie jest jednoosobowe (ograniczenia prawne), ale z praktyki często wynika, że partia jest kierowana przez jedną osobę

- Kierownictwo całkowicie kolegialne, bez wyraźnego lidera, jest teoretycznie możliwe, ale praktycznie bardzo trudne (przykład początkowego okresu funkcjonowania PO)

- Wybór przewodniczącego może wyglądać różnie:

*Przez wszystkich członków partii

*Na konwencji przez delegatów

*Przez organ naczelny wybrany podczas konwencji czy kongresu

*Przez klub parlamentarny (przypadek brytyjskich konserwatystów)

- Zmiana na stanowisku przewodniczącego wiąże się z ryzykiem

- Zmiana może być wymuszona różnymi przyczynami:

Spadek popularności

Walki frakcyjne

Formalna niemożność pełnienia funkcji.

- Oprócz typowych władz partii (przewodniczący, wiceprzewodniczący, skarbnik, sekretarz, zarząd krajowy itp.) w partiach funkcjonują również komórki posiadające specyficzne zadania np.:

Komisje rewizyjne: komisje kontroli, sądy dyscyplinarne

- Aparat partyjny

- W czasach partii masowych ogromne znaczenie

- Zadania: koordynacja pomiędzy poszczególnymi członami, gromadzenie i dysponowanie finansami partii

- Częsta rozbieżność interesów aparatu z interesami ideologicznymi partii

- Szczególnie silna pozycja aparatu w partiach totalitarnych.

-Struktura organizacyjna partii totalitarnych różniła się od innych partii:

*Struktura wojskowa

*Na czele - wódz, który był jednocześnie przywódcą całego narodu (również militarnym)

* W obrębie partii wszystko określone: ubiór, hierarchia, system rozkazów

* Do partii było się przyjmowanym, a nie się do niej wstępowało

* Krytyka wewnątrzpartyjna była nietolerowana

* Stopień militaryzacji był znacznie większy w partiach faszystowskich niż komunistycznych.

- Ogólną tendencją we współczesnych partiach jest ich odchudzanie i dlatego

*Rola aparatu partyjnego spada

*Jego zadania są przekazywane zewnętrznym ekspertom co w pewnej mierze eliminuje patologie

*Profesjonalizacja partii niesie jednak pewne zagrożenia: eksperci zewnętrzni nie są praktycznie odpowiedzialni politycznie.

(14)

Instytucjonalizacja prawna partii politycznych

Wyróżnić można dwa rodzaje instytucjonalizacji prawnej partii politycznych:

instytucjonalizacja publiczno-prawna, instytucjonalizacja przepisami autonomicznymi.

Stosunek prawa do partii politycznych ulegał stopniowej ewolucji:

Negacja partii politycznych

Uznanie faktu ich istnienia

Przyzwolenie i szerokie pozytywne ich uregulowanie.

Do początku XX wieku dominowało liberalne postrzeganie polityki, w której bezpośrednie stosunki to obywatel - państwo . Partie postrzegano jako niepotrzebne, a nawet jako zagrażające zdrowemu procesowi politycznemu (tak było i w USA i np. We Francji)

W ustawodawstwach poszczególnych państw istniały regulacje skierowane przeciw tajnym związkom (udział w partiach był często karalny)

- Na początku wieku XX zaakceptowano istnienie różnorakich partii, jednocześnie pozostawiając je poza regulacjami państwowymi

Stopniowo jednak dostrzeżono, że funkcjonowanie partii politycznych może mieć ogromny wpływ na system polityczny

Regulowanie partii miało związek z obserwacją niebezpieczeństw związanych z rozwojem partii totalitarnych. W demokracjach liberalnych za legalne uznano te partie, które akceptują porządek konstytucyjny

W państwach faszystowskich zdelegalizowane wszystkie demokratyczne partie polityczne. Partia faszystowska prawnie zlała się ze strukturami państwowymi.

W latach 20-tych XX wieku przepisy prawne, które odnosiły się do partii to ciągle jednak głównie ordynacje wyborcze i regulaminy parlamentarne

-Po II Wojnie Światowej

W większości krajów zaczęło się szerokie prawne regulowanie funkcjonowania partii politycznych

W państwach demokratycznych przyjęto zasady: wielopartyjności, wymogu dla partii politycznych aby uznały system konstytucyjny państw, w których funkcjonują, demokratycznej struktury wewnętrznej partii

W państwach komunistycznych przepisy prawa zazwyczaj podkreślały dominującą pozycję partii komunistycznej

W państwach postkomunistycznych po 1989 roku ustawodawstwo zostało oparte na wzorach demokracji zachodnioeuropejskich.

Regulacje dotyczące partii politycznych zawarte mogą być w różnych dokumentach

1. Konstytucje

- Zawierają najbardziej ogólne hasła wiążące się z partiami politycznymi

- Nie we wszystkich państwach w konstytucjach pojawia się nawiązanie do partii

- W niektórych konstytucjach partie są traktowane jako formy swobodnego zrzeszania się ( są więc w jednej kategorii z innymi grupami obywatelskimi)

- Pojawienie się regulacji dotyczących partii wiąże się z ogólną tendencją do rozszerzania zakresu konstytucji

- W innych przypadkach partie są wymienione literalnie, z przypisanymi im rolami

- W konstytucjach zagwarantowane jest przeważnie wolne tworzenie partii

- W niektórych konstytucjach (np. niemieckiej) określono, że partie, które mogą zagrażać wolności, demokracji i porządkowi konstytucji, są sprzeczne z konstytucją

- W polskiej konstytucji istnieje zapis (art. 13) mówiący że, zakazane jest istnienie w Polsce partii odwołujących się do nazizmu, faszyzmu i komunizmu.

2. Szczegółowe ustawy o partiach politycznych

- Są aktami niższej rangi, ale regulują funkcjonowanie partii w sposób dużo dalej kompleksowy

- Pierwsze regulacje tego typu zaczęły powstawać w latach 60-tych XX wieku (np. W Niemczech w 1967 roku). Obecnie nie ma takich regulacji w Belgii i Szwajcarii

- Ustawy te mogą mieć charakter ogólny ( hiszpańska ) albo bardzo kompleksowy ( niemiecka )

- Ustawy o partiach politycznych regulują wiele różnych kwestii

-Ustawa o partiach politycznych z dnia 27 czerwca 1997 roku

Sposób tworzenia partii

- W różnych państwach przepisy przewidują różne formalne sposoby tworzenia partii:

System koncesyjny

System administracyjny

System rejestracyjny

System notyfikacyjny

- W ustawach zapisane są również warunki jakie partia musi spełniać aby być zarejestrowaną. Tu dwa rodzaje wymogów:

Wymogi kwantytatywne - związane z odpowiednią liczbą zwolenników, członków. (w Finlandii 5 tys. osób, w Polsce 1 tys. osób wymaganych do zarejestrowania partii)

Wymogi kwalitatywne - wiązane z koniecznością zaakceptowanie przez partię porządku konstytucyjnego i z posiadaniem przez nią statutu zgodnego z konstytucją.

Przepisy odnoszące się do ewentualnego zdelegalizowania partii:

- Gdy naruszenie wymogów zarówno kwalitatywnych jak i kwantytatywnych np.

Ustawa hiszpańska: niedostosowanie struktury organizacyjnej i działalności partii do demokratycznych zasad zagwarantowanych przez konstytucję

Ustawa portugalska: gdy cele sprzeczne z prawem lub społeczną moralnością, gdy wykorzystywanie przez partię środków niezgodnych z prawem, gdy liczebność partii zmniejszy się poniżej 4 tys. członków

Ustawa niemiecka: gdy w przeciągu 6 lat partia nie bierze udziału w wyborach do Parlamentu Federalnego lub Krajowego

- Kompetencje delegalizacji partii są powierzone różnym organom:

W Polsce - Trybunał Konstytucyjny.

Przepisy określające jakie powinny być zadania partii politycznych

- Najczęściej ogólne stwierdzenia, że partie powinny współtworzyć politykę państwową

- Powinny reprezentować obywateli

- Powinny uczestniczyć w wyborach

- Powinny przyczyniać się do politycznego kształcenia obywateli

W ustawodawstwach różnych krajów zwraca się uwagę na różne kwestie, jednak większość z nich wiążę się z funkcjami jakie partie winny pełnić jako pośrednicy między państwem a społeczeństwem.

Przepisy dotyczące jak partie winny być zorganizowane wewnętrznie

- W ustawach o partiach politycznych bardzo dużo miejsca poświęcone jest tym zagadnieniom

- Ustawy wymagają od partii:

Jakie partia winna mieć dokumenty

Co powinno znaleźć się w statucie: zasady wstępowania i występowania z partii, prawa i obowiązki członków, struktura oddziałów terytorialnych partii, struktura partyjnego aparatu, kompetencje organów kierowniczych partii oraz to jak są wybieralne te organy, procedury decyzyjne w partii itp.

Zachowanie wewnątrzpartyjnej demokracji.

Przepisy dotyczące finansowania partii politycznych

- Skąd partie mogą pozyskiwać środki na funkcjonowania

- Jak partie powinny się rozliczać ze swoich finansów

- Jak finansowane powinny być wybory

- W jakim przypadku partie mogą otrzymywać dotacje od państwa.

Przepisy odnoszące się do organizowania wyborów:

- Określanie okręgów wyborczych

- Zasady liczenia głosów

- Zasady wystawiania przez partie kandydatów

- Zasady prowadzenia przez partie kampanii wyborczych

Różne dokumenty odnoszące się pośrednio do funkcjonowania partii

- np. Przepisy regulujące funkcjonowanie organów zajmujących się kwestiami związanymi z partiami politycznymi (komisje wyborcze, sądy).

Oprócz regulacji publiczno-prawnych a więc

Uregulowań konstytucyjnych, Szczegółowych ustaw o partiach politycznych, Przepisów regulujących kwestie wyborów, Innych przepisów pośrednio regulujących funkcjonowanie partii , istnieją również przepisy autonomiczne partii politycznych statuty regulaminy

uchwały partyjne.

Finansowanie partii politycznych

- Partie polityczne muszą dysponować środkami finansowymi aby finansować:

bieżącą działalność, wynajem lokali, utrzymanie ciągłości organizacyjnej, opłacanie ekspertów, kampanie wyborcze i kosztowny marketing polityczny

- Różnorodność źródeł finansowania partii

a. Wewnętrzne źródła finansowania

b. Dotacje od osób prywatnych i instytucji

c. Dotacje z budżetu państwa

Finansowanie partii z budżetu państwa budzi wiele kontrowersji. Pojawiają się argumenty za i przeciw:

Argumenty za publicznym finansowaniem partii politycznych:

- Wyrównywanie dostępu do polityki

- Wzmocnienie pozycji partii względem coraz potężniejszych grup interesu

- Zapobieganie przekształcaniu się partii w organizacje nastawione na zysk

- Stworzenie podstaw stabilności dla partii a tym samym stabilizowanie systemu partyjnego.

Argumenty przeciw publicznemu finansowaniu partii politycznych

- Osłabianie pozycji opozycji i uprzywilejowanie partii będących przy władzy (partie zazwyczaj same sobie przyznają subwencje)

- Partie nowo pojawiające się na scenie politycznej mają dużo trudniejsze zadanie od partii już istniejących od dawna. Konsekwentnie więc promowane jest status quo

- Partie finansowane przez państwo muszą składać sprawozdania finansowe, co jest naruszeniem ich wewnętrznej niezależności

- Partie finansowane przez państwo nie są zależne od składek członkowskich co powoduje, że członkowie przestają być istotni i struktura partii się rozluźnia, a wzrasta rola elity partyjnej

- Etatyzacja partii politycznych

- Problem reprezentacji

Partie finansowane przez państwo, poddające się kontroli państwa, tracą wiarygodność jako grupy reprezentujące interesy grup społecznych na których powinny się opierać.

(15)